Γιαπωνέζικος κήπος: Συνέντευξη της Κωνσταντίνας Μαύρου

Ο γιαπωνέζικος κήπος είναι ίσως ένα από τα πιο δομημένα είδη κήπων. Πρέπει απαραιτήτως να περιέχει επτά στοιχεία: νερό, πέτρες και άμμο, γέφυρες, πέτρινα φανάρια και γούρνες, φράκτες και πύλες, άνθη και δέντρα, και ψάρια. Οι παρούσες συνεντεύξεις θα αποτελούνται πάντα από επτά ερωτήσεις. Κάποιες από αυτές θα επαναλαμβάνονται και κάποιες θα είναι νέες, ώστε να ανταποκρίνονται στο έργο που έχουμε μπροστά μας. Σαν τον γιαπωνέζικο κήπο, οι συνεντεύξεις θα διατηρούν τη δομή τους, προσπαθώντας ταυτόχρονα να αποδώσουν, ακριβώς σαν αυτόν, τη ζωντάνια μιας μακρινής γης, που σε αυτήν την περίπτωση είναι, βέβαια, η διαδικασία της συγγραφής.

Η Κωνσταντίνα Μαύρου (Πάφος 1980) είναι μεταφράστρια παιδικής/εφηβικής λογοτεχνίας (ελληνικά-ιταλικά), με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα θέματα τού αυτισμού και των φύλων. Συνεργάζεται με τούς Ιταλικούς εκδοτικούς οίκους Anicia και Mimebù και έχει δημιουργήσει τα έργα: LEgGICI – Η κυπριακή νεανική λογοτεχνία μιλά Ιταλικά, με σκοπό την προβολή των Κύπριων συγγραφέων στην Ιταλία, και ΦυλΑναγνωσία – έναν εκδοτικό έργο κατά των διακρίσεων και της έμφυλης βίας.

Μιλήστε μας για την πρώτη στιγμή που ένα βιβλίο ξυπνά κάτι μέσα σας και αρχίζετε να το ονειρεύεστε σε άλλη γλώσσα.

Πριν μερικά χρόνια μια φίλη με ρώτησε αν σκέφτομαι και ονειρεύομαι στα Ελληνικά ή στα Ιταλικά. Η απάντησή μου ήταν «στα Ιταλικά». Αυτή, νομίζω, είναι και η απάντηση στην ερώτησή σου. Όταν διαβάζω ένα βιβλίο, κυρίως όταν είναι στα Ελληνικά, το μυαλό μου το επεξεργάζεται και δημιουργεί παραστάσεις στα Ιταλικά. Αρχίζω, δηλαδή, να το ονειρεύομαι στην «άλλη γλώσσα», από την πρώτη στιγμή. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι χάνω τη μαγεία του κειμένου. Αντίθετα, όταν ένα κείμενο καταφέρνει να ξυπνήσει μέσα μου αυτή τη δίγλωσση επικοινωνία, σίγουρα με έχει κατακτήσει.

Τι συνιστά αυτό το ονείρεμα; Προδοσία προς το αρχικό κείμενο, συνομιλία, αναδημιουργία;

Αυτό το ονείρεμα είναι μέθεξη και σίγουρα συνομιλία που ξυπνά συναισθήματα και εικόνες και θέτει προβληματισμούς και ερωτήματα. Η λύση σε αυτούς τους προβληματισμούς και η απάντηση στα ερωτήματα είναι η αναδημιουργία, κι εκεί είναι που αρχίζει πραγματικά η μετάφραση.
Πιστεύω ακράδαντα ότι η μετάφραση πρέπει να μένει όσο πιο πιστή γίνεται στο πρωτότυπο, διατηρώντας το ύφος, τη ροή ή ακόμη και την έλλειψη ροής του κειμένου. Οπότε, το πώς εγώ ονειρεύομαι ένα κείμενο σε άλλη γλώσσα, δεν το θεωρώ ποτέ προδοσία. Η μετάφραση μοιάζει με την αναπαλαίωση ενός έργου τέχνης. Χρειάζεται τεχνική και τέχνη. Ο σκοπός είναι να επέμβεις στο πρωτότυπο για να το αναδείξεις.

Πώς συνδέεστε με τους ήρωες και τις ηρωίδες του βιβλίου όταν μεταφράζετε και πώς – αν συμβαίνει – με τον/τη συγγραφέα του;

Όταν μεταφράζω ένα βιβλίο το διαβάζω αμέτρητες φορές. Αυτό μου επιτρέπει να γνωρίσω εις βάθος τους χαρακτήρες και να εντοπίσω απίστευτα στοιχεία και αποχρώσεις, τα οποία με οδηγούν να διαλέξω (στην πραγματικότητα με διαλέγει, δεν τον διαλέγω), το χαρακτήρα που θα μου κρατήσει συντροφιά μέχρι τη ολοκλήρωση της μετάφρασης. Όταν λέω, θα μου κρατήσει συντροφιά, το εννοώ. Αν ταυτιστώ μαζί του, κάθε μου επιλογή περνά πρώτα από το μυαλό του, αν όμως δεν ταυτιστώ μαζί του, ξεκινώ ένα διάλογο, νιώθω ότι με συμβουλεύει, με βοηθά να κατανοήσω το κείμενο και κυρίως με βοηθά να βρω λύσεις στα προβλήματα και απαντήσεις στα ερωτήματα που ανέφερα πριν. Λένε ότι η μετάφραση είναι μοναχική δουλειά! Δεν είναι αλήθεια! Εγώ όταν μεταφράζω έχω πάντα παρέα

Τι συμβαίνει στον χώρο της παιδικής λογοτεχνίας – στο κυπριακό, ελληνικό, ιταλικό, διεθνές πλαίσιο; Τι παρατηρείτε; Πώς επικοινωνούν αυτοί οι χώροι μεταξύ τους;

Τα τελευταία χρόνια στην Κύπρο παρατήρησα σημαντική αύξηση της λογοτεχνικής παραγωγής και έχω διαβάσει αξιόλογα βιβλία. Επίσης σημαντική είναι και η δράση που γίνεται για την ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας. Υπάρχουν οργανωμένοι φορείς, σύνδεσμοι, άτομα, σχολεία τα οποία κάνουν πολύ καλή δουλειά.
Όσον αφορά στην ποσότητα, δεν θα ήταν δίκαιο να συγκρίνουμε την Κύπρο με χώρες όπως η Ιταλία ή Γαλλία κ.λπ. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να την συγκρίνουμε στο θέμα ποιότητα. Και δυστυχώς εδώ, λυπάμαι που πρέπει να το πω, αλλά έχουμε ακόμη πολλά να μάθουμε. Δεν είναι ότι δεν υπάρχουν δημιουργοί ή καλές ιδέες, λείπει όμως αυτό που ονομάζουμε εκδοτικός τομέας, η οργάνωση στον χώρο των εκδόσεων, οι σωστές συνεργασίες, ο έλεγχος της ποιότητας, η ανταλλαγή και η υγιής σύγκριση με αυτό που υπάρχει στον υπόλοιπο κόσμο. Τα βιβλία μας, για να έχουν επιτυχία, πρέπει να εκδίδονται στην Ελλάδα. Δεν λέω ότι αυτό είναι κακό, αλλά είναι ένα στοιχείο που δεν δίνει ευκαιρία ανάπτυξης και εξέλιξης του εκδοτικού τομέα στην Κύπρο. Μια επικοινωνία σίγουρα υπάρχει, κι αυτή χάρη στην IBBY (International – Ελλάδας – Κύπρου – Ιταλίας κλ.π.) και τις ευκαιρίες που προσφέρει, αλλά αυτό δεν αρκεί. Γιατί, για παράδειγμα, ο Κυπριακός Σύνδεσμος Παιδικού και Νεανικού Βιβλίου θεωρώ ότι δεν έχει την ίδια στήριξη που έχουν οι Σύνδεσμοι στις άλλες χώρες. Χρειάζεται τη στήριξη τόσο των επαγγελματιών του τομέα όσο και του κοινού, γιατί αλλιώς η δράση του υποχρεωτικά μένει περιορισμένη.

Το αιώνιο ερώτημα: Ποιοι μας διαβάζουν – κυπριακή, ελληνική λογοτεχνία; Πώς γίνεται να συμβεί να μας διαβάζουν και αλλού; Τι πρέπει να αλλάξει;

Όλα τα ελληνόφωνα παιδιά; Οι γονείς, οι συγγραφείς, το εκπαιδευτικό προσωπικό, οι εκδότες, και όλα όσα πιο πολλά άτομα γίνεται; Αυτό είναι που θέλω να πιστεύω, αλλά τα πράγματα δεν είναι έτσι. Εξαιρουμένου του γεγονότος ότι το ποσοστό ατόμων που διαβάζουν, όχι μόνο στην Κύπρο και στην Ελλάδα, αλλά και σε πολλές άλλες χώρες, είναι πολύ χαμηλό, θέλω να σημειώσω ότι τα ελληνόφωνα άτομα του εξωτερικού, δυστυχώς, δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε ελληνικά βιβλία, ακόμη και σε εκείνες τις χώρες όπου η παρουσία ελληνόφωνης κοινότητας είναι εκτεταμένη. Επομένως, δεν ξέρω ποιος μπορεί να είναι ο τρόπος, αλλά σίγουρα κάποια λύση θα υπάρχει.
Ο καλύτερος, φυσικά, τρόπος για να μας διαβάζουν αλλού είναι σίγουρα η μετάφραση, και δεν το λέω γιατί είναι η δουλειά μου, αλλά γιατί είναι πραγματικά το δυνατότερο ίσως μέσο διάδοσης. Κι εδώ πάω πίσω σε εκείνο στο οποίο αναφέρθηκα προηγούμενος, την έλλειψη οργάνωσης στο χώρο τον εκδόσεων. Ένα βιβλίο για να μεταφραστεί σε άλλη γλώσσα περνά από μια διαδικασία επιλογής. Ο εκδότης που θα αγοράσει τα δικαιώματα – ο οποίος σίγουρα δεν έχει διαβάσει το αυθεντικό, επειδή δεν διαβάζει ελληνικά – θέλει να ξέρει όσες πιο πολλές πληροφορίες γίνεται για το συγκεκριμένο βιβλίο. Εδώ μπαίνει στη μέση το θέμα οργάνωσης. Για να προωθήσουμε τη λογοτεχνία μας στο εξωτερικό, να αποκτήσουμε την απαραίτητη προβολή και να προσεγγίσουμε τους ξένους εκδότες με τον καλύτερο τρόπο, είναι απαραίτητο να αξιοποιηθούν όλοι οι δυνατοί τρόποι. Είναι σημαντική η παρουσία των εκδοτών στις παγκόσμιες εκθέσεις και η δημιουργία ολοκληρωμένου υλικού παρουσίασης των βιβλίων στα αγγλικά. Χρειάζονται συνεργασίες με λογοτεχνικά πρακτορεία ή με επαγγελματίες αναγνώστριες/αναγνώστες ή/και μεταφράστριες/μεταφραστές scout. Τα βιβλία Κύπριων συγγραφέων που βγαίνουν δημοσιεύονται στην Ελλάδα, σίγουρα έχουν πιο πολλές πιθανότητες, γιατί οι περισσότεροι από τους εκδότες έχουν γραφείο Foreign Rights που ασχολείται με την αγοραπωλησία δικαιωμάτων και συνεργασία με λογοτεχνικά πρακτορεία. Ο τομέας είναι ήδη δύσκολος, σκέψου πόσο πιο δύσκολο τον κάνει αυτή η έλλειψη σχεδίου προώθησης, προβολής

Μιλήστε μας για το πρότζεκ σας – ΦυλΑναγνωσία.

Η ΦυλΑναγνωσία θα είναι ένας εκδοτικός οίκος ξένης λογοτεχνίας, που θα μεταφράζει παιδικά, εφηβικά και εικονογραφημένα βιβλία που έχουν θετικό περιεχόμενο ως προς την έννοια του φύλου. Είναι σημαντικό να ξεχωρίσουμε αυτά τα δύο. Τα εικονογραφημένα βιβλία δεν είναι απαραίτητα παιδικά, και η επιλογή αυτή βασίζεται στο ότι τα εικονογραφημένα βιβλία είναι ένας από τους πιο αποδοτικούς τρόπους ανάπτυξης και προώθησης της κριτικής σκέψης.
Το όνομα ΦυλΑναγνωσία, το οποίο γράφεται με ύψιλον είναι ένα λογοπαίγνιο, το οποίο πιστεύω δίνει ξεκάθαρα το μήνυμα αυτής της πρωτοβουλίας, γι’ αυτό και το σλόγκαν μας είναι η φράση «Διαβάζοντας το Φύλο».
Η ιδέα πήρε πραγματική μορφή κατά την προσπάθειά μου να βρω βιβλία στα ελληνικά για την ανάπτυξη ενός εκπαιδευτικού προγράμματος σχετικά με το φύλο, η οποία δυστυχώς δεν επέφερε θετικά αποτελέσματα. Αυτή η παντελής έλλειψη ελληνικών ή μεταφρασμένων στα ελληνικά βιβλίων με θετικό περιεχόμενο ως προς την έννοια του φύλου, η οποία με είχε προβληματίσει ιδιαίτερα, έγινε το κίνητρο που μου χρειαζόταν για να μετατρέψω το πρότζεκτ για τη δημιουργία ενός εκπαιδευτικού προγράμματος σε ένα πρότζεκτ ίδρυσης εκδοτικού οίκου δίνοντάς στον εαυτό μου την ευκαιρία να συμβάλει στον εμπλουτισμό της αγοράς του βιβλίου με νέες ιδέες και υλικό.
Η ΦυλΑναγνωσία έχει δύο βασικούς στόχους. Ο πρώτος είναι να προσφέρει στο ελληνόφωνο αναγνωστικό κοινό βιβλία που μιλούν για φύλα, ισότητα, σώματα, σεξουαλικότητα, ελευθερία έκφρασης της προσωπικότητας, χωρίς ταμπού, διακρίσεις, συγκρίσεις ή στερεότυπα. Βιβλία που αποδίδουν την πολυπλοκότητα και τη ρευστότητα της σύγχρονης πραγματικότητας και είναι σε θέση να συνομιλήσουν με το κοινό.
Ο δεύτερος είναι η δημιουργία ενός δικτύου ανάμεσα στους εκδότες/οργανισμούς, σε διεθνές επίπεδο, οι οποίοι έχουν παρόμοιο όραμα

Πού γράφετε, πώς και πότε;

Αυτό εξαρτάται! Η βάση μου είναι το γραφείο μου στο σπίτι, αλλά ο χώρος που προτιμώ και στον οποίο κάνω την καλύτερη δουλειά είναι το τρένο! Λατρεύω τον ήχο του. Δεν είναι τυχαίο το ότι σε όλες τις πόλεις όπου έμενα μέχρι τώρα, το σπίτι μου είναι πάντοτε κοντά σε ένα σιδηροδρομικό σταθμό. Πώς; Περιτριγυρισμένη από βιβλία (κυρίως ηλεκτρονικά, γιατί στο τρένο δεν μπορώ να πάρω μαζί μου τη βιβλιοθήκη). Πότε; Λατρεύω να δουλεύω το πρωί, και για μένα το πρωί αρχίζει στις 4, πριν ξυπνήσει η πόλη.