Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, ένα πλήθος μουσικών θα κατακλύσει την Ελλάδα. Ο καπιταλισμός που δεν χάνει ευκαιρίες, δεν θα αφήσει ανεκμετάλλευτο το γεγονός, θα αρχίσουν στην Αθήνα ηχογραφήσεις με τους σπουδαίους αυτούς μουσικούς που, τολμώ να πω, θα καταπιούν την όποια φτωχή μουσική της παλιάς Ελλάδος και θα βάλουν τα θεμέλια για αυτό το θαύμα που θα ακολουθήσει τα επόμενα χρόνια.
Ήταν τόσο μεγάλη η επιτυχία των μουσικών που μας ήρθαν από την Μικρά Ασία που σε λίγα χρόνια οι δισκογραφικές εταιρίες αποφάσισαν να φτιάξουν στην Αθήνα εργοστάσιο παραγωγής δίσκων.
Οι μουσικοί της προσφυγιάς θα καλλωπίσουν ακόμα και το δημοτικό τραγούδι της παλιάς Ελλάδος, ήταν τόσο ωραίες οι ερμηνείες τους στα δημοτικά μας τραγούδια που θα πάρουν σε λίγο καιρό μια νέα μορφή, εντελώς διαφορετική απ’ αυτήν που ακούμε στους δίσκους που ηχογραφήθηκαν στην Αμερική από μετανάστες της παλιάς Ελλάδος.
Και αν το σμυρνέικο ύφος κυριάρχησε από το 1922 ως το 1935 περίπου, το νέο και μοντέρνο για την εποχή τραγούδι με τα μπουζούκια και τους μπαγλαμάδες θα το εκτοπίσει.
Δεν είναι άσχετος ο ρόλος των προσφύγων σε αυτή τη στροφή της Ελληνικής μουσικής. Ο Σπύρος Περιστέρης θα βάλει στο στούντιο τον Μάρκο Βαμβακάρη και θα προωθήσει τα τραγούδια του σε πείσμα των αντιδράσεων των συνθετών του ελαφρού τραγουδιού· βέβαια πρέπει να πούμε πως σπουδαίο ρόλο σ’ αυτό θα παίξει και ο εταιριάρχης της Odeon Μίνως Μάτσας. Αλλά θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας ότι και στην πρώτη ρεμπέτικη ορχήστρα με μπουζουκομπαγλαμάδες, στην περίφημη «Τετράς την ξακουστή του Πειραιώς», τα δυο από τα τέσσερα μέλη της ήταν από τη Σμύρνη: ο Ανέστος Δελιάς ή «Αρτέμης» και ο Στράτος Παγιουμτζής ή «Τεμπέλης» θα βάλουν τα θεμέλια, μαζί με τον πατριάρχη του Ρεμπέτικου Μάρκο Βαμβακάρη και τον Γιώργο Μπάτη, σ’ αυτή την κομπανία που θα αλλάξει το μουσικό τοπίο της χώρας μας. Σημαντική σε αυτό τον χώρο είναι και η συνεισφορά των προσφύγων από την Μικρά Ασία Γιάννη Παπαϊωάννου και Απόστολου Χατζηχρήστου.
Πώς θα ήταν άραγε ο μουσικός χάρτης της Ελλάδος αν το 1922 δεν είχαν έρθει από την Σμύρνη εκατοντάδες μουσικοί που έπαιξαν μεγάλο ρόλο στην εξέλιξη της μουσικής μας;
Σίγουρα μια αναφορά στα ονόματα και σε μερικές από τις επιτυχίες τους θα μας δείξει με τον καλύτερο τρόπο τον ρόλο τους.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από τους συνθέτες με πρώτο τον Βαγγέλη Παπάζογλου, που γεννήθηκε στο Ντουρμπαλί της Σμύρνης το 1896. Τραγούδια όπως «Οι Λαχανάδες», «Η μπαμπέσα», «Βάλε με στην αγκαλιά σου», «Ο ξεμάγκας», «Ζουρλοπαινεμένη γέννα», «Η Βολιώτισσα», «Της το βγάλανε», «Σαν εγύριζα απ’ την Πύλο», «Καλόγρια», «Μαρίκα Χασικλού», «Μου φαίνεται», «Στρι, ρε κουτσαβάκι», «Το παιδί του Δρόμου», «Αργιλές», «Νικοκλάκιας», «Παπατζής», «Αγιοθοδωρίτισσα», «Ντερβίσαινα», «Η Φωνή του Αργιλέ», «Λαθρέμπορας», «Σαν φουμάρω τσιγαρλίκι», «Μου φαίνεται», «Το αίνιγμα», «Το παράπονο του ντερβίση», «Αν ήμουν Άντρας», «Να μη λες το μυστικό σου», και πολλά άλλα που χάρισε σε τραγουδιστές και συνθέτες της εποχής ιδίως μετά την απόφαση του να μην ηχογραφήσει ξανά δίσκους, αρνούμενος να συνεργαστεί με τη λογοκρισία που επέβαλε ο Ι. Μεταξάς. Δεν είναι τυχαίο που ο σπουδαίος τροβαδούρος Βασίλης Τσιτσάνης ξεχώρισε από όλη αυτή τη σχολή της Σμύρνης όπως την ονόμασαν αργότερα μόνο τον Βαγγέλη Παπάζογλου.
Ο μεγάλος αυτός Σμυρνιός δίδαξε ήθος και αξιοπρέπεια, σταμάτησε να τραγουδά και στα κέντρα και έγινε παλιατζής, γιατί δεν ήθελε να διασκεδάζει τους κατακτητές και τους μαυραγορίτες. Πέθανε στην Κοκκινιά στις 27 Ιουνίου 1943.
ΠΑΝΟΣ ΤΟΥΝΤΑΣ
Ο Παναγιώτης Τούντας γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1886. Μουσική ιδιοφυία, διευθυντής ηχογραφήσεων στην δισκογραφική εταιρία Odeon - Parlophone & Columbia His Master’s Voice, με εκατοντάδες ηχογραφήσεις τραγουδιών που έγιναν μεγάλες επιτυχίες, αλλά και την ανακάλυψη πολλών τραγουδιστών που θα αφήσουν εποχή.
Από το τεράστιο ρεπερτόριο αναφέρω ενδεικτικά μερικά τραγούδια. «Αγαπησιάρης», «Αγοροκοριτσάρα μου», «Αερόπλανο θα πάρω», « Άκου Ντούτσε μου τα νέα», «Αλάνης Μάνας Γιός», «Αλανιάρα μου», «Αλάνικο», «Αληθινή αγάπη», «Άμαν Κατερίνα μου», «Ανδριώτισσα», «Άντε βρε χήρα άπονη», «Απ’ το Μαρόκο η Εσμέ», «Αρμενοπούλα», «Αρχοντοπούλα μου», «Ας τα κόλπα», «Αχ! βρε θάλασσα κακούργα», «Αχ! με ξέχασες Λουλού μου», «Βαρβάρα», «Ο βαρκάρης», «Βρε μάγισσα κακιά», «Βρε χήρα δεν λυπάσαι», «Το γεροντάκι», «Για δυο ματάκια», «Για μια χήρα παιχνιδιάρα», «Για την αγάπη σου», «Γιατί φουμάρω κοκαΐνη», «Γίνομαι άντρας», «Γκαρσόνα», «Γλυκιά μου Έλλη», Γλυκιά μου Μαρινέλλα», «Η δακτυλογράφος», «Δεν με φοβίζει ο πόλεμος», «Δημητρούλα», «Δολοφόνισσα», «Δυο σεβντάδες ή Αρμενίτσα», «Εβραιοπούλα», «Εγώ ειμ’ η Λέλα», «Εγώ είμαι Μπολσεβίκα», «Εγώ θέλω πριγκηπέσσα», «Εγώ ρεμπέτης ήμουνα», «Ειν’ ευτυχής ο άνθρωπος», «Είναι μια στο περιστέρι», «Έλα σκερτσόζα μου», «Εργάτης τιμημένος», «Ζαχαροζυμωμένη», «Ζευγωλατιώτισσα», «Ζούλα η Μαργιωρή», «Ζουμπουλένια μάτια», «Η Ζωντοχήρα», «Η καινούργια παλτουδιά ή Μπήκε ο χειμώνας», «Η λόγχη μας το θέλει», «Η πουλημένη στην ξενιτιά», «Θα σε κάνω μενεξέ», «Θάλασσα μπαμπέσα», «Και μπαρντόν αν σου ζητήσουν», «Κάλιο πέντε και στο χέρι», «Καλλιοπάκι», «Η Καμωματού», «Κατινάκι φίλησε με», «Κουβέντα με το χάρο ή τον χάρο τον αντάμωσαν», «Κουβέντες στη φυλακή», «Κουκλάκι μου ή Φίλα με στο στόμα δε βαστώ», «Το κουκλί της Κοκκινιάς», «Κρασοπίνω», «Λιλή η σκανδαλιάρα», «Λιλίκα», «Λούλα μου Αθηνούλα μου», «Μάγισσα Κακιά», «Μανταλένα μου τσιγγάνα», «Μανωλιός και Δημητρούλα», «Το Μαριανθάκι», «Μαριγούλα μου», «Η Μαρίκα η δασκάλα», «Μαρινάκι», «Μαρίτσα κουκλίτσα ή Ξέρεις τι καημός μεγάλος», «Μαριώ μου», «Μαύρη ζωή μικρούλα μου», «Μαυρομάτα», «Με ζουρνάδες με νταούλια ή Μπακαράς», «Μεγαρίτισσα», «Μελαχρινό», Μεσογείτισσα», «Μια Κυριακή κινήσαμε», «Μια ορφανή παντρεύεται», «Μικρό μελαχρινό», «μικρό μου Κατινάκι», «Μικροπαντρεμένη», «Το μινόρε της ταβέρνας», «Το μοδιστράκι», «Μοντέρνα χήρα», «Μοντέρνος Χαραλάμπης», «Μόρτισσα εγεννήθηκα», «Μπαρμπαγιαννακάκης», «Μπαρμπούτι», «Ο μπεκρής», «Μπίντα Γιάλα», «Μπομπίνα», «Μπουρνοβαλιά ή Κάδης», «Μυστικό να το ’χεις πρέπει», «Να ζήσεις αμαξά μου», «Ναζιάρα μου», «Νέα Σμυρνιωτοπούλα», «Νίνα», «Νοσοκόμα», «Ο καημός της κυρά Κώσταινας», «Όμορφες της Λιβαδειάς», «Όσο κουνάει η θάλασσα», «Όσοι κι αν σε κοιτάζουν», «Όταν περνάς γιατί», «Παγκρατιώτισσα», «Παιχνιδιάρα μου γλυκιά», «Πάλι θύμωσε η μαμά σου», «Πάμε να σκοτωθούμε», «Παντρεύεται στα ξένα», «Παραπονιάρα», «Παράπονο ερωτευμένου», «Πασαλιμανιώτισσα», «Πειραιώτισσα», «Πεισματάρα μου γλυκιά», «Περσεφόνη μου γλυκιά», «Πέσε πρώτη», «Πέτρα θα κάνω την καρδιά», «Πλανεύτρα ξενιτιά», «Πολίτισσα Ταταυλιανή», «Πορτ Σάιντ και Σκεντερία», «Πριγκιπιώτισσα», «Το προσφυγάκι», «Προσφυγοπούλα», «Ο Ρωμιός», «Σαν θα γυρίσω νικητής», «Σαν περνούσα από τη Χίο», «Σαν τα μάτια σου», «Σαράντα βρύσες με νερό», «Το σιγαρέτο», «Σμυρνιά», «Σμυρνιωπούλα μου», «Σουζάνα κράτησε μυαλό», «Σοφεράκι», «Σπάστα ρήμαξτα», «Στη Δραπετσώνα», «Στην Αθήνα», «Μέσα στις Πλάκας τα στενά», «Στο είπα περδικούλα μου», «Στο λεβέντη μας Τζιμ Λόντο», Στο λόφο του Σκουζέ», «Στον Ποδονίφτη», «Στου Λινάρδου την ταβέρνα», «Στου Συγγρού», «Στους Ποδαράδες», «Συλλογή Τούντα (πρωτοπόρο ποτ-πουρί)», «Τα ζουμπουλένια μάτια σου», «Τα λεφτά σου δεν τα θέλω», «Τα μάτια της Σμυρνιάς», «Ταταυλιανή», «Τζιτζιφιώτισσα», «Τηλεγράφημα στην Κάρμεν», «Τι σε μέλει εσένανε», «Το θαλασσί φουστάνι», «Το καλοκαίρι τώρα», «Το όνειρο ενός μπεκρή», «Το ρολογάκι που φορείς», «Τομπουρλίκα», «Τουρκολιμανιώτισσα», «Τουρκοπούλα», «Τρελή ναζού μου», «Το τρελοκόριτσο», «Τσαχπίνα», «Τσελιγκόπουλο», «Τα τσόκαρα», «Φαληριώτισσα», «Φελάχα», «Φέρτε πρέζα», «Φονιάς δυστυχισμένος», «Φτώχεια μαζί με την τιμή», «Χάθηκα τρελάθηκα», «Χαρικλάκι», «Ο Χαρτοπαίχτης», «Χελιδονάκι μου γοργό», «Χρυσαφένιος αετός», «Χρυσούλα μου».
Έγραψε τραγούδια για όλες τις περιοχές της Αττικής και όχι μόνο, αλλά και για τα κορίτσια των συνοικισμών, τα οποία ήταν, μπορούμε να πούμε, η «εμμονή» του Πάνου Τούντα.
Πέθανε κι αυτός, όπως και ο Παπάζογλου, τα μαύρα χρόνια της Κατοχής στις 23 Μαΐου 1942. Αξίζει να σημειώσουμε ότι και ο τρίτος μεγάλος συνθέτης του σμυρνέικου, ο καταγόμενος από την Κωνσταντινούπολη Κώστας Σκαρβέλης χάθηκε και αυτός στην Κατοχή.
ΣΠΥΡΟΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΗΣ
Γεννήθηκε στη Σμύρνη στις 20 Μαΐου 1900, τεράστιος μουσικός και συνθέτης, ήταν ο βασικός καλλιτεχνικός διευθυντής της Odeon-Parlophone για πάρα πολλά χρόνια.
Ενδεικτική δισκογραφία: «Τ’ Ακρογιάλι», «Άλλος δεν θα σε πάρει», «Ο Αντώνης ο Βαρκάρης», «Απόψε θα περάσω», «Απόψε θα ’ρθω να στα ψάλλω», «Απόψε στο δικό σου μαχαλά», «Αρχόντισσα», «Αστέρω», «Βάσανα - βάσανα», «Βεδουίνα», «Βλέπω παράθυρα κλειστά», «Βρέχει – Βρέχει», «Γαλατιανό Χασαποσέρβικο», «Για σένα μαυρομάτα μου», «Γιατί να κάθεσαι να λες», «Γκιουζέλ ταξίμ», «Γκιουζέλ χανούμ», «Γλεντάτε νιοι τα νιάτα σας», «Γλυκιές πενιές», «Το Γρι-Γρι», «Οι γυρολόγοι», «Δεν πειράζει Μαρικάκι», «Ε ντε λα μαγκέν», «Είμαι παιδάκι μάλαμα», «Είσαι εσύ ο άνθρωπος μου», «Έλα να κάνεις νάνι – νάνι», «Έλα στον οντά μου», «Εν τάξει», «Ένα λαχείο ζήταγα», «Εργάτισσα», Εσούρωσα κι απόψε», «Έτσι μ’ αρέσει η ζωή», «Έχασα μαντίλι», «Χάσαμε τον Βενιζέλο», «Έχει δύναμη το χρήμα», «Έχω μαράζι στην καρδιά», «Ζεχραζάτ», «Ζηλιάρικο», «Ζητιάνα της αγάπης», «Ο ζόρικος», «Ζωνάρι κόκκινο φαρδύ», «Η Γιαννούλα από τα Λιόσια», «Η γιορτή της μάνας», «Η καρδιά του μάγκα», «Η Κάρμεν στην Αθήνα», «Η Μαρία του ψυρρή», «Θα πάρω δυο», «Θα σε κλέψω», «Θάλασσα κακούργα», «Θα σπάσει το μπουζούκι μου», «Θαλασσινό μεράκι», «Θέλω μάγκικη παρέα», «Ο ιππότης», «Ο καημός», «Καινούργια αγάπη μου σε καμαρώνω», Κακούργα μάνα έγινα», «Κακούργα μητριά», «Κάποιας μάνας η καρδιά», «Το καραβάνι», «Καρδιά μου μη λυγάς», «Καρδιά μου πληγωμένη», «Ο κατηφές», «Κι αν είμαι φτωχαδάκι», «Κοκτέιλ με πενιές», «Κομπολογάκι», «Κορίτσι άπονο», « Το κουρέλι», «Η κουτσομπόλα», «Ο μάγκας του Βοτανικού», «Μαριγούλα Μανταλένα», «Με πολεμάς μπαμπέσικα», «Μες της Πόλης τα στενά ή Καραμπιπερίμ», «Μες τον οντά ενός Πασά», «Μες τον τεκέ της Μαριγώς», «Μια Σμυρνιά στην γειτονιά», «Μια φορά στον κόσμο ζούμε», «Το μινόρε της αυγής», «Μου προξενεύουν δυο», «Μπέκρος δεν είμαι», «Μπελεντέρια», «Μπουζούκι μου διπλόχορδο», «Ντερτλίδικο», «Ξενιτιά μαγκούφα», «Όποιος ορφάνεψε μικρός», «Ωφ! Αμάν ή Πίνω και μεθώ», «Πάμε Μάρω στην Αθήνα», «Ποια καρδιά δεν θα ραγίσει», «Το πορτοφόλι», «Ραντεβού στις επτά», «Το Σερβικάκι», «Σκότωσε με», «Ο σορόπης», «Σου σφυρίζω να βγεις», «Στείλε Μαριώ τη μάνα σου», «Στης Πλάκας τα στενάκια», «Στον καφέ μου το ‘χουν πει», «Τεκετζής», «Την Αλβανία ξέγραψε», «Τρεις καβαλάρηδες», «Φατμέ», «Ο Φιγουρατζής», «Φτωχό πανωφοράκι μου». Ρεμπέτικα, λαϊκά, δημοτικά, ελαφρά, οργανικά και πάρα πολλά τραγούδια άλλων συνθετών, που το όνομα του δεν φαίνεται στην ετικέτα των δίσκων αλλά που σίγουρα τα έκανε να λάμψουν με την δική του καλλιτεχνική παρέμβαση. Και όλα αυτά είναι ένα δείγμα του τι πρόσφερε στην Ελληνική μουσική ο Σπ. Περιστέρης ο οποίος πέθανε στην Αθήνα στις 17 Μαρτίου 1966.
ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΤΕΛΙΔΗΣ
Ο Σταύρος Παντελίδης ή Σταύρος Λαδόπουλος, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1891. Έδωσε κι αυτός μερικά πολύ όμορφα τραγούδια, μερικά από τα οποία αναφέρω: «Αμάν Αννίτσα», «Έχει η Ελλάδα ομορφιές», «Θα πάρω χωριατόπουλο», «Καλογεράκι», «Η κόρη του παπά», «Το μεράκι», Το Μπαλκονάκι», «Μπαχριέ», «Το μυστικό», «Να πας πουλί μου στο καλό», «Ξεμυαλίστρα», «Πανάθεμα σε Αμερική», «Παπούτσι απ’ τον τόπο σου», «Ο περιβολάρης», «Πίνω τη φλόγα μου να σβήσω», «Η Στελλίτσα και η Νίτσα», «Τι τραβούμε εμείς οι άντρες», «Το Σαλβάρι του Κιόρογλου», «Τρελαίνονται για τους αστέρες», «Τσαχπίνα Σμυρνιωπούλα», «Τσερκές», «Το χανουμάκι», «Το νέο Χανουμάκι», «Ο γλεντζές», «Ξανθή Εβραιοπούλα», «Ο Μυλωνάς», «Ο νέος Μυλωνάς», «Το ζουμπούλι», «Δυο όμορφες στην Κοκκινιά», «Μια Κυριακή στη Φυλακή». Ο Σταύρος Παντελίδης πέθανε στην Αθήνα στις 24 Ιανουαρίου 1956.
ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ
Ο Ζαχαρίας Κασιμάτης, συνθέτης, τραγουδιστής και κιθαρίστας, γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1896. Τον βλέπουμε για χρόνια να επανδρώνει τις ορχήστρες των μουσικών στα πάλκα των μαγαζιών αλλά και στα πανηγύρια, είναι κι αυτό μια ένδειξη της αξίας του. Η συνθετική του δουλειά δεν είναι μεγάλη σε μέγεθος αλλά είναι αξιόλογη: «Αντελικιώτισσα», «Βασιλική προστάζει», «Δεν με τουμπάρεις», «Εδώ σ’ αυτή τη γειτονιά», «Καραγκούνα πάει να πλύνει», «Μεγαρίτισσα», «Μέσα σε χίλια βάσανα», «Στον Αργαλειό», «Το Μόραβα το Μπόγραδετς», «Τρυγόνα», «Ντιλμπεράκι», «Βλάχα πάει για τη στάνη», «Ξυπνήστε Σταυραετοί». Βλέπουμε ότι τα περισσότερα από τα τραγούδια στα οποία εμφανίζεται ως συνθέτης είναι δημοτικά, έχει κι αυτό τη σημασία του. Ο Κασιμάτης πέθανε στον Πειραιά στις 18 Απριλίου του 1965.
ΜΑΝΩΛΗΣ ΧΡΥΣΑΦΑΚΗΣ ή ΦΙΣΤΙΞΗΣ
Ο Χρυσαφάκης γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1894. Ήταν συνθέτης, έπαιζε και σαντούρι. Συνθέσεις του: «Δυο μαύρα μάτια», «Δως μου ένα φιλάκι», «Η φλογέρα του Τσοπάνη», «Θα σε πάω στην ταβέρνα», «Κουλουριώτισσα Νεράιδα», «Λέλα μ’ έφαγε το τσιφτετέλι», «Το μαναβάκι», «Ο Μαντάς», «Η μέλισσα», «Μια βαρκούλα θα Ναυλώσω», «Η μοίρα», «Μου ‘φαγαν το πορτοφόλι», «Ο Μπαρμπαλιάς», «Ντάρι ντα ντραμ ο μπαγλαμάς», «Ο καυγάς για το πετσί», «Ο τσέλιγκας συμπεθεριάζει», «Οι δυο σερέτες», «Οι τσελιγκάδες στο χορό», «Όμορφη κοπέλα», «Πάει το πουλί μου», «Πάμε για το πράσο», «Παντρεύεται η Αναστασιά», «Πειραιώτισσα τσαχπίνα», «Σεβνταλού», «Σου ‘χει λάχει», «Σοφίτσα», «Τα Κουλουριώτικα Γρι Γριά», «Τα κρίνα και τα γιασεμιά», «Τι έχεις χρυσέ μου αητέ», «Το καφέ σου το σκουφάκι», «Το φλιτζάνι του Γιάννη», «Τρεις βλαχοπούλες της Λιβαδειάς», «Το τριαντάφυλλο», «Φλογέρα παίζει», «Φύγε άπονη κακιά»», «Αννούλα μου για σένα», «Για μια π’ αγάπησα», «Βοχαΐτισσα», «Η τσαχπίνα στη Ραφίνα», «Θα σε κάνω γιαβουκλού», «Θέλω να μη σπας», «Κάμποι πράσινοι», Κρυσταλλιώ», «Μαγκιόρος», «Μάστοροι δυο μερακλήδες», «Ο μερακλής», «Μυλωνού», «Το ξυπνητήρι», «Δέσπω ποτίζεις τα λουλούδια», «Τιτάκι», «Στα κατσαρά σου βάλθηκα», «Τσακωτό τον έπιασε», «Φτάνει να μ’ αγαπάς», «Η φτωχούλα», «Πολυγωνιώτισσα», «Σοφίτσα». Ο Μανώλης Χρυσαφάκης πέθανε στην Αθήνα στις 11 Απριλίου 1972.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΑΡΟΥΣΗΣ ή ΛΟΡΕΝΤΖΟΣ ή ΜΠΑΡΟΥΣ
Ο Λορέντζος γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1860. Μικρή αλλά ενδιαφέρουσα η συμμετοχή του στη δισκογραφία, κυρίως για τα μάγκικα και βαριά ρεμπέτικα που έγραψε: «Μας κυνηγούν τον αργιλέ», «Του Περαία το αλάνι», «Γλυκά μάτια», «Ο μάγκας ή Ο Μόρτης», «Ο κόσμος με κατηγορεί», «Πουν’ τα νιάτα που ‘χα πρώτα», «Το Χασαπάκι ή Εγώ θα πάρω χασαπάκι», «Χασομέρης χασικλής», «Γεια σου Λόλα μερακλού», «Με τράβηξαν τα μάτια σου», «Στου Νικήτα τον τεκέ». Πέθανε στην Αθήνα το 1944.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΔΡΑΓΑΤΣΗΣ ή ΟΓΔΟΝΤΑΚΗΣ
Ο Ογδοντάκης γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1886. Μαζί με τον Δημήτρη Σέμση ή Σαλονικιό αποτελούν τα δύο καλύτερα βιολιά του μεσοπολέμου. Εκτός όμως από σπουδαίος δεξιοτέχνης στο βιολί, υπήρξε και σημαντικός συνθέτης: «Αγαπώ μανούλα», «Αθηναίος Σεβνταλής», «Αχ! Μαζί σου», «Μες σε ρουμάνια δροσερά», «Ο γάμος», «Οι γαμπίτσες», Για πες μου αυτή που αγαπάς», «Γιατί είσαι πικραμένη», «Ο γκρινιάρης», «Γλυκιά αγάπη», «Γλυκιά μου Καλαματιανή», «Η Γλυκοφριδού», «Ειρηνάκι», «Ελενάκι ή Ελενίτσα», «Έχεις δυο μάτια μάγκικα», «Θα μεθώ και θα τα σπάω ή Μπελαλής», «Κάθε πρωί σηκώνομαι», «Κακούργα Ποδαριώτισσα», Καμωματού ή Άμαν Γιάλα», «Καπριτσιόζα», «Καρδιοκλέφτρα», «Κατεργάρα», «Κλέψαν την τσελιγκοπούλα», «Κόνιαλης», «Κούκλα μου Μαρίκα» «Λιβαδειώτισσα», «Λουλού», «Μάγκικο», «Μανώλης Χασικλής», «Μάτια μαχμούρικα», «Μαυρομάτα μου», «Μαυροφόρα», «Με το ζόρι βρε μικρή», «Μεθάω τα σπάω», «Μέρα νύχτα μεθυσμένος», «Νέο μελαχρινό», «Μες τα ξένα», «Μια βλαχοπούλα κάθεται», «Μόρτισσα κι αλάνης», «Η μπελαλού», «Μυστικός έρως», «Η Ναζιάρα», «Νέα περβολαριά», «Νέο χανουμάκι», «Ο καημός του ξενιτεμένου», «Όταν περνάς μπροστά μου», «Το Παλαμίδι», «Πατρινοπούλα», «Πεισματάρα», «Πέρα εκεί στη Λιβαδειά», «Πιτσιρίκος», «Σ’ ένα γλεντι τα μπλεξα», «Σερβικάκι αλάνικο», «Η Σκερτσόζα», «Τα μάτια σου τα μαγικά», «Τα πείσματα σου τα κουτά», «Της μάνας σου το πείσμα», «Τουμπιώτισσα», «Τρεις αδελφές», «Το τρελοκόριτσο», «Τσακίρα», «Η Τσαχπίνα», «Τσαχπίνα αραπίνα», «Φυλακισμένος», «Χαϊδεμένη», «Χασάπικο το Μάγκικο», «Η χήρα», «Χιώτικος συρτός», «Χθες το βράδυ», «Χωριατοπούλα», Ψεύτες άνδρες», «Η ψεύτρα», «Θέλω απόψε να γλεντήσω», «Δυο αδελφούλες στο βουνό», «Μάνα μου μη με μαλώνεις», «Δυο καρδιές πονεμένες», «Στης νύχτας το σκοτάδι», «Έχασα μαντήλι», «Αν δε με θέλεις χήρα μου», «Ο θερμαστής», «Ο Γιάννης Χασικλής», «Δεν σε θέλω πια», «Το Μαρικάκι», «Νέος Κόνιαλης». Αρκετά τραγούδια του Δραγάτση πέρασαν στο όνομα της Μαρίκας Φραντζεσοπούλου, η οποία είναι γνωστή και ως Μαρίκα η Πολίτισσα. Πέθανε στην Αθήνα το 1958.
ΒΑΓΓΕΛΑΚΗΣ ΣΟΦΡΩΝΙΟΥ ή ΒΑΓΓΕΛΑΚΗΣ Ο ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΗΣ ή 75ΑΡΑΣ ή ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΣ
Ο Βαγγελάκης, τραγουδιστής αλλά και συνθέτης σε λίγα τραγούδια και κυρίως σε αμανέδες, γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1890. Οι αμανέδες του άφησαν εποχή· δύο από αυτούς που τον αναφέρουν σαν συνθέτη είναι «Μανές Σουλτανί» και «Ως και αυτού η τύχη μου – Μπάλος». Τα περισσότερα από τα τραγούδια που ερμήνευσε σαν τραγουδιστής έχουν ήδη αναφερθεί στους συνθέτες που προαναφέραμε. Ο Βαγγελάκης πέθανε στην Αθήνα το 1963.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΤΡΑΪΔΗΣ
Ο Δημήτρης Ατραΐδης γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1899. Πολλά από τα τραγούδια του άφησαν εποχή όπως η «Αλεξάνδρεια» και «Τα έρημα τα ξένα». Αναφέρουμε μερικά ακόμα: «Η γυναίκα μου γκρινιάζει», «Πειραιώτικα τσαχπίνα», «Το φουστανάκι», «Το γιασεμί», «Έγινα αλανιάρης», «Ενύσταξα βρε ξάδελφε», «Θοδώρα», «Κατηφές», «Κατινάκι μου λυπήσου με», «Μαύρο πουλί», «Μη με ρωτάς μανούλα μου», «Μια βλαχοπούλα αρρώστησε», «Μπερμπάντης», «Να ήμουν στην Αράχωβα», «Ξελογιάστρα», «Πειραιώτισσα τσαχπίνα», «Σαρώστε όλες τις αυλές», «Της γαλανής το φόρεμα», «Χαράματα μια Κυριακή», «Χρυσούλα». Ο συνθέτης Γιώργος Ατραΐδης ήταν γιός του, πολλά από τα τραγούδια του Δημ. Ατραΐδη ερμήνευσε η κουνιάδα του Αθανασία Ατραΐδου, που γεννήθηκε στην Μικρά Ασία το 1910. Επίσης ο Ευάγγελος Ατραΐδης, που έγραψε μεγάλες επιτυχίες κατά τη δεκαετία του 1960 – 1970, ήταν ανιψιός του, μιλάμε δηλαδή για μια σπουδαία μουσική οικογένεια. Ο Δημήτρης Ατραΐδης πέθανε στην Αθήνα στις 12 Απριλίου 1988.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΝΙΣΑΛΗΣ
Ο σολίστας του βιολιού και συνθέτης Δημήτρης Μανισαλής (Λαδόπουλος ήταν το πραγματικό του όνομα) γεννήθηκε κι αυτός στη Μαγνησία της Μικράς Ασίας, παρά το ότι είχε πολλές συμμετοχές στη δισκογραφία σαν σολίστας του βιολιού. Από το 1960 αρχίζει να εμφανίζεται και σαν συνθέτης στην δισκογραφική εταιρία RCA Victor και πολλά οργανικά κομμάτια του έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. Συνεργάστηκε κυρίως με τη Ρόζα Εσκενάζη στην τελευταία περίοδο της καριέρας της. Μερικά από τα τραγούδια του: «Άναψε τα κεριά τα σπαρματσέτα», «Αγκαλιές ως το πρωί», «Αν ήμουν πλούσιος», «Αν ήξερες τον πόνο μου», «Ο απόκληρος», Απόψε θα γλεντήσουμε», «Βαγγελίτσα μου», «Δεν ζηλεύω», Δεν με θέλεις μια», «Είναι αργά πολύ αργά», «Θέλω απόψε να γλεντήσω», «Καπετανάκης», «Καραβοτσακίσματα», «Τσακιτζής», «Το κουβάρι», «Μπαμ Οργανικό», «Προδομένος», «Σβήνω λίγο λίγο», «Το μωρό», «Τσακπίν», «Χόρεψε μου τσιφτετέλι», «Το πεπρωμένο», «Ανατολίτικο ή Μάνα μου είμαι φθισικός», «Ζωντοχήρα», «Κάνε καλό και μην το λες», «Όσα έχω θα τα φάμε», «Πες μου το γιατί», «Καλογεράκι θα γενώ», «Σε γνωρίζω μ’ όποια μάσκα», «Στα παλιά σου τα παπούτσια», «Θυμάσαι βλάχα μ’ που σε φίλησα», «Ποιος είναι ο πρωτομάστορας», «Το πουγκί», «Σπυρί-Σπυρί», «Αηδόνι μου ζηλιάρικο», «Παστουρμάς». Γιός του Δημ. Μανισαλή είναι ο Γιώργος Μανισαλής ή Κοριός για τον οποίο θα μιλήσουμε πιο κάτω.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΟΒΕΡΤΑΚΗΣ
Ο Ροβερτάκης γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1911. Ήταν πιανίστας και συνθέτης. Αν και πολλά από τα τραγούδια που πέρασαν στο όνομά του αποτελούν διασκευές τραγουδιών άλλων συνθετών, και ο ίδιος άφησε το αποτύπωμά του στη δισκογραφία με δικές του συνθέσεις: «Να τι βγαίνει από ’κει», «Μπουκάραν οι μάγκες στον τεκέ», «Αννούσα», «Για σβήσε το τσιγάρο», «Γκρινιάρα», «Γουβιώτισσα», «Δικάστε με δικάστε με», «Είμαι όμορφος λεβέντης», «Έλα να σε φιλήσω», «Ελενίτσα», «Εμένα μ’ έχεις για ρεζέρβα», «Έτσι σε θέλω κούκλα μου», «Η ζημιάρα μου η γάτα», «Θα κάνω πέρασμα κρυφό», «Αφού δεν θέλει η μάνα σου», «Καρδιά μου Καρδιά μου», «Κατηγορώ», «Μάγκικα δεν μου ξηγιέσαι», «Μαζί σου καραβάκι μου», «Μη με ρωτάτε να σας πω», «Μη φοβάσαι», «Νερά μου κάνεις», «Ο χάρος ήπιε δυο κρασιά», «Παναγιώτα», «Πάρε καρότσα κι έλα», «Πω! Πω! Πω! Αυτό το μίνι», «Την καρδιά μου την ορίζω», «Το παιδί μονάχο πίνει», «Τρία παιδιά απ’ του Ψυρρή», «Το Προ Πο», «Χαλάλι σου για πάρτη σου», «Μ’ άναψες καημό», «Το πιτσιρικάκι», «Άννα μου», «Ο κλεφτοτσαντάς», «Γιατί δεν μ’ αγαπάς», «Καταστράφηκα», «Καράβι καραβάκι μου», «Κάφτε γιατροί τις συνταγές», «Πειράξανε τον μάγκα μου», «Πες μου τι σου βρίσκω», «Χάδια ψεύτικα πουλάς», «Είναι δυο χρονάκια», «Ο ζηλιάρης», «Τσάκα τσούκα το κομπολογάκι», «Φτάνει πια φτάνει», «Ελενάκι βρε κουκλάκι», «Δεν φταις εσύ», «Μάνα θέλω έναν άνδρα», «Αγάπες έκανα σωρό», «Άλλαξα καρδιά», «Μια κοπελιά απ’ τα Γιάννενα», «Έκανα σφάλματα», «Ξανθιά εσύ ξανθό και το κρασί», «Όλοι διαβάτες είμαστε», «Στο βουνό θα κάτσω μόνος», «Μια συννεφιασμένη νύχτα», «Χαλάλι σου για πάρτι σου», «Έλα χανουμάκι μου», «Με βρήκες μες τη φτώχια μου», «Επιάσανε τον Μπάτη». Η βιογραφία του Γ. Ροβερτάκη (1973) είναι η πρώτη που άνοιξε μια ατελείωτη σειρά με βιβλία αυτού του είδους, για ένα κοινό που μέχρι τότε αγνοούσε τον κόσμο του ρεμπέτικου. Ο Ροβερτάκης πέθανε στην Αθήνα τον Νοέμβρη του 1978.
ΑΝΕΣΤΗΣ ΔΕΛΙΑΣ ή ΑΡΤΕΜΗΣ
Ο Δελιάς ήταν συνθέτης, τραγουδιστής και μπουζουξής από τους λίγους, ο πρώτος Σμυρνιός που θα μπει στις ρεμπέτικες ορχήστρες με μπουζούκια. Θα αποτελέσει το ένα από τα τέσσερα μέλη της πρώτης ρεμπέτικης κομπανίας που έμεινε γνωστή με το όνομα «Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς», με αρχηγό τον Μάρκο Βαμβακάρη και τους Στράτο Παγιουμτζή και Γιώργο Μπάτη να συμπληρώνουν την όντως θρυλική και ιστορική αυτή τετράδα. Ο Ανέστος θα αφήσει λίγα τραγούδια στη δισκογραφία αφού λίγη ήταν και η ζωή του: γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1912 και πέθανε από το μπλέξιμό του με τα ναρκωτικά στην Αθήνα του 1943. Τα τραγούδια του, όμως, όπως και το παίξιμο του, μας δίνουν την εικόνα που θα είχε στα μουσικά πράγματα της Ελλάδος αν…. «Το Χαρέμι στο Χαμάμ» είναι το πρώτο και ένα από τα λίγα τσιφτετέλια που έγιναν την εποχή εκείνη –αργότερα η Ελλάδα θα γίνει «τσιφτετελού», όπως έλεγε η Βίκυ Μοσχολιού, η διανόηση θα γυρίσει την πλάτη στο τσιφτετέλι, ώσπου ο Μανώλης Ρασούλης θα το απενοχοποιήσει… «Το σακάκι» είναι άλλο ένα σπουδαίο τραγούδι του Δελιά για τους φτωχοδιάβολους της Αθήνας και του Πειραιά. Άλλα τραγούδια του: «Αθηναίισσα», «Το κουτσαβάκι», «Ο Νίκος ο τρελάκιας», «Σούρα και μαστούρα», «Τον Άντρα σου κι εμένα», καθώς και «Ο πόνος του πρεζάκια» το τραγικό αυτοβιογραφικό τραγούδι του.
ΣΤΡΑΤΟΣ ΠΑΓΙΟΥΜΤΖΗΣ ή ΤΕΜΠΕΛΗΣ
Ο μέγας τραγουδιστής του ρεμπέτικου. Αν και πολλά τραγούδια βγήκαν στο όνομά του, είναι μάλλον σίγουρο ότι χαρίστηκαν στον Στράτο από άλλους συνθέτες, που αναγνώρισαν πως σε αυτόν οφείλεται η επιτυχία και απογείωση πολλών τραγουδιών τους. Ο Στράτος γεννήθηκε στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας το 1904. Τεράστιος είναι ο αριθμός των τραγουδιών όλων των συνθετών του ρεμπέτικου που ερμήνευσε. Όταν κάποτε έκανα τη δισκογραφία του Βασίλη Τσιτσάνη η οικογένεια του μεγάλου αυτού βάρδου μου ζήτησε ευγενικά και αυτό είναι προς τιμήν τους, να αφαιρέσω τα τραγούδια του Τσιτσάνη που ο ίδιος είχε χαρίσει σε συνεργάτες του, γιατί δεν ήθελαν να διαταραχτούν οι καλές σχέσεις που είχαν μαζί τους. Αναφέρω λοιπόν μερικά τραγούδια που έχουν καταχωρηθεί στο όνομα του Στράτου έστω κι αν αυτά δεν είναι δημιουργίες Μικρασιατών συνθετών. «Είμαι ο Στράτος Παγιουμτζής», «Σαν της ορφάνιας τον καημό», «Οι μπαγλαμάδες», «Στάθηκα πενιές ν’ ακούσω», «Το κορίτσι μην πειράζεις», «Μοίρα με καταδίκασες», «Μες της Πεντέλης τα βουνά», «Κουράγιο πια καρδούλα μου», «Πλάτσα Πλούτσα», «Η Ζαμπέτα», «Στο λιμανάκι», «Χράπα χρούπα το ξυράφι», «Ο αναπτήρας», «Μάγκες πιάστε τα βουνά». Ο Στράτος πέθανε στη Νέα Υόρκη στις 16 Νοεμβρίου 1971.
ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΝΟΥΛΑΣ
Γεννήθηκε στα Σώκια της Μικράς Ασίας το 1894. Συνθέτης και οργανοπαίχτης (κοντραμπάσο, βιολοντσέλο και τσέλο). Δημιουργίες του: «Δυο ματάκια παιχνιδιάρικα», «Κίτρινο Σαμαροσκούτι», «Το τραγούδι των ψαράδων», «Χασαπάκια», «Θέλω σπίτι και λεφτά», «Η Μαγδάλω», «Η Ζαμπέτα», «Μήλω», «Χιώτικο Πυργούσικο», «Η μάνα που σε γέννησε», «Με σένα ξελογιάστηκα», «Σε ποιον το ντέρτι μου να πω», «Καλόκαρδη μου Ντίνα». Ο Κώστας Κανούλας πέθανε στην Αθήνα στις 22 Ιουνίου 1962.
ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΧΑΤΖΗΧΡΗΣΤΟΣ ή ΣΜΥΡΝΙΩΤΑΚΙ
Γεννήθηκε στο Κοκάργιαλι της Σμύρνης το 1901. Σαν συνθέτης, σαν σολίστας του μπουζουκιού και σαν τραγουδιστής θα μας αφήσει μοναδικά δημιουργήματα σε δίσκους 78 στροφών: «Αλήτη μ’ είπες μια βραδιά», «Η άμαξα μες τη βροχή», «Ας μην ξημέρωνε ποτέ», «Βαγγελιώ δεν είσαι εντάξει», «Κοκκινιώτισσα», «Γκιούλ Μπαξέ», «Γλυκοβραδιάζει», «Έλα να πάμε τσάρκα», «Έχω βαθιά τον πόνο», «Η μικρή του καμηλιέρη», «Ήρθαμε να γλεντήσουμε», «Καϊξής», «Καρδιά παραπονιάρα», «Καροτσέρη τράβα», «Το Κατινάκι», «Κόρη μάγισσα», «Η μανούλα ή Καημό μεγάλο απόχτησα», «Μάρω», «Μαυροφόρα», «Μη μου γκρινιάζεις κούκλα μου», «Μην είσαι ψεύτρα δίγνωμη ή μη μου μιλάς με μάσκα», «Μπερμπάντης», «Ντουνιά ανακριτή», «Νύχτα αξημέρωτη», «Νυχτοπούλι ή Λίγη αγάπη σου ζητώ μικρό μου», «Ξανθιά Σμυρνιωτοπούλα», «Ο ξενύχτης», «Παλιόπαιδο», «Πάμε στο Φάληρο», «Ο πασάς», «Πεντάμορφη», «Σκάλα τη σκάλα θ’ ανεβώ», «Φτώχια», «Ψεύτη ντουνιά», «Παραπονιάρικο», «Τα χανουμάκια», «Γκρινιάρικο», «Θα σε περιμένω απόψε», «Θα ‘ρθει μια μέρα να πονάς», «Το μαγκαλάκι», «Ρημαγμένη ζωή», «Καρδιά ορφανή», «Ο αλήτης τραγουδά», «Πάνε τα τρένα κι έρχονται», «Μάνα μου γιατί να με γεννήσεις». Πέθανε στην Αθήνα στις 5 Ιουνίου 1959.
ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΠΛΑΝΗΣ
Γεννήθηκε στη Σμύρνη στις 15 Αυγούστου 1920 και θα έρθει με το κύμα των προσφύγων στον Πειραιά. Συνθέτης, τραγουδιστής και μπουζουξής, θα αφήσει το στίγμα του στη δισκογραφία του ρεμπέτικου: «Δεν σε νοιάζει, δεν σε νοιάζει», «Διπλωμάτα» «Διαβολόκαλτσα», «Δίχως παλτό στη χειμωνιά», «Δυο φίλοι για μια χήρα», «Ένας αλήτης πέθανε», «Έφυγες κάποιο δειλινό», «θολώνεις τα νερά», «Το κεράσι», «Κλάψε μπουζούκι μου», «Ο κόκορας», «Ο γέρο ναυτικός», «Όμορφη Πειραιώτισσα», «Ο πασάς κάνει γιουρούσι», «Την αγάπη μου, μου την κλέψανε», «Βρέχει ο ουρανός και βρέχομαι», «Ζωή σερέτισσα», «Κάτω στο γιαλό», «Εσύ τα πίνεις εγώ πληρώνω», «Σφάλμα ασυγχώρητο», «Ο μυστήριος», «Το πικρό ποτήρι», «Βαριά χτυπάει η καμπάνα», «Η χαρτορίχτρα», «Μας ζηλεύουνε», «Είμαι απόψε στα μεράκια», «Ομολογίες», «Σουρουπώνει», «Στην Αραπιά», «Ο Χατζής», «Ψιλή βροχή», «Ήρθε ο χειμώνας». Θα μεταναστεύσει στην Αμερική και θα πεθάνει στο Λος Άντζελες στις 2 Μαρτίου του 1997.
ΚΟΣΜΑΣ ΚΟΣΜΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1903. Συνθέτης που μας άφησε λίγα αλλά ωραία τραγούδια, ο Κοσμαδόπουλος έπαιζε Μπουζούκι και σάζι. «Τα νησιά του παραδείσου», «Ρίνα», «Τον πόλεμο μας κήρυξες», «Ποντάρω όλα τα ψιλά», «Το Ελενάκι», «Αρχοντοπούλα μου» «Στο λόφο του Σκουζέ». Πέθανε στην Αθήνα το 1973.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΝΙΣΑΛΗΣ ή ΚΟΡΙΟΣ
Γεννήθηκε στον Βόλο στις 10 Ιανουαρίου 1925 και είναι γιός του Μικρασιάτη συνθέτη και σολίστα του βιολιού Δημήτρη Μανισαλή. Συνθέτης αλλά και μπουζουξής, χρόνια πάνω στο πάλκο δίπλα στους μεγάλους του ρεμπέτικου, θα γράψει κι αυτός εκατοντάδες τραγούδια και πολλά από αυτά θα γίνουν επιτυχίες: «Δυο πονηροί μου κάναν μπλόκο», «Όλες είσαστε ίδιες ή Όταν ήμουν παιδί», «Άκουσε γέρου συμβουλή», «Ας πέθαινες να γλύτωνα», «Αχάριστη γυναίκα», «Είμαστε παιδιά της πιάτσας», «Ο επαρχιώτης», «Ο κατήφορος», «Μου βγήκε τ’ όνομα», «Ο Μανιός με το μπεγλέρι», «Το λιμάνι έχω μάνα ή Οι μαούνες», «Μέσα σε μια νύχτα», «Βάρδα κόσμε να περάσω», «Η ψυχή του Μάγκα», «Να ‘χα ένα πορτοφόλι», «Τα κορόιδα της τράπουλας», «Τρεις ανθρώπους αγαπώ», «Ας έβρισκα έναν άνθρωπο», «Κάθε ηλιοβασίλεμα», «Μη μαδάς τις μαργαρίτες», «Μια φορά στις δέκα μέρες», «Να σε γλυτώσω προσπαθώ», «Ο παραμυθατζής», «Παράνομη μου αγάπη», «Το παρελθόν μου», «Ο φιγουρατζής», «Χάρε που παίρνεις τους καλούς», «Χίλιες ξενιτιές δεν κάνουν μια πατρίδα», «Οι φτωχοί να μη γεννιούνται». Ο Γ. Μανισαλής πέθανε στην Αθήνα στις 6 Νοεμβρίου 1999.
ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΒΑΡΤΑΝΗΣ
Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1922. Αρμενικής καταγωγής συνθέτης και βιολιστής, με τη δική του μεγάλη ιστορία στον χώρο. Δημιουργίες του: «Στα βράχια της Πειραϊκής», «Γελάτε μα δεν ξέρετε», «Ορκίζομαι στην αντρική τιμή μου», «Τα μουτζουρωμένα χέρια», «Τώρα που ανήκεις σ’ άλλον», «Κοίτα να κάτσεις φρόνιμα», «Κρασί αγαπημένο», «Μάθε ποια είμαι κύριε», «Ουδείς αναμάρτητος», «Πάρε με νοικοκυρά σου», «Σαν παλικάρι του καιρού», «Σαν το τσιγάρο να καώ», «Στο παλιό το μονοπάτι», «Δεν είμαι πέτρα», «Με φίλους και με συγγενείς». Ο Στέφανος Βαρτάνης πέθανε στην Αθήνα στις 15 Νοέμβρη 1988.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΟΥΓΙΟΥΛ(ΤΖΟΓΛΟΥ)
Ο Σουγιούλ γεννήθηκε στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας στις 4 Νοέμβρη του 1906. Συνθέτης και ακορντεονίστας, θα γράψει μεγάλες επιτυχίες στο λεγόμενο ελαφρό τραγούδι, αλλά θα είναι και ο συνθέτης που πρώτος θα γράψει λαϊκά τραγούδια πάνω στο στυλ του ρεμπέτικου για τις επιθεωρήσεις και τις ελληνικές κινηματογραφικές ταινίες της εποχής, τραγούδια που θα ονομαστούν «Αρχοντορεμπέτικα». «Ζεχρά», «Αχ! Γυναίκες», «Το κορίτσι θέλει θάλασσα ή Τραμπαρίφας», «Απόψε περπατάω το κορίτσι μου», «Παίξε κιθάρα», «Το τραμ το τελευταίο», «Θα μιλήσουν τα χρόνια», «Κοντά στον Νείλο Φεριχά», «Μ’ αρέσει», «Μπιρμπίλω», «Αργυρούλα», «Η ζήλεια του κόσμου, «Κρυφός καημός» «Άσε τον παλιόκοσμο να λέει», «Άρχισαν τα όργανα», «Άλα», «Άστα τα μαλλάκια σου», «Βρε πως μπατιρίσαμε», «Βρέχει – Βρέχει», «Κάποια μέρα ή Θα γυρίσει ο τροχός», «Που να ’σαι τώρα», «Απονιά θα πει γυναίκα», «Η σα… η σα… η σάμπα», «Φεύγουν τα νιάτα», «Άλα της άλα της», «Άτιμη τύχη», «Εφιάλτης», «Ο παντρεμενάκιας», «Σβήστε με απ’ τον Χάρτη», «Το ραγισμένο γυαλί», «Ο μήνας έχει εννιά ή Μια ζωή την έχουμε», «Μονά ζυγά», «Ο καφές», «Μπέμπα», «Αδύνατον να κοιμηθώ», «Πάμε σαν άλλοτε», «Του Γιάννου η φλογέρα», «Αν βάλουν στα φιλάκια σου δελτίο», «Αν ήμουν θεός», «Λίγες καρδιές αγαπούνε», «Μας χωρίζει ο πόλεμος», «Πάμε μια βόλτα στο Φαληράκι», «Όμορφα κι ωραία», «Αθήνα και πάλι Αθήνα», «Ας ερχόσουν για λίγο», «Κάνε κουράγιο Ελλάδα μου», «Χαράμι», «Θα καθόμουνα πλάι σου», «Όλα ρημάδια», «Κάτι με τραβά κοντά σου», «Για μας κελαϊδούν τα πουλιά», «Εγώ το είδα τ’ όνειρο», «Κοριτσάρα μου», «Ο κόσμος έγινε για μας», «Ας την χαρώ ρε μάγκες μου», «Καραντερβίσης». Ο Μιχάλης Σουγιούλ πέθανε στην Αθήνα στις 16 Οκτωβρίου 1958.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ (ΚΩΣΤΑΣ ΓΙΑΝΝΙΔΗΣ)
Ο Γιάννης Κωνσταντινίδης γεννήθηκε στη Σμύρνη στις 21 Αυγούστου 1903. Από τους μεγάλους μας συνθέτης της Σοβαρής μουσικής, έγραψε λαϊκά και ελαφρά τραγούδια με το ψευδώνυμο Κώστας Γιαννίδης. «Αγαπώ μια καστανή», «Αντίο», «Αφήστε με να πιώ», «Βαρκαρόλα», «Η αχάριστη», «Γιατί, γιατί, γιατί», «Δεν θα γυρίσεις», «Δεν υπάρχεις πια για μένα», «Δως μου δυο φιλιά», «Ειν’ όλα ψέματα», «Εκείνοι που δεν κλάψανε», «Ένα μυστήριο», «Ζητώ να σε ξεχάσω», «Μανούλα μου μανούλα μου», «Μπιζουδάκι μου», «Ξύπνα αγάπη μου», «Ο Γιάννος κι η Παγώνα», «Τα γκρίζα ματάκια», «Τα νέα της Αλεξάνδρας», «Τα όπλα της γυναίκας», «Τι να μου κάνει το κρασί», «Το ταγκό της ψαροπούλας», «Το τραγούδι της Χαλιμάς», «Το φιλί δεν είναι κρίμα», «Τσιγγάνικα μάτια», «Η Χαρτορίχτρα», «Ζητώ να σε ξεχάσω», «Καλό σου ταξίδι», «Κοιμήσου», «Σ’ αγαπώ», «Η γυναίκα έχει πάντα καρναβάλι», «Θα ξανάρθεις», «Λες και ήταν χθες», «Σπιτάκι μου παλιό», «Δως μου δυο φιλιά κι ας είναι ψεύτικα», «Άδικα – Άδικα», «Άπιστη καρδιά», «Κάποιο μυστικό», «Όλα ψεύτικα», «Παίξε τσιγγάνε», «Πόσο λυπάμαι», «Η Κρινιώ», «Ρούμπα κι όχι αρλούμπα», «Λουλού», «Ξέχασε με», «Χθες το βράδυ ονειρεύτηκα», «Θα ‘ρθω μια νύχτα με φεγγάρι», «Τελευταία σερενάτα», «Μετά τον Βορονώφ», «Γιατί να ξεχάσεις», «Τι σου λένε τα λουλούδια», «Πέρσι τέτοιο καιρό», «Λίγα λουλούδια αν θέλεις στείλε μου», «Ειρήνη ή Έρη», «Μια φορά μονάχα ζούμε», «Καρμενσίτα», «Εσύ για μένα κι εγώ για σένα», «Αλυσίδες», «Σήμερα σε γνώρισα σήμερα σε χάνω», «Το τραγούδι της Μαρίνας», «Ο Κουμπάρος». Ο Γιάννης Κωνσταντινίδης πέθανε στις 17 Ιανουαρίου 1984.
ΣΠΥΡΟΣ ΚΟΡΩΝΗΣ
Γεννήθηκε στη Μικρά Ασία το 1915. Συνθέτης και κιθαρίστας θα αφήσει ιστορία στην μουσική μας, με ντουέτο τον Σαμιώτη Φίλανδρο Μάρκου. «Ενθύμου», «Το γαρύφαλλο», «Ξύπνα αγάπη μου», «Τι κάνεις κι ομορφαίνεις», «Δεν θα το κόψω το κρασί», «Τι παθαίνω σαν σε βλέπω να μιλάς», «Είσαι η γυναίκα που μ’ αρέσει», «Ομορφοκόριτσο», «Όλα για τη γυναίκα». Ειδικότητα του ντουέτου Κορώνης-Φίλανδρος τα τραγούδια της ταβέρνας. Ο Σπύρος Κορώνης πέθανε στην Αθήνα στις 24 Ιανουαρίου 1984.
ΜΑΛΛΙΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ
Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1914. Συνθέτης με αρκετά μεγάλη παρουσία στην δισκογραφία: «Ένας χαρούμενος αλήτης», «Αννούλα», «Απόψε πιες αγάπη μου», «Ο εγωϊσμός», «Θάλασσα πλατιά», «Το στενό δρομάκι», «Οι καιροί», «Νεράιδα», «Ελληνοπούλα», «Αν ήξερα ποια μέρα θα πεθάνω», «Δεν βρίσκονται καρδιές που ν’ αγαπάνε», «Μανταλένα», «Έχω μια λεύκα στην αυλή», «Μ’ ένα δίφραγκο στην τσέπη», «Τα γοργά θαλασσοπούλια», «Φέρτε μου ένα μπουζουκάκι», «Δως μου πίσω την καρδιά», «Κιθάρα Σπανιόλα», «Η ατζέντα».
ΕΥΤΥΧΙΑ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ
Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1893. Ποιήτρια που έγινε σε μια στιγμή μια από τις καλύτερες στιχουργούς του λαϊκού μας τραγουδιού με αμέτρητες επιτυχίες. «Γεια σου καΐκι μου Άι Νικόλα», «Στρώσε μου να κοιμηθώ», «Αντιλαλούνε τα βουνά», «Γκιουλμπαχάρ», «Ήθελα να ’μουνα πασάς», «Κι αν πάθεις και καμιά ζημιά», «Τα καβουράκια», «Το ζάρι», «Το παρελθόν μου το βαρύ», «Ψιλή βροχή», «Από του κόσμου την οργή», «Θα βρω μουρμούρη μπαγλαμά», «Σιγά τις μαχαιριές σιγά», «Άσπρο πουκάμισο φορώ», «Ηλιοβασιλέματα», «Ο χαλκάς της γης», «Απ’ τα ψηλά στα χαμηλά», «Είσαι η ζωή μου», «Φεύγω με πίκρα στα ξένα», «Βαρέθηκα τέτοια ζωή», «Μαντουμπάλα», «Πάρε το δάκρυ μου», «Ποιος θα με πληροφορήσει», «Τώρα που φεύγω απ’ τη ζωή ή Δυο πόρτες έχει η ζωή», «Γυάλινος κόσμος», «Κάποιο τραίνο θα περάσει», «Περασμένες μου αγάπες», «Τίγκι τίγκι ή Μου σπάσανε τον μπαγλαμά», «Φάτε πλούσιοι παράδες», «Βρέχει ο ουρανός και βρέχομαι», «Είμαι αετός χωρίς φτερά», «Πληροφορίες κακές», «Συρματοπλέγματα βαριά», «Της νιότης όνειρα τρελά», «Νάταν ο πόνος άνθρωπος», «Τα ξένα χέρια», «Λίγο λίγο θα με συνηθίσεις», «Μην τα φιλάς τα χείλη μου», «Ρίξτε στο γυαλί φαρμάκι», «Στ’ Αποστόλη το κουτούκι», «Τι έχει και κλαίει το παιδί», «Πήρα απ’ τη νιότη χρώματα», «Στα βουνά δεν παν οι πόνοι», «Τι να σου κάνει μια καρδιά», «Μην κάνεις όνειρα τρελά», «Η γυναίκα η μουρμούρα», «Όνειρο απατηλό», «Πετραδάκι, πετραδάκι», «Αν είναι η αγάπη έγκλημα», «Ανεμώνα», «Στο τραπέζι που τα πίνω», «Φορτώθηκα τις τύψεις μου», «Διπρόσωπη», «Η Μαλάμω», «Ο μπάρμπας μου ο Παναής». Η Ευτυχία πέθανε στην Αθήνα στις 7 Ιανουαρίου 1972.
ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΦΙΝΙΩΤΗΣ
Γεννήθηκε στη Μαγνησία το 1915. Μεταξύ των άλλων έγραψε στίχους πάνω σε μελωδίες ξένων τραγουδιών του ελαφρού τραγουδιού. «Χονολουλού», «Ζήτω ο Ρωμιός», «Σε παντρεύουν μ’ έναν άλλο», «Απόψε σε θυμήθηκα», «Περνούν οι ομορφιές», «Πώς να σε ξεχάσω», «Γεια σας φτωχοκόριτσα», «Ειμ’ ερωτευμένος», «Έξω φτώχεια», «Θέλω άντρα τσικ λεβέντη», «Τα καράβια», «Να ζήσουν τα φτωχόπαιδα», «Όποιος αγαπά το χάρο δεν φοβάται», «Τα χρόνια», «Τέτοια αγάπη δεν είναι άλλη», «Η χήρα», «Θυμήσου», «Δως μου τα χείλη σου να πιώ», «Λησμονιά», «Έξω βρέχει», «Κάθε βραδάκι στις οχτώ», «Αν μ’ αγαπούσες», «Γκρίζα μάτια», «Απόψε σε θυμάμαι», «Θα με πεθάνεις με το νάζι σου», «Που να βρω γυναίκα να σου μοιάζει», «Βαρκάρη τράβα το κουπί», «Ειν’ η γυναίκα τράπουλα», «Η θάλασσα με την καρδιά σου μοιάζει», «Έτσι μ’ αρέσει», «Κάθε δειλινό», «Πίνω απόψε για τα μάτια π’ αγαπώ», «Εσύ θα ’σαι πάντα τ’ όνειρο μου», «Χαθήκαν οι καλές καρδιές», «Σάμπα χορεύει όλη η Αθήνα», «Δεν ντρέπεσαι να κάνεις την μπεμπέκα», «Ένας χαρούμενος αλήτης», «Απ’ του Βοσπόρου τα νερά», «Γράψε λάθος», «Εγώ θα σ’ αγαπώ και μη σε νοιάζει», «Η θάλασσα της Σμύρνης», «Ο Γολγοθάς του πρόσφυγα», «Όπου κι αν πας θα θυμάσαι», «Σμύρνη πατρίδα μου», «Τι να την κάνω τη ζωή χωρίς εσένα», «Απόψε στις εφτά», «Το απόγευμα της Κυριακής», «Ο καστανάς», «Μάθε γέρο γράμματα», «Έχασα τα μάτια τα ωραία», «Θα μου βάλεις την κουλούρα», «Θα ‘θελα να ’μουνα εκείνη π’ αγαπάς», «Βαλ’ το κόκκινο στεφάνι», «Βαλ’ το κόκκινο φουστάνι», «Η γυναίκα ομορφαίνει τη ζωή μας», «Αγάπη γλέντι και κρασί», «Είμαι ερωτευμένος με τα μάτια σου», «Ήρθες αργά», «Καλύτερα ο θάνατος παρά ο χωρισμός», «Παπούτσι απ’ τον τόπο σου», «Σφουγγαράδες», «Δεν σ’ αγαπώ σαν άλλοτε», «Έφυγες χωρίς να με ρωτήσεις», «Στο τέλος θα νικήσει η αγάπη μας», «Αν είχατε τα μάτια τα δικά μου», «Ο Παλιατζής», «Κούκλα μου», «Μόνο κοντά σου», «Κλαις», «Γλυκιά Μαράτα», «Άκου τα πουλιά», «Γιολάντα», «Πεθερόπληκτος», «Στις στροφές ενός βαλς», «Του Γιάννου η φλογέρα», «Αν βάλουν στα φιλάκια σου δελτίου», «Αν ήμουν Θεός», «Λίγες καρδιές αγαπούνε», «Αυτός ο άλλος», «Μη σε τρομάζουν τα γκρίζα μαλλιά μου», «Ποιος σε πήρε και μου ’φυγες», «Που να ’σαι τώρα αγαπημένη», «Σε μια ακρογιαλιά Ελληνική», «Να τι θα πει Ελλάδα», «Κοντά στο τζάκι», «Αγάπησα και μίσησα», «Ο λύκος», «Ο μύλος», «Η καινούργια παλτουδιά», «Καλησπέρα Αθήνα», «Αδικία ή Όπου άνθρωπος κακία», «Ένας διαβάτης», «Κρίμα τέτοιο παλικάρι», «Ήρθες σαν την άνοιξη», «Μόνο κοντά σου», «Άκου βρε φίλε», «Σε μαγικά νησιά», «Το σπουργιτάκι». Ο Κώστας Κοφινιώτης πέθανε στην Αθήνα στις 22 Ιουλίου 1987.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ή ΤΣΑΝΤΑΣ
Γεννήθηκε στο Τσανακαλέ το 1902 ή 1907. Στιχουργός με πολύ μεγάλο αριθμό τραγουδιών: «Δυο γυφτοπούλες», «Ζαφείρα», «Το τελευταίο γράμμα», «Η Τράτα», «Το φιντανάκι», «Τη λαδιά σου δεν ξεχνώ», «Μ’ έκανε η αγάπη σου ξενύχτη», «Τα δυο όμορφα σου μάτια», «Φέρτε μια κούπα με κρασί», «Όταν κοιμάται ο δυστυχής», «Σαν το σπίρτο», «Τρελός τσιγγάνος», «Το τσιγαράκι», «Τα δειλινά», «Στην άσφαλτο πέφτει βροχή», «Να πας να πεις της μάνας μου», «Αγωνία», «Τα δειλινά», «Ήρθα κι απόψε στα σκαλοπάτια σου», «Το καράβι», «Ο κυρ Αλέκος», «Μάλιστα κύριε», «Να ζει κανείς η να μη ζει», «Ξημερώματα στη στράτα», «Ο πιο καλός ο μαθητής», «Πάει – Πάει», «Παλιά αγάπη», «Πατέρα κάτσε φρόνιμα», «Που ’σαι Θανάση», «Άκου τ’ αηδόνια», «Ο αράπης», «Είσαι νινί ακόμα!», «Από τη φτώχια βασανισμένος», «Σκαλοπάτι – Σκαλοπάτι», «Οι Σεβιλιάνες», «Άναψε το τσιγάρο», «Βύθισε μου το μαχαίρι», «Ποτέ την μάνα μην πικραίνεις», «Μας χώρισαν οι θάλασσες», «Σάπιο σανίδι», «Πήρα την στράτα την κακιά», «Παρτίδες», «Βουνό με βουνό», «Βολιώτισσα τα μάτια σου», «Φτωχομπεκρής», «Εσένα θέλω μόνο», «Γειτονοπούλα όμορφη», «Είναι κάτι σούρουπα», «Απ’ της Ζέας το λιμάνι», «Πριν το χάραμα μονάχος», «Στα πεύκα και στα έλατα», «Άνοιξε – Άνοιξε», «Είμαστε φίλοι», «Είσαι γυναίκα του μπελά», «Σβήσε το φως να κοιμηθούμε», «Μπιρ Αλλάχ», «Μ’ έχεις κάνει σαν κουρέλι», «Εσύ είσαι αριστοκράτισσα», «Κάπελα καταραμένε», «Σαν συννεφιασμένη μέρα», «Μαχαραγιά αν ήμουνα», «Μπρος στον Άγιο Σπυρίδωνα», «Σκαλί καλέ μου σκαλί», «Οι γλάροι», «Σιγανοψιχάλισμα», «Αγάπησα και μίσησα», «Ξημέρωσε – Ξημέρωσε», «Απόψε μ’ εγκατέλειψες», «Κάτσε στον καναπέ μου», «Πάντα εσένα συλλογιέμαι», «Δείξε μου πως μ’ αγαπάς», «Πρωτοβρόχι», «Το παρελθόν θυμήθηκα», «Στο πικραμένο δειλινό». Ο Χαρ. Βασιλειάδης χρησιμοποιούσε κι άλλα ψευδώνυμα, πολλά από τα τραγούδια του βγήκαν σε όνομα άλλων, όπως και στους προηγούμενους δημιουργούς, έκανα μια επιλογή από τραγούδια για να δείξω τη θεματολογία και τις επιτυχίες τους, πολλά τραγούδια έγιναν επιτυχίες πολύ αργότερα και κάποια ακόμα περιμένουν να τα ανακαλύψουν. Ο Τσάντας πέθανε στη Νέα Φιλαδέλφεια στις 16 Μαΐου 1972 δηλαδή τέσσερις μήνες μετά την Ευτυχία…
Από τραγουδιστές που μας ήρθαν από την Σμύρνη και τα περίχωρα της θα αναφέρω ενδεικτικά κάποιους χωρίς να αναφέρω τα τραγούδια που έχουν ερμηνεύσει.
Ρίτα Αμπατζή (Σμύρνη 1914-Αιγάλεω 17 Ιουνίου 1969).
Σοφία Καρίβαλη, αδελφή της Ρίτας (Σμύρνη 1916-Νίκαια 1995).
Αγγέλα Μαρωνίτη-Παπάζογλου (Σμύρνη 1899-Κοκκινιά 17 Αυγούστου 1983).
Αθανασία Ατραΐδου (Μικρά Ασία 1910-Αθήνα 1988).
Ελευθέριος Μενεμενλής (Μαινεμένη 1884-Αθήνα 1944).
Κώστας Νούρος (Σμύρνη 1892-Κοκκινιά 26 Μαΐου 1972).
Γιώργος Βιδάλης (Σμύρνη 1884-Αθήνα 2 Ιουλίου 1948).
Οι παραπάνω μουσικοί προέρχονται από τη Σμύρνη και τα περίχωρα της, δεν αναφέρω μουσικούς που μας ήρθαν από άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας όπως οι Κ. Σκαρβέλης, Κ. Καρίπης, Αντ. Νταλγκάς, Γρ. Ασίκης, Ρόζα Εσκενάζη, Μαρίκα Καναροπούλου ή Τουρκαλίτσα, Νίκη Κυριακίδου, Άλκης Παγώνης, Αιμ. Σαββίδης, Γ. Μητσάκης, Ι. Παπαϊωάννου, Γιάννης Εϊτζιρίδης ή Γιοβάν Τσαούς, Μαρίκα Φραντζεσκοπούλου ή Πολίτισσα, Πρόδρομος Τσαουσάκης, Χρήστος Σύρμπος ή Χρηστάκης, Ανέστος Αθανασίου ή Γύφτος, Μαρίκα Νίνου… ούτε καλλιτέχνες που γεννήθηκαν στην Ελλάδα από πρόσφυγες γονείς όπως Στέλιος Καζαντζίδης, Στράτος Διονυσίου και πλήθος άλλων που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση και εξέλιξη της Ελληνικής δισκογραφίας.
