«Έτσι αισθάνομαι τον περισσότερο χρόνο». Τα κολάζ του Τζον Άσμπερι

Σε μια συνομιλία με τον Τζον Άσμπερι που μαγνητοφώνησα στη Νέα Υόρκη στις 5 Απριλίου του 1989 (η σουηδική μετάφραση της Maria Ekman δημοσιεύτηκε στο Artes 4, το 1989, η δική μου ελληνική στο Εντευκτήριο 13, τον Δεκέμβριο του 1990, ενώ η αρχική αγγλική εκδοχή υπάρχει στην ιστοσελίδα μου, https://chromatachromata.com/interview-with-john-ashbery/) τον ρώτησα για τις πολλές εικόνες, τις πολλές απεικονίσεις στην ποίησή του, και ότι θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για τη μουσική όχι μόνον των λέξεών του, αλλά και για τη μουσική των εικόνων του. Ο Άσμπερι απάντησε ότι οι εικόνες στα ποιήματά του δεν είναι κάτι που σκέφτεται όταν γράφει, ότι το πιο σημαντικό γι’ αυτόν είναι η κίνηση από ένα σημείο σε άλλο που μπορεί να είναι δυο εικόνες, οι οποίες όμως χρησιμοποιούνται ως σκελετός για να στηρίξουν τον «βόμβο της ποίησης». Και επειδή η ποίησή του φαίνεται να μιλά πάντα για οτιδήποτε συμβαίνει εντελώς τυχαία ακριβώς τη στιγμή που γράφεται, μπορούμε να την ακούσουμε και σαν βόμβο της ζωής της ίδιας. Κίνηση και εικόνες, συμπτωματικές σκέψεις, παραστάσεις και περιστάσεις που ωστόσο ο ποιητής έχει προσεκτικά προκαλέσει, επιλέξει και μεταλλάξει. Στην ποίηση και στα κολάζ του Άσμπερι, και ως ένα σημείο και στις τεχνοκριτικές του παρακολουθούμε την πραγματοποίηση και τις διαστάσεις του τυχαίου πριν καν αυτό συμβεί, καθώς συμβαίνει και αφότου έχει συμβεί συγχρόνως, αυτό που ο ίδιος περιγράφει, μιλώντας για την ποίηση του Ρεμπό, ως «συγχρονικότητα της ζωής».
Στην καρδιά αυτής της προσωπικής συγχρονικότητας στα κολάζ του Άσμπερι παρακολουθούμε προσφορά σώματος σ’ αυτό που στην ποίησή του δεν είναι παρά ο οπτικός σκελετός ή ο «οπλισμός», όπως είπε ο ίδιος, ο οποίος φέρει την κίνηση της ποίησής του. Ενώ στα ποιήματα οι εικόνες «κρύβονται» από την κίνηση ποίησης, στα κολάζ η κίνηση αυτή κρύβεται από τις εικόνες, παραμένοντας ο σκελετός της εικόνας. Όλα του κολάζ είναι γεμάτα ζωή, και μάλιστα ζωή που απολαμβάνει το ζην της, που το εκδηλώνει, το δραματοποιεί και κυρίως παίζει μαζί του. Ο συνδυασμός κολάζ, ποίησης και παιχνιδιού είναι ιδιαίτερα εμφανής στο δέκατο ένατο ποιητικό βιβλίο του Άσμπερι, το Κορίτσια σε φυγή (όλο το κείμενο στα ελληνικά σε δική μου μετάφραση στη Νέα Εστία τχ. 1840, Ιανουάριος 2011), ένα μακροσκελές ποίημα που συναρμόζει αφηγήσεις βασισμένες σε κείμενα, εικόνες και κολάζ του Χένρι Ντάργκερ. Η αθωότητα επίσης, με διαφορετικές βέβαια ελεγκτικές προϋποθέσεις, δυνατότητες και προεκτάσεις, είναι ίσως η πιο σημαντική διάσταση και στον Ντάργκερ και στον Άσμπερι,  κάτι που εύκολα διαπιστώνουμε στα πρώτα κολάζ που έκανε ο ποιητής ήδη το 1948, φοιτητής στο Χάρβαρντ, και λίγο πριν πεθάνει το 2017, ενενήντα ετών.
Στα κολάζ του ο Άσμπερι χρησιμοποίησε παλιές καρτ-ποστάλ από την τεράστια συλλογή του, εικόνες από κόμικς και περιοδικά, φωτογραφίες ταινιών, απεικονίσεις επιτραπέζιων παιχνιδιών. Κάποια κολάζ έχουν μερικώς ελληνικό θέμα, όπως η παραλία στο λιμάνι της Σάμου και ίσως ο πολιούχος της σε πρώτο πλάνο, ή ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης, ή οι εννέα μούσες σε κυκλικό χορό. Μια τέτοια παλιά καρτ-ποστάλ βρήκα στο αρχείο του ποιητή στη βιβλιοθήκη Houghton του Χάρβαρντ, την οποία ο Άσμπερι είχε στείλει από την Ελλάδα στη φίλη του ζωγράφο Jane Freilicher. Σε ροζ φόντο ένα κόκκινο τριαντάφυλλο στο κάτω μέρος και στο πάνω μια παραλία με βάρκες. Με κεφαλαία διαβάζουμε «Σεβαστέ μου πατέρα, Χρόνια πολλά». Η ταχυδρομική σφραγίδα στην πίσω μεριά δείχνει «24 ΙV 57.» και με κεφαλαία «Αθήνα Πλατεία» και δυσανάγνωστα ίσως «Ομονοίας». Στάλθηκε με δύο γραμματόσημα: «Γεώργιος Α´, λεπτά 30» και «Σοφία δρχ. 3,50». Ο άντρας της Freilicher, ο επίσης ζωγράφος Joe Hazan, είχε γεννηθεί το 1916 στη Θεσσαλονίκη και τεσσάρων ήδη μηνών έγινε Νεοϋορκέζος. Το 1997, όταν με την συμβολή του Δημήτρη Καλοκύρη είχαμε καλέσει τον Άσμπερι μαζί με τον Κένεθ Κοκ στην πολιτιστική Θεσσαλονίκη, ο Άσμπερι, ο Ντέιβιντ (ο σύντροφος και σύζυγος του ποιητή) κι εγω επισκεφτήκαμε το εβραϊκό μουσείο της πόλης, μεταξύ άλλων επειδή ο Άσμπερι ήθελε να δει το παρελθόν της πόλης, μέρος του οποίου ήταν και ο φίλος του.

Κολάζ του Άσμπερι παρουσιάστηκαν σε πέντε εκθέσεις (το 2008, το 2011, το 2015, το 2016-2017 και το 2018) στην Tibor de Nagy Gallery, τον ιστορικό αυτόν θεσμό για τον ρόλο που έπαιξε στην εξέλιξη των ζωγράφων και ποιητών της ανύπαρκτης, αλλά από πολλούς αποκαλούμενης Σχολής της Νέας Υόρκης. Μια μεγάλη συγκεντρωτική έκθεση έγινε επίσης προς το τέλος του 2018 στη Νέα Υόρκη, στην Pratt Manhattan Gallery. Κολάζ του ποιητή  μπορούμε τώρα να δούμε και στον τόμο John Ashbery, They knew what they wanted: Poems and collages (Rizzoli/Elect 2018). Τα ποιήματα του τόμου επιλέχτηκαν για να δείξουν και αυτά την τέχνη και την τεχνική του κολάζ, τις συναρμογές, τις ευσυνθεσίες και τους εναρμονισμούς που ο Άσμπερι επινοούσε στην προσπάθειά του να συλλάβει μια κίνηση και τη διάθεσή της, να αποδώσει την ατμόσφαιρα ή την αίσθηση που διαφεύγει κάθε ολοκλήρωση ή πληρότητα, οτιδήποτε ιεραρχεί ή δίνει προτεραιότητες. Στην συνομιλία του με τον ποιητή, που περιλαμβάνεται στον τόμο, ο επίσης ποιητής και κριτικός τέχνης John Υau ρωτά τον Άσμπερι αν κάποια από τα «πρόσφατα κολάζ» του δημιουργούν την εντύπωση ότι ο ποιητής «είναι έτοιμος να φύγει σε ταξίδι ή να ξεκινήσει ένα όνειρο». Η απάντηση του Άμσπερι: «Έτσι αισθάνομαι τον περισσότερο χρόνο». Θα το λέγαμε δηλαδή κι εμεις αυτό για όλα τα ποιήματα και τα κολάζ του Άσμπερι, κάτι που διαπιστώνουμε και στο άγνωστο μέχρι πρόσφατα ποίημα «Controls», το οποίο παρουσιάζεται πρώτο στον τόμο αυτόν, γραμμένο το 1952 (δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στην βιογραφία της Κarin Roffman The Songs We Know Best: John Ashbery’s Early Life (Farrar, Straus & Giroux, 2017), και το οποίο μεταφράζουμε εδώ:

Έλεγχοι

1.

Εδώ υπάρχουν τα πάντα για όλους
παίρνεις ένα νοστιμότατο γεύμα για το πικνίκ σου
δερμάτινα... λεία εφαρμογή... ιδρώτας
κίτρινο αχυρένιο προφίλ
(φτιαγμένο από ισχυρή σαν χαρτί ουσία)
Η αλληλογραφία πρέπει να είναι
ό,τι είναι το Kleenex για το μαντήλι
φωτεινά όμορφα πλάσματα που βοηθούν να ελαφρύνει το φορτίο.
Μπο-
ρούμε να δούμε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον αποτέλεσμα
αν χώσουμε έναν στέρεο σωλήνα στο
παράθυρο μέσα από ένα από τα ανοίγματα.

2.

Πριν από τον ερχομό του η πόλη ήταν
μοναδικά αφιερωμένη στη θορυβώδη,

3.

Aλογάμαξα για να σας πάει πάνω στα βουνά –
μια υπέροχη ιδέα για ταξίδι.
αγόρασε πακέτα με συμπληρωματικά τμήματα
μικρού δωματίου, το εσωτερικό του οποίου είναι παντελώς καλυμμένο με φύλλα.
…καστανόξανθο, οδυνηρό

Σημ.: Ευχαριστούμε τον David Kermani και την Tibor de Nagy Gallery για την άδειά τους να δημοσιεύσουμε τα κολάζ του Τζον Άσμπερι στον Χάρτη.