( E Π Ι Λ Ο Γ Η Α΄ )
Πιο όμορφη είναι η άμμος που ζεσταίνει μέσα της κοχύλια. Μοιάζει να την έχει σπείρει η θάλασσα που τραβήχτηκε κι είναι άδηλο τι μέσα της ανθίζει.
ΝΙΚΗΤΑΣ ΣΙΝΙΟΣΟΓΛΟΥ
Σουδάν. Φεβρουάριος 2005. Το «Ίδρυμα της Ιαπωνίας», στο πλαίσιο των ανά τον κόσμο ευρύτερων πολιτιστικών του δραστηριοτήτων, παρουσιάζει στην κεντρικότερη αίθουσα εκδηλώσεων του Χαρτούμ, σε συνεργασία με το σουδανικό Υπουργείο Πολιτισμού, αρκετούς χορούς από τα νησιά Οκινάουα και επιδείξεις ανθοδετικής ικεμπάνα από τη Σχολή Ιτσίγιο. Καλεσμένος του Ιάπωνα πρέσβη, παρακολουθώ από κοντά τη σταδιακή μεταμόρφωση των λουλουδιών σε μικρά και μεγάλα αραβουργήματα. Δάχτυλα, χέρια, μαχαίρι, κοπίδι αναδεικνύουν τη δεύτερη φύση των λουλουδιών με ρυθμούς που δεν έχω μάθει ακόμη ούτε να εξηγώ ούτε να συγκρατώ. Η γλυπτική των φυτών αποτελεί ως γνωστόν προβεβλημένο καύχημα των Ιαπώνων: η συμμετρία υπαγορεύει κανόνες τόσο εύθραυστους, που είναι έτοιμοι να λυγίσουν με το παραμικρό «κιχ» της μοίρας, το μέρος είναι ο απατηλός αντικατοπτρισμός του καθόλου, μίσχοι και φύλλα υποτάσσονται το ένα μετά το άλλο σε ένα άλλο πλάσμα. Ο βαθμός της ανθρώπινης διαμεσολάβησης, δηλαδή της ισχυρής βίας, η οποία θα πρέπει κατ’ ανάγκην να εμφιλοχωρεί στο τελικό αποτέλεσμα, αποκρύπτεται έντεχνα. Εδώ η αρμονία απορροφά μέσα της όλες ανεξαιρέτως τις τομές και τις απότομες εγκοπές του κακού.
Ο εντυπωσιακός επίλογος της παράστασης: στο απρόσμενο οικοδόμημα των ανθέων, το οποίο καταλαμβάνει αποφασιστικά όλη τη σκηνή της κατάμεστης αίθουσας, συμμετέχει κι ένα ακατέργαστο κομμάτι, αρκετά μεγάλο, από τον κορμό μιας πασχαλιάς, η οποία ευδοκιμεί ιδιαίτερα σ’ αυτά τα μέρη. Ο επιτήδειος δάσκαλος της ικεμπάνα ομολογεί ότι το ανέσυρε μόλις έξι ώρες πριν από τον Λευκό Νείλο, καθώς το είδε να ξεπροβάλει στην όχθη του, αιχμηρό και αγέρωχο. Ήταν το έναυσμα, τόνισε με έμφαση, για τη σύνθεση, την οποία ολοκλήρωσε λίγο πριν μπροστά στα αχόρταγα για εκπλήξεις μάτια μας. Ο όγκος υποχωρεί, τείνει να επιστρέψει στον σπόρο που τον γέννησε, καθώς εντάσσεται με επιμέλεια στο μινιμαλιστικό πρόγραμμα της ικεμπάνα — σα να ήταν φτερό αλκυόνης, ίρις από τα παρτέρια του Κιότο.
Δεν άργησα να σκεφτώ το δάκρυ: την πρώτη σταγόνα, την πρώτη ελάχιστη εκείνη ποσότητα που γεννά τον Νείλο, την σχεδόν μηδενική αρχή, η οποία περικλείει μιαν ανυποχώρητη ορμή, ιδανική για να διαπεραστεί η έρημος.
Μια μεγάλη τουρκική εταιρεία, η οποία δραστηριοποιείται και στο εξωτερικό, η «Γιαπί Μέρκεζι», έχει αναλάβει να ενώσει τις όχθες του Νείλου στα κεντρικότερα σημεία της πόλης. Έχω παραστεί έως σήμερα στα εγκαίνια τριών διαδοχικών γεφυρών του κυανού σκέλους του Ποταμού. Στα τελευταία παραβρέθηκε και ο Πρόεδρος της χώρας, ο στρατηγός Ομάρ Χασάν Αχμέτ αλ-Μπασίρ. Κάποια στιγμή μάλιστα σηκώθηκε και χόρεψε μαζί με τους άλλους επισήμους. Δύο καμήλες θυσιάσθηκαν λίγο μετά στη βάση της δυτικής άκρης της γέφυρας. Το αίμα ανάβλυσε με δύναμη από τους κομμένους λαιμούς και λίγο έλειψε να λερώσει τις κελεμπίες όσων ανυποψίαστων είχαν την ατυχία να είναι στοιχισμένοι πολύ κοντά τους. Οι φωνές του πλήθους που πανηγύριζε υποχρεωτικά και μη κάλυψαν τελείως τις οιμωγές τους.
Από το σημείο που στεκόμουν έβλεπα τα αλαφιασμένα κεφάλια τους, τις κινήσεις του ενστίκτου που γίνεται κομμάτια, τα στόματα που ανοιγόκλειναν, αφήνοντας να βγει ο πηχτός, ο καλοδεχούμενος θάνατος. Η ευχή των ατσάλινων θεμελίων.
Λένε ότι στα μάτια των ετοιμοθάνατων αλόγων αποτυπώνεται για μια στιγμή το μέλλον όσων τύχει και τα κοιτάξουν εκείνη τη στιγμή κατάματα. Ίσως στα μάτια των δύο αυτών θυμάτων των εγκαινίων να καθρεφτίστηκε το μίσος του ζωικού βασιλείου για μάς, τα χειρότερα παιδιά του.
«Αυτό που αποκαλούν θάνατο δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο τελευταίος πόνος»: ακόμη κι αν είναι έτσι, όπως ισχυρίστηκε κάποτε ο αγαπημένος συγγραφέας του Κάρολος Φουέντες, ο Αμβρόσιος Μπιρς (1842-1913;), αυτός ο πόνος που βλέπεται από εδώ που βρέθηκα είναι το χάος.
Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ ανθρώπων και ζώων είναι πολύ πιο ευδιάκριτη στο Χαρτούμ από ό, τι σε άλλα μέρη του κόσμου, όπου έτυχε να ζήσω και να εργαστώ στο παρελθόν. Η κυριολεξία του Κλάουντιο Μάγκρις που παραθέτω εισπράττεται εδώ σε απόλυτο βαθμό: «Την καχεξία του πολιτισμού, που με θαυμαστό τρόπο έχει περιγραφεί από τον Φρόιντ, τη γεννά ακόμη και μία αγιάτρευτη αντίφαση. Πολιτισμός και ηθική εδράζονται σε μία αναγκαστική και δύσκολα τεκμηριώσιμη διάκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και το ζώο. Είναι αδύνατο να ζήσουμε χωρίς να καταστρέφουμε το ζωικό βασίλειο, εκτός ίσως από τους μικροσκοπικούς εκείνους οργανισμούς που δεν υποπίπτουν στην αντίληψή μας, και είναι αδύνατο να αναγνωρίσουμε στα ζώα καθολικά και απαραβίαστα δικαιώματα, να θεωρήσουμε κατά τον καντιανό τρόπο κάθε ζώο ως αυτοσκοπό αντί ως μέσο. Η αδελφική φιλαλληλία μπορεί να αγκαλιάσει την ανθρωπότητα αλλά σταματά σ΄ αυτήν».
Ένας σπουδαίος ασκητής των Περσών, ο Ελ-Γκαζαλί, αφήνει πάντως να διαφανεί από την πλευρά των σούφι, πολλούς αιώνες πριν, η έμμεση αποδοκιμασία. Η καταγγελία του ακούγεται καλύτερα μετά τη δεύτερη ή την τρίτη ανάγνωση. Αναφέρομαι σε μια χαρακτηριστική αποστροφή του σουφισμού, η οποία, περιττό να το τονίσω, ανιχνεύεται και υιοθετείται ακόμη και σήμερα από τους κύκλους των πεπαιδευμένων Αράβων και όχι μόνον: «Η καμήλα είναι πιο δυνατή απ’ τον άνθρωπο· ο ελέφαντας είναι πιο μεγάλος· το λιοντάρι είναι πιο γενναίο· το βόδι τρώει πιο πολύ απ’ τον άνθρωπο· τα πουλιά έχουν πιο πολλή παλικαριά. Ο άνθρωπος έγινε με το σκοπό να μαθαίνει. Θα ήθελα να ξέρω τι κέρδισε στην πραγματικότητα ο άνθρωπος που δεν έχει γνώση και τι κέρδισε ο άνθρωπος με γνώση».
Οι καμήλες έχουν ξεψυχήσει. Η τελετή κατά τα άλλα συνεχίζεται με αμείωτο ενθουσιασμό. Θέλω να μάθω τι θα απογίνουν στη συνέχεια τα δύο πτώματα. Ρωτάω στην τύχη όποιον βρεθεί μπροστά μου. Επιμένω. Μάλλον δεν μπόρεσα να βρω το κατάλληλο πρόσωπο για να λύσω την απορία μου. Ματαιοπονώ.
Η υποψία ότι θα τα πετάξουν σε λίγο στον Νείλο, ότι θα τα φάνε οι κροκόδειλοι, η αυτονόητη επικυριαρχία του εθίμου: το ολοκλήρωμα του τραγικού.
«Έτσι είναι το Σουδάν(και ίσως η Αφρική): ένα μείγμα τρόμου και καλοκάγαθης αναρχίας.» Ξεσκονίζω τη Μερόη. Το βιβλίο έχει τα χάλια του· τα φύλλα έχουν αρχίσει να σκίζονται εδώ κι εκεί από τις αναμενόμενες, αλλά ευεργετικές κακουχίες. Έφτασε η ώρα να παραγγείλω καινούργιο αντίτυπο.
Βιβλιογραφία παραθεμάτων
Ελ-Γκαζαλί, Το Δημοτικό Τραγούδι – Τα κείμενα της Γλώσσας – Σουφισμός, μετάφραση: Σ.Λ. Σκαρτσής, εκδ. Όστρακα 1979.
Κλάουντιο Μάγκρις, Δούναβης, μτφρ. Μπάμπης Λυκούδης, εισαγωγή Νίκος Μπακουνάκης, εκδ. Πόλις 2001.
Νικήτας Σινιόσογλου, Ο καρπός της ασθενείας μου, Δοκίμιο με σάρκα και οστά, εκδ. Κίχλη 2021.
Rolin Olivier, Μερόη, μτφρ. Έφη Γιαννοπούλου, εκδ. Άγρα 1999.
