Γιαπωνέζικος κήπος: Συνέντευξη του Αντώνη Σέργη

Ο γιαπωνέζικος κήπος είναι ίσως ένα από τα πιο δομημένα είδη κήπων. Πρέπει απαραιτήτως να περιέχει επτά στοιχεία: νερό, πέτρες και άμμο, γέφυρες, πέτρινα φανάρια και γούρνες, φράκτες και πύλες, άνθη και δέντρα, και ψάρια. Οι παρούσες συνεντεύξεις θα αποτελούνται πάντα από επτά ερωτήσεις. Κάποιες από αυτές θα επαναλαμβάνονται και κάποιες θα είναι νέες, ώστε να ανταποκρίνονται στο έργο που έχουμε μπροστά μας. Σαν τον γιαπωνέζικο κήπο, οι συνεντεύξεις θα διατηρούν τη δομή τους, προσπαθώντας ταυτόχρονα να αποδώσουν, ακριβώς σαν αυτόν, τη ζωντάνια μιας μακρινής γης, που σε αυτήν την περίπτωση είναι, βέβαια, η διαδικασία της συγγραφής.

Ο Αντώνης Σέργης είναι εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης με μεταπτυχιακό τίτλο στη Μαθηματική Παιδεία (University of Bristol, UK) και συγγραφέας παιδικής/νεανικής λογοτεχνίας. Από τις εκδόσεις Ψυχογιός κυκλοφορούν τα βιβλία του: Η πυξίδα δε δείχνει πάντα τον Βορρά [2017, Βραβείο πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας (CyBBY, 2015), Βραβείο του περιοδικού Αναγνώστης στην κατηγορία «Βιβλίο Γνώσεων για παιδιά/εφήβους 2018», βραχεία λίστα των Κρατικών Βραβείων Κύπρου (2018) και Ελλάδας (2018)], Η συνάντηση των 5+2 (2019), Πάμπλο. Ένας καμβάς αναμνήσεις (2021): Βραχεία λίστα των βραβείων του Χάρτη (2022), Το γαλάζιο που μας ενώνει (2022). Άλλα έργα του έχουν βραβευτεί σε διάφορους διαγωνισμούς. Συμμετέχει ενεργά σε συνέδρια και εργαστήρια για τη φιλαναγνωσία και τη δημιουργική γραφή. Βλ. https://antonissergis.com

Μιλήστε μας για την πρώτη φορά που σας πέρασε από το μυαλό ότι ‘αυτή η ιδέα κάνει για βιβλίο’, τη διαδικασία συγγραφής του πρώτου βιβλίου και ό,τι ακολούθησε.

Ιδέες εμφανίζονται συχνά μπροστά μου, δεν ακολουθούν όμως όλες τον δρόμο της συγγραφής. Κι αυτό, γιατί, κάποιες ιδέες μένουν, μετά από δεύτερες σκέψεις, στο συρτάρι, επειδή μπορεί να τις θεωρήσω ανόητες ή λιγότερο ελκυστικές για να ασχοληθώ μαζί τους. Συνήθως, η ‘καλή’ ιδέα έρχεται σε μένα με τη μορφή κάποιας φράσης ή ενός προσώπου που μιλά και θέλει κάτι να μου, μας, πει. Κι αυτό το κάτι, προφανώς, προϋπήρχε υποσυνείδητα μέσα μου, ως βίωμα, ανάμνηση, συναίσθημα ή αίσθηση και έψαχνε την καταλληλότερη στιγμή για να εκδηλωθεί. Και τότε, ξέρω, ότι αυτή είναι η ιδέα που πρέπει να ακολουθήσω ως το τέλος. Κάπως έτσι ξεκίνησα να γράφω και το πρώτο μου βιβλίο. Ασυναίσθητα, ένας δυνατός και πασίγνωστος ήρωας όπως ο Αϊνστάιν, έδωσε φωνή στα προσωπικά παιδικά μου βιώματα, τα οποία ίσως λόγω φόβου δεν είχα την ευκαιρία να συζητήσω μέχρι εκείνη τη στιγμή ανοικτά. Κι αυτό λειτούργησε λυτρωτικά, πρώτα για μένα τον ίδιο ως συγγραφέα κι έπειτα για τα παιδιά αναγνώστες που ταυτίστηκαν με την ιστορία.

«Μόλις έχω γεννηθεί...» (Πάμπλο, Ένας καμβάς αναμνήσεις, Ψυχογιός, σ. 7) Πώς είναι να ενεργοποιείται αυτό το κοίταγμα προς τον μυθιστορηματικό χαρακτήρα; Πώς είναι να βλέπετε μέσα από τα μάτια του Αλβέρτου ή του Πάμπλο ή του Οδυσσέα;

Θα έλεγε κανείς ότι αυτή η στιγμή είναι σαν να συναντάς το μωρό σου που μόλις έχει γεννηθεί. Για μένα, όμως, δεν είναι το ίδιο συναίσθημα. Ένα πραγματικό παιδί είναι ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος που σε καλεί να τον ανακαλύψεις. Ενώ, στην περίπτωση του λογοτεχνικού ήρωα, έχεις, ως συγγραφέας, τη δυνατότητα να φτιάξεις από το τίποτα μια εντελώς καινούρια, δική σου ύπαρξη. Σαν ένας μικρός Θεός που διαθέτεις απεριόριστες δυνάμεις για να δημιουργήσεις ένα πλάσμα όπως ο ίδιος το επιθυμείς. Κάτι τέτοιο, πέρα από δελεαστικό και άκρως αυτάρεσκο, αποτελεί και μια πρόκληση για να σταθείς αντάξιος απέναντι στην πραγματικότητα που θα παρουσιάσεις. Χρειάζεται, δηλαδή, ο ήρωας, ο Αλβέρτος, ο Πάμπλο, ο Οδυσσέας, ο οποιοσδήποτε, να συμπεριφέρεται τόσο ρεαλιστικά αλλά ταυτόχρονα και τόσο φαντασιακά, ώστε οι αναγνώστες να μπορούν βλέπουν μέσα από τα μάτια του αυτό που θα ήθελαν ή που δεν έχουν τη δυνατότητα να δουν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό αποδεικνύεται πολύ δύσκολο γιατί ευτυχώς ή δυστυχώς κανένας δεν έχει τη δυνατότητα να ζει πολλαπλές ζωές. Κι ένας συγγραφέας έχει το στοίχημα να το επιτύχει.

Πώς εντοπίζετε στην ιστορικότητα αυτών των μεγάλων προσώπων τη χαμένη τους παιδικότητα; (βλ. Η πυξίδα δε δείχνει πάντα τον βορρά· Το γαλάζιο που μας ενώνει· Πάμπλο, Ένας καμβάς αναμνήσεις, εκδ. Ψυχογιός)

Οι μεγάλες προσωπικότητες που μετατρέπονται σε ήρωες στα βιβλία μου ήταν κάποτε κι αυτοί παιδιά. Ορισμένες πληροφορίες γι’ αυτούς είναι καταγεγραμμένες στις επίσημες βιογραφίες τους, άλλες εντοπίζονται σε άλλες πηγές ή συνεντεύξεις, από στενά τους πρόσωπα που έζησαν μαζί τους, κι άλλες έχουν συμπεριληφθεί σε ταινίες που έχουν γυριστεί για τη ζωή τους. Οπωσδήποτε είναι περιορισμένες οι πηγές για αυτό το ηλικιακό πλαίσιο, ίσως γιατί κανένας δε μπορούσε να προβλέψει από τότε ότι θα γίνονταν κάποτε διάσημοι, οπότε χρειάζεται να προστεθεί αρκετή μυθοπλασία από μέρους μου. Επίσης, προϋποθέτει αρκετή μελέτη και ψάξιμο για εντοπισμό των έγκυρων πληροφοριών. Όπως και να το μελετήσει κάποιος, δεν παύει να αφορά σε κανονικά παιδιά που κι αυτά είχαν κάνει τη μετάβαση από την παιδική στην ενήλικη ζωή. Είχαν, δηλαδή, κάνει λάθη μαθαίνοντας από αυτά, είχαν αναλάβει ρίσκα και ευθύνες, είχαν κτίσει σταδιακά τα όνειρά τους έχοντας πίστη στις δυνάμεις τους, αντιμετώπισαν τους φόβους τους, έψαξαν δικές τους μεθόδους για να φτάσουν στη γνώση.

Είναι η συγγραφή μια διαδικασία όπου είστε ‘παθιασμένα περίεργος’; Για ποιο πράγμα; Ποιες απαντήσεις αναζητείτε; Πώς διαβαίνετε σε αυτή την άγνωστη χώρα; Τι πρέπει να αφήσετε και τι να κρατήσετε, για να είστε σίγουρος για αυτό που γράφετε;

Η συγγραφή είναι μια πολύ προσωπική διεργασία που φωτίζει το δρόμο μου. Γράφω πρωτίστως για μένα. Είναι κομμάτι, ας πούμε, της πνευματικής πάλης που κάνω με τον εαυτό μου. Όσο πιο παθιασμένα περίεργος γίνομαι για να μάθω τον άνθρωπο, τόσο πιο λίγος φαίνομαι μπροστά του. Κι αυτό με κάνει ακόμα πιο ‘αχόρταγο’. Η έρευνα που προηγείται των βιβλίων μου έχει στόχο να γνωρίσει τους ανθρώπους εκείνους που έχουν καταφέρει να πετύχουν στον τομέα τους. Ποια ήταν εκείνα τα χαρακτηριστικά που τους έκαναν να ξεχωρίσουν; Πώς ήταν οι ίδιοι ως παιδιά; Υπάρχει κάτι που μπορούμε να προσφέρουμε στα δικά μας παιδιά ώστε να βρουν τον δρόμο τους; Και, τελικά, τι είναι η επιτυχία για τον καθένα; Οι ερωτήσεις είναι πολλές και οι απαντήσεις δύσκολες και σίγουρα όχι αδιαμφισβήτητες. Άρα, παλεύω να αφαιρέσω τις έτοιμες λύσεις ή τα μαθήματα από τις ιστορίες που γράφω. Προσπαθώ να δείχνω μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στην κρίση των ίδιων των παιδιών και στην ικανότητά τους να αντιμετωπίζουν με ωριμότητα τις καταστάσεις που συναντούν. Και κάθε φορά που ολοκληρώνω ένα έργο, παύω πλέον να ασχολούμαι μαζί του, γιατί είμαι βέβαιος πως κάπου εκεί έξω ή κάπου εκεί μέσα, κρύβεται μια ακόμα πιο δυνατή ιστορία για να γραφτεί. Κι αυτή η βεβαιότητα είναι αναγκαία για να υπάρχει συνεχής βελτίωση.

Έχετε βρει τον χώρο σας στην παιδική/εφηβική λογοτεχνία; Ποιος είναι αυτός;

Δεν είμαι βέβαιος, ούτε έτοιμος να πω ότι με τόσο πρόσφατη εμφάνιση στον συγγραφικό κόσμο έχω καταλάβει ήδη χώρο στην εφηβική λογοτεχνία. Ωστόσο, προσπαθώ με μικρά και σταθερά βήματα να χαράξω τη δική μου πορεία. Προς το παρόν, φαίνεται να κλίνει προς τις βιογραφίες και τα βιβλία γνώσεων, χωρίς να νιώθω πως αυτό είναι δεσμευτικό. Δηλαδή, θα ήθελα και κάποια στιγμή να γράψω και κάτι για ενήλικες. Μου αρέσει να πειραματίζομαι με διάφορες τεχνικές, με το πρόσωπο ή τον χρόνο της αφήγησης, και έτσι παράλληλα να μαθαίνω και να κατανοώ τι μου ταιριάζει καλύτερα και με ποιο στυλ γράφω πιο άνετα. Σίγουρα, θέλω κάθε επόμενό μου βιβλίο να με παίρνει ένα βήμα παραπέρα και να έχει ουσιαστικό λόγο ύπαρξης στα ράφια των βιβλιοπωλείων.

Ποια η διαφορά του πραγματικού από το μυθοπλαστικό παιδί; Πώς μελετάτε αυτούς τους χαρακτήρες (Η συνάντηση των 5+2, Εκδ. Ψυχογιός); Πώς συλλέγετε στοιχεία; Πώς απευθύνεστε στο παιδί αναγνώστη και αναγνώστρια;

Ένα πραγματικό παιδί έχει πρώτα από όλα υλική υπόσταση. Είναι ζωντανό ον με δικά του ξεχωριστά και μοναδικά εξωτερικά και εσωτερικά χαρακτηριστικά. Επίσης, λειτουργεί σε πολλαπλά επίπεδα π.χ. νόησης, συναισθημάτων, αντίληψης, συνείδησης, και η συμπεριφορά του καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τη συγκρότηση αυτών των στοιχείων μέσα του. Οπότε, είναι πολύπλοκη η σχέση που αναπτύσσεται με ένα παιδί στην πραγματική ζωή. Αντίθετα, το μυθοπλαστικό παιδί υπόκειται σε αρκετούς περιορισμούς. Η αφήγηση δεν έχει τη ευχέρεια να παρουσιάσει όλες του τις διαστάσεις κι έτσι αναγκαστικά ένα μεγάλο μέρος της προσωπικότητάς του παραμένει στη διάθεση του αναγνώστη για να συμπληρωθεί μέσω της δικής του φαντασίας. Γεγονός, βέβαια, που συνδέει μαγικά τον συγγραφέα με τον αναγνώστη. Ο συγγραφέας επωμίζεται την ευθύνη να επιλέξει τα πιο απαραίτητα και αναγκαία χαρακτηριστικά για τον ήρωά του, ώστε η επικοινωνία με τον αναγνώστη να γίνει πιο άμεση και εύκολη. Κι ο αναγνώστης θα πρέπει να προσεγγίζει το βιβλίο με διάθεση να αποχωριστεί τα δικά του γυαλιά και να δει τον κόσμο μέσα από τον φακό του ήρωα που πρωταγωνιστεί. Συνήθως οι πληροφορίες για τους χαρακτήρες συλλέγονται από την καθημερινή επαφή με τα παιδιά κι από την παρατήρηση του κόσμου που μας περιβάλλει.

Πού γράφετε, πώς και πότε;

Γράφω στον υπολογιστή μου, κατά κανόνα στο γραφείο μου, τα βράδια. Έχω μαζί μου όλα τα προσχέδια και την έρευνα που έχει προηγηθεί, τα οποία συμβουλεύομαι καθώς γράφω. Θέλω να επικρατεί απόλυτη ησυχία και προσπαθώ να είμαι συνεπής στην καθημερινή γραφή, εφόσον έχει ξεκινήσει η ιστορία. Νιώθω λες και ο ήρωας με περιμένει στο ραντεβού μας για να τον πάω μια σκηνή παρακάτω και χαλιέμαι όταν για κάποιο λόγο δε μπορώ να είμαι εκεί. Συνεχίζει όμως να με βασανίζει μέχρι να ξαναβρεθούμε, και αρκετές φορές μου «στέλνει» ιδέες τις οποίες γράφω σε πρόχειρα σημειώματα, για να τις χρησιμοποιήσω αργότερα.