Στην Ανύτη, ποιήτρια του 3ου π.Χ. αιώνα, από την Τεγέα της Αρκαδίας, αποδίδονται 21 επιγράμματα, τα οποία περιλαμβάνονται στην Παλατινή Ανθολογία και στο Συμπλήρωμά της. Ο ποιητής Μελέαγρος[1], πρώτος ανθολόγος στην ιστορία των γραμμάτων (135- 60 π.Χ.), ο οποίος μάλιστα δέχτηκε επιδράσεις από την ποιήτρια της Αρκαδίας, στον περίφημο Στέφανόν του, όπου παρομοιάζει τους προγενέστερούς του λυρικούς ποιητές με άνθη, ταυτίζει την Ανύτη με τα κρίνα:
πολλὰ μὲν ἐμπλέξας Ἀνύτης κρίνα
(Π.Α., 4,1)
Στο ένατο βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας ο Αντίπατρος ο Θεσσαλονικεύς, ποιητής και επιγραμματοποιός που έζησε στα χρόνια του αυτοκράτορος Αυγούστου (63-14 μ.Χ.), παραδίδει μέσω ενός δικού του επιγράμματος τον «κανόνα» των εννέα σημαντικότερων ποιητριών της αρχαιότητας, συμπεριλαμβάνοντας και την Τεγεάτισσα ποιήτρια:
ΑΝΤΙΠΑΤΡΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΩΣ
Γυναίκες που ανέθρεψε με ύμνους ο Ελικώνας
κι ο βράχος ο τραχύς της μακεδονικής Πιερίας
να λένε τα τραγούδια τους στη γλώσσα των θεών:
την Πράξιλλα και τη Μοιρώ, το στόμα της Ανύτης,
τον θηλυκό μας Όμηρο και τη Σαπφώ,
στολίδι μες στης Λέσβου τις ευπλόκαμες γυναίκες,
την Ήριννα, την ξακουστή Τελέσιλλα και σένα, Κόριννα,
που ύμνησες της Αθηνάς την τρομερήν ασπίδα
κι ακόμα τη Νοσσίδα με την τρυφερή φωνή
και τη γλυκόηχη Μύρτι, όλες να είναι εργάτριες
σελίδων που νικήσανε τον χρόνο.
Κι αν γέννησε Μούσες εννιά ο μέγας Ουρανός,
γέννησε εννιά κι η Γη, μερίδιο να ᾿χουν κι οι θνητοί
στην άφθαρτη απόλαυση της τέχνης.
(Βλ. Ήριννα, Ηλακάτη, Σπαράγματα και Επιγράμματα, Εισαγωγή-Μετάφραση-Σχόλια: Τ. Καραγεωργίου, Γαβριηλίδης 2013, σ. 6 3)
Η Ανύτη καινοτομεί, άλλοτε ζωντανεύοντας σκηνές της καθημερινής ζωής —στοιχείο που συναντάμε ακόμα κι όταν θρηνεί για τον πρόωρο θάνατο νεαρών γυναικών—, άλλοτε γράφοντας συγκινητικά επιτύμβια ποιήματα για αγαπημένα ζώα και άλλοτε επιδιδόμενη σε ειδυλλιακές περιγραφές της φύσης.
Εν τέλει υπερασπίζεται ένα βιότοπο, ποιητικό και πραγματικό, στον οποίο θάλλει η προστασία της χλωρίδας και της πανίδας και κυριαρχεί η αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπου με το φυσικό και ζωικό περιβάλλον.
Παραθέτουμε δύο επιγράμματά της αφιερωμένα στον τράγο, το ιερό ζώο του Διονύσου, το συνδεδεμένο και ετυμολογικά με την τραγωδία:
Το πρώτο επίγραμμα για τον τράγο, που μικρά παιδιά τον ιππεύουν σαν να ήταν άλογο, ζωντανεύει μια χαριτωμένη σκηνή που διαδραματίζεται στην αυλή του ναού, του αφιερωμένου προφανώς στον Διόνυσο (Π.Α., 6.312).. Οι τράγοι, εξάλλου, είναι συνδεδεμένοι με τη λατρεία του Διονύσου και με τη γένεση της τραγωδίας ενώ οι ακόλουθοι του θεού Σάτυροι εμφανίζονται στην αγγειογραφία ντυμένοι με δέρματα τράγων:
[τράγος σε αγώνα ιππικό]
Χαλινούς ολοπόρφυρους και καπίστρι, έχουν βάλει
τα μικρά τα παιδιά στο δασύτριχο στόμα σου, τράγε,
και γι᾿ αγώνα ιππικό στην αυλή του ναού σ᾿ εκπαιδεύουν
για να βλέπει ο θεός πώς τους δίνει χαρά το παιχνίδι.
(μετάφραση Τασούλα Καραγεωργίου)
Ἡνία δή τοι παῖδες ἐνί, τράγε, φοινικόεντα
θέντες καὶ λασίῳ φιμὰ περὶ στόματι,
ἵππια παιδεύουσι θεοῦ περὶ ναὸν ἄεθλα,
ὄφρ᾿ αὐτοὺς ἐφορῇ νήπια τερπομένους.
Π.Α., 6.312
Άλλο ένα επίγραμμα, από το ένατο βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας, είναι υμνητικό της αγέρωχης περηφάνειας ενός άγριου τράγου. (Π.Α., 9.745). Βρόμιος αποκαλείται εδώ ο Διόνυσος, επειδή σύμφωνα με Τα Σχόλια στον Αριστοφάνη: «Βρόμιος ονομάστηκε ο Διόνυσος ή επειδή κεραυνοβολήθηκε με βροντές και αστραπές η (μητέρα του) Σεμέλη και έτσι τον γέννησε ή επειδή λατρευόταν με κρότους μεγάλους και ήχους από τις μαινάδες και τις θυρσοφόρες ή επειδή το κρασί γίνεται αιτία κρότων μεγάλων και ήχων γι’ αυτούς που πίνουν πολύ». (Μετάφραση Τ.Κ.)
[Βρόμιος ὁ Διόνυσος ἐκλήθη, ἢ διότι ἐκεραυνώθη μετὰ βροντῶν καὶ ἀστραπῶν ἡ Σεμέλη καὶ ἔκτοτε ἐξῆλθεν ἀπ' ἐκείνης, ἢ διότι μετὰ βρόμων καὶ ἤχων παρὰ τῶν μαινάδων καὶ τῶν θυρσοφόρων ὑμνεῖτο, ἢ διότι βρόμων καὶ ἤχων αἴτιος γίνεται ὁ οἶνος, ἐν οἷς ἂν πολὺς ἐπεισρεύσῃ. (Scholia In Aristophanem, Commentarium in nubes)].
Ανακαλεί δε η εξύμνηση από την Ανύτη της περήφανης και γεμάτης αισθησιασμό στάσης του τράγου τον συμβολικό αίγαγρο του Ανδρέα Εμπειρίκου. Από το ποίημά του «Του αιγάγρου» παραθέτουμε ένα μικρό απόσπασμα: Γεια και χαρά σου, Αίγαγρε, που δεν θα πας στους κάμπους! Γεια και χαρά σου που πατάς τα νυχοπόδαρά σου στων απορρώγων κορυφών τα πιο υψηλά Ωσαννά! (Ανδρέας Εμπειρίκος, Οκτάνα, Ίκαρος, 1980).
[ο περήφανος τράγος]
Του Διονύσου για δες
πώς αγέρωχα ο κερασφόρος ο αίγαγρος
ρίχνει βλέμμα περήφανο στο δασύ του το γένι
και πώς καμαρώνει γιατί η Ναϊάς συχνά στα βουνά
τού χαϊδεύει τα μάγουλα και στο ρόδινο χέρι της
τους βοστρύχους του δέχεται.
(Μετάφραση Τασούλα Καραγεωργίου)
Θάεο τὸν Βρομίο κεραὸν τράγον, ὡς ἀγερώχως
ὄμμα κατὰ λασιᾶν γαῦρον ἔχει γενύων,
κυδιόων ὅτι οἱ θάμ᾿ ἐν οὔρεσιν ἀμφὶ παρῇδα
βόστρυχον εἰς ῥοδέαν Ναῒς ἔδεκτ ...
Π.Α., 9.745.
Συνολικά η ποιητική πρόταση της Ανύτης έχει ιδιαίτερη σήμερα αξία καθώς θέτει εμμέσως ένα αίτημα επιστροφής στην ποιητική απλότητα που προϋποθέτει συμφιλίωση του ποιητικού λόγου με το περιβάλλον, φυσικό και πνευματικό.
