Κυανίδες (Bluets)

Η Μάγκι Νέλσον (Maggie Nelson) γεννήθηκε το 1973 στο Σαν Φρανσίσκο όπου και μεγάλωσε. Ζει στο Λος Άντζελες με τον σύντροφό της, τον καλλιτέχνη Χάρι Ντοτζ, και τα δυο παιδιά τους. Διδάσκει στη Σχολή Κριτικών Σπουδών του Ινστιτούτου Καλών Τεχνών της Καλιφόρνιας.
Έχει γράψει κριτική, ποίηση, και πεζογραφία, μεταξύ των οποίων τα πολύ σημαντικά The Art of Cruelty: A Reckoning (2011) και το The Red Parts: A Memoir (2007). Το τελευταίο βιβλίο της, On Freedom: Four Songs of Care and Constraint, κυκλοφόρησε πρόπερσι από τον αμερικανικό εκδοτικό οίκο Graywolf Press.
Τα Bluets είναι μια πραγματεία του μπλε, που διασχίζει την επιθυμία, τον έρωτα, την κατάθλιψη, την απογοήτευση, τη φιλία και τη φροντίδα, για να οδηγηθεί στην αγάπη. Ο τίτλος, προφερόμενος ως μπλούετς, βασίζεται σε μια λαθρανάγνωση της αγαπημένης ζωγραφιάς της Νέλσον, των Les Bluets (1973) [The cornflowers] της Τζόαν Μίτσελ. Πρόκειται για ένα λουλούδι, το οποίο είναι γνωστό στα ελληνικά ως κυανή κενταύρια.
Σε μεταγενέστερο απόσπασμα του κειμένου η ίδια παραδέχεται πως «Πρόσφατα ανακάλυψα πως το “les bluets” μεταφράζεται ως “οι κυανές κενταύριες”. Ίσως να σκεφτείς πως αυτό το ήξερα εξαρχής, καθώς αποκαλώ αυτό το βιβλίο “Bluets” (με λάθος προφορά) εδώ και χρόνια. Αλλά κάπως το μόνο που είχα ακούσει ήταν “ένα μικρό μπλε λουλούδι με κίτρινο πυρήνα που φυτρώνει σε αφθονία στη γαλλική εξοχή.” Νόμιζα πως δεν τό ’χα δει ποτέ.» Αν θα έπρεπε να μεταφραστεί το λάθος και το άνθος θα γινόταν οι Κυανίδες. Ακολουθούν οι εξήντα-πέντε πρώτες. Αποτελείται από διακόσιες-σαράντα, άνθη λιβαδιού ή καμβάδες με μπλε πινελιές.

1. Έστω ότι θα ξεκινούσα λέγοντας ότι είχα ερωτευτεί ένα χρώμα. Έστω ότι θα μιλούσα σαν αυτό να ήταν μια εξομολόγηση. Έστω ότι έσκιζα το μαντήλι μου όσο μιλούσαμε. Ξεκίνησε αργά. Μία εκτίμηση, μία έλξη. Τότε, μια μέρα, σοβάρεψε. Τότε (κοιτώντας σε ένα άδειο φλυτζάνι, ο πάτος του λερωμένος με λεπτά μαύρα περιττώματα συσπειρωμένα στο σχήμα ενός ιππόκαμπου) έγινε κατά κάποιο τρόπο προσωπικό.

2. Και έτσι ερωτεύτηκα ένα χρώμα - σε αυτήν την περίπτωση, το χρώμα μπλε – σαν να με μάγεψε ένα ξόρκι, ένα ξόρκι υπό την επήρεια του οποίου πάλευα να παραμείνω, όπως και να ξεφύγω, διαδοχικά.

3. Και λοιπόν, και τι με αυτό; Μια εθελούσια αυταπάτη, ίσως να πεις. Πως το κάθε μπλε αντικείμενο θα μπορούσε να είναι μια φλεγόμενη βάτος, ένας μυστικός κώδικας που προορίζεται αποκλειστικά για έναν παράγοντα, ένα Χ σε ένα χάρτη υπερβολικά διάχυτο για να απλωθεί εντελώς που όμως συμπεριλαμβάνει το γνωστό σύμπαν. Πώς θα μπορούσαν όλα τα κομμάτια από μπλε σακούλες σκουπιδιών που έχουν κολλήσει σε βατομουριές, ή οι ανοιχτοί μπλε μουσαμάδες που φτερουγίζουν στον άνεμο πάνω από κάθε παράγκα και πάγκο λαϊκής ψαραγοράς στον κόσμο, να είναι, στην ουσία, τα δακτυλικά αποτυπώματα του Θεού; Θα προσπαθήσω να το εξηγήσω.

4. Παραδέχομαι ότι ίσως να ήμουν μόνη. Ξέρω ότι η μοναξιά μπορεί να προκαλέσει σουβλιές δυνατού πόνου, ενός πόνου ο οποίος, αν μείνει αρκετά δυνατός για αρκετό χρόνο, μπορεί να προσομοιωθεί με, ή να προκαλέσει – κάνε την επιλογή σου – μια αντίληψη του θείου. (Αυτό θα έπρεπε να προκαλέσει τις υποψίες μας.)

5. Αλλά πρώτα, ας εξετάσουμε μια κάποιου τύπου περίπτωση από την ανάποδη. Το 1867, μετά από μια μακρά περίοδο μοναχικότητας, ο Γάλλος ποιητής Στεφάν Μαλαρμέ έγραψε στο φίλο του Ανρί Καζαλί: “Αυτοί οι τελευταίοι μήνες ήταν τρομακτικοί. Η Σκέψη μου έχει αυτοεξεταστεί τελείως και έφτασε σε μια Καθαρή Ιδέα. Το τι υπέφερε το υπόλοιπο μέρος του εαυτού μου κατά τη διάρκεια αυτού του μακρού μαρτυρίου είναι μη περιγράψιμο.” Ο Μαλαρμέ περιέγραψε το μαρτύριο σαν μια μάχη που έγινε στο “σκελετώδες φτερό” του Θεού. “Πάλεψα με αυτό το πλάσμα με αρχαία και γεμάτα κακία φτερά – τον Θεό – το οποίο ευτυχώς νίκησα και έριξα στη γη,” είπε στον Καζαλί με εξουθενωμένη ικανοποίηση. Εντέλει ο Μαλαρμέ άρχισε να αντικαθιστά το “le ciel” με το “l’ Azur” στα ποιήματά του, σε μια προσπάθεια να καθάρει αναφορές στον ουρανό από θρησκευτικούς συσχετισμούς. “Ευτυχώς” έγραψε στον Καζαλί, “είμαι αρκετά νεκρός τώρα.”

6. Το ημικύκλιο εκτυφλωτικού τιρκουάζ ωκεανού είναι η αρχέγονη εικόνα αυτής της αγάπης. Το ότι αυτό το μπλε υπάρχει κάνει τη ζωή αξιοσημείωτη, απλά το να το έχω δει. Το να έχεις δει τόσο όμορφα πράγματα. Το να έχεις βρεθεί ανάμεσά τους. Δίχως επιλογές. Επέστρεψα εκεί χθες και στάθηκα πάλι πάνω στο βουνό.

7. Αλλά τι είδους αγάπη είναι, πράγματι; Μην αυταπατάσαι και το αποκαλέσεις κάτι το υψηλό. Παραδέξου ότι έχεις σταθεί μπροστά σε μια μικρή στοίβα βαθύ κυανού σε σκόνη σε μια γυάλινη κούπα σε ένα μουσείο και ένιωσες να σε διαπερνά μια οξύτατη επιθυμία. Αλλά να κάνεις τι; Να το απελευθερώσεις; Να το αγοράσεις; Να το καταπιείς; Υπάρχει τόση λίγη μπλε τροφή στη φύση – στην πραγματικότητα το μπλε στην άγρια ζωή συνήθως χαρακτηρίζει τροφή προς αποφυγή (μούχλα, δηλητηριώδη βατόμουρα) – που οι γαστρονομικοί σύμβουλοι γενικά συμβουλεύουν μακριά από μπλε φως, μπλε μπογιά, και μπλε πιάτα όταν και όπου σερβίρεται φαγητό. Αλλά ενώ το χρώμα μπορεί να υποσκάπτει την όρεξη στην πιο κυριολεκτική έννοια, την διεγείρει σε άλλες. Ίσως να θελήσεις να απλώσεις το χέρι σου και να ανακατέψεις τη στοίβα της βαφής, για παράδειγμα, πρώτα λεκιάζοντας τα χέρια σου με αυτή, μετά λεκιάζοντας τον κόσμο. Ίσως να θέλεις να τη διαλύσεις σε νερό και να κολυμπήσεις σε αυτή, ίσως να θέλεις να βάψεις τις ρώγες σου με αυτή, ίσως να θέλεις να βάψεις μια ρόμπα παρθένου με αυτήν. Αλλά και πάλι δεν θα αποκτούσες πρόσβαση στο μπλε της. Όχι ακριβώς.

8. Μην, πάντως, κάνεις το λάθος να νομίζεις ότι κάθε επιθυμία είναι λαχτάρα. “Αγαπάμε να συλλογιζόμαστε το μπλε, όχι γιατί έρχεται προς τα εμάς, αλλά γιατί μας τραβά στην κατεύθυνσή του,” έχει γράψει ο Γκαίτε, και ίσως έχει δίκιο. Αλλά δεν με ενδιαφέρει να επιθυμώ να ζήσω σε έναν κόσμο στον οποίο ζω ήδη. Δεν θέλω να λαχταρώ μπλε πράγματα, και ο Θεός να αποτρέψει οποιαδήποτε “μπλεσύνη”. Πάνω από όλα, θέλω να σταματήσεις να μου λείπεις.

9. Για αυτό μην γράψεις για να μου πεις για άλλα όμορφα μπλε πράγματα. Για να είμαι δίκαιη, αυτό το βιβλίο δεν θα σου πει για κανένα, επίσης. Δεν θα πει, Δεν είναι το Χ όμορφο; Τέτοιου είδους απαιτήσεις είναι φονικές για την ομορφιά.

10. Αυτό που θέλω πιο πολύ να κάνω είναι να σου δείξω την άκρη του δείκτη μου. Την αφωνία του.

11. Με άλλα λόγια: Δεν με νοιάζει αν είναι άχρωμο.

12. Και σε παρακαλώ μην μου μιλήσεις για “τα πράγματα όπως είναι” που αλλάζουν πάνω σε μια “μπλε κιθάρα”. Ό,τι μπορεί να αλλαχθεί σε μια μπλε κιθάρα δεν ενδιαφέρει εδώ.

13. Σε μια συνέντευξη για δουλειά σε ένα πανεπιστήμιο, τρεις άνδρες κάθονται απέναντί μου σε ένα τραπέζι. Στο βιογραφικό μου λέει ότι αυτή την περίοδο δουλεύω πάνω σε ένα βιβλίο για το χρώμα μπλε. Το λέω αυτό εδώ και χρόνια δίχως νά ’χω γράψει λέξη. Είναι, ίσως, ο τρόπος μου να κάνω την ζωή μου να φαίνεται “σε πρόοδο” αντί για στάχτη που στάζει από αναμμένο τσιγάρο. Ένας από τους άντρες ρωτά, Γιατί το μπλε; Συχνά το ρωτούν αυτό. Ποτέ δεν ξέρω πως να απαντήσω. Δεν μας δίνεται η ευκαιρία να διαλέξουμε τι η ποιους αγαπάμε, θέλω να πω. Απλά δεν μας δίνεται η ευκαιρία να διαλέξουμε.

14. Χαίρομαι να λέω σε ανθρώπους ότι γράφω ένα βιβλίο για το μπλε χωρίς στην πραγματικότητα να το κάνω. Αυτό που συμβαίνει τις περισσότερες φορές σε τέτοιες περιπτώσεις είναι ότι οι άνθρωποι σου δίνουν ιστορίες ή κατευθύνσεις ή δώρα, και τότε μπορείς να παίξεις με αυτά τα πράγματα αντί για τις λέξεις. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας μου έχουν δοθεί μπλε μελάνια, ζωγραφιές, καρτ-ποστάλ, μπογιές, βραχιόλια, πέτρες, πολύτιμοι λίθοι, νερομπογιές, βαφές, πρες παπιέ, κύπελλα, και γλυκά. Με έχουν συστήσει σε έναν άνθρωπο που είχε αντικαταστήσει τα μπροστινά του δόντια με λάπις λάζουλι, απλά και μόνο επειδή αγαπούσε την πέτρα, και σε κάποιον άλλον που λατρεύει το μπλε με τόση αφοσίωση που αρνείται να φάει μπλε τροφή και καλλιεργεί μόνο μπλε και λευκά λουλούδια στον κήπο του, ο οποίος είναι γύρω από τον μπλε πρώην καθεδρικό ναό στον οποίο ζει. Έχω συναντήσει έναν άνδρα που είναι ο μεγαλύτερος καλλιεργητής οργανικού ίντιγκο στον κόσμο, και έναν άλλον που τραγουδά το Blue της Τζόνι Μίτσελ σε ντραγκ που ραγίζει την καρδιά, και έναν άλλον με το πρόσωπο ενός άστεγου, τα μάτια του οποίου κυριολεκτικά έσταζαν μπλε και τον ονόμασα πρίγκιπα του μπλε, που ήταν, πράγματι, το όνομά του.

15. Αντιλαμβάνομαι αυτούς τους ανθρώπους ως τους μπλε ανταποκριτές μου, των οποίων η δουλειά είναι να μου στέλνουν μπλε αναφορές από το πεδίο.

16. Αλλά εσύ μιλάς για όλα αυτά ξέγνοιαστος, όταν στην πραγματικότητα πιο πολύ είναι σαν να είσαι θανάσιμα άρρωστος, και αυτοί οι ανταποκριτές στέλνουν κομμάτια μπλε ειδήσεων σαν έσχατες ελπίδες για μια θεραπεία.

17. Αλλά τι συμβαίνει μέσα σου όταν μιλάς για το χρώμα σαν να ήταν μια θεραπεία, όταν δεν έχεις ακόμα ανακοινώσει την αρρώστια σου.

18. Ένα ζεστό απόγευμα στην αρχή της άνοιξης, Νέα Υόρκη. Πήγαμε στο Τσέλσι Χοτέλ να γαμηθούμε. Μετά, από το παράθυρο του δωματίου μας, κοιτούσα ένα μπλε μουσαμά σε μια σκεπή απέναντι από μας να φτερουγίζει στον άνεμο. Κοιμόσουν, οπότε ήταν το μυστικό μου. Ήταν μια κηλίδα της καθημερινότητας, μια φωτεινή μπλε νιφάδα μέσα σε όλη την μουντή πρόνοια. Ήταν η μόνη φορά που έχυσα. Ήταν στην ουσία οι ζωές μας. Έτρεμε.

19. Μήνες πριν από αυτό το απόγευμα είχα ένα όνειρο, και σε αυτό το όνειρο ήρθε ένας άγγελος και είπε: Πρέπει να ξοδέψεις περισσότερο χρόνο να σκέφτεσαι το θείο, και λιγότερο χρόνο να φαντάζεσαι να ξεκουμπώνεις το παντελόνι του πρίγκηπα του μπλε στο Τσέλσι Χοτέλ. Αλλά τι γίνεται αν τα ξεκουμπωμένα παντελόνια του πρίγκηπα του μπλε είναι το θείο, ικέτευσα. Ας είναι, είπε εκείνη και με άφησε να κλαίω γοερά με το πρόσωπό μου ενάντια στο μπλε από σχιστόλιθο πάτωμα.

20. Το γαμήσι τα αφήνει όλα όπως είναι. Το γαμήσι με κανέναν τρόπο δεν μπορεί να παρέμβει στην πραγματική χρήση της γλώσσας. Διότι δεν μπορεί επίσης να θέσει κανένα θεμέλιο. Τα αφήνει όλα όπως είναι.

21. Διαφορετικό όνειρο, ίδια περίοδος: Έξω σε ένα σπίτι κοντά στην ακτή, ένα σοβαρό τοπίο. Γινόταν ένας χορός σε μια αίθουσα χορού από μαόνι, όπου χορεύαμε με τον τρόπο που χορεύουν οι άνθρωποι όταν λένε μεταξύ τους πως θέλουν να κάνουν έρωτα. Μετά είχε έρθει η στιγμή για πρόχειρη μαγεία: για να κάνω το ξόρκι έπρεπε να τοποθετήσω κάθε μπλε αντικείμενο (δύο μπίλιες, ένα φτερό μινιατούρα, ένα θραύσμα κυανού γυαλιού, και ένα κολιέ από λάπις) στο στόμα μου, και να τα κρατήσω εκεί όσο εκκρίνανε ένα αφόρητο γάλα. Όταν κοίταξα γύρω μου εσύ δραπέτευες σε ένα σκάφος, ξαφνικά καταζητούμενος. Φτύνω τα αντικείμενα σε μια φιδίσια μπλε πάστα στο πιάτο μου και προσφέρομαι να βοηθήσω την αστυνομία να σε βρούμε αλλά είπαν ότι τα ρεύματα ήταν πολύ ασυνήθιστα. Οπότε έμεινα πίσω, και έγινα γνωστή ως η κυρά που περιμένει, ο παρίας της πόλης με μαλλί που μυρίζει σαν ζώου.

22. Μερικά πράγματα όντως αλλάζουν, πάντως. Μια μεμβράνη μπορεί να ξεσκίσει τη ζωή σου, σαν ένα κομμάτι μπογιάς που έχει πήξει ξεκολλημένο από την κορυφή μιας κονσέρβας. Τη θυμάμαι πολύ καθαρά αυτή τη μέρα: είχα δεχτεί ένα τηλεφώνημα. Μια φίλη είχε εμπλακεί σε ένα ατύχημα. Ίσως να μην ζούσε. Είχε πολύ λίγο πρόσωπο, και η σπονδυλική της στήλη είχε σπάσει σε δυο σημεία. Δεν είχε κουνηθεί ακόμα. Ο γιατρός την περιέγραψε σαν “βότσαλο στο νερό.” Περπάτησα τριγύρω στο Μπρούκλυν και παρατήρησα ότι η ξεθωριασμένη αγριολίζα του εγκαταλελειμμένου βενζινάδικου Mobil στη γωνία ξαφνικά άνθιζε. Στα ντους του γυμναστηρίου που είχαν το κίτρινο χρώμα παιδικών σκατών, όπου το χιόνι κάποιες φορές διείσδυε μέσα από τα ραγισμένα παράθυρα και τα κάγκελά τους, παρατήρησα ότι η κίτρινη μπογιά μαδούσε σε κάποια σημεία και ένα αξιοπρεπές, βιομηχανικό μπλε προσπαθούσε να εισέλθει. Στον πάτο της πισίνας, παρατήρησα το λευκό χειμωνιάτικο φως να διακοσμεί το συννεφένιο μπλε και ήξερα ότι μαζί φτιάχναν το Θεό. Όταν μπήκα μέσα στο δωμάτιο του νοσοκομείου της φίλης μου, τα μάτια της είχαν ένα διαπεραστικό χλωμό μπλε και ήταν το μόνο μέρος του σώματός της που μπορούσε να κουνηθεί. Ήμουν τρομαγμένη. Το ίδιο και εκείνη. Το μπλε παλλόταν.

23. Ο Γκαίτε έγραψε τη Θεωρία των Χρωμάτων σε μια περίοδο της ζωής του που έχει χαρακτηριστεί από έναν κριτικό ως “ένα μεγάλο διάστημα, που δεν χαρακτηρίζεται από τίποτα ουσιαστικής αξίας.” Ο Γκαίτε ο ίδιος περιγράφει αυτήν την περίοδο ως μια στην οποία “μια ήσυχη, συμμαζεμένη ψυχική κατάσταση ήταν εκτός κουβέντας.” Ο Γκαίτε δεν είναι μόνος στην απόπειρά του να στραφεί στο χρώμα σε μια ιδιαίτερα αδύναμη στιγμή. Ας σκεφτούμε τον σκηνοθέτη Ντέρεκ Τζάρμαν, που έγραψε το βιβλίο του Χρώμα τον καιρό που τυφλωνόταν και πέθαινε από AIDS, ένα θάνατο που είχε προβλέψει σε ένα φιλμ σαν να εξαφανίζεται σε μια “μπλε οθόνη.” Ή τον Βίτγκενσταϊν, ο οποίος έγραψε το Παρατηρήσεις πάνω στα χρώματα κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαοχτώ μηνών της ζωής του, όταν πέθαινε από καρκίνο του στομάχου. Ήξερε πως πέθαινε· θα μπορούσε να είχε διαλέξει οποιοδήποτε φιλοσοφικό πρόβλημα υπό τον ήλιον. Διάλεξε να γράψει για το χρώμα. Για το χρώμα και τον πόνο. Πολύ από αυτό το γράψιμο είναι επείγον, αδιαφανές, και ασυνήθιστα βαρετό. “Αυτό για το οποίο γράφω τόσο μονότονα, ίσως είναι προφανές σε κάποιον του οποίου το μυαλό είναι λιγότερο εξαντλημένο,” έγραψε.

24. “Έχοντας υπόψιν το γεγονός ότι η εξήγηση του χρώματος από τον Γκαίτε δεν βγάζει νόημα όσον αφορά τη φυσική υπόσταση,” ένας κριτικός παρατήρησε πρόσφατα, “κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί για ποιο λόγο θεωρείται ταιριαστό να εκδοθεί ξανά αυτή η αγγλική μετάφραση.” Ο Βίτγκενσταϊν το έθεσε έτσι: “Μέχρι εκεί το καταλαβαίνω: μια φυσική θεωρία (όπως του Νεύτωνα) δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματα που δώσαν κίνητρο στον Γκαίτε, ακόμα και αν ούτε αυτός ο ίδιος δεν τα έλυσε.” Οπότε ποια ήταν τα προβλήματα του Γκαίτε;

25. Τον Γκαίτε τον ενδιέφερε η περίπτωση “μιας κυρίας, η οποία, μετά από μια πτώση που τραυμάτισε το ένα της μάτι, έβλεπε όλα τα αντικείμενα, αλλά κυρίως τα λευκά αντικείμενα, να ακτινοβολούν χρώματα, μέχρι και σε αφόρητο βαθμό.” Η ιστορία αυτή δεν είναι παρά μία από εκείνες που αφηγείται ο Γκαίτε για ανθρώπους, των οποίων η όραση έχει τραυματιστεί ή τροποποιηθεί και απ’ ότι φαίνεται δεν γιατρεύονται ποτέ, ακόμα και όταν η πηγή του τραύματος είναι ψυχολογική ή συναισθηματική στη φύση της. “Αυτό υποδεικνύει εξαιρετική αδυναμία εκ μέρους του οργάνου, την αδυναμία του να ανακάμψει μόνο του,” παρατηρεί.

26. Μετά το ατύχημα της φίλης μου, άρχισα να σκέφτομαι αυτήν την κυρία με το χτυπημένο μάτι και αυτά τα λευκά αντικείμενα που ακτινοβολούσαν με μεγαλύτερη συχνότητα. Υπάρχει περίπτωση να μου συνέβαινε κάτι τέτοιο, με το μπλε, δια πληρεξουσίου; Έχω ακούσει ότι μια εξασθένηση της αντίληψης των χρωμάτων συχνά συνοδεύει την κατάθλιψη, αν και δεν έχω καμία απολύτως ιδέα πώς ή γιατί κάτι τέτοιο είναι νευρολογικά πιθανό. Οπότε τίνος σύμπτωμα είναι αυτό, να αρχίσεις να βλέπεις χρώματα — ή, πιο αξιοπερίεργο, μονάχα ένα χρώμα — πιο έντονα; Μανία; Μονομανία; Υπομανία; Σοκ; Αγάπη; Πένθος;

27. Αλλά γιατί να ασχοληθούμε με διαγνώσεις τελικά, αν μια διάγνωση δεν είναι παρά μια αναδιατύπωση του προβλήματος;

28. Ήταν περίπου τότε που σκέφτηκα πρώτη φορά: γαμιόμαστε καλά γιατί είναι παθητικός από πάνω και εγώ είμαι ενεργή από κάτω. Δεν το είπα ποτέ, αλλά το σκεφτόμουν συχνά. Δεν είχα ιδέα πόσο αληθινό θα αποδεικνυόταν, ή πόσο οδυνηρό, έξω από το γαμήσι.

29. Αν ένα χρώμα δεν μπορεί να γιατρέψει, μπορεί τουλάχιστον να εξάψει την ελπίδα; Το μπλε κολάζ που μου έστειλες πριν από τόσο καιρό από τη Αφρική, για παράδειγμα, με γέμισε ελπίδες. Αλλά όχι, για να είμαι ειλικρινής, εξαιτίας του μπλε του.

30. Αν ένα χρώμα μπορεί να δώσει ελπίδα, αυτό συνεπάγεται ότι θα μπορούσε επίσης να φέρει απελπισία; Μπορώ να σκεφτώ πολλές περιστάσεις που κάποιο μπλε με έκανε ξαφνικά να νιώσω ελπίδα (στρίβοντας το τιμόνι σε μια απότομη στροφή σε γκρεμό και αντικρύζοντας ξαφνικά τον ωκεανό· ανάβοντας το φως στο μπάνιο ενός ξένου που θα υπέθετες πως είναι λευκό αλλά ήταν, στην πραγματικότητα, μπλε στο χρώμα των αβγών κοκκινολαίμη· πέφτοντας πάνω σε μια συλλογή από καπάκια σε μπλε της θάλασσας ενσωματωμένα σε τσιμέντο στη γέφυρα Ουίλιαμσμπεργκ, ή σε ένα αστραφτερό βουνό από σπασμένο μπλε γυαλί έξω από ένα εργοστάσιο υαλικών στο Μεξικό), ενώ αυτή τη στιγμή, δεν μπορώ να σκεφτώ ούτε μια φορά που το μπλε να μου προκάλεσε απελπισία.

31. Ας λάβουμε υπόψη την περίπτωση του κ. Σίντνεϋ Μπράντφορντ, ωστόσο, του οποίου οι κερατοειδείς αδιαφάνειες αφαιρέθηκαν στην ηλικία των πενήντα-δύο. Αφότου η όρασή του επανήλθε, έγινε αναπάντεχα απαρηγόρητος. “Έβρισκε τον κόσμο μουντό, και αναστατωνόταν από ξεθωριασμένα χρώματα και άλλες ατέλειες· του άρεσαν τα φωτεινά χρώματα, και έπεφτε σε κατάθλιψη, όταν ατονούσαν.” Όχι πολύ αφότου επανήλθε η όρασή του και είδε τον κόσμο σε πλήρη χρώμα, “πέθανε δυστυχής.”

32. Όταν λέω “ελπίδα,” δεν εννοώ ελπίδα για κάτι συγκεκριμένο. Φαντάζομαι απλά εννοώ το να σκέφτεσαι ότι αξίζει να κρατάς τα μάτια σου ανοιχτά. “Τι είναι όλα αυτά / τα δυσδιάκριτα πράγματα εκεί πέρα; / Δέντρα; Λοιπόν, με έχουν / κουράσει”: τα τελευταία λόγια της Αγγλίδας γιαγιάς του Ουίλιαμ Κάρλος Ουίλιαμς.

33. Οφείλω να παραδεχτώ ότι δεν με συγκινούν πολύ όλα τα μπλε. Δεν με ενθουσιάζει τρομερά η ματ πέτρα του τιρκουάζ, για παράδειγμα, και ένα χλιαρό, ξεθωριασμένο ίντιγκο συνήθως με αφήνει παγερά αδιάφορη. Μερικές φορές ανησυχώ ότι αν δεν με συγκινήσει κάτι μπλε, ίσως να είμαι εντελώς απελπισμένη, ή νεκρή. Ανά καιρούς υποκρίνομαι ενθουσιασμό. Σε άλλες στιγμές, φοβάμαι ότι είμαι ανίκανη να επικοινωνήσω το βάθος του.

34. Ακυανοβλεψία: η μη αντίληψη του μπλε. Ένας κύκλος της κόλασης, δεν τίθεται θέμα –όμως που πιθανότατα θα μπορούσε να διορθωθεί με Viagra, μία από τις παρενέργειες του οποίου είναι να βλέπεις τον κόσμο ελαφρά χρωματισμένο μπλε. Ο ειδικός στην εμμηνόπαυση ψαριών γκάπυ, το γραφείο του οποίου είναι απέναντι από το δικό μου στο Ινστιτούτο, μου λέει το εξής. Λέει ότι έχει σχέση με μια πρωτεΐνη στο πέος, που έχει ομοιότητα με μια πρωτεΐνη στην ίριδα, αλλά μετά τον χάνω.

35. Άραγε ο κόσμος φαίνεται πιο μπλε μέσα από μπλε μάτια; Μάλλον όχι, αλλά προτιμώ να το βλέπω έτσι (αυτοπροώθηση).

36. O Γκαίτε περιγράφει το μπλε ως ένα ζωντανό χρώμα, αλλά χωρίς χαρά. “Μπορεί να ειπωθεί ότι περισσότερο αναστατώνει, παρά ζωντανεύει.” Το να είσαι ερωτευμένη με το μπλε, τότε, είναι να είσαι ερωτευμένη με μια αναστάτωση; Ή η ίδια η αγάπη είναι η αναστάτωση; Και τι τύπου τρέλα είναι αυτή τέλος πάντων, να είσαι ερωτευμένη με κάτι εκ φύσεως ανίκανο να το ανταποδώσει;

37. Είσαι σίγουρη – κάποια θα ήθελε να ρωτήσει – ότι δεν μπορεί να στο ανταποδώσει;

38. Γιατί καμιά πραγματικά δεν ξέρει τι είναι το χρώμα, πού είναι, ακόμα και αν καν υπάρχει. (Μπορεί να πεθάνει; Έχει καρδιά;) Ας σκεφτούμε μια μέλισσα, για παράδειγμα, να πετάει στα πέταλα μια παπαρούνας: Βλέπει ένα ορθάνοιχτο βιολετί στόμα, όταν εμείς βλέπουμε ένα πορτοκαλί λουλούδι και υποθέτουμε ότι είναι πορτοκαλί, ότι είμαστε κανονικές.

39. Η Εγκυκλοπαίδεια δεν βοηθάει. “Αν κανονικά η αντίληψή μας του χρώματος συνεπάγεται ‘ψευδή συνείδηση,’ ποιος είναι ο σωστός τρόπος να σκεφτόμαστε τα χρώματα;” ρωτάει. “Στην περίπτωση του χρώματος, αντίθετα με άλλες περιπτώσεις,” καταλήγει, “η ψευδής συνείδηση πρέπει να είναι αφορμή εορτασμού.”

40. Όταν μιλώ για χρώμα και ελπίδα, ή χρώμα και απελπισία, δεν μιλώ για το κόκκινο ενός φαναριού, μία γραμμή σε μπλε φύλλων αγριολίζας στο λευκό της τσόχας οβάλ ενός τεστ εγκυμοσύνης, ή ένα μαύρο πανί κρεμασμένο από το κατάρτι ενός πλοίου. Προσπαθώ να πω τι σημαίνει το μπλε, ή τι σημαίνει για μένα, εκτός από το να σημαίνει.

41. Παραμονή χιλιετίας, διασχίζοντας με το αμάξι τη Πεδιάδα του Φεγγαριού. Στο ραδιόφωνο ένας DJ έπαιζε τα καλύτερα άλμπουμ του αιώνα, και κάπου, νομίζω γύρω στο νούμερο τριάντα, ήταν το Blue της Τζόνι Μίτσελ. Ο DJ έπαιξε το “River,” και είπε ότι το μεγαλείο του έγκειται στο γεγονός ότι καμιά γυναίκα δεν το είπε ποτέ τόσο ξεκάθαρα και αμετανόητα πριν από αυτήν: I’m so hard to handle, I’m selfish and I’m sad. Πρόοδος! σκέφτηκα. Μετά ήρθε ο επόμενος στίχος του τραγουδιού: Now I’ve gone and lost the best baby that I ever had.

42. Καθισμένη στο γραφείο μου πριν διδάξω ένα μάθημα προσωδίας, προσπαθώντας να μην σε σκέφτομαι, για το γεγονός ότι σε έχασα. Μα πώς γίνεται; Πώς γίνεται; Μήπως ήμουν πολύ μπλε για σένα. Μήπως ήμουν πολύ μπλε. Κοιτάω τις σημειώσεις που έχω για τη διάλεξη. Το heártbréak (ραγισμένη καρδιά) είναι μια σπονδή. Μετά ακουμπάω το κεφάλι μου στο γραφείο και αρχίζω να κλαίω. – Γιατί δεν βοηθά αυτό;

43. Πριν από μια συνάντηση στο πανεπιστήμιο των μελών του τμήματος, μιλώντας ξανά με τον ειδικό στην εμμηνόπαυση των γκάπυ. Τι έχουν να πουν οι βιολόγοι για αυτή την ερώτηση, Υπάρχει το χρώμα; ρωτάω. Ε, λέει. Ένα αρσενικό γκάπυ που ψάχνει ταίρι δεν ανησυχεί κατά πόσο υπάρχει χρώμα, λέει. Ένα αρσενικό γκάπυ το ενδιαφέρει μονάχα να είναι πορτοκαλί, έτσι ώστε να προσελκύσει κάποιο άλλο. Αλλά μπορούμε να πούμε όντως πως το γκάπυ νοιάζεται για το ότι είναι πορτοκαλί; ρωτάω. Όχι, παραδέχεται. Το αρσενικό γκάπυ απλά είναι πορτοκαλί. Γιατί πορτοκαλί; ρωτάω. Ανασηκώνει τους ώμους του. Σε σχέση με κάποια ερωτήματα, λέει, οι βιολόγοι μπορούν μόνο να εκκενώσουν τον χώρο.

44. Αυτή η συγκεκριμένη συζήτηση με τον ειδικό στην εμμηνόπαυση γκάπυ γίνεται μια μέρα όταν, αργότερα το ίδιο απόγευμα, μία θεραπεύτρια θα μου πει, Αν δεν σου είχε πει ψέματα θα ήταν ένας διαφορετικός άνθρωπος από αυτό που είναι. Προσπαθεί να με κάνει να καταλάβω ότι αν και πάρα πολύ αγαπούσα αυτόν τον άνδρα για ακριβώς αυτό που ήταν, ήμουν στην πραγματικότητα τυφλή ως προς το τι άνδρας ήταν, ή είναι.

45. Αυτό με πονά φρικτά. Με πιέζει να πω γιατί· δεν μπορώ να απαντήσω. Αντιθέτως λέω κάτι για το πώς η κλινική ψυχολογία κατηγοριοποιεί οτιδήποτε αποκαλούμε αγάπη στο παθολογικό ή στα περί αυταπάτης ή στα του βιολογικά εξηγήσιμου, και ότι εάν αυτό που ένιωθα τότε δεν ήταν αγάπη τότε είμαι αναγκασμένη να παραδεχτώ ότι δεν ξέρω τι είναι η αγάπη, ή, πιο απλά, ότι αγαπούσα έναν κακό άντρα. Πώς όλες αυτές οι διατυπώσεις στραγγίζουν το μπλε από την αγάπη και αφήνουν ένα άσχημο, άχρωμο ψάρι να σπαρταράει σε μια επιφάνεια κοπής στον πάγκο μιας κουζίνας.

46. Αποκήρυξη, λέει η σιωπή.

47. Υπάρχει κάποιο καλό είδος απατεώνα; αναρωτιέμαι, καθώς διασχίζω με το αμάξι μου το δάσος από πελώριες πινακίδες, στοιχειωμένους φοίνικες και λεωφόρους, τις οποίες ισοπέδωσαν τα φώτα, που έχουν γίνει η ζωή μου.

48. Φαντάσου, για παράδειγμα, κάποιον που γαμάει σαν πόρνη. Κάποιον που είναι καλός σε αυτό, επαγγελματίας. Κάποιον που ακόμα μπορείς να δεις να σε γαμάει, στον καθρέφτη, πάντα στον καθρέφτη, ακραίο γαμήσι περίπου τρία πόδια μακριά, σε ένα διαμέρισμα φωτισμένο με μπλε φως, ποτέ φωτισμένο με ηλιόφως, αυτό το πρόσωπο σε γαμάει συνεχώς από πίσω σε μπλε φως και οι δυο σας πάντα φαίνεται να είστε καλοί σε αυτό, αφοσιωμένοι και χαμένοι σε αυτό, σαν να μην υπάρχει άλλη δραστηριότητα στην δοσμένη από τον Θεό γη που να γνωρίζουν να κάνουν τα σώματά σας εκτός από το να γαμάν και να γαμιούνται έτσι, στο θαμπό μπλε φως, στον καθρέφτη. Πώς θα έλεγες κάποιον που γαμάει με αυτόν τον τρόπο;

49. Υπάρχει ένα χρώμα μέσα στο γαμήσι, αλλά δεν είναι μπλε.

50. Η σύγχυση γύρω από το τί είναι το χρώμα, πού είναι, ή αν υπάρχει παραμένει παρά τα χιλιάδες χρόνια που κεντρίζουν το ενδιαφέρον γύρω από το φαινόμενο. Και κυριολεκτικά πρόκειται για κέντρισμα: πάνω στο ζήλο του, στο “σκοτεινό θάλαμο” του δωματίου του στο Trinity College, ο Νεύτωνας ανά καιρούς κέντριζε τα μάτια του με μεταλλικά ραβδιά ή βέργες για να προκαλέσει και να αναλύσει τις χρωματικές του αντιλήψεις. Είναι γνωστό ότι τα παιδιά που η όρασή τους έχει τραυματιστεί μπήγουν τα δάχτυλά τους στα μάτια τους έτσι ώστε να αναδημιουργήσουν χαμένες πλέον αισθήσεις χρωμάτων. (Έτσι μπράβο!)

51. Μπορείς να συμπεριφέρεσαι σαν τα αντικείμενα τα ίδια να είχαν τα χρώματα, λέει η Εγκυκλοπαίδεια. – Λοιπόν, είναι έτσι όπως θες. Αλλά πώς θα ήταν αν συμπεριφερόμασταν αλλιώς;

52. Προσπάθησε, αν μπορείς, να μη μιλάς σαν τα χρώματα να πηγάζανε από ένα και μόνο φυσικό φαινόμενο. Έχε στο νου την επίδραση όλων των διαφορετικών επιφανειών, βαθμών, πηγών φωτός, μεμβρανών, εντάσεων, βαθμών στερεότητας, διαλυτότητας, θερμοκρασίας, ελαστικότητας, στο χρώμα. Σκέψου την δυνατότητα ενός αντικειμένου να εκπέμπει, να αντανακλά, να απορροφά, να μεταδίδει, η να διαχέει το φως· σκέψου “την επίδραση του φωτός σε ένα φτερό.” Αναρωτήσου, ποιο είναι το χρώμα μιας λακκούβας με νερό; Ο μπλε καναπές σου παραμένει μπλε όταν σκοντάφτεις πάνω του στο δρόμο για την κουζίνα πηγαίνοντας να πιεις νερό στη μέση της νύχτας· παραμένει μπλε αν δεν σηκωθείς και δεν μπει καμιά στο δωμάτιο να τον δει; Δεκαπέντε μέρες μετά τη γέννησή μας, αρχίζουμε να ξεχωρίζουμε χρώματα. Για το υπόλοιπο της ζωής μας, πέραν της μειωμένης όρασης ή της τύφλωσης, βρισκόμαστε αντιμέτωπες με όλα αυτά τα φαινόμενα μαζί, και ονομάζουμε αυτή την αστραφτερή ακαταστασία “χρώμα.” Θα μπορούσες να πεις ότι είναι υποχρεωμένο το μάτι να φτιάχνει έγχρωμες μορφές από αυτό το οποίο στην ουσία αστράφτει. Έτσι “κινούμαστε” στον κόσμο. Κάποιες επίσης θα έλεγαν πως είναι η πηγή της οδύνης μας.

53. “Θεωρούμε γενικά πως η εμπειρική υπόσταση είναι μια εγγενής ποιότητα του υλικού αντικειμένου” – αυτή είναι η λεγόμενη συστηματική ψευδαίσθηση του χρώματος. Ίσως και να είναι αυτή της αγάπης. Αλλά δεν είμαι διατεθειμένη να πάω προς τα εκεί – ακόμα. Πίστευα σε σένα.

54. Πολύ πριν το κύμα ή το σωματίδιο, κάποιοι (Πυθαγόρας, Ευκλείδης, Ίππαρχος) νόμιζαν πως τα μάτια μας εκπέμπαν κάποιου τύπου ουσία που φώτιζε, ή “αισθανόταν,” αυτό που βλέπαμε. (Ο Αριστοτέλης επισήμανε ότι αυτή η υπόθεση έχει προβλήματα τη νύχτα, καθώς τα αντικείμενα γίνονται αόρατα παρά την υποτιθέμενη δύναμη των ματιών). Άλλοι, όπως ο Επίκουρος, πρότειναν το αντίστροφο – ότι τα ίδια τα αντικείμενα εκπέμπουν ένα είδος ακτίνας που φτάνει στο μάτι μας, λες και μας κοίταζαν (και ασφαλώς κάποια το κάνουν). Ο Πλάτωνας μοίρασε τη διαφορά και υπέθεσε αξιωματικά ότι μια “οπτική φωτιά” καίει ανάμεσα στα μάτια μας και σε όσα παρατηρούν. Αυτό εξακολουθεί να φαίνεται αρκετά ικανοποιητικό.

55. Μία εικόνα του διανοούμενου: ένας άνδρας που χάνει την όρασή του όχι από ντροπή (Οιδίπους) αλλά για να σκεφτεί πιο καθαρά (Μίλτον). Προσπαθώ να αποφεύγω τις γενικότητες όταν αφορά την υπόθεση του φύλου, αλλά αν θα έπρεπε να είμαι ειλικρινής οφείλω να παραδεχτώ ότι πολύ απλά δεν μπορώ να συλλάβω την εκδοχή μιας γυναικείας νοημοσύνης που θα υποστήριζε κάτι τέτοιο. Μια “έκτρωση του μυαλού, αυτή η καθαρότητα” (Ο. Κ. Ουίλιαμς).

56. Υπάρχουν, πάντως, πολλές ιστορίες γυναικών – κυρίως Αγίων – που αυτοτυφλωθήκανε για να διατηρήσουν την αγνότητά τους, να αποδείξουν πως “μάτια έχουν μόνο” για τον Θεό ή τον Χριστό. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, το θρύλο της Αγίας Λουκίας, προστάτιδας των τυφλών, της οποίας το όνομα σημαίνει “ξεκάθαρη, φωτεινή, κατανοητή.” Τι φαίνεται αρκετά ξεκάθαρο: το 304 μ.Χ. η Λουκία βασανίστηκε και εκτελέστηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Διοκλητιανό, μαρτυρώντας με αυτόν τον τρόπο για την πίστη της. Τι δεν είναι ξεκάθαρο: γιατί, ακριβώς, περιφέρεται σε γοτθικούς και αναγεννησιακούς πίνακες κρατώντας ένα χρυσό πιάτο με τα γαλάζια μάτια της τα οποία κοιτάζουν περίεργα από εκεί. Κάποιοι λένε πως μέρος του μαρτυρίου της ήταν η αφαίρεση των ματιών από το κεφάλι της· κάποιοι λένε πως τα έβγαλε η ίδια όταν καταδικάστηκε από τον παγανιστή αυτοκράτορα σε ατίμωση σε οίκο ανοχής. Ακόμα λιγότερο σαφείς είναι οι αντίστοιχοι θρύλοι για τις Άγιες Medana (Ιρλανδία) και Triduana (Σκωτία), δύο Χριστιανές πριγκίπισσες που κυνηγούσαν μη επιθυμητοί παγανιστές εραστές – που είχαν διακηρύξει ότι τους ήταν αδύνατο να ζήσουν χωρίς τα όμορφα μπλε μάτια της αγαπημένης τους. Για να αποφύγει την ανεπιθύμητη προσοχή, η Medana υποτίθεται πως έβγαλε τα μάτια της και τα πέταξε στα πόδια του μνηστήρα της· η Triduana ήταν λίγο πιο εφευρετική, έβγαλε τα δικά της με ένα αγκάθι και τα έστειλε στον μνηστήρα της περασμένα σε μια βέργα.

57. Σε αγιογραφίες, αυτές οι γυναίκες διακηρύσσουν, μέσω των ακρωτηριασμών τους, την πίστη τους στο Θεό. Αλλά η απορία μένει του κατά πόσο πράγματι αυτοτιμωρούνταν, καθώς γνώριζαν πως είχαν κοιτάξει με λαγνεία άντρες, και νιώθαν την ανάγκη να επιστρατεύσουν έσχατες λύσεις για την αποφυγή περαιτέρω πειρασμών.

58. “Η αγάπη είναι κάτι τόσο άσχημο που η ανθρώπινη ράτσα θα εξαφανιζόταν αν οι εραστές μπορούσαν να δουν τι κάνουν” (Λεονάρντο Ντα Βίντσι).

59. Υπάρχουν, πάντως, και αυτές που είναι πρόθυμες να κοιτάξουν. Και δεν έχουμε ακούσει ακόμη αρκετά, αν μη τι άλλο, για το γυναικείο βλέμμα. Για την κάψα του, με τα μάτια να παραμένουν μέσα στο κρανίο. “Λατρεύω να ατενίζω μια πολλά υποσχόμενη ψωλή,” γράφει η Κατρίν Μιλέ στα υπέροχα ερωτικά απομνημονεύματά της, πριν συνεχίσει την περιγραφή της περνώντας στο πόσο λατρεύει να ατενίζει τον “καφετί κρατήρα” της κωλοτρυπίδας της και την “άλικη κοιλάδα” του μουνιού της, έχοντας και οι δύο ανοίξει εντελώς – το χρώμα τους εκτεθειμένο – για γαμήσι.

60. Μου αρέσει να κοιτάω, επίσης. “Αγία Λουκία, δεν έκρυψες το φως σου κάτω από ένα καλάθι,” αρχίζει μια Καθολική προσευχή.

61. Στο βιβλίο του Σχετικά με το να είσαι Μπλε, ο Ουίλιαμ Γκας υποστηρίζει πως αυτό που πραγματικά θέλουμε ως αναγνώστες είναι η “διείσδυση στην ιδιωτικότητα”: “Θέλουμε να δούμε κάτω από τη φούστα.” Αλλά εντέλει η διείσδυσή του κουράζει, μέχρι και τον ίδιο: “Τι νόημα έχει να κρυφοκοιτάξω το εφηβαίο της, αν θα πρέπει να δω μαζί με αυτό και τις κόκκινες γραμμές που της αφήνει το βρακί της, τα σπυράκια στον κώλο της, σπασμένες φλέβες σαν το αποτύπωμα ενός αντίχειρα στο χρώμα της λεβάντας, το θάμνο στο μουνί της με όψη εξάντλησης από το τέλος της ημέρας; Τό ’χω και στο σπίτι αυτό.” Αφού διαβεβαιώσει ότι το μπλε που ζητάμε από τη ζωή βρίσκεται πράγματι μόνο στη φαντασία, συμβουλεύει τον συγγραφέα να “παραιτηθεί από τα μπλε πράγματα αυτής της ζωής για χάρη των λέξεων που τα λένε.”

62. Αυτό είναι πουριτανισμός, όχι έρωτας. Όσον με αφορά δεν έχω κανένα ενδιαφέρον να δω στα πεταχτά ή να σου προσφέρω έναν κώλο δίχως ατέλειες ή ένα μουνί ψεκασμένο με αερογράφο. Με ενδιαφέρει να έχω τρεις οπές γεμισμένες τίγκα με χοντρή, γεμάτη φλέβες, πούτσα, στις πιο ανελέητες στάσεις και φωτισμό. Δεν θα διαλέξω μεταξύ των μπλε πραγμάτων του κόσμου και των λέξεων που τα λένε: κάλλιστα θα μπορούσες να ζεστάνεις τη λαβίδα και να ετοιμάσεις τα μάτια σου για το βωμό. Εσύ χάνεις.

63. Γενικά μιλώντας δεν κυνηγώ μπλε πράγματα, ούτε πληρώνω για αυτά. Τα μπλε πράγματα που εκτιμώ σαν θησαυρό είναι δώρα, ή εκπλήξεις στο τοπίο. Οι πέτρες που ξέθαψα αυτό το καλοκαίρι στα βόρεια, για παράδειγμα, κάθε μια μυστηριωδώς βαμμένη γύρω από τη μέση με μια ανοιχτή μπλε ρίγα. Αυτό το μικρό τετράγωνο σκουπίδι από μπλε της θάλασσας που μου έφερες καιρό πριν, όταν ελάχιστα γνωριζόμασταν, διπλωμένο όμορφα σε χάρτινο περιτύλιγμα.

64. Ήταν τότε λίγο πολύ που προγραμμάτιζα να ταξιδέψω σε διάσημα μπλε μέρη: αρχαίες τοποθεσίες παραγωγής ίντιγκο και ισάτιδος, τον Καθεδρικό της Σαρτρ, τη νήσο Σκάι, τα ορυχεία λάπις του Αφγανιστάν, το Παρεκκλήσιο Σκροβένι, το Μαρόκο, την Κρήτη. Έφτιαξα έναν χάρτη, έβαλα χρωματιστές πινέζες, κλπ. Αλλά δεν είχα λεφτά. Οπότε έκανα αιτήσεις για υποτροφίες, τη μία μετά την άλλη, περιγράφοντας πόσο συναρπαστική, πόσο αυθεντική, πόσο απαραίτητη ήταν η εξερεύνησή μου του μπλε. Σε μια αίτηση γραμμένη και σταλμένη αργά το βράδυ σε ένα συντηρητικό πανεπιστήμιο της λίστας Ivy League, περιέγραψα εμένα και το πρότζεκτ μου ως παγανιστικό, ηδονιστικό, και καυλωμένο. Δεν πήρα ποτέ καμιά χρηματοδότηση. Τα μπλε μου παρέμειναν τοπικά.

65. Οι τυπωμένες οδηγίες στο περιτύλιγμα του μπλε σκουπιδιού: Τυλίξτε το Μπλε σε ύφασμα. Ανακατέψτε ενώ πιέζετε το Μπλε στο τελευταίο ξέβγαλμα. Μουλιάστε τα ρούχα χωριστά για σύντομο χρονικό διάστημα· κρατήστε τα εν κινήσει. Μου αρέσαν οι οδηγίες αυτές. Μου αρέσουν τα μπλε εν κινήσει.