«Τάο Τε Τσίνγκ»

Βλ. και το αφιέρωμα
ΕΝΑΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΚΙΝΑΣ

Το «Τάο Τε Τσινγκ», σύμφωνα με την κινεζική παράδοση, γράφτηκε γύρω στο 400 π.Χ. από τον «γέροντα διδάσκαλο», Λάο Τσε, ένα μοναχό (σύγχρονο του Κομφούκιου, σύμφωνα με κάποιες πηγές), ο οποίος, μέσα στην περίοδο των «εκατό σχολών σκέψης» δίδαξε τη φιλοσοφία του Ταοϊσμού, που συνεχίζει να έχει οπαδούς μέχρι και σήμερα, τόσο στην Ανατολή, όσο και στη Δύση. Όπως και άλλα έργα της αρχαίας κινεζικής παράδοσης, αλλά και της περιόδου, κυρίως, της δυναστείας Τζόου, όπως ήταν τα Πέντε Κλασικά, μερικά από τα οποία αποδίδονται στον Κομφούκιο, αλλά και τα έργα του Μένκιου, έτσι και το «Τάο Τε Τσινγκ» έχει λιτό μεν, αλλά αφοριστικό ύφος. Σε καμία περίπτωση δογματικό, αλλά από την άλλη γεμάτο πρακτικές συμβουλές για το πώς να ζει κανείς τη ζωή του χωρίς να υιοθετεί προβλήματα των συνανθρώπων του και διατηρώντας μια ηρεμία σκέψης, το βιβλίο αυτό θυμίζει μεν την φιλοσοφία των Στωικών, που επέλεγαν να παρατηρούν τη ζωή και να μην μετέχουν σε αυτή με τη δράση τους, αποσκοπώντας στην «αταραξία», και ταυτόχρονα, τουλάχιστον ως προς τον οργανωτικό του χαρακτήρα, την «Τέχνη του Πολέμου» (6^ος αιώνας π.Χ.), του στρατηγού Σουν Τσου.

Το «Τάο Τε Τσινγκ», ο τίτλος του οποίου φαίνεται να μπορεί να μεταφραστεί κατά προσέγγιση ως «το Κλασικό της αρετής του Δρόμου», είχε τεράστια απήχηση στα λαϊκά κινεζικά στρώματα, καθώς διδάσκει ένα τρόπο ζωής γεμάτο γνώση και αρμονία με τη φύση, χωρίς να προϋποθέτει ότι οι ακόλουθοί του ήταν πλούσιοι ή ευγενείς. Ο Λάο Τσε, όπως λέει η κινεζική παράδοση, υπήρξε δάσκαλος τόσο του Κομφούκιου όσο και του Βούδα. Συνεπώς, ο Ταοϊσμός, αν και έγινε ξεχωριστή «θρησκεία» πολύ αργότερα από όταν γράφτηκε, θεωρείται ριζική φιλοσοφία, εφάμιλλη εκείνης του Ζεν Βουδισμού, και έχει σεβάσμια θέση ανάμεσα στις αρχαίες φιλοσοφίες της Ανατολής. Ο συγγραφέας του βιβλίου αναφέρεται συχνά στη φιλοσοφία που ορίζει ως το «Δρόμο», μια ιδέα που πέρασε στο δυτικό κόσμο μέσω του μυστικισμού, τον 19^ο αιώνα, χάρη στη μετάφραση του κειμένου το 1868, από τον Στανισλάς Ζiλιάν.

Η ιστορία του καθεαυτού κειμένου του «Τάο Τε Τσινγκ» είναι σύνθετη και πολυδιάστατη, ενώ πολλά σημεία συνεχίζουν να προκαλούν έριδες ανάμεσα στους μελετητές του. Το αυθεντικό στα Κινέζικα αποτελείται από 5.000 ιδεογράμματα (σχετικά μικρό σε έκταση) και χωρίζεται σε 81 ευσύνοπτα κεφάλαια. Ενώ ο χωρισμός αυτός του κειμένου σε ενότητες φαίνεται να έγινε μεταγενέστερα, η κάθε ενότητα έχει μια συγκεκριμένη θεματολογία. Η ερμηνεία πολλών συμβόλων είναι επίτηδες διττή, κάνοντας έτσι το κείμενο να μοιάζει με αίνιγμα ή κωδικοποιημένο μήνυμα, κάτι το οποίο επηρέασε αμέτρητους μεταγενέστερους καλλιτέχνες, όπως τον Άλιστερ Κρόουλι στο καυστικό του έργο, The Book of Lies (1902), οι προτάσεις του οποίου επίσης έχουν συχνά παραπάνω από μία ερμηνείες. Μέσα από σύντομους και καμιά φορά (φαινομενικά) αντιφατικούς αφορισμούς, το «Τάο Τε Τσινγκ» περιγράφει ένα «Δρόμο» προς την ολοκλήρωση, μέσα από καθημερινές ασκήσεις, που ο καθένας μπορεί να παρακολουθήσει. Ο συγγραφέας δεν μιλάει σχεδόν καθόλου για τα θεία, εκτός από ένα χαρακτηριστικό σημείο, στο πρώτο μισό του βιβλίου, όπου περιγράφει τους ανθρώπους ως «straw dogs», μικρές, δηλαδή, κούκλες φτιαγμένες από άχυρο, που χρησιμοποιούνταν για θρησκευτικούς σκοπούς στην αγροτική αρχαία Κίνα. Ο συγγραφέας μοιάζει να θίγει αφενός το πόσο ασήμαντος και μικρός είναι ο άνθρωπος, συγκριτικά με το σύμπαν στο οποίο ζει, και αφετέρου πως, όπως οι «κούκλες» αυτές είχαν κάποιο ρόλο στη λατρευτική τελετή για την οποία είχαν δημιουργηθεί, έτσι και ο άνθρωπος έχει, αν όχι κάποιο σκοπό για τον οποίο ζει, τουλάχιστον κάποια λειτουργία.

Η μεγαλύτερη έμφαση του «Τάο Τε Τσινγκ» δίνεται στα διδάγματα του Ζιράν (φυσικότητα) και Γου Γουέι (μη δράση). Όπως και η ίδια η στάση ζωής του μεγάλου δασκάλου, Λάο Τσε, έτσι και το βιβλίο, υποστηρίζει πως ένας άνθρωπος, μικρός και προσωρινός όπως αναπόφευκτα είναι, δεν μπορεί να επηρεάσει ουσιαστικά την αέναη ροή της Φύσης, αλλά μόνο να ανακατευθύνει τα κύματα που έρχονται με φόρα προς το μέρος του, αποφεύγοντας το να τον συντρίψουν και καταφέρνοντας τελικά, αβίαστα, να τα χρησιμοποιήσει προς όφελός του.

Θα ήταν ανώφελο να προσπαθήσουμε να απαριθμήσουμε τα εκατοντάδες έργα, από διάφορους τομείς της κουλτούρας και του πολιτισμού, τόσο ανατολίτικων, όσο και δυτικών χωρών, που έχουν επηρεαστεί ή και βασιστεί ακόμα σε αυτό το μικρό βιβλίο. Σχεδόν όπως η Βίβλος ή το Κοράνι, το «Τάο Τε Τσινγκ» ανακοίνωσε, στον αρχαίο λαό της Κίνας, τον ερχομό μιας πρωτοποριακής και έντονα μεταδοτικής φιλοσοφίας, του Ταοϊσμού. Ακόμη κι αν ο Λάο Τσε δεν έγραψε ο ίδιος το μεγάλο αυτό έργο (ας θυμηθούμε πως και ο Αριστοτέλης λέγεται πως δεν έγραψε ο ίδιος τα έργα του, αλλά αυτά που σώζονται σήμερα είναι σημειώσεις των μαθητών του από διαλέξεις του), εκείνο που τελικά περιγράφεται εδώ, βασισμένο στο παράδειγμά του, είναι μια άρτια ύπαρξη, μέσα από την μη πράξη και την προσεκτική παρατήρηση του φυσικού κόσμου. Η φιλοσοφία του Τάο καλεί τους μαθητές της να αφήσουν στην άκρη τις έγνοιες και τις φιλοδοξίες τους, που ανήκουν στη σφαίρα του υλικού κόσμου, και να αφουγκραστούν προσεκτικά τον ίδιο τους τον εαυτό.