Το θεμέλιο και το έργο

Ευαγγελία Ανδριτσάνου, «Αντιγόνη, μια Κόρη μια Χώρα», Άγρα 2021

 ——————

1. Ο Λάιος πιστεύει μια προφητεία και δοκιμάζει να ξεφορτωθεί τον Οιδίποδα για να μην του φάει τον θρόνο. Όμως η συμπόνια του βοσκού-εκτελεστή προς το αβοήθητο μωρό ανοίγει ένα παραθυράκι να εκπληρωθεί η μοίρα και ο Οιδίποδας (εν αγνοία του ο κακό-μοιρος) σκοτώνει τον πατέρα του Λάιο και παντρεύεται την μητέρα του Ιοκάστη. Δεν υπάρχει πλέον διαφυγή από τη μοίρα. Προς το παρόν πάντως η ζωή συνεχίζει κανονικά.

2. Με την Ιοκάστη ο Οιδίποδας αποκτά τέσσερα παιδιά, τον Ετεοκλή, τον Πολυνείκη, την Αντιγόνη και την Ισμήνη. Μεγαλώνουν τα παιδιά τους.

3. Οι θεοί θυμώνουν για την πράξη του Οιδίποδα ( αδιαφορώντας φυσικά για το αν γινόταν ή δεν γινόταν να αποφύγει την τύχη του και μην παραχωρώντας κανένα ελαφρυντικό από την θεϊκή τους απόσταση) και στην χονδροειδή και αδιαφοροποίητη οργή τους ρίχνουν λιμό στην πόλη του την Θήβα.

4. Η Ισμήνη αντιλαμβάνεται πρώτη την μεγάλη εικόνα και προσπαθεί να εξιλεώσει την ενοχή του πατέρα της μην πάει παραπέρα το κακό: αυτοκτονεί! Το αντιλαμβάνεται όμως κι ο Οιδίποδας και αυτοκαταργείται από κυβερνήτης βγάζοντας τα μάτια του με τις πόρπες της.

5. Κληρονομούν οι γιοί του την εξουσία στη Θήβα και συμφωνούν να διαδέχονται ο ένας τον άλλον στο θρόνο κάθε δυο χρόνια, για λόγους ισότητας. Η εξουσία όμως είναι γλυκιά και ο Ετεοκλής στη διετία του αρνείται να παραχωρήσει τον θρόνο στον Πολυνείκη. Ο Πολυνείκης θυμώνει, ξεσηκώνει το Άργος και εκστρατεύει με τους συμμάχους του επτά στρατηγούς «επί Θήβας». Ο καθένας τους μονομαχεί με τον αντίστοιχό του Θηβαίο στρατηγό, σε κάθε μία από τις επτά πύλες.

6. Στην τελευταία πύλη ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης σκοτώνονται αναμεταξύ τους.

Ο Οιδίποδας αποδυναμωμένος ακόμη και για να αυτοκτονήσει από τις ενοχές ζητά να εξοριστεί. Ο Κρέων αναλαμβάνει την εξουσία. Αδελφός της Ιοκάστης, θείος της Αντιγόνης, και πατέρας του Αίμωνα, αγαπημένου εραστή της Αντιγόνης.

7. Ο Κρέων (του Σοφοκλή) εγκαθιστά την εξουσία του με πολιτικάντικη πειθώ και ηθικολογίες και μαζί με την εξουσία του επιβάλλει το σύστημα αξιών του στην πόλη σφραγίζοντας και εδραιώνοντας δια παντός τον διχασμό.

8. Ορίζει ο άρχων Κρέων: θα θαφτεί ο Ετεοκλής αλλά όχι ο επαναστάτης Πολυνείκης (ο οποίος βέβαια διεκδικούσε το δίκιο του βάσει της συμφωνίας). Κατηγορεί ευθέως την Αντιγόνη που τόλμησε να τον θάψει (και που επιμένει και ξαναπροσπαθεί παρότι τον ξεθάψανε οι Θηβαίοι).

9. Μπαίνει το πρώτο ηθικό δίλημμα: Η ανθρώπινη φύση, ο δεσμός, η αγάπη, αιώνιες και πανίσχυρες ορμές έναντι των αξιών της εξουσίας και του νόμου (που φυσικά ορίζεται κάθε φορά από την εξουσία)

10. Δεύτερο δίλημμα: Οι νόμοι των θεών ποιοι είναι; Οι νόμοι της βαθύτερης συναισθηματικής ανάγκης των ανθρώπων όπως ζητά η Αντιγόνη ή της ερμηνείας τους από την εξουσία όπως τους «επιβάλλει» ο Κρέων; Λέει ο Κρέων: « Υπερβολικά σκληρά φρονήματα ταπεινώνονται. Και το πιο σκληρό σίδερο θα λυγίσει και θα σπάσει. Τα ατίθασσα άλογα με μικρό χαλινάρι δαμάζονται». Όλες οι μορφές της ισχύος και της περηφάνειας της επιστρατεύονται: «Αυτή θα είναι ο άντρας αν μείνει στις ενέργειές της ατιμώρητη!... Ακόμη κι αν είναι η πιο στενή μου συγγενής, θα καταδικαστεί σε θάνατο» .

11. Ποιο είναι το επιχείρημα της Αντιγόνης; « Δεν γεννήθηκα για να μισώ και να μισιέμαι, αλλά για ν’ αγαπώ και ν’ αγαπιέμαι»

12. Τι λέει ο Τσάρλι Τσάπλιν ( μετά από εμπειρία χιλιετιών, βέβαια); « Χρειάζεσαι την εξουσία μόνο για να βλάψεις, αλλιώς η αγάπη είναι αρκετή για να καταφέρει όλα τα υπόλοιπα». Η αγάπη έχει τη δύναμη να αντιμετωπίσει την παράνοια της εξουσίας που οδηγεί στους διχασμούς. Έχει την ισχύ αλλά όχι την εξουσία να επιβληθεί. Γιατί η εξουσία απαιτεί βία για να επιβληθεί.

13. Κι ο γιός του Κρέοντα, ο αγαπημένος της Αντιγόνης, ο Αίμων; Καλό παιδί, ακούει τον μπαμπά και βάζει την σχέση του με την Αντιγόνη πιο κάτω από την αφοσίωση στο σπίτι του και στον μπαμπά του. Μέσα στην προσπάθειά του να το χειριστεί διπλωματικά ο Αίμων, πάει να τα συμβιβάσει ( τρομάρα του) και αναδεικνύει την σχετικότητα της ερμηνείας των θεσμών αλλά… όπως γράφει ο Seamus Heaney: « Αθώοι δεν υπάρχουν θεατές». Το «πιάνει» προς το τέλος, αλλά είναι αργά.

14. Αναρχία ο Κρέων ονομάζει την ανυπακοή στην εξουσία! Τέλος! Τόσο χοντρά. Δεν διακρίνει εχθρούς γυναίκες, παιδιά. Αυτός είναι από πάνω: L’ etat s’ est moi! Η σύνεση, η ανθρωπιά, η φροντίδα που είναι αυτά; Χαχα!

15. Όπως λέει το ποίημα της Adrienne Rich:

16. Δύσκολο να μην έχω συνειρμούς: Γυναικοκτονίες, Ταλιμπάν, Θρησκείες του φύλου, θρησκείες γενικώς, Πολιτικές εξουσίες, θανατηφόρες ιδεολογίες δεξιά κι αριστερά, Εξουσίες του «νομίμως ισχυρού», με χιλιάδες εκλογικεύσεις και ψεύτικες αξίες. Που υπάρχει χώρος για αγάπη;

17. Γιατί αναφέρω άλλους ποιητές; Γιατί αυτούς ξέρω. Όμως η Ευαγγελία Ανδριτσάνου ξέρει και τους άλλους θεατρανθρώπους που έχουν γράψει Αντιγόνες. Θεατρολόγος είναι, ηθοποιός υπήρξε και ξέρει καλά το θέατρο και ειδικά την αρχαία τραγωδία. Η αλήθεια είναι, δεν φαντάζεστε πόσο καλά. Ευριπίδης, Ρακίνας, Γκέτε, Χέντερλιν, Μπρεχτ, Αλφιέρι, Κάρσον. Κόστισε μια ολόκληρη καινούργια βιβλιοθήκη στο σπίτι της για να χωρέσει η γνώση της. Δεν γράφει όπως της ήρθε. Εμπεριέχει όλες τις προηγούμενες γραφές, αλλά προσέξτε, δεν τις ανταγωνίζεται, τις εμπεριέχει. Μην κάνετε το λάθος να φανταστείτε ότι έτσι της «έρχονται» και τα γράφει. Δέκα χρόνια της πήρε αυτό το έργο. Η Αντιγόνη, μία κόρη μια χώρα, περιλαμβάνει σαν επανακωδικοποιημένο DNA πολιτισμού κάθε υπάρχουσα ερμηνεία από συγγραφείς, σκηνοθέτες και ψυχαναλυτές και πάει ένα βήμα παραπέρα.

18. Δεν είναι ένα ποιητικό έργο ιστορικό, ουδέτερο, θεωρητικό. Είναι βαθύτατα προκατειλημμένο, βαθύτατα γυναικείο, βαθύτατα ανθρώπινο, βαθύτατα ενημερωμένο, βαθύτατα επίκαιρο!

19. Και για πρώτη φορά στην ιστορία των αφηγήσεων της Αντιγόνης, βάζει την κόρη της να μιλάει!!!! Η εξέγερση της αγάπης συνεχίζει !

20. Τι είναι αυτό που κάνει τόσο διαφορετική την Αντιγόνη της Ανδριτσάνου, που την πάει δυο ( πολλά κατά την γνώμη μου) βήματα παραπέρα από τις υπάρχουσες διασκευές; Ότι της δίνει πλήρες το ψυχολογικό βάρος που έχει μια πραγματική γυναίκα, που έχει ευθύνες, που μεγαλώνει παιδί, που έχει συναισθήματα, που ζει στην κατεστραμμένη νέα χιλιετία που ήδη ζούμε όλοι μας, που ψάχνει μια συνέχεια μέσα από τον εγκλωβισμό της σε κέντρα εξουσιών έξω από τις ανθρώπινες ανάγκες και αδιάφορα προς αυτές. Που είναι ικανή να απολαύσει στιγμές ομορφιάς μέσα στην καταστροφή, που δίνει, κοντολογίς, την ανθρωπιά, την τρυφερότητα, τη λαχτάρα που χρειάζεται ο κόσμος για να συνεχίσει να υπάρχει, έστω κι αν καταστρέφεται κάθε στιγμή.

21. « Μόλις χαράξει αρχίζει απέραντη ομορφιά/ κρατάει λίγο/ αλλά την προλαβαίνω/ πρώτα ελαφραίνει ο ουρανός στην ανατολή/ σαν να πλησιάζει πια το σκάφος στα ρηχά/ έπειτα ροδίζει ο βράχος της Ακρόπολης/ και τα πυκνοκατοικημένα σπίτια/ κατοικημένα και ακατοίκητα/ όλα τριανταφυλλιά/ ξυπνάνε τα πουλιά/ έχουν να πουν κι εκείνα για τη νύχτα τους/ σε λίγο ένα μεγάλο μαύρο πουλί / αφήνει στριγκιά κραυγή/ δεν τρομάζω/ χωράει κι αυτή μέσα στη ομορφιά.»

22. Και η Κόρη: «Να αποχαιρετήσω την ανάμνηση της μητέρας μου, ανάμνηση ενός θροîσματος, μιας μυρωδιάς, μιας φωνής που την ένιωθα στο δέρμα μου. Πότε σαν χάδι. Πότε σαν μαστίγωμα. Να πάρω τον δρόμο που κανείς δεν τον πέρασε πριν από μένα και να μην ξανακοιτάξω πίσω ποτέ.»

23. Η Αντιγόνη, μια κόρη μια χώρα της Ευαγγελίας Ανδριτσάνου είναι ένα μεγάλο έργο, απάντηση στην τρέχουσα στιγμή του πολιτισμού. Μπορείτε να το φθονήσετε ή να το λατρέψετε. Δεν έχει μέση οδό. Γιατί δίνει απαντήσεις και λύσεις.