Οι Μαγεμένες (Ιncantadas) της Θεσσαλονίκης

Με αφορμή το βιβλίο:

Βρίσκονταν μεταξύ των Λουτρών Παράδεισος (Εγνατία) και του ναού του Αγίου Νικολάου του Τρανού που είχε καεί το 1917 και ξαναχτίστηκε. Από την εξαιρετική από κάθε άποψη έκδοση αυτών των Πρακτικών, αντιλαμβάνεται κανείς το πόσο πολυσύνθετη είναι η μελέτη αυτού του μνημείου σχετικά με την θέση του, την αποκατάσταση της αρχικής του μορφής, την διαχρονική του σχέση με την πόλη, τις αναφορές του από μεγάλη χορεία περιηγητών, την επίδρασή του στη λογοτεχνία της πόλης (και της οθωμανικής εποχής), την περιπετειώδη αρπαγή τους, την έκθεση των γλυπτών του στο Λούβρο και την πρόσφατη τοποθέτηση εκμαγείων τους αριστερά από την είσοδο του Μουσείου,^[1] και άλλα πολλά.

Το να υπερίπτανται μορφές —και μάλιστα γλυπτές— στο κέντρο της Αγοράς μιας πόλης, αρχαίας ή νέας, συνιστά μία προσπάθεια εξαΰλωσης του βίαιου και απάνθρωπου, πολλές φορές, κόσμου των ανθρωπίνων συναλλαγών, και μεταφοράς τους στην ουράνια σφαίρα όπου όλα μεταβάλλονται σε μία αιωνιότητα. Άλλες μορφές, ζωγραφισμένες ή ψηφιδωτές, είναι κλεισμένες μέσα σε ναούς την ημέρα, αλλά λένε ότι τα βράδια βγαίνουν ομαδικά και στροβιλίζονται γύρω από τα κάστρα και, κάνοντας συνεχώς κύκλους που μικραίνουν, καταλήγουν στην Εγνατία (decumanus maximus) και Βενιζέλου (cardo της Εγνατίας). Εκεί αρχίζουν κάτι σπαρακτικούς ψαλμούς και, ύστερα, στροβιλισμένες και πάλι και με οιμωγές που μοιάζουν με κρωξίματα τεράστιου κοπαδιού μαύρων πουλιών, ανεβαίνουν προς τον ουρανό με ταχύτητες αστραπών. Προς την ανατολή έχουν ήδη επιστρέψει στους ναούς τους.

Φαίνεται ότι η ύπαρξη συμβολικών θεϊκών μορφών τέχνης που, υποτίθεται, ευφρόσυνα εμπλέκονται με τα ανθρώπινα και ίπτανται πάνω από τα γήινα, συνιστά ανθρώπινη ανάγκη και αυτήν αφαίρεσαν οι τότε άρπαγες των Παρισίων και του Λονδίνου. Ας θυμηθούμε κάτι ανάλογο αλλά από τον χώρο των κειμένων, τον Χέλντερλιν ας πούμε, που αναφέρεται στην ύπαρξη του ρομαντικού ποιητικού συμβόλου του ιερού αετού που υπερίπταται αστραπιαία από την Ασία και τον Ινδό ποταμό στον Παρνασσό και κατόπιν στην Ιταλία και στις Άλπεις (βλ. Germanien, στο Ελεγείες και Θρήνοι), και φέρνει το μήνυμα μιας ειρηνικής αποστολής. Πού να ήξερε ο δυστυχής τι θα ακολουθούσε μετά από μερικές δεκαετίες…

Αλλά, για να ξαναγυρίσουμε στα γήινα, στην πλατεία, αμέσως Β/ΒΔ από την βεβαιωμένη θέση του μνημείου, γύρω στο 1958, είχε εγκατασταθεί για λίγες μέρες κινητός ζωολογικός κήπος και είδα με τα μάτια μου, Δεκαπενταύγουστο καιρό, άσπρη αρκούδα τρελαμένη και μπροστά της την πινακίδα «πολική άρκτος». Ακριβώς στο σημείο που βρέθηκε επί κατοχής μεγάλο επιτύμβιο γυναικείο άγαλμα και οι Γερμανοί το έστειλαν δώρο στον Χίτλερ. Έτσι έλεγαν. Πριν τις ανασκαφές, η πλατεία άδειαζε σχεδόν πλήρως στις γιορτές και, από χώρος πάρκινγκ λεωφορείων, γινόταν άσπρη από τα αρνιά τη Μεγάλη Εβδομάδα και μαύρη προς τα Χριστούγεννα από τις γαλοπούλες. Όλα για σφάξιμο τα καημένα. Ακόμη μια πλατεία για σφάγια. Τα έφερναν από την Αγίου Δημητρίου, από τα δυτικά. Από εκεί που ήρθαν οι Γερμανοί. 

(Νοέμβριος 2022)