Θέτις και Αηδών: κριτικές σημειώσεις

——————

Φοίβη Γιαννίση, «Θέτις και Αηδών, Χιμαιρικό ποίημα», Καστανιώτης 2021

——————

Θέτις και Αηδών: εμπειρία πολυπρισματική. Έντυπη performance με διάδραση γλώσσας και εικόνων. Οι τελευταίες ως ιδεογραφικό σύστημα – «όραση αντί για ακοή. / εικόνα αντί για γλώσσα.» (σ. 103). Και, τελικά, μέσα από αυτή τη συνεχή συνομιλία, ολόκληρο το βιβλίο ως νέα γλώσσα – η σύνθετη, υβριδική, υπέροχα εγκυμονούσα γλώσσα της (αρχί-τέκτονος) Φοίβης Γιαννίση.
Εγκυμοσύνη και ο τόπος του βιβλίου, ή μάλλον η μητρότητα, καθώς η δημιουργός φαίνεται να πραγματεύεται τη σχέση της μαζί της, στις διάφορες διαστάσεις της ή στις σχετικές με αυτή έννοιες– ανατροφή, αγάπη, έρωτα και αποχωρισμό, αλλά μαζί βία/βιασμό και εξουσία ως κάποιες από τις φωνές αντίστιξης.
Όμως, μπορεί η μητρότητα να είναι ο-ένας-μεγάλος-τόπος-του-βιβλίου, ωστόσο η γεωγραφία του πολυδιάστατη. Ας πούμε:

Διάσταση 1^η: το Τραύμα - Μελεδώνη.

Το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί ως αναφορά στο τραύμα. Το τραύμα ως σοκ και κρίση που κανείς βιώνει επαναλαμβανόμενα. Ενδεχόμενα, η πράξη της γέννας ως τραύμα, καθώς μητέρα και παιδί «αποχωρίζονται», καθώς «είσαι αναγκασμένη να το βγάλεις έξω.» (σ. 16), και το ίδιο να βγει «στο φωτεινό. / και στο σκληρό.» (σ. 19). Αργότερα πρέπει «να το αφήσεις να φύγει.» (σ. 82), «Εσύ είσαι πίσω / με ή χωρίς μαντίλι.» (σ.92), ή, ακόμα, «εάν είσαι η Θέτις θα το κλάψεις» (σ. 82). Το τραύμα και στις «μελεδώνες»˙ τις μέριμνες, τις σκοτούρες, τις έγνοιες (χαρακτηριστικά, όλες αυτές οι έννοιες ως γένους θηλυκού). Μελεδώνες, λοιπόν, για τα παιδιά αλλά πριν από αυτά για τον έρωτα, ως πρώτο μέρος της εξίσωσης - «για τις έγνοιες των παιδιών / που απ΄ τον έρωτα προέρχονται;» (σ. 72). Αλλά και η πορεία προς το τέλος, η γνώση της πορείας προς το τέλος, ίσως ως τραύμα, με το αγκάλιασμα των εραστών να φέρνει το παιδί που από την ώρα που υπάρχει «αρχίζει την πορεία του / προς τον θάνατο» (σ. 81). Οι μελεδώνες, τελικά, ως μοίρα της γυναίκας αφού «Καμία γυναίκα δεν έχει ύπνο. από τις μελεδώνες. / ακόμα και η Σαπφώ ακόμα και η άγρυπνη Μαρίνα.» (σ. 116). Κορύφωση ο βιασμός, η παιδοκτονία. Η ουλή που κομματιάζει το σώμα και το αλλάζει για πάντα. Η ουλή που «έχει μέσα κρυφτεί / σαν φυλαχτό.» (σ. 108).

Διάσταση 2^η: Μεταμόρφωση & Ρευστότητα

Καταρχάς η μεταμόρφωση της γλώσσας, με τις λέξεις των ποιημάτων να μορφώνονται, μεταμορφώνονται, κορυφώνονται συνεχώς – «Θέτις / αυτή που τίθεται / ίσως /πάντα αυτή που θέτει / … αυτή / που αρνήθηκε να τεθεί» (σ. 35), «Άκου: Πλάτρες / και λάτρες και πλάτες και Πλάστρες» (σ.58). Συναρπαστικοί λεκτικοί συνειρμοί, υπέροχες παρηχήσεις και επαναλήψεις. Ταξίδι στη γλώσσα με συζήτηση και ανάλυση των λέξεων, σε μόνιμη κίνηση ανάμεσα στη φιλολογική και την ποιητική σφαίρα – «σταλαγμός είναι ο πόνος / γιατί στάζει και ρέει» (σ. 63), «θα με απασχολήσει τώρα η λέξη ‘αμήχανος’. / Πρόκειται περί επιθέτου. / ‘Αμήχανος/η/ο’ στα αρχαία ελληνικά / … / εκεί που είσαι ανίσχυρος / να τα βγάλεις πέρα» (σ. 80). Μεταμόρφωση, όμως, και μέσα από μία ιδιότυπη γλωσσική αριθμητική – «αηδόνιον / α/ι/δ/ο/ι/ο/ν / ίδιος ήχος μείον ένα ν» (σ. 73). Γλωσσική μεταμόρφωση και ρευστότητα που, μαζί, δείχνει προς (και άριστα συνοδεύει) το αφήγημα της μητρότητας. Η γυναίκα που ενώνεται με το σύντροφο, που φέρνει την εγκυμοσύνη, που φέρνει τη γέννα, που φέρνει τη το παιδί, ώσπου το τελευταίο να φύγει και η γυναίκα-μητέρα να το αφήσει - «από τα αυγά στη νύμφη / από τη νύμφη στον ενήλικα / βγαίνει στο φως / βγάζει φτερά / και να τος: πετά!» (σ. 27). Η μητρότητα, θα μπορούσε να πει κανείς, ως αέναα ρευστή ταυτότητα.

Διάσταση 3^η: η Μητρότητα ως αχαρτογράφητος χάρτης

Ως τέχνη που «δεν κατέχεται. / σύστημα trial and error. / μέχρι να μάθεις. / αλλά ποτέ δε μαθαίνεις.» (σ. 82). Ως, πιθανά, ανεπαρκής – «η Θέτις έθεσε τον κόσμο. / … / αλλά τον γιο της / δεν κατάφερε να προστατεύσει.» (σ. 84). Ως δυνητικά καταστροφική – «[Σκότωσα το παιδί μου σημαίνει:] / 1.σκότωσα το παιδί μου / 2.σκότωσα την ψυχή του παιδιού μου. / 3.σκότωσα τη ζωή του παιδιού μου. / δηλαδή: τη χαρά στη ζωή του παιδιού μου.» (σ. 101). Ποιητικός στοχασμός που σε ένα βαθμό παραπέμπει στον Larkin – “They fuck you up, your mum and dad. / They may not mean to, but they do.” (This be the verse). Μαζί, όμως, και τόσο συγκινητικά, η μητρότητα ως μνήμη. Μνήμη που δεν έχει τόσο να κάνει με την ενθύμηση, τη νοητική ανάκληση στιγμών, αλλά με το σώμα. Εδώ ο μητρικός ρόλος έχει σωματοποιηθεί και, ως δεύτερη πια φύση, γίνεται μνήμη σωματική – «κι υπάρχει η άλλη (μνήμη) της διάρκειας / της πλεύσης στη φροντίδα / μνήμη στο σώμα κι όχι στο μυαλό / την κέρδισαν οι μάνες» (σ. 89). 

Διάσταση 4^η: το Παιδί (μονάδα) ως απόλυτο δυνητικό

Το παιδί ως νέα αρχή. Ως το «πρωταρχικό άτομο» της Μεγάλης Έκρηξης, το σημείο μηδέν που μπορεί να οδηγήσει σε ένα νέο σύμπαν, να φτιάξει ένα νέο (δικό του, και όχι μόνο) κόσμο – «όταν κουβαλάς ένα παιδί στην κοιλιά / κουβαλάς ολόκληρο τον κόσμο» (σ. 15). Το απειρο-ελάχιστο που εμπεριέχει το άπειρο, η δημιουργική αριθμητική της νέας ζωής αλλά και της μητρότητας – «οι άπειρες δυνατότητες / μέσα στο ένα. / ένα παιδί / ολόκληρος κόσμος / μέσα σε ένα σώμα ολόκληρο κόσμο. / ένα τριαντάφυλλο στην τριανταφυλλιά.» (σ. 22). Δυνητικό τεράστιας ισχύος, τόσο σε προσωπικό συναισθηματικό επίπεδο (ως μέρος της μητρικής συναισθηματικής εμπειρίας) όσο και συλλογικό εξελικτικό-ανθρωπολογικό, καθώς ως κοινωνίες επενδύουμε (και ελπίζουμε) στις νέες (κι επόμενες) γενιές.

Μία ακόμα διάσταση, ίσως καταλυτική, αφού μπορεί να διαπεράσει θετικά όλες τις παραπάνω: η Αγάπη. Αγάπη (και ευγνωμοσύνη) για αυτόν που μας μεγάλωσε, για τη μάνα – «[κι η μάνα μου ακόμα] / μου δίνει θάρρος για τη ζωή . / ένα κορίτσι γεμάτο κουράγιο / ένα ογδοντάχρονο παιδί.» (σ. 82). Αγάπη, με τους τόσους τρόπους, για το παιδί – «όταν τα παιδιά μεγάλα πια / έρχονται σπίτι να με δουν / τους μαγειρεύω» (σ. 45). Αγάπη ως ο συνδετικός ιστός του βιβλίου, καθώς η μυθοποιητική δύναμη της δημιουργού στήνει ένα κόσμο καταπληκτικό, καταλήγοντας πως «τη λήθη τη λήθη τη γιατρειά / ποιος θα μπορέσει / να την αναστήσει; / λέω: / μόνον ο έρωτας και η αγάπη.» (σ. 113).

Μόνο αγάπη, λοιπόν, για το εξαιρετικό νέο βιβλίο της Φοίβης Γιαννίση και την ευχή να συνεχίσει δυνατά το ταξίδι του εντός και εκτός Ελλάδας.