Ένας τρόπος – ένα ίχνος – μια δράση

Σύντομες σημειώσεις για το θέατρο

Πώς μπορεί να ορίσει κανείς τι είναι το θέατρο; Αποτελεί ταυτόχρονα έναν τόπο, έναν τρόπο κοινωνικοποίησης, ένα πολιτιστικό ίχνος και ταυτόχρονα μια δράση. Όλες αυτές οι εκδοχές της θεατρικής πρακτικής και του θεατρικού λόγου, συγκροτούν μια συνολική επικράτεια που –όταν διατηρεί την επιδραστικότητά της- αλλάζει θεμελιωδώς το πολιτιστικό τοπίο μιας κοινότητας ή μιας πόλης, έχοντας δυνητικά την εμβέλεια μιας επίδρασης που μπορεί να ξεπεράσει τα γεωγραφικά της όρια.
Αυτή η κατεύθυνση, που συγκροτεί ένα μοντέλο «συμμετοχικού ουμανισμού», δηλαδή τη σύλληψη της καλλιτεχνικής δημιουργίας και δράσης ως μια συμπόρευση κοινωνικών δυνάμεων με προορισμό την υπεράσπιση και την ανάδειξη των ιδεωδών του ανθρωπισμού, πρέπει να έχει δύο κατευθύνσεις: μία κάθετη, η οποία να αφορά την παρακαταθήκη της παγκόσμιας θεατρικής κληρονομιάς και μια οριζόντια, που να προσεγγίζει το τρέχον γίγνεσθαι.
Παράλληλα, η θεατρική πράξη, οφείλει να διατηρεί τη φιλοδοξίας μιας ευρύτερης διάχυσης πολιτισμού, η οποία να αφορά όλα τα κοινωνικά στρώματα, όπου κι αν βρίσκονται κι όποια σχέση κι αν έχουν με τον πολιτισμό.
Ένα θέατρο, λοιπόν, που να δημιουργεί και να εκπαιδεύει το μελλοντικό κοινό, να φέρνει τη νεολαία κοντά στον πολιτισμό, αλλά και να εκπαιδεύει ενεργούς πολίτες με φαντασία, αυτονομία και υπευθυνότητα, που να ακουμπά στο παρελθόν για να βρει εκεί τον μοχλό παρέμβασης στο σήμερα.
Είναι σημαντικό να προσφέρουμε στο κοινό (με αυτό το ρήμα ως εμφατικό: την προσφορά) τη δυνατότητα να γνωρίζει και να συνομιλεί με σημαντικούς ανθρώπους και κείμενα. Είναι πολύ μεγάλη παρηγοριά στους δύσκολους σημερινούς καιρούς να ανακαλύπτουμε διεξόδους ενόρασης, και το θέατρο μπορεί να προσφέρει αυτές ακριβώς τις διόδους.
Από την άλλη, οφείλουμε ως δημιουργοί, ως διαχειριστές του πολιτισμού, αλλά και ως ενεργοί πολίτες, να είμαστε διαρκώς παρόντες εκεί όπου τα τελευταία χρόνια βλέπουμε να αναπτύσσονται (φυσικοί αλλά και διανοητικοί) θύλακες προκατάληψης. Ο πολιτισμός είναι από τα βασικά αντίδοτα στην εσωστρέφεια και στον συντηρητισμό. Εκεί όπου οι άνθρωποι παλεύουν πολύ σκληρά για την καθημερινή επιβίωση και την υπεράσπιση των αξιών τους, πρέπει εμείς να επινοούμε τρόπους ώστε να συνομιλούμε επί ίσοις όροις μαζί τους, και κυρίως να τους πείθουμε ότι η τέχνη μόνο καλό μπορεί να φέρει.
Ας κατανοήσουμε ότι ο πολιτισμός είναι υπόθεση μέλλοντος, και –κυρίως- δεν καλλιεργείται με εντυπωσιακά πυροτεχνήματα, αλλά με βαθύ, συστηματικό ήθος εργασίας, το οποίο θα αφορά όλους τους πολίτες.
Γιατί πιστεύω ότι ο πολιτισμός, όπως και το όραμα του μέλλοντος, χτίζεται αργά, σταθερά και με υπομονή. Με λάθη αλλά με καθαρή φιλοσοφία, με συστηματικό τρόπο κι όχι με εύκολες λύσεις. Αυτά προϋποθέτουν αποφάσεις διακριτές, καθαρές, οι οποίες να στοχεύουν μπροστά κι όχι σε πρόσκαιρες κολακείες. Ο πολιτισμός οφείλει να εκπαιδεύει, να τέρπει και ταυτόχρονα να δημιουργεί υψηλού επιπέδου προκλήσεις.
Είναι ένα ρίσκο σε μια πολύ δύσκολη εποχή, όπου όλα τα πράγματα είναι θολά και δυσδιάκριτα, αλλά ταυτόχρονα δίνουν μια ευκαιρία ξεκαθαρίσματος του παλιού με το νέο που έρχεται με δύναμη και ταχύτητα, του ουσιαστικού από το εφήμερο. Ο ρόλος λοιπόν ενός θεάτρου είναι να μας υπενθυμίζει αυτές τις διαφορές και ταυτόχρονα να μας εθίζει στην ηθική, την καλαισθησία και την τόλμη.
Πώς μπορεί να ορίσει κανείς τι είναι το θέατρο; Ένας τόπος, ένας τρόπος κοινωνικοποίησης, ένα πολιτιστικό ίχνος και ταυτόχρονα μια δράση για να υπερασπιστούμε, ατομικά και συλλογικά, αυτό που ο Εντγκάρ Μορέν ονομάζει: «η ανθρωπινότητά μας» (L’Humanité de l’humanité): δηλαδή το διακριτό στοιχείο της ανθρωπότητας ως συνύπαρξης.