Μια «εποικοδομητική κριτική»

Τα κεί­με­να που ακο­λου­θούν απο­τε­λούν ένα παί­γνιο βα­σι­σμέ­νο στην ιδέα των Ου­λι­πια­νών Ετιέν Λε­κρο­άρ (Étienne Lécroart) και Ερ­βέ Λε Τε­λιέ (Hervé Le Tellier), όπως πα­ρου­σιά­στη­κε στο κεί­με­νό τους με τί­τλο «Εποι­κο­δο­μη­τι­κή κρι­τι­κή» (“Critique constructive”):

1. Μια συγ­γρα­φέ­ας (ή ένας συγ­γρα­φέ­ας) γρά­φει μια κρι­τι­κή για ένα βι­βλίο.

2. Μια άλ­λη συγ­γρα­φέ­ας (ή άλ­λος συγ­γρα­φέ­ας) ολο­κλη­ρώ­νει ένα από­σπα­σμα του βι­βλί­ου.

(πη­γή: https://​www.​oulipo.​net/​fr/​con​trai​ntes/​cri​tiqu​e-​con​stru​ctiv​e)

__________

ΑNEΣΤΗΣ Γ. ΔΕΙ­ΛΙ­ΝΟΣ

Το αλ­λη­γο­ρι­κό ωδείο – Μι­κρό ση­μεί­ω­μα για την ποι­η­τι­κή συλ­λο­γή της Λάιας Ηλιού Ώρα ανά­παυ­σης (εκδ. Λα­μπιό­νι, 2022)
__________

Το έβδο­μο κα­τά σει­ρά ποι­η­τι­κό βι­βλίο της Λάιας Ηλιού πρό­κει­ται να κυ­κλο­φο­ρή­σει το προ­σε­χές διά­στη­μα. Πρό­κει­ται για ένα βι­βλίο «πει­ρα­μα­τι­κής», όπως το χα­ρα­κτη­ρί­ζει η ίδια στο ει­σα­γω­γι­κό της ση­μεί­ω­μα, ποί­η­σης. Απο­τε­λεί­ται από εί­κο­σι τέσ­σε­ρα ποι­ή­μα­τα, που το δί­χως άλ­λο ξε­χω­ρί­ζουν, όπως θα δού­με, για τη μορ­φι­κή δε­ξιο­τε­χνία, την υπο­κεί­με­νη μέ­θο­δο ερ­γα­σί­ας, αλ­λά και τη σπά­νια φόρ­τι­σή τους. Κά­θε ποί­η­μα απλώ­νε­ται αυ­στη­ρά σε μία ολό­κλη­ρη (και μία μό­νο) σε­λί­δα, συ­ντί­θε­ται από τέσ­σε­ρις δια­λο­γι­κές στρο­φές πε­ρί­που ισό­πο­σων στί­χων και δια­βά­ζε­ται με τη φο­ρά του ρο­λο­γιού: ο ανα­γνώ­στης ή η ανα­γνώ­στρια κα­λού­νται συ­γκε­κρι­μέ­να να ακο­λου­θή­σουν κα­τά την ανά­γνω­ση τα βε­λά­κια που τους υπο­δει­κνύ­ει τυ­πο­γρα­φι­κώς η ποι­ή­τρια. Ήδη δη­λα­δή εν προ­κει­μέ­νω, με μια πρώ­τη μα­τιά οι ανα­γνώ­στες αντι­λαμ­βά­νο­νται τον προ­γραμ­μα­τι­κό χα­ρα­κτή­ρα του έρ­γου της Ηλιού: ένα βι­βλίο που κα­τα­γρά­φει και γνω­στο­ποιεί τις ίδιες τις με­θό­δους και τις στο­χεύ­σεις του· και δεν δι­στά­ζει ως προς τού­το να συ­νο­μι­λή­σει εξί­σου με τις πλέ­ον αυ­στη­ρές και πα­ρα­δο­σια­κές στιγ­μές της γραμ­μα­τεί­ας (βλ. την ισχυ­ρή πα­ρου­σία της έμ­με­τρης φόρ­μας στο έρ­γο) όσο και τις πλέ­ον πει­ρα­μα­τι­κές (βλ. την ως άνω χρή­ση της τυ­πο­γρα­φί­ας και τε­χνι­κών, όπως θα μπο­ρού­σα­με να πού­με, οπτι­κής ή συ­γκε­κρι­μέ­νης ποί­η­σης [poésie concrète]).
Από αφη­γη­μα­τι­κή άπο­ψη, τα ποι­ή­μα­τα δια­κρί­νο­νται από μια πο­λύ εν­δια­φέ­ρου­σα ενό­τη­τα χώ­ρου και δρά­σης. Η δρά­ση και των εί­κο­σι τεσ­σά­ρων ποι­η­μά­των το­πο­θε­τεί­ται στον χώ­ρο –και στα πέ­ριξ– ενός Ωδεί­ου. Οι στρο­φές εί­ναι ως επί το πλεί­στον δια­λο­γι­κές και χτί­ζουν τη συ­νο­μι­λία δύο προ­σώ­πων, εν εί­δει μου­σι­κής αντί­στι­ξης (ιδέα που ενι­σχύ­ε­ται και από την οπτι­κή ορ­γά­νω­ση του υλι­κού, όπως τη θί­ξα­με πιο πά­νω). Προς υπο­γράμ­μι­ση εξάλ­λου – ο διά­λο­γος εί­ναι εμ­φα­νώς ένας διά­λο­γος προ­σώ­πων δια­φο­ρε­τι­κού φύ­λου. Η ταυ­τό­τη­τα φύ­λου των πρω­τα­γω­νι­στών εί­ναι σα­φής και προ­βάλ­λε­ται μέ­σα από τις αντω­νυ­μί­ες, τα γέ­νη των επι­θέ­των κοκ., όσο όμως και την ίδια την αφή­γη­ση. Οι φω­νές των δύο πρω­τα­γω­νι­στών, έτσι, μοιά­ζουν να αγω­νί­ζο­νται να επι­κρα­τή­σουν η μία ένα­ντι της άλ­λης: συ­γκρού­ο­νται, συ­μπλέ­κο­νται, (αλ­λη­λο)συ­μπλη­ρώ­νο­νται και, εντέ­λει, (αλ­λη­λο)κα­ταρ­γού­νται. Και στο τέ­λος της σε­λί­δας, σιω­πούν. Κά­πως σαν να επι­βάλ­λε­ται μια παύ­ση διαρ­κεί­ας (του στί­χου, της μου­σι­κής – και της συ­ναι­σθη­μα­τι­κής ζω­ής). Η νε­κρι­κή σι­γή –ή, αλ­λιώς, η ηχη­ρή σιω­πή του τέ­λους– σφρα­γί­ζει και τα εί­κο­σι τέσ­σε­ρα ποι­ή­μα­τα.
Ο ανα­γνώ­στης ή η ανα­γνώ­στρια μέ­νουν με την ισχυ­ρό­τα­τη πε­ποί­θη­ση ότι αυ­τό που μό­λις πα­ρα­κο­λού­θη­σαν εί­ναι κά­τι πα­ρα­πά­νω από μια απλή –μου­σι­κό­φι­λη– αι­σθη­μα­τι­κή αφή­γη­ση, ένα φι­λό­δο­ξο libretto για ένα απλώς χα­ρι­τω­μέ­νο μου­σι­κό με­λό­δρα­μα δύο προ­σώ­πων. Τα πράγ­μα­τα έρ­χε­ται να ξε­δια­λύ­νει (ή και να πε­ρι­πλέ­ξει) η ίδια η ποι­ή­τρια, με το ει­σα­γω­γι­κό ση­μεί­ω­μα που υπο­γρά­φει. Εκεί, μας δί­νει ένα κά­πως λο­ξό κι απρό­σμε­νο κλει­δί για την ανά­γνω­ση των ποι­η­μά­των:
Τα ποι­ή­μα­τα πα­ρου­σιά­ζο­νται στο ει­σα­γω­γι­κό ση­μεί­ω­μα του βι­βλί­ου ως στιγ­μιό­τυ­πα ενός φα­ντα­στι­κού δεύ­τε­ρου βί­ου της ποι­ή­τριας. «Αν μου δι­νό­ταν η δυ­να­τό­τη­τα να ζή­σω τη ζωή μου από την αρ­χή, θα γεν­νιό­μουν σ’ ένα φρε­σκο­α­σβε­στω­μέ­νο ωδείο, κι εκεί, ανά­με­σα στους λευ­κούς του τοί­χους, θα πά­λευα ν’ ακού­σω τις εσω­τε­ρι­κές μου φω­νές, τους ψι­θύ­ρους και τις κραυ­γές των αν­θρώ­πων που θα γι­νό­μουν» ση­μειώ­νει η Λάια Ηλιού. Τα ποι­ή­μα­τα της Ηλιού φαί­νε­ται να εί­ναι, λοι­πόν, επε­ξερ­γα­σμέ­να στιγ­μιό­τυ­πα από τη ζωή της, από ένα ορια­κά και (καθ)ορι­στι­κά δια­σπα­σμέ­νο εσω­τε­ρι­κό σύ­μπαν· άρα, θα τολ­μή­σου­με, σε­’αυ­τό το σύ­ντο­μο κρι­τι­κό ση­μεί­ω­μα, να υπο­θέ­σου­με πως εί­ναι μια από­πει­ρα κα­τά­θε­σης του βί­ου, μια από­πει­ρα αυ­το­βιο­γρά­φη­σης.
Σύμ­φω­να με τις σύγ­χρο­νες προ­σεγ­γί­σεις στη Θε­ω­ρία της Λο­γο­τε­χνί­ας, Βί­ος και Εαυ­τός του αυ­το­βιο­γρα­φι­κού κει­μέ­νου δεν προη­γού­νται της γρα­φής, αλ­λά απο­κτούν μορ­φή και ση­μα­σία μέ­σω της αυ­το­βιο­γρά­φη­σης και της αυ­το­α­να­φο­ράς. Έτσι κι εδώ, στα εί­κο­σι τέσ­σε­ρα αυ­τά ποι­ή­μα­τα, η ανα­δρο­μι­κή (αυ­το)αφή­γη­ση δια­τρέ­χε­ται ακρι­βώς από την ιδέα της επα­να-βί­ω­σης των γε­γο­νό­των («Πε­ρί­με­νε ώρες απρο­σμέ­τρη­τες έξω απ’ το άσπρο ωδείο») και απο­λή­γει σε μια χάρ­τι­νη «ανα­γέν­νη­ση» της κε­ντρι­κής ηρω­ί­δας, υπο­δει­κνύ­ο­ντας ένα ση­μείο μη­δέν του ποι­η­τι­κού λό­γου· που δεν επο­φθαλ­μιά, όμως, μια εκτός κει­μέ­νου πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Τα ποι­ή­μα­τα αυ­τής της συλ­λο­γής, με λί­γα λό­για, δεν εί­ναι το μέ­σο, αλ­λά ο τρό­πος μιας βα­θιάς εξο­μο­λό­γη­σης. Η αυ­το-βιο-γρα­φού­με­νη εντέ­λει Λάια Ηλιού ίσως και να μην υπάρ­χει καν ως αυ­το­δύ­να­μη μορ­φή, αλ­λά μό­νο ως πα­ρά­γω­γο των αυ­το­βιο­γρα­φι­κών της ποι­η­μά­των.

Λάια Ηλιού
Η φυ­σι­κή κα­τά­λη­ξη του ωδεί­ου (και των φαρ­μά­κων)