Χάρης Καμπουρίδης, η σημειολογία της νοσταλγίας για το μέλλον / Μἀνος Στεφανίδης

«Χαρούμενοι στο πένθος μας... Ένας, πιθανός, ορισμός της τέχνης. Έτσι δεν είναι Χαρούλη;»

Ο φίλος και μοναδικός συνάδελφος Χάρης Καμπουρίδης υπήρξε πάντα ένας νοσταλγός. Όχι όμως του παρελθόντος αλλά του μέλλοντος. Γεννήθηκε στην μετεμφυλιακή Κομοτηνή σε αυστηρό, οικογενειακό περιβάλλον. Ο πατέρας του ήταν αστυνομικός. Σπούδασε κατά την περίοδο της δικτατορίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και υπήρξε συμφοιτητής και φίλος του μετέπειτα υπουργού Παιδείας του ΠΑΣΟΚ Πέτρου Ευθυμίου. Μετεκπαιδεύτηκε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης πλάι στον Δημήτρη Μαρωνίτη ο οποίος τον εκτιμούσε ιδιαίτερα ως σημειολόγο, καθώς και στο Πανεπιστήμιο του Άαχεν. Από το 1981 που κατέβηκε στην Αθήνα, ενεργοποιήθηκε δυναμικά στον εικαστικό χώρο συνεργαζόμενος με καλλιτέχνες όπως ο Σπύρος Βασιλείου, ο Νίκος Κεσσανλής, ο Παύλος, ο Αλέκος Φασιανός δημοσιεύοντας πληθώρα δοκιμίων και μελετών σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα περιοδικά και σε συλλογικούς τόμους και, κυρίως, αναλαμβάνοντας τη στήλη της τεχνοκρατικής στην εφημερίδα Τα Νέα. Εκεί πραγματικά κατοχύρωσε έναν εντελώς καινούργιο τρόπο προσέγγισης και ερμηνείας του έργου τέχνης, της λειτουργίας της αγοράς τέχνης, της πρόσληψης του καλλιτεχνικού έργου από το ευρύτερο κοινό, του ορίζοντα προσδοκίας που το συγκεκριμένο κοινό δημιουργεί για τον καλλιτέχνη, τις αισθητικές όσο και κοινωνιολογικές παραμέτρους που το έργο τέχνης προϋποθέτει αλλά και απαιτεί ως μεθοδολογικά εργαλεία από τον μελετητή του κ.α. Επίσης δημοσίευσε τεχνοκριτικά, μαχόμενα άρθρα και στον περιοδικό τύπο —διηύθυνε το πρωτοποριακό περιοδικό Art Magazine, στη δεκαετία του '90— υπήρξε μέλος ερευνητικών ομάδων, επιστημονικών και καλλιτεχνικών επιτροπών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, διοικητικών συμβουλίων της Διεθνούς Ενώσεως Σημειωτικών Σπουδών, της Εταιρείας Ελλήνων Τεχνοκριτών, της «Τέχνης» Θεσσαλονίκης, κ.ά. Συνεργάστηκε στο Μόναχο με τον μεγάλο ιστορικό τέχνης Wieland Schmidt και στο Μιλάνο με τον Umberto Eco. Έλαβε μέρος σε επιστημονικά συμπόσια, όπως στο Άαχεν, στη Βιέννη, στο Βερολίνο, στη Βουδαπέστη, στη Γάνδη, στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στο Ηράκλειο. Ήταν διευθυντής από το 1975 έως το 1982 του διεθνούς περιοδικού για τη Σημειωτική Κώδικας/Code και σειράς συναφών τομών που εκδόθηκαν στη Γερμανία. Το 1983 εξελέγη εθνικός επίτροπος ζωγραφικής για την Μπιενάλε Σάο Πάολο. Δραστηριοποιήθηκε από άποψη στον ιδιωτικό τομέα ιδρύοντας και οργανώνοντας ομάδες μελέτης της νεοελληνικής τέχνης και αποφεύγοντας όπως ο διάβολος το λιβάνι τις δημόσιες θέσεις, τα θεσμικά αξιώματα ή την ακαδημαϊκή εξασφάλιση. Είναι πολύ χαρακτηριστικό πως τον αντιμετώπισαν οι επαγγελματίες ιστορικοί της τέχνης, καθηγητές, ανθυποδιδάσκοντες στα ΑΕΙ, μέλη των ανάλογων συλλόγων ή εταιριών κ.λπ. Άνθρωποι δηλαδή που όπως λέγαμε συχνά με τον Χάρη, φοβήθηκαν να βάψουν τα χέρια τους στο αίμα, δηλαδή να πάρουν θέση. Να εκθέσουν και να εκτεθούν.
Ο Καμπουρίδης υπήρξε συγχρόνως άνθρωπος της δράσης αλλά και της πιο ενδελεχούς θεωρίας. Γι' αυτό και τα, αναπόφευκτα, λάθη του αξίζουν σεβασμού.
Θέλω εδώ να πω πως πριν ακόμα τον γνωρίσω είχα διαβάσει για αυτόν στο Λεξικό Ελλήνων Καλλιτεχνών του Στέλιου Λιδάκη από τις εκδόσεις Μέλισσα! Αναφερόταν εκεί ως ομπζεκτουαλίστας! Επειδή ο Χάρης εκτός από εκδότης, βιβλιοπώλης, επιχειρηματίας, συγγραφέας, δημοσιογράφος, σημειολόγος, καθηγητής υπήρξε και...ζωγράφος!
Πολυπράγμων όσο και αναβλητικός, πάντα με ένα νέο πρότζεκτ στο μυαλό του, μαχόμενος μια ζωή και εκτιθέμενος διαρκώς, οπαδός και συνδιαμορφωτής αρχικά της εγχώριας πρωτοπορίας γρήγορα κατάλαβε πόσο ανέφικτο αίτημα είναι μια avant-garde στην περιφέρεια. Έτσι στράφηκε ευφυώς προς εκείνους τους δημιουργούς που δεν αρχίζουν το έργο τους από ένα a priori ιδεολόγημα αλλά από αυτό που θέλει το ευρύ κοινό. Χωρίς ενοχές. Μοντέρνο και μεταμοντέρνο σε καταλλαγή. Αλά ελληνικά!
Με τον Χάρη να διαβάζει στα έργα με χάρη και με πρωτοτυπία όσα οι άλλοι λόγω αρτηριοσκλήρυνσης αρνούνταν να δουν. Το γεγονός αυτό δημιούργησε αγάπες αλλά και έντονα μίση στο γαλατικό χωριό μας με τον πολυπράγμονα Καμπουρίδη να ανοίγει το ένα μέτωπο μετά το άλλο.

Ως έργα ζωής του θεωρώ στην Δημοτική Πινακοθήκη Ρόδου και βέβαια το Αρχείο της Νεοελληνικής Τέχνης το οποίο διηύθυνε ως το τέλος. Οφείλω εδώ να πω πόσο χαρούμενο τον έκανε η επανεμφάνιση του περιοδικού Χάρτης σε ηλεκτρονική μορφή στο οποίο συμμετείχε με ενθουσιασμό. Ο Χάρης υπήρξε γκατζετάκιας και μηχανόβιος· τον θυμάμαι να γράφει φανατικά στο ειδικό, τεχνολογικό περιοδικό Ram των εκδόσεων Λαμπράκη ενώ με την αιώνια, φωτογραφική μηχανή του φωτογράφιζε συνεχώς τις πιο απρόβλεπτες σκηνές ή τις πιο εξαντρίκ φάτσες από το Πόρτο Ράφτη ως την Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου. Χιλιάδες πόζες στις οποίες συχνά επέστρεφε για να την σχολιάσει με μικρά κείμενα. Συνδέοντας τις με το σινεμά, την αγιογραφία, τα κόμικ, το λαϊκό μυθιστόρημα, τον Μικρό Ήρωα, τον Χοντρό-Λιγνό, τα περιοδικά Βεντέτα, Ρομάντζο και Φαντάζιο.
Υπήρξε, επίσης, καλλιτεχνικός διευθυντής του Μουσείου Νεοελληνικής Τέχνης (Ρόδος), σύμβουλος της Εθνικής Πινακοθήκης (1990-94), επίκουρος καθηγητής Επικοινωνιολογίας (1992-95) στο ΑΠΘ, μέλος της Academia Europaea, υποψήφιος διδάκτωρ Ιστορίας της Τέχνης στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, με θέμα του την λαϊκή εικονοποιία και το έργο του Σπύρου Βασιλείου. Μελέτη την οποία δεν ολοκλήρωσε ποτέ, παρά τον μόχθο που κατέβαλε και την πρωτοτυπία των συμπερασμάτων, επειδή συνειδητοποίησε τι σημαίνει στην Ελλάδα η φάμπρικα των διδακτορικών διατριβών και τίτλων.

Οργανωτής / επιμελητής πολλών μουσειακών εκθέσεων και συγγραφέας βιβλίων για την ελληνική ζωγραφική ως ιστορικό και κοινωνικό φαινόμενο, με ιδιαίτερη ενασχόληση στο έργο του Παύλου Σάμιου, του Χρόνη Μπότσογλου, του Μάκη Θεοφυλακτόπουλου, του Σωτήρη Σόρογκα, του Μιχάλη Μακρουλάκη, του Αχιλλέα Δρούγκα, του Χρήστου Αντωναρόπουλου, του Πάνου Χαραλάμπους, του Άγγελου Παπαδημητρίου, του Άγγελου Σπάρταλη κ.ά. Προσωπικά πίστευα και πιστεύω ότι υπάρχουν καλλιτέχνες που διακοσμούν την ιστορία. Υπάρχουν όμως κι άλλοι που την αλλάζουν... Εκεί ο Χάρης διαφωνούσε θεωρώντας το πολιτιστικό περιβάλλον ως έχον τον πιο βαρυσήμαντο ρόλο. Και βέβαια οι μαγγανείες και η δεσποτεία της αγοράς. Ως συνεπής φιλελεύθερος προερχόμενος όμως από την πιο ουτοπική αριστερά, την είχε πάντα καραμέλα.

Η τέχνη πάντως δεν είναι δημοσιοϋπαλληλία, ούτε κι η ζωγραφική είναι απλή διακόσμηση, με δεδομένους τους κανόνες. Ο όποιος κανόνας στην αληθινή δημιουργία προκύπτει με την ολοκλήρωση του έργου. Ποτέ πριν. Κι ο φίλος Καμπουρίδης σιχαινόταν τις ασφάλειες, τις ασφαλιστικές δικλείδες και προσερχόταν στο έργο τέχνης απροϋπόθετα. Σχεδόν αθώα. Με τα χέρια γυμνά... Και με λοξή ματιά. Έτσι θα τον θυμάμαι.