Πολύ πρωτότυπο, ενδιαφέρον και πληροφορητικό ήτοι η πληροφορία δίνεται έτσι ώστε να ταράζει τα νερά, να δημιουργεί εντύπωση, να κάνει σάλο. Και ο σάλος γεννιέται με το βιβλίο Βιογραφία ενός χεριού του ποιητή Κωνσταντίνου Νικολάου, που είχε την ιδέα να σταθεί μπροστά σε κάθε μεγάλο έργο και δημιουργό και να φέρει τα πάνω κάτω και τα μέσα έξω. Από την παρατήρηση προκύπτει πως ο Νικολάου δεν είναι απλώς ποιητής, αλλά είναι και ιστορικός μελετητής και κριτικός τέχνης και θαυμαστής και ρεαλιστής και Σκεπτόμενος. Η ματιά του όμως είναι λοξή. Προσπερνάει αυτό που βλέπουμε όλοι και σκέφτεται την πραγματικότητα που προηγήθηκε του καλλιτεχνικού αποτελέσματος. Δεν είναι λοιπόν ένας θαυμαστής που καταπίνει αμάσητο το θέαμα, το έργο τέχνης, αλλά αιρετικός που σκαλίζει την επιφάνεια για να μας δείξει το αποκάτω…
Ως εκ τούτου, καθόλου δεν κινδυνεύει να πάθει αυτό που έπαθε ο Σταντάλ όταν επισκέφτηκε το 1817 τη Φλωρεντία και ειδικά τη Σάντα Κρότσε και ένιωσε ταχυπαλμία από τη συγκίνηση μπροστά στους τάφους των επιφανών Μιχαήλ Αγγέλου, Μακιαβέλι και Γαλιλέου. Την εμπειρία του αυτή αναφέρει στο βιβλίο του με τον τίτλο Νάπολη και Φλωρεντία. Ένα ταξίδι από το Μιλάνο στο Ρέτζιο. Οι επιστήμονες ονόμασαν την περίπτωση «σύνδρομο Σταντάλ» / Stendhal Syndrome. Για κάποιον άλλον πρόσφατα, είπαν ότι έπαθε καρδιακή προσβολή μπροστά στη Γέννηση της Αφροδίτης του Μποτιτσέλι, στη Γκαλερί Ουφίτσι. Τη σκυτάλη στην έρευνα παίρνουν οι ψυχαναλυτές οι οποίοι αποδίδουν το σύνδρομο στην ενεργοποίηση συναισθηματικών περιοχών του εγκεφάλου. Κάτι ανάλογο έπαθε ο Φρόιντ όταν είδε από κοντά την Ακρόπολη.
Εδώ βεβαίως θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι είναι άλλος ο Σταντάλ, άλλος ο Φρόιντ, άλλος ο Νικολάου και άλλος ο τουρίστας. Αφήνοντας τους ευαίσθητους και τους αναίσθητους στην άκρη, ασχολούμαστε με τον Σκεπτόμενο. Δεν είναι τυχαίο ότι τον έβαλε πρώτο στη συλλογή του ο Νικολάου. Επομένως μιλάμε για τη μεγαλοφυία εκείνου που το χέρι του σταμάτησε τη ρόδα του χρόνου να γυρίζει. Σταμάτησε και την καρδιά και την ανάσα εκείνου που βλέπει. Ο Ρεμπό μιλούσε για το χέρι La main à plume vaut la main à charrue- Quel siècle à mains!… (Mauvais Sang) δηλαδή «το χέρι με πένα αξίζει όσο ένα χέρι με αλέτρι. Τι αιώνας χεριών» («Κακό αίμα», μετάφραση του Ν. Σπάνια).
Το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες. Στην πρώτη τα πρόσωπα από την Αναγέννηση και ύστερα, στη δεύτερη η αρχαιότητα με τα δικά της, στην τρίτη τα δικά μας και στην τέταρτη επίσης.
Ο Νικολάου δεν κινδυνεύει από overdose, αντίθετα, μισοκλείνοντας τα μάτια και κοιτάζοντας καλά τον άνδρα που σκέπτεται, τον Σκεπτόμενο ή Διανοούμενο ή Στοχαστή του Ροντέν ή Mr Cogito του Herbert, μας δείχνει τι δεν σκεφτόμαστε εμείς, «Το μαρτύριο του Στοχαστή». Τι στάση είναι αυτή, πώς κάθεται έτσι πάνω στην πέτρα∙ «θα συμφωνήσετε πως ο Ροντέν/ μου έδωσε μια άβολη στάση/ …Είμαι μπρούτζινος, γυμνός, /…όλοι μου οι μύες είναι σφιγμένοι/ Ο δεξιός αγκώνας είναι παραδόξως / ακουμπισμένος στον αριστερό μηρό / ενώ τα δάχτυλα του δεξιού χεριού/ στηρίζουν το κεφάλι μου/ συμπιέζοντας το στόμα… είναι πρακτικά αδύνατον/ να κάνω οποιαδήποτε σκέψη./ Η ειρωνεία είναι / πως παριστάνω τον σκεπτόμενο».
Μ! αυτά λέει το μοντέλο, για το οποίο καθόλου δεν νοιάζεται ο Ροντέν, ο οποίος κάνει Τέχνη και θέλει να δείξει με τη στάση που επέλεξε ίσως τη «ρητορική των μυώνων», όπως έλεγε η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα (θυμηθείτε πως στρεβλώνει το μοντέλο ο Μπαλζάκ στο Άγνωστο Αριστούργημα ή ο Μισέλ Πικολί την Ωραία Καβγατζού στην ταινία του Ζακ Ριβέτ). Τον ονόμασε Σκεπτόμενο όχι γιατί το μοντέλο σκέπτεται τα βάσανά του, που τα σκέπτεται και το ποίημα αυτό μας λέει, αλλά γιατί σκέπτεται ο ίδιος να τον βάλει στην Πύλη της Κόλασης του Δάντη κι όποιος περάσει αυτή την πόρτα καμιά ελπίδα δεν έχει.
Ο Νικολάου μας μιλάει μέσα από τα έργα της τέχνης για κάτι άλλο πέρα από την τέχνη. Μας δείχνει τι πολλά θα είχε να σκεφτεί ένας γλύπτης μπροστά στο γλυπτό που θα ήθελε να ταράζει λίγο σαν τον όφι στον Παράδεισο την αποχαύνωση των μη ειδότων… Θέλει να κάνει τον μπρούτζο του να φιλοσοφήσει … «Η επιρροή του Μικελάντζελο είναι αισθητή», τα βάσανα του μοντέλου περαστικά, ο Σκεπτόμενος όμως διασχίζει τους αιώνες.
Στο δεύτερο ποίημα, όλα στραβά κι ανάποδα για τον περίφημο Θερβάντες, πολέμησε στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου, έχασε το αριστερό του χέρι, πουλήθηκε σκλάβος, επανήλθε… είχε όμως το δεξί για να γράψει τον Δον Κιχώτη….
Τι απόμεινε από τον Ναπολέοντα; Ένα μικρό κουτάκι με κάτι από τα υπόλοιπά του. Μ’ αυτό το κάτι κατέκτησε γυναίκες βασίλισσες και αυτοκρατορίες. Θεωρούσε ασυγχώρητο να τον αιφνιδιάσει ο αντίπαλος. Να που τον αιφνιδίασε η μοίρα «και αυτό είναι όντως ασυγχώρητο».
Ο Βερμίρ είναι μια άλλη περίπτωση αποτυχημένης κατάληξης του βίου, όμως στο Κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι –η κόρη του ή η υπηρέτρια; τι μας νοιάζει –«το σκουλαρίκι κρέμεται / στο σωστό αυτί».
Ενδιαφέρουσα η περίπτωση του μανιοκαταθλιπτικού Αλέξανδρου και η σχέση με τη μάνα του. Βρήκε μια νεότερη ο Φίλιππος; Θα δει τι θα πάθει!
Κι είναι παντού ο θάνατος παρών. Μάταιες όλες οι προφυλάξεις, Αν γλιτώσεις από τον καρκίνο, θα βρεθεί άλλο μονοπάτι∙ «Κάθε φορά… νέα αίτια προκύπτουν. / Η φθορά θριαμβεύει/Το τέλος είναι ένα» («Nascentes Mopimur»).
Το τελευταίο ποίημα έχει για θέμα του και πάλι την Κόλαση του Δάντη. Το σχήμα του είναι κώνος. Κώνος ο ανεμοδείκτης (όσα παίρνει ο άνεμος), κώνος το χωνάκι του μικρού παιδιού (όσο γλείφει λιγοστεύει), κώνος η Κόλαση, όπως τη ζωγράφισε ο Μποτιτσέλι, κώνος το καπέλο τις Απόκριες (περαστικές και αυτές), κώνος «τα γράμματα στη «βάση/ της/ κ /λεψ/ ύδρας». «Ύδρας», είναι η λέξη σταγόνα, τελευταία στην τρύπα του χωνιού∙ νερό ή τέρας; Ωστόσο, αν δούμε το χωνί σαν ποτήρι ανοιχτό σαμπάνιας, μας απομένει να πιούμε ή να αποβληθούμε στο χάος από τη μικρή τρύπα του κώνου - χωνιού.
Η συλλογή τελειώνει με τη αποφασιστική φράση-κίνηση του Καίσαρα Alea iacta est, όπερ εστίν μεθερμηνευόμενον, πάμε και γαία πυρί μειχθήτω. Αν υπολογίσουμε πως χαρές, πλούτη, ομορφιά, νιάτα, δόξες, άμα χαθεί το σαρκίο, πάντα ταύτα εξηφάνισται… Καλύτερα ας μην το σκεφτόμαστε εμείς. Το ξέρει ο γιατρός, ο Χρόνος και ο Σκεπτόμενος …
