Το Εργαστήριo Δυνητικής Ζωγραφικής είναι…

πάει να πει, ένας τόπος όπου παράγεται έργο.^[1] Διαφέρει από ένα εργοτάξιο, υπό την έννοια ότι δεν είναι τόπος καταβολής εργασίας. Διαφέρει και από μια επιστημονική κοινότητα, διότι η προαγωγή των επιστημών δεν συνιστά πρόθεσή του. Διαφέρει και από μια σέκτα, διότι δεν ακολουθείται κάποιο δόγμα. Διαφέρει και από μια σχολή, διότι δεν περιλαμβάνει μαθητές και δασκάλους. Δεν έχει τίποτα το κοινό με την Ακαδημία, ένα μουσείο, μια στοά, ένα κομισαριάτο, κάποιο ινστιτούτο ή έναν οποιουδήποτε τύπου θεσμό. Μπορούμε, πάντως, να του αποδώσουμε κάποια συγγένεια μ’ ένα ατελιέ, κι αυτό γίνεται μονάχα στο μέτρο που πράγματι καταπιανόμαστε με έργα.

αλλά μονάχα κατά συνεκδοχή· διότι το OuPeinPo δεν περιορίζει τη ζωγραφική στην τέχνη της χρήσης χρωστικών ουσιών. Αντιθέτως, την επεκτείνει δίχως ενδοιασμούς στο σύνολο των γραφικών ή πλαστικών τεχνών, προεικονίζοντας έτσι όχι μόνο το πινέλο ή τη βούρτσα του ζωγράφου, αλλά και το μολύβι του σχεδιαστή, το βελόνι του χαράκτη, τη σμίλη του γλύπτη, το σφυρί του μαρμαρά, το σπρέι του γκραφιτά, τo βαλιτσάκι του τεχνικού, την κάμερα του βιντεοσκόπου, έως και το ποντίκι του σινθεσάιζερ εικόνων. Η μηχανή του φωτογράφου και η πρέσα του τυπογράφου δεν του είναι εξάλλου άγνωστα. Πασχίζει να προωθήσει επίσης: τη βελόνα πλεξίματος και το σκαρπέλο, τη λαρδομηχανή και την κιμαδομηχανή, το αεριωθούμενο και το κομπρεσέρ, τη μαγειρική και τη μηχανική σπάτουλα, το λέιζερ και το έλαστρο, το κανόνι εξοχής (εν ανάγκη και τη βόμβα)· ή, ακόμη, το γυμνό χέρι και την ψηφιακή πλαστικότητα. Το να διευρύνουμε ακριβώς την γκάμα εργαλείων (αλλά και: υλικών,^[2] υποστηριγμάτων, τεχνικών, μεθόδων, δρώντων υποκειμένων, οπτικών, θεωριών κ.λπ.) που προσφέρονται για τη ζωγραφική είναι μία από τις στοχεύσεις του Εργαστηρίου Δυνητικής Ζωγραφικής.

διότι το Εργαστήριο Δυνητικής Ζωγραφικής δεν παράγει –από μόνο του– καμία αληθινή ζωγραφική. Δεν δουλεύει πάνω σε έργα, αλλά πάνω σε μεθόδους, συστήματα, χειρισμούς, δομές, δεσμεύσεις μορφής, με τη βοήθεια των οποίων οι παρελθόντες,^[3] οι παρόντες και οι μέλλοντες ζωγράφοι μπόρεσαν, μπορούν και θα μπορέσουν να δημιουργήσουν τα έργα τους. Δεν απαξιώνει, βεβαίως, τη ζωγραφική πράξη ή το αποτέλεσμά της· απλώς επιβεβαιώνει ότι αυτά είναι υπόθεση των καλλιτεχνών, των χορηγών τους ή και του φιλοθεάμονος κοινού. Ο ρόλος του Εργαστηρίου είναι να προτείνει τα «σχήματα» ή τους μετασχηματισμούς στους οποίους τα έργα «δυνάμει» υπόκεινται. Σπεύδουμε να προσθέσουμε ότι τα μέλη του πασχίζουν να είναι οι πρώτοι χρήστες των σχημάτων που επεξεργάζεται, έτσι ώστε αυτά να μη μένουν κούφια, αλλά να υλοποιούνται με απτά παραδείγματα. Οι ουπενπιανοί κομίζουν έτσι, μαζί με τις δεσμεύσεις που επινοούν, και τις ίδιες τις αποδείξεις πραγμάτωσής τους. Εξού και η παραγωγική όψη του Εργαστηρίου, η οποία έδωσε έδαφος σε εκθέσεις, δημοσιεύσεις, μα και επιτρέπει την εικονογράφηση της ανά χείρας έκδοσης. Με αυτό το δεδομένο, τα κατορθωμένα παραδείγματα δεν αντιπροσωπεύουν παρά ένα ελάχιστο αναλογικά δείγμα των ουπενπιανών συνθέσεων. Κι αν κάποιες εργασίες εκτίθενται με τη φιλοδοξία και το φινίρισμα ενός «έργου», αυτό οφείλεται στους επιμέρους δημιουργούς και όχι στο Εργαστήριο Δυνητικής Ζωγραφικής ως ομάδα.

Τη γερασμένη αριστοτελική διάκριση ανάμεσα στο συμβάν και στο δυνητικό κάποιοι ουπενπιανοί την αντιμετωπίζουν με την πιο αράγιστη αδιαλλαξία. Το 1991 και ενόψει μιας δημοσίευσης, το Εργαστήριο Δυνητικής Ζωγραφικής προσπάθησε να περιγράψει με λίγα λόγια τη σημασία του «συμβάντος» στη ζωγραφική. Ακολουθούν απόπειρες περιγραφής του «συμβάντος» και σχετικές αντιδράσεις από τον Ζαν Ντεουάζν:

— Το «μήνυμα»; Ζαν Ντεουάζν: Δεν υπάρχει.

— Το «περιεχόμενο»; Ζαν Ντεουάζν: Δεν υπάρχει.

— Το «πλαστικό αποτέλεσμα»; Ζαν Ντεουάζν: Δεν υπάρχει.

— Το «νόημα»; Ζαν Ντεουάζν: Δεν υπάρχει.

— Η καλλιτεχνική αξία; Ζαν Ντεουάζν: Δεν υπάρχει.

Οι ουπενπιανές δεσμεύσεις λυτρώνουν τους ζωγράφους από την τυραννία αυτών των ειδώλων.

Το Εργαστήριο Δυνητικής Ζωγραφικής ανήκει στην κατηγορία εκείνων των εφευρετών που κληροδότησαν ανά τους αιώνες τις φόρμες του σονέτου και της σονάτας, δίχως να προκαταλάβουν και τις χρήσεις που θα έκαναν ο Σαίξπηρ ή ο Ρεμόν Κενό ή ο Μπετόβεν ή ο Τζον Κέιτζ, για να μην αναφερθούμε και στα εκατομμύρια ερασιτέχνες που δυσαρεστούν τις Μούσες, αφού δεν υπάρχει κανένας λόγος να τους στερήσουμε αυτή την απόλαυση. Ας μείνουμε, όμως, στο πεδίο των πλαστικών τεχνών: το OuPeinPo καταλαμβάνει, εδώ, τη θέση του ανώνυμου εφευρέτη του πολυπτύχου· έργου τόσο προγραμματικού, ώστε, εν αγνοία του, προσέφερε ένα σύστημα ίδιο με αυτά ενός Γιαν Βαν Άικ ή ενός Φράνσις Μπέικον. Άλλωστε, το ίδιο το OuPeinPo ιδρύθηκε με τη σαφή πρόθεση για τέτοιες ακριβώς προσφορές. Και δεν προτίθεται να προσφέρει απλώς μία φόρμα στους δυνητικούς χρήστες, αλλά χιλιάδες (για αρχή): πιο σύνθετες, πιο δεσμευτικές και –ει δυνατόν– πιο γόνιμες από το ίδιο το πολύπτυχο.

Αυτά τα εγχειρήματα (με τη μαθηματική, τη στρατηγική ή ακόμη και τη χειρουργική έννοια του όρου), έτσι όπως εκτυλίσσονται σε κάθε συστατική όψη του έργου τέχνης, γέννησαν εκατοντάδες δεσμεύσεις, οι οποίες είναι ακριβώς το αντικείμενο αυτού του βιβλίου. Ένα τμήμα τους θα εξηγηθεί πιο κάτω. Ορισμένες από αυτές συνοδεύονται από κάποιο έργο ζωγραφικής, και κάποιες άλλες από σκίτσα. Άλλες πάλι δεν έχουν (ακόμη) δοκιμαστεί, ενώ άλλες φαίνεται ν’ αποδίδουν λύσεις φανταστικές. Δεν έχει καμία σημασία: ο ωφελιμισμός δεν αποτελεί ουπενπιανό εγχείρημα.

Για μια τέτοια δυνητικότητα, έπρεπε να επινοηθούν και μέθοδοι ταξινόμησης. Προκρίναμε γι’ αυτή τη δουλειά μια ταξινόμηση θεμελιωμένη στην ίδια τη φύση των δεσμεύσεων. Διακρίνουμε δύο μεγάλες οικογένειες: τις δεσμεύσεις διαδικασίας (ή, αλλιώς, «καθήκοντα των μέσων») και τις «δεσμεύσεις φόρμας» (ή «καθήκοντα του αποτελέσματος»). Στην πρώτη κατηγορία, οι ίδιες οι μέθοδοι συνιστούν δεσμεύσεις (μαθηματικοποιημένες, μορφοποιημένες, μηχανοποιημένες, μεταβολισμένες κοκ.). Ο καλλιτέχνης υποστηρίζεται, εδώ, σε όλο το μήκος και το πλάτος της εργασίας του. Η ίδια η δέσμευση (ενίοτε και μια μηχανή) μπορεί να εργάζεται γι’ αυτόν. Και όσο για το αποτέλεσμα, όποιος επιζήσει, ας το δει. Στη δεύτερη, τα ίδια τα έργα συνιστούν δεσμεύσεις (δομημένες, διαρρυθμισμένες, συνδυασμένες, σπασμοποιημένες κοκ.). Ο καλλιτέχνης, εδώ, υποστηρίζεται από την ιδέα του υπό προσέγγιση αποτελέσματος. Όσο για τη μέθοδο: ας τα βγάλει πέρα. Όπως είναι αυτονόητο, κανένας στο OuPeinPo δεν πέφτει θύμα μιας τέτοιας διχοτομίας.

Εξάλλου, αν η πρώτη κατηγορία στεγάζει δεσμεύσεις «μετασχηματισμού» και η δεύτερη δεσμεύσεις «σχήματος», το OuPeinPo προσθέτει και άλλες κατηγορίες, όπως, π.χ., τις δεσμεύσεις «υπερμετασχηματισμού», που επιτρέπουν να χαρακτηρίζονται έτσι όχι μόνο συγκεκριμένα έργα, αλλά και τεχνοτροπίες ολόκληρες και καλλιτεχνικές σχολές.

Διότι είναι η ώρα να το βεβαιώσουμε: το OuPeinPo δεν είναι καλλιτεχνικό κίνημα. Του εναπόκειται αντίθετα εξίσου να εφαρμόζει τη δυνητικότητα σε σχολές, κινήματα, ομάδες, λέσχες, τάσεις, θεωρίες, μανιφέστα, ακαδημίες, πρωτοπορίες κ.λπ., όσο και να προτείνει τεχνικές για να τελειώνουμε με τις ανεξέλεγκτες πια εκκολάψεις νέων κινημάτων (με μάρκετινγκ, βέβαια, εξαιρετικά ελεγχόμενο) και να υλοποιούμε κατά βούληση κάθε -ισμό, νοητό και αδιανόητο.

[…]

Ο βιολογικός θάνατος αρκετών μελών του OuPeinPo δεν παράγει συνέπειες, όχι μόνο αναφορικά με τη συμμετοχή τους στο Εργαστήριo (η οποία είναι αυτοδίκαιη), αλλά και με την επιρροή τους – αυτή είναι πάντοτε αισθητή στην πορεία των συνεδριών. Ο ακριβής αριθμός των ουπενπιανών μένει βέβαια δυσπροσδιόριστος, εξαιτίας της ύπαρξης «μελών-κατά-το-ήμισυ» (ένα καθεστώς κάπως πιο επισφαλές). Έτσι, π.χ., η Σουζάν Άλεν συμμετέχει στις συνεδρίες με τον τίτλο του «ενεργητικού μάρτυρα», όπως και ο σκύλος-Κόμμα και οι δεσποινίδες Καζέτ που τηρούν το πρωτόκολλο. Ξένοι ανταποκριτές συμμετέχουν σε ορισμένες εργασίες ή σε κάποιες εκδηλώσεις, ενώ υπάρχουν και ντοκουμέντα που πιστοποιούν τη μη-εθελοντική και όμως αληθινή συμμετοχή των Ιερώνυμου Μπος, Λεονάρντο ντα Βίντσι, Τζουζέπε Αρτσιμπόλντο ή Άντι Ουόρχολ.

Το OuPeinPo διεξάγει συνεδρίες ένα Σάββατο τον μήνα, από τις 11 η ώρα το πρωί. Το πρωινό αφιερώνεται στο κομμάτι της επικοινωνίας: παρουσίαση των κατορθωμένων –προγραμματισμένων από την προηγούμενη συνεδρία– έργων του ενός ή του άλλου· έγγραφα, ιδέες, πληροφορίες, συσκέψεις, αλληλογραφία. Το απόγευμα αφιερώνεται στην ολοκλήρωση του Μεγάλου Έργου του OuPeinPo: ένα εγχείρημα μεθοδικού πνευματικού εξηλεκτρισμού, που συνίσταται στη διερεύνηση των αποτελεσμάτων όλων των επιμέρους «εγχειρημάτων» επί των θεμελιωδών συστατικών όψεων του έργου τέχνης. Οι εργασίες του OuPeinPo παρουσιάζονται στο κοινό με την ευκαιρία διαφόρων εκθέσεων, συναντήσεων και εκδόσεων, τη λίστα των οποίων θα βρείτε σε παράρτημα.

Το OuPeinPo έχει και τις τελετουργίες του: από την εκφώνηση της ημερομηνίας σύμφωνα με το χριστιανικό, το επαναστατικό και το παταφυσικό ημερολόγιο, μέχρι την επιλογή του τόπου γεύματος. Έχει και τα ταμπού του: το όνομα του πιο διάσημου πίνακα του κόσμου δεν προφέρεται ποτέ – επί ποινή προστίμου. Έχει και τη μνήμη του: γραπτά και ηχητικά αρχεία, συντήρηση των κατορθωμένων έργων, εκδόσεις. Έχει και τις εμμονές του, η πιο ανθεκτική από τις οποίες είναι η ακόλουθη: Πώς μπορείς να πραγματώσεις τουλάχιστον ένα δείγμα για καθεμιά από τις επινοήσεις, ενόσω ο αριθμός τους αυξάνει εκθετικά πιο γρήγορα από τον αριθμό των πραγματώσεων;

_{Oupeinpo: Du potentiel dans l’art, Éditions du Seuil, Παρίσι 2005, σσ. 7-10]}