Σύντομη Ιστορία του OuLiPo

[ Α Π Ο Σ Π Α Σ Μ Α ]

Η ιστορία δεν μπορεί να το αμφισβητήσει: το Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας [Oulipo] ιδρύθηκε από τον Φρανσουά Λε Λιονέ. Ο Κενό το είπε στο ραδιόφωνο. Τα φύλλα, τα γραπτά πετούν, οι λέξεις όμως μένουν. Παρ’ όλα αυτά, έχει επικρατήσει να τον θεωρούμε συν-ιδρυτή. Για τα συγκυριακά αίτια αυτής της ίδρυσης έχει εκφραστεί με τον παρακάτω τρόπο: «Είχα γράψει πέντε ή έξι από τα σονέτα των Εκατό Τρισεκατομμυρίων Ποιημάτων και δίσταζα κάπως να συνεχίσω – στο κάτω κάτω της γραφής δεν είχα το κουράγιο για να συνεχίσω: όσο περισσότερο προχωρούσε η δουλειά, τόσο δυσκολότερο γινόταν να τη φέρω σε πέρας φυσικά» (εδώ να σημειώσω ότι οι εκδόσεις Gallimard, σελ. 116 των Συνεντεύξεων με τον Ζορζ Σαρμπονιέ, δεν τοποθετεί κάποιο σημείο στίξης στο σημείο αυτό, και αναρωτιόμαστε αν κατά την εκφώνηση της φράσης ο Κενό δεν έκανε κάποια παύση ανάμεσα στο «να την φέρω σε πέρας» και στο «φυσικά». Με αποτέλεσμα να αγνοούμε αν ο συγγραφέας ήθελε να πει: «τόσο δυσκολότερο γινόταν να την φέρω σε πέρας φυσικά», διατύπωση που μας βάζει μεμιάς στην καρδιά της ουλιπιανής σκέψης, ή ««τόσο δυσκολότερο γινόταν να την φέρω σε πέρας, φυσικά»). «Αλλά», συνεχίζω το παράθεμα, «όταν συνάντησα τον Λε Λιονέ, που είναι φίλος, μου πρότεινε να φτιάξουμε κάτι σαν ομάδα έρευνας για την πειραματική λογοτεχνία. Αυτό μου έδωσε κουράγιο να συνεχίσω τα σονέτα μου».

Πρέπει να το παραδεχτούμε: αυτή η ενθάρρυνση, που δεν ήταν πρόδηλη σε όλους, δεν θεωρήθηκε επαρκής από κανέναν. Έχουμε ένα τεκμήριο από τα πρακτικά της πρώτης συνάντησης (Πέμπτη 24 Νοεμβρίου 1960), πρακτικά που οφείλονται στην ενοχλητική εγρήγορση του Ζακ Μπανς, που έκτοτε –και μια για πάντα– ονομάστηκε προσωρινός γραμματέας. Διαβάζουμε: «Δεν είναι καθόλου προφανές πώς η σύνθεση ποιημάτων από ένα λεξιλόγιο φτιαγμένο από διασταυρώσεις, καταλόγους και άλλες τέτοιες διαδικασίες, θα μπορούσε ν’ αποτελέσει ένα αυτόνομο πεδίο».

Αυτό είναι το μόνο βέβαιο – ως προς τις δραστηριότητες, τουλάχιστον, του Εργαστηρίου Δυνητικής Λογοτεχνίας. Όσο για τις δραστηριότητες της σάρας και της μάρας, δεν έχουμε την αντικειμενικότητα να πούμε αν αυτές θα μπορούσαν να καταλήξουν στη σύνθεση ποιημάτων. Τι το σημαντικό, λοιπόν, συνέβη εκείνη τη μέρα στο κελάρι του Εστιατορίου Vrai Gascon από τους Ζαν Κεβάλ, Ρεμόν Κενό, Ζαν Λεσκύρ, Φρανσουά Λε Λιονέ, Ζακ Μπανς, Κλοντ Μπερζ και Ζακ Ντυσατό…, εκτός από το απόσπασμα των πρακτικών που ήδη αναφέραμε (ας προσθέσω, αφού παρευρέθησαν στο γεύμα που ακολούθησε, τους Λατίς, Αρνό Νοέλ και Αλμπέρ-Μαρί Σμιτ);

Το αναρωτηθήκαμε. Το αναρωτηθήκαμε από την επόμενη μέρα γραπτώς, υπό την ακόλουθη φόρμα: «Λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι συναντηθήκαμε όχι μόνο για να διασκεδάσουμε (πράγμα που, ασφαλώς, είναι αφ’ εαυτού επαρκές), τι μπορούμε να περιμένουμε από τις εργασίες μας;».

[…]

Σ’ αυτή την πρώτη μας συνεδρίαση (Νοέμβριος 1960), το Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας είχε ακόμα το όνομα S.L.E.: αρτικόλεξο του sélitex ή, αλλιώς, Σεμιναρίου Πειραματικής Λογοτεχνίας [séminaire de littérature expérimentale]. Μόλις ένα μήνα αργότερα, στις 19 Δεκεμβρίου του 1960 και χάρη στην εξόχως ευτυχή παρέμβαση του Αλμπέρ-Μαρί Σμιτ, το S.L.E. γινόταν O.Li.Po, για να οριστικοποιηθεί αργότερα ως OuLiPo: Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας. Νομίμως, λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι για διάστημα ενός μηνός είχαμε ένα δυνητικό Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας. Ποια λογής σημαίνουσα διαφορά έφερνε το Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας σε σχέση με το θνησιγενές sélitex, δηλαδή το Σεμινάριο Πειραματικής Λογοτεχνίας; To «li» (λογοτεχνία) δεν άλλαξε. Σίγουρα, κάποιοι διατείνονταν ότι έμεναν πολλά ακόμη να ειπωθούν για το «li». Αλλά οι εργασίες μας στο Σεριζί μάς είχαν πείσει, ακριβώς, ότι η γλώσσα δεν χρησιμεύει παρά μονάχα ως λογοτεχνία. Εν ολίγοις, κρατήσαμε το «li». Το «Σεμινάριο» [séminaire] πάλι μας ενοχλούσε· μας έφερνε στο μυαλό κάτι από «εκτροφείο ίππων» [haras] και τεχνητή «γονιμοποίηση» [insémination]· αντίθετα, το «Εργαστήριο» κολάκευε το σεμνό μας γούστο για τα έργα καλλιτεχνίας και την αγαθοεργία: καθώς, λοιπόν, τρέφαμε σεβασμό για την ηθική και τις καλές τέχνες, συναποφασίσαμε να ενώσουμε το «Λογοτεχνίας» με το «Εργαστήριο». Η διαφώτιση, έτσι, υπήρξε ολόπλευρη. Η λέξη «πειραματική», τέλος, μας φαινόταν ότι βάσιζε όλη της τη λειτουργία σε εμπειρίες και πράξεις προς το παρόν ελάχιστα αισθητές. Οπότε, κρίναμε σώφρον να σταθούμε σε μια αντικειμενική έννοια, σ’ ένα πραγματικό συμβάν του λογοτεχνικού είναι: τη δυνητικότητά του. Ενώ οι λογοτέχνες θα κατέληγαν μοιραία να προδίδουν την πειραματική ενέργεια, η δυνητικότητα θα παρέμενε ίση με τον εαυτό της.

Στις 13 Φεβρουαρίου του 1963, τελικά, ο συγκεκριμένος γενικός γραμματέας του Αναπληρωτή Εφόρου Βαρόνου του Κολεγίου Παταφυσικής, ο M. Λατίς, ολοκλήρωσε την επίσημη βάπτιση του εγχειρήματος, προτείνοντας για λόγους ισορροπίας να προστεθεί στο «ο» του εργαστηρίου και το «u», δεύτερο γράμμα της λέξης «οuvroir», κάτι που οριστικά έκανε το O.li.po  OuLiPo.

_{[ «Petite histoire de l’ Ou.Li.Po», στον τόμο: Oulipo, La littérature potentielle, folio/essais, 1973}