Η θεότητα του σύμπαντος

Η Aleksandra Kubiak-Schneider εί­ναι Πο­λω­νή αρ­χαιο­λό­γος που ασχο­λεί­ται κυ­ρί­ως με την επι­γρα­φι­κή με πο­λύ ση­μα­ντι­κή ακα­δη­μαϊ­κή κα­ριέ­ρα τό­σο στην πα­τρί­δα της όσο και στη Γερ­μα­νία, Γαλ­λία, Αγ­γλία και με ου­σια­στι­κή συμ­με­το­χή στην απο­στο­λή της πο­λω­νι­κής Αρ­χαιο­λο­γι­κής Σχο­λής στην Παλ­μύ­ρα της Συ­ρί­ας —αυ­τήν που ρή­μα­ξαν οι τζι­χα­ντι­στές, κυ­ρί­ως το ναό/ιε­ρό Baalshamin— όπου έχει ανα­σκά­ψει κυ­ρί­ως η Γαλ­λι­κή Αρ­χαιο­λο­γι­κή Σχο­λή. Σε αυ­τή την απο­στο­λή πα­λιό­τε­ρα με­τεί­χε και ο P. Collart, αυ­τός που κυ­ρί­ως εί­χε ανα­σκά­ψει/δη­μο­σιεύ­σει τους δι­κούς μας Φι­λίπ­πους. Εί­ναι ει­δι­κή στα πε­ρί­πλο­κα θέ­μα­τα των θε­ο­τή­των της ύστε­ρης αρ­χαιό­τη­τας, ιδιαί­τε­ρα της Παλ­μύ­ρας (κυ­ρί­ως 3^ος αι. μ.Χ.) και της ρω­μαϊ­κής επο­χής.
Πρό­σφα­τα στον ηλε­κτρο­νι­κό τύ­πο, που με­τέ­φε­ρε με ακρί­βεια ξέ­να δη­μο­σιεύ­μα­τα, έγι­ναν γνω­στά τα εξής:
(Αντι­γρά­φω:)

12.7.2022 (Σκάι):

«Η με­τα­δι­δα­κτο­ρι­κή ερευ­νή­τρια Aleksandra Kubiak-Schneider του Πα­νε­πι­στη­μί­ου του Wroclaw στην Πο­λω­νία, σύ­γκρι­νε τις επι­γρα­φές της Παλ­μύ­ρας με επι­γρα­φές που έχουν βρε­θεί σε όλη τη Με­σο­πο­τα­μία και βρή­κε ορι­σμέ­νες ομοιό­τη­τες.
Ο μυ­στη­ριώ­δης θε­ός που ανα­φέ­ρε­ται ως ο «Άρ­χο­ντας του Σύ­μπα­ντος» σε επι­γρα­φές στην αρ­χαία Παλ­μύ­ρα, στη ση­με­ρι­νή Συ­ρία, στο πα­ρελ­θόν έχει προ­βλη­μα­τί­σει αρ­κε­τά τους επι­στή­μο­νες, ωστό­σο, τώ­ρα μια Πο­λω­νή ερευ­νή­τρια υπο­στη­ρί­ζει πως έλυ­σε το μυ­στή­ριο της ταυ­τό­τη­τάς του.
Η Παλ­μύ­ρα εί­ναι μία πό­λη που άν­θι­σε πριν 2.000 χρό­νια ως το κέ­ντρο του εμπο­ρί­ου που σύν­δεε τη Ρω­μαϊ­κή Αυ­το­κρα­το­ρία με την Ασία, αλ­λά υπήρ­χε σαν πό­λη πο­λύ πριν από αυ­τό. Η ανώ­νυ­μη θε­ό­τη­τα που βρί­σκε­ται σε πολ­λές επι­γρα­φές στην πό­λη ανα­φέ­ρε­ται ως «o Άρ­χο­ντας του Σύ­μπα­ντος», «αυ­τός που το όνο­μά του εί­ναι ευ­λο­γη­μέ­νο για πά­ντα» και ως «ελε­ή­μων».
Συ­γκρί­νο­ντας λοι­πόν τους θε­ούς της Με­σο­πο­τα­μί­ας, βρή­κε πως ο ανώ­τα­τος θε­ός της Βα­βυ­λώ­νας, Bel-Marduk, ανα­φέ­ρε­ται πολ­λές φο­ρές ως «ελε­ή­μων», ενώ η φρά­ση «κύ­ριος του κό­σμου» ανα­φε­ρό­ταν για το θεό του ου­ρα­νού Baalshamin.
H ερευ­νή­τρια θε­ω­ρεί πως ο ανώ­νυ­μος θε­ός που ανα­φέ­ρε­ται στις επι­γρα­φές της Παλ­μύ­ρας δεν εί­ναι μία θε­ό­τη­τα αλ­λά πολ­λές που συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νουν και τις δύο που ανα­φέ­ρα­με και πως οι άν­θρω­ποι δεν ανέ­φε­ραν το όνο­μα των θε­ών από σε­βα­σμό. Επι­πλέ­ον, όταν οι άν­θρω­ποι έγρα­φαν τις επι­γρα­φές ζη­τώ­ντας θεϊ­κή πα­ρέμ­βα­ση, δεν τη ζη­τού­σαν από ένα συ­γκε­κρι­μέ­νο θεό αλ­λά από οποιον­δή­πο­τε θα άκου­γε τις προ­σευ­χές τους.
Δεν απο­τε­λεί έκ­πλη­ξη πως η ει­κό­να της θε­ό­τη­τας δεν υπάρ­χει στους βω­μούς, ενώ σε αυ­τήν την πε­ρί­πτω­ση δε συν­δέ­ε­ται με την απα­γό­ρευ­ση απει­κό­νι­σης ενός θεί­ου προ­σώ­που. Δεν υπήρ­χε κά­ποιος ανώ­νυ­μος θε­ός. Κά­θε θε­ός που άκου­γε και έδει­χνε την εύ­νοιά του στα αι­τή­μα­τα άξι­ζε μία αιώ­νια ευ­γνω­μο­σύ­νη.
Η πρό­τα­ση της ερευ­νή­τριας μέ­νει να με­λε­τη­θεί και να υιο­θε­τη­θεί ή να απορ­ρι­φθεί από τα μέ­λη της επι­στη­μο­νι­κής κοι­νό­τη­τας που με­λε­τούν την Παλ­μύ­ρα για χρό­νια.
Η Παλ­μύ­ρα υπήρ­ξε κα­τά την αρ­χαιό­τη­τα ση­μα­ντι­κή πό­λη της κε­ντρι­κής Συ­ρί­ας, κτι­σμέ­νη σε μία όα­ση 215 χι­λιό­με­τρα βο­ρειο­α­να­το­λι­κά της Δα­μα­σκού και 120 χι­λιό­με­τρα νο­τιο­δυ­τι­κά του Ευ­φρά­τη. Για αιώ­νες ήταν ζω­τι­κός σταθ­μός για τα κα­ρα­βά­νια που διέ­σχι­ζαν τη Συ­ρια­κή έρη­μο και ήταν γνω­στή ως η «Νύμ­φη της Ερή­μου». Το ελ­λη­νι­κό όνο­μα «Παλ­μύ­ρα» απο­τε­λεί με­τά­φρα­ση του αρ­χι­κού αρα­μαϊ­κού ονό­μα­τος Tadmor, που ση­μαί­νει «φοι­νί­κια πό­λη».
Αρ­χαί­ες αρα­μαϊ­κές επι­γρα­φές έκα­ναν λό­γο για μια ση­μα­ντι­κή θε­ό­τη­τα που λα­τρευό­ταν στην Παλ­μύ­ρα η οποία ανα­φε­ρό­ταν ως «Άρ­χο­ντας του Σύ­μπα­ντος» χω­ρίς να υπάρ­χουν ανα­φο­ρές για το όνο­μα, τις ιδιό­τη­τες του κ.α. Οι ιστο­ρι­κοί προ­σπα­θούν εδώ και πολ­λά χρό­νια να ανα­κα­λύ­ψουν την ταυ­τό­τη­τα αυ­τής της θε­ό­τη­τας χω­ρίς να τα έχουν κα­τα­φέ­ρει.»

Επί­σης, Ναυ­τε­μπο­ρι­κή 12 Ιου­λί­ου 2022:

«Η θε­ό­τη­τα αυ­τή ανα­φέ­ρε­ται επί­σης ως «ελε­ή­μων» και «αυ­τός το όνο­μα του οποί­ου θα εί­ναι αιώ­νια ευ­λο­γη­μέ­νο». Η με­τα­δι­δα­κτο­ρι­κή ερευ­νή­τρια του Πα­νε­πι­στη­μί­ου Wrocław στη Πο­λω­νία Αλε­ξά­ντρα Σνάι­ντερ με­λέ­τη­σε ένα πλή­θος κει­μέ­νων, αρ­χεί­ων και άλ­λων πη­γών της επί­μα­χης πε­ριό­δου από την ευ­ρύ­τε­ρη πε­ριο­χή της Με­σο­πο­τα­μί­ας και κα­τέ­λη­ξε σε ένα εν­δια­φέ­ρον συ­μπέ­ρα­σμα.
Σύμ­φω­να με την ερευ­νή­τρια ο Άρ­χο­ντας του Σύ­μπα­ντος δεν προ­σω­πο­ποιού­νταν σε μια θε­ό­τη­τα αλ­λά σε πε­ρισ­σό­τε­ρες. Ο κο­ρυ­φαί­ος θε­ός της Βα­βυ­λώ­νας, ο Bel-Marduk, ανα­φε­ρό­ταν επί­σης ως «ελε­ή­μων». Ο θε­ός του ου­ρα­νού, ο Baalshamin, ανα­φε­ρό­ταν ως ο «Άρ­χο­ντας του Κό­σμου» τί­τλος πα­ρα­πλή­σιος στο Άρ­χο­ντας του Σύ­μπα­ντος. Σύμ­φω­να με την Σνάι­ντερ πολ­λές φο­ρές οι άν­θρω­ποι δεν απο­κα­λού­σαν το όνο­μα του θε­ού στις ανα­φο­ρές τους ως έν­δει­ξη σε­βα­σμού και ότι ως Άρ­χο­ντα του Σύ­μπα­ντος οι κά­τοι­κοι της Παλ­μύ­ρας και των γύ­ρω πε­ριο­χών θε­ω­ρού­σαν ένα μείγ­μα θε­ο­τή­των ανά­με­σα στις οποί­ες ο Bel-Marduk και ο Baalshamin.
Η Σνάι­ντερ κα­τα­γρά­φει τα ευ­ρή­μα­τα και την θε­ω­ρία της σε ένα ηλε­κτρο­νι­κό βι­βλίο που έγρα­ψε και σε αυ­τό ανα­φέ­ρει ότι δεν υπήρ­χε πο­τέ κά­ποιος ανώ­νυ­μος θε­ός αλ­λά ορι­σμέ­νες φο­ρές οι άν­θρω­ποι δεν απευ­θύ­νο­νταν σε κά­ποιον συ­γκε­κρι­μέ­νο θεό αλ­λά σε οποιον­δή­πο­τε θα μπο­ρού­σε να ακού­σει τις προ­σευ­χές τους και σε αυ­τό το πλαί­σιο έδι­ναν διά­φο­ρα ονό­μα­τα σε θε­ούς όπως το Άρ­χο­ντας του Σύ­μπα­ντος που όμως δεν αφο­ρού­σαν μια αλ­λά πολ­λές θε­ό­τη­τες.

Δεν δια­θέ­τω κα­μία απο­λύ­τως ει­δι­κό­τη­τα για να πά­ρω θέ­ση σε αυ­τά τα τό­σο πε­ρί­πλο­κα θρη­σκειο­λο­γι­κά ζη­τή­μα­τα. Θα ήθε­λα ίσως κά­πο­τε να κοί­τα­ζα όλο αυ­τό το επι­γρα­φι­κό υλι­κό των επι­κλή­σε­ων προς την Θε­ό­τη­τα του σύ­μπα­ντος, αλ­λά και όσο μπο­ρού­σα πε­ρισ­σό­τε­ρη αρα­μαϊ­κή ποί­η­ση (Εφραίμ ο Σύ­ρος).^[1] Εκεί­νο όμως που τώ­ρα θα μπο­ρού­σα να πω εί­ναι ότι μάλ­λον σί­γου­ρα για πρώ­τη ίσως φο­ρά εντο­πί­ζε­ται στην ευ­ρύ­τε­ρη πε­ριο­χή μας η ανά­γκη για την ανα­γω­γή σε μία –ή, έστω, πολ­λές–, θε­ό­τη­τα της πα­ντο­δυ­να­μί­ας του ελέγ­χου και ερ­μη­νεί­ας των μυ­στη­ρί­ων του σύ­μπα­ντος. Βέ­βαια το θέ­μα εί­ναι τε­ρά­στιο, αφο­ρά όλους τους πο­λι­τι­σμούς, σε όλα τα μή­κη και τα πλά­τη, από γε­νέ­σε­ως κό­σμου.

Όμως σε μέ­να συ­νέ­βη το εξής: Ξε­στρά­τι­σα για λί­γο από την ομά­δα μιας ορ­γα­νω­μέ­νης εκ­δρο­μής και πή­γα λί­γο πα­ρα­πέ­ρα, προς τα ΒΑ του αχα­νούς αυ­τού αρ­χαιο­λο­γι­κού χώ­ρου. Και βρέ­θη­κα σε ένα δια­μπε­ρές, κα­τά­φω­το κα με­γά­λο βρα­χώ­δες κοί­λω­μα και αμέ­σως με πλη­σί­α­σε ντυ­μέ­νος με δια­φα­νείς εσθή­τες ένας εσμός από νε­α­ρές γυ­ναί­κες με μη δυ­να­τόν να πε­ρι­γρα­φεί με λέ­ξεις καλ­λο­νή και μου εί­παν ψάλ­λο­ντας σε δα­κτυ­λι­κό εξά­με­τρο τα εξής: «εί­μα­στε οι Σει­ρή­νες του μ της Οδυσ­σεί­ας. Ζού­σα­με σε κεί­νο το νη­σά­κι ακού­γο­ντας τις φω­νές όσων πνί­γο­νταν και το κρο­τά­λι­σμα από τα άσπρα κό­κα­λα που τα πη­γαι­νο­έ­φερ­νε ο πα­φλα­σμός των κυ­μά­των στην ακρο­θα­λασ­σιά. Να μη πι­στεύ­ε­τε ό,τι δια­βά­ζουν στις επι­γρα­φές όλοι αυ­τοί οι επι­στή­μο­νες. Η Θε­ό­τη­τα του σύ­μπα­ντος εί­ναι μό­νο μία». Και πα­ρα­μέ­ρι­σαν για να πε­ρά­σει μπρο­στά μία γυ­ναί­κα που άστρα­φτε. Και μου εί­πε η Θε­ό­τη­τα: « Όλο το σύ­μπαν εί­ναι ένα μό­ριο και ένα μό­ριο πε­ριέ­χει ένα σύ­μπαν». Και, λες και γνώ­ρι­ζε από τό­τε τις ανα­κα­λύ­ψεις του τη­λε­σκό­πιου James Webb, « οι πα­μπά­λαιοι, οι πρώ­τοι γα­λα­ξί­ες, ανέ­κα­θεν μου θύ­μι­ζαν εκεί­νες τις τε­ρά­στιες πο­λύ­χρω­μες μέ­δου­σες που βλέ­πα­με τα βρά­δια στο νη­σί μας στα σκο­τει­νά νε­ρά.»

_{Ιούλιος/Αύγουστος 2022}

[1] Βλ. αφιέ­ρω­μα στην αρα­μαϊ­κή ποί­η­ση στο τεύ­χος 99 του ηλε­κτρο­νι­κού πε­ριο­δι­κού fractal (Στά­θης Κο­μνη­νός).