Επιμέλεια αφιερώματος: Θανάσης Αγάθος, Χριστίνα Ντουνιά

Με τη συνδρομή του Γιώργου Β. Μονεμβασίτη
και «Ηχηρά παρόμοια» του Γιάννη Ευσταθιάδη

Αναπαραγωγή φωτογραφικού υλικού από το Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, την Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, το Θεατρικό Μουσείο, τις εκδ. Δήλος και το αρχείο της Μιμής Ντενίση

Η προκυμαία της Σμύρνης μετά την καταστροφή (φωτ. Ζόζεφ Χεπ. Αρχείο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ)



Έναν αιώνα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 είναι περισσότερο από αναγκαία μία αναμέτρηση με αυτό το τραγικό κεφάλαιο της νεότερης ιστορίας μας, που άφησε βαθύ το αποτύπωμά του σε κάθε πεδίο –οικονομικό, πολιτισμικό, κοινωνικό, πολιτικό, ηθικό– της νεοελληνικής ζωής.

Ο Χάρτης καταθέτει ένα καλειδοσκοπικό αφιέρωμα στη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, ένα αφιέρωμα που αποπειράται να ανιχνεύσει τους τρόπους με τους οποίους το ίδιο το γεγονός της Καταστροφής αλλά και οι συνέπειές του γονιμοποίησαν την πεζογραφία, την ποίηση, το θέατρο, τον κινηματογράφο, τη μουσική, τον αθλητισμό, από το 1922 έως τις μέρες μας. Αντικείμενο και στόχος του αφιερώματος δεν είναι απλώς η καταβύθιση στο ιστορικό παρελθόν, αλλά οι εξακτινώσεις του δράματος του 1922 στις τέχνες, τα γράμματα και τον πολιτισμό εν γένει, καθώς και ο ρόλος που διαδραματίζει ακόμα και σήμερα στη συζήτηση για τα θέματα εθνικής ταυτότητας, ετερότητας και κοινωνικής κρίσης.

Στο πεδίο της πεζογραφίας, εξετάζονται οι εικόνες των προσφύγων του 1922, η θεματική του μικρασιατικού ξεριζωμού και του ριζώματος των προσφύγων στην Ελλάδα, η αποτύπωση της Μεγάλης Ιδέας, η λειτουργία της μνήμης, οι αναπαραστασιακές στρατηγικές και τα αφηγηματικά μοτίβα σε μιαν ευρεία γκάμα συγγραφέων και κειμένων από την εποχή του Μεσοπολέμου μέχρι σήμερα· ενδεικτικά αναφέρονται η Ιστορία ενός αιχμαλώτου του Στρατή Δούκα, το Νούμερο 31328 του Ηλία Βενέζη, το Στου Χατζηφράγκου του Κοσμά Πολίτη, η Παναγιά η Γοργόνα του Στράτη Μυριβήλη, ο Λεωνής του Γιώργου Θεοτοκά, το Οι πρώτες ρίζες της Τατιάνα Σταύρου, τα Ματωμένα χώματα της Διδώς Σωτηρίου, τα Όνειρα της Αγγέλικας της Εύας Βλάμη, το Ημερολόγιο 1836-2011 του Θανάση Βαλτινού, ο Αιώνας των λαβυρίνθων της Ρέας Γαλανάκη, η Τριλογία του Νίκου Θέμελη (Αναζήτηση, Ανατροπή, Αναλαμπή), το Ονειρεύτηκα τη Διδώ της Λένας Διβάνη, το Ιστορία ενός οδοιπόρου: Στρατής Δούκας του Κώστα Ακρίβου, Το μόνο της ζωής τους ταξίδι του Ηλία Μαγκλίνη, το Γκιακ του Δημοσθένη Παπαμάρκου, το Αϊβαλί του Soloúp.

Στο πεδίο της ποίησης, συζητιούνται οι τρόποι με τους οποίους οι Έλληνες ποιητές διαδοχικών γενεών εξέφρασαν το τραύμα αρχικά της άμεσης εμπειρίας και στη συνέχεια της μνήμης τους, το τραύμα που άνοιξε ο ξεριζωμός και η άφιξη των προσφύγων και, αργότερα, η εγκατάστασή τους, ή το ρίζωμά τους, στη νέα τους πατρίδα. Δύο σύγχρονοι ποιητές καταθέτουν τη δική τους προσέγγιση.

Στο πεδίο του θέατρου, παρέχεται μια εποπτεία της διαχρονικής παρουσίας του ελληνόφωνου θεάτρου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από το 1600 έως τη διάλυσή της μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, προσφέρεται μια πανοραμική θεώρηση της ελληνικής θεατρικής δραστηριότητας της Σμύρνης μέχρι το 1922 και των Μικρασιατών συγγραφέων, ηθοποιών, σκηνοθετών και σκηνογράφων, αλλά και επιχειρείται μια ερμηνευτική προσέγγιση πρόσφατων έργων εστιασμένων στην Καταστροφή και την προσφυγιά.

Στο πεδίο του κινηματογράφου, συζητιούνται πρόσφατες ταινίες της ελληνικής παραγωγής που επικεντρώνονται στο μικρασιατικό τραύμα.

Στο πεδίο της μουσικής, εξετάζεται ο καθοριστικός ρόλος των μουσικών της προσφυγιάς στη διαμόρφωση του μουσικού χάρτη της Ελλάδας μετά το 1922 και παρέχονται πληροφορίες για τη μουσική ζωή της Σμύρνης, του κέντρου του μικρασιατικού ελληνισμού, πριν το 1922.

Στο πεδίο του αθλητισμού, αναλύεται η τεράστια συμβολή των αθλητικών σωματείων της Σμύρνης στη διαμόρφωση του κοινωνικού και πολιτιστικού γίγνεσθαι της σύγχρονης Ελλάδας.


—— ≈——
 

Σε ΕΠΙΜΕΤΡΟ,
αναπαράγουμε
«Το μαύρο ταξίδι»
(Η μαρτυρία ενός άγνωστου στρατιώτη από τον πόλεμο της Μικράς Ασίας),
που είχε πρωτοδημοσιευτεί ως ειδικό ένθετο στο περ. Το Τέταρτο, τχ. 16 (Αύγ. 1986)
με επιμέλεια και παρουσίαση του Μάνου Ελευθερίου.

——————————————————
Με την υποστήριξη και την αιγίδα


Φώτης Κόντογλου, «Η Ιωνική Δωδεκάπολη». Λεπτομέρεια τοιχογραφίας από το Δημαρχείο Αθηνών.