Γιαπωνέζικος κήπος: Συνέντευξη του Θοδωρή Παπαϊωάννου

Ο γιαπωνέζικος κήπος είναι ίσως ένα από τα πιο δομημένα είδη κήπων. Πρέπει απαραιτήτως να περιέχει επτά στοιχεία: νερό, πέτρες και άμμο, γέφυρες, πέτρινα φανάρια και γούρνες, φράκτες και πύλες, άνθη και δέντρα, και ψάρια. Οι παρούσες συνεντεύξεις θα αποτελούνται πάντα από επτά ερωτήσεις. Κάποιες από αυτές θα επαναλαμβάνονται και κάποιες θα είναι νέες, ώστε να ανταποκρίνονται στο έργο που έχουμε μπροστά μας. Σαν τον γιαπωνέζικο κήπο, οι συνεντεύξεις θα διατηρούν τη δομή τους, προσπαθώντας ταυτόχρονα να αποδώσουν, ακριβώς σαν αυτόν, τη ζωντάνια μιας μακρινής γης, που σε αυτήν την περίπτωση είναι, βέβαια, η διαδικασία της συγγραφής.

Θοδωρής Παπαϊωάννου  (Έσεν, Γερμανία, 1966). Από το 1994 ζει στην Έδεσσα. Υπηρέτησε σε σχολεία της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης και από το 2016 στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Έδεσσας. Το 2015 ορίστηκε πρόεδρος της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Έδεσσας. Έχει γράψει 21 βιβλία για παιδιά, θεατρικά, εικονογραφημένα, μυθιστορήματα κι ένα βιβλίο για ενήλικες. Τέσσερα από τα βιβλία του έχουν βραβευτεί ενώ πέντε από αυτά έχουν βρεθεί στις βραχείες λίστες των Κρατικών Βραβείων, της ΙΒΒΥ Ελλάδας και του περιοδικού Ο Αναγνώστης. Είναι επίσης ερασιτέχνης μουσικός και ηθοποιός.Η ιστοσελίδα του: www.thodorispapaioannou.com

«Η Ελένη μού πήρε το μυαλό. Το πήρε μαζί της, το έβαλε ανάμεσα στα τετράδια και στα βιβλία της, στις τσέπες των ρούχων και στα πανωφόρια της, και δεν μου το έδωσε ποτέ πίσω.» (Σιλουανή, Ίκαρος, σ. 72). Πώς ανανεώνεται η γλώσσα; Πώς την ανανεώνετε εσείς για να αποκτήσει ενδιαφέρον και καινούρια ζωή; Μιλήστε μας για τις διαδικασίες που έχετε κατακτήσει, ώστε να αποκτά ενδιαφέρον η αφήγηση.

Η γλώσσα ανανεώνεται με το διάβασμα, με το χτίσιμο των ανθρώπινων σχέσεων , με την αναζήτηση και την κατάκτηση νέας γνώσης. Η γλώσσα είναι ζωντανή επομένως ζούμε και εξελισσόμαστε μαζί της, ζει και εξελίσσεται μαζί μας. Η γλώσσα όταν αποτυπώνεται στο χαρτί περιέχει κομμάτια του εαυτού σου. Της ψυχής και του μυαλού.
Όταν γράφω προσπαθώ να γίνω μέρος της ιστορίας και μια και που ο ιστορίες μου αφορούν τα παιδιά και οι ήρωές τους είναι παιδιά, γίνομαι κι εγώ ένα από αυτά και προσπαθώ να αφηγηθώ την ιστορία ώστε πρώτα να έχει ενδιαφέρον για εμένα. Να θέλω να τη ζήσω μέχρι το τέλος. Αν το πετύχω αυτό πιστεύω πως θα οδηγηθούν στον ίδιο δρόμο και οι αναγνώστες. Η γραφή είναι ένας αγώνας πρώτα με τον εαυτό σου.

«Τα βιβλία με έσωσαν». (Σιλουανή, σ. 75). «Όλα είναι αλήθεια ώσπου να τα γράψεις σε ένα βιβλίο και να πεις πως είναι ψέματα». (Από την αρχή,  Ίκαρος). Για σας τι είναι το βιβλίο; Πώς ξεκίνησε το παιχνίδι της συγγραφής; Τι σας έμαθε; Τι του μάθατε; Ποιοι είναι οι κανόνες; Πότε τέλος πάντων λέτε «Το βρήκα!» (βλ. Το βρήκα! Η μεγάλη εφεύρεση, εκδ. Παπαδόπουλος).

Κάθε βιβλίο για μένα είναι ένα ταξίδι σε έναν καινούριο κόσμο. Το παιχνίδι της συγγραφής ξεκίνησε πραγματικά σαν παιχνίδι κάπου στην εφηβεία. Έπειτα συνεχίστηκε όταν σαν δάσκαλος πια ξεκίνησα να επινοώ ιστορίες για παιδιά ώστε να επικοινωνήσω καλύτερα μαζί τους. Όταν αντιλήφθηκα πως κάποιες από αυτές τους αρέσουν πολύ, το παιχνίδι άλλαξε. Οι ιστορίες πήραν το δρόμο της έκδοσης για να γνωριστούν με περισσότερα παιδιά. 
Το παιχνίδι της συγγραφής μου έμαθε να έχω υπομονή και επιμονή. Περίμενα αρκετά χρόνια μέχρι να εκδοθεί κάποια ιστορία μου, αλλά πάντοτε έλεγα πως ίσως δεν ήρθε ακόμα η ώρα, ας κάνω μια προσπάθεια ακόμα. Δεν γνωρίζω αν έμαθα εγώ κάτι στο παιχνίδι της συγγραφής. Νομίζω πως δεν ακολουθώ απαραίτητα κάποιους κανόνες. Ποτέ δεν ξέρεις πού και πότε θα συναντηθείς με μια ιδέα που θα γίνει μια ιστορία. Οπότε νομίζω πως όποιος γράφει οφείλει να έχει τις αισθήσεις του σε εγρήγορση, μυαλό και καρδιά ανοιχτά, για εκείνη την όμορφη στιγμή που θα φωνάξει «το βρήκα!» αυτή είναι μια καλή ιδέα. Και να ξεκινήσει τη «μάχη» με τις λέξεις.

«Όταν εσύ λείπεις...;» ξεδιπλώνεται η ζωή; (εικονογράφηση Πέτρος Μπουλούμπασης, εκδ. Πατάκη). Μια στάλα μέλι (εικ. Π. Μπουλούμπασης,  Ίκαρος), (Σιλουανή, εικ. Ντανιέλα Σταματιάδη,  Ίκαρος). Τι είναι η ζωή και τι η αφήγησή της; Τι είναι για σας η φύση και γιατί εμφανίζεται τόσο πολύ στο έργο σας, ακόμα και σε βιβλία που φαινομενικά δεν απασχολούνται με αυτή (Αφαιρέθηκα!, εικ. Μυρτώ Δεληβοριά, εκδ. Πατάκη);

Από παιδί αγαπούσα τα δέντρα, τα λουλούδια, τα ποτάμια, τα ζώα… Μεγάλωσα σε ένα χωριό που δίπλα του κυλάει ένα ποτάμι. Ανεβαίναμε στο βουνό με κάθε ευκαιρία αναζητώντας περιπέτειες. Σκορπίζαμε στον απέραντο κάμπο που είναι γεμάτος με ροδακινιές, κερασιές, ακτινίδια, μηλιές… Κάποια καλοκαίρια πήγαινα στα χωριά του παππού και της γιαγιάς, το ένα ορεινό το άλλο κοντά στη θάλασσα. Ενήλικος πια τις περισσότερες φορές που έψαχνα απαντήσεις για διάφορα ζητήματα τις έβρισκα εκεί, στη φύση. Είναι ό,τι πολυτιμότερο έχουμε. Είναι ο θησαυρός που οφείλουμε να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές. Μας τρέφει, μας ισορροπεί ψυχικά, μας διδάσκει, μας δίνει ιδέες για τη ζωή. Είναι αδιανόητο να συζητάμε καν το ότι οφείλουμε να είμαστε με το μέρος της φύσης. Είμαστε μέρος της.

Πώς οι έννοιες γίνονται εικονοβιβλίο; Τι είναι το έργο με δημιουργό μεν χωρίς κοινό δε – είναι ένας στοχασμός με τον οποίο συνδιαλέγεται το Αριστούργημα (εικ. Π. Μπουλούμπασης, εκδ. Πατάκη). Η αλλαγή προοπτικής αλλάζει τα πράματα; Τι κάνουν οι αυθεντικές τρυφερές σχέσεις, το ταξίδι, η αλλαγή, το μαζί; Μιλήστε μας για τα βιβλία σας Ανάποδα, Απέναντι, Αντάμα (εικ. Ίρις Σαμαρτζή,  Ίκαρος).

Η σχέση έργου-δημιουργού νομίζω πως είναι μοναδική και πολύ ενδιαφέρουσα. Απογειώνεται όμως όταν το έργο συναντά το κοινό του και αρχίζει το μοίρασμα. Αναδεικνύεται και ξαναζεί όταν συναντά και συνομιλεί με άλλα έργα. Με αφορμή μια συζήτηση με έναν καλό φίλο και καλλιτέχνη γι’ αυτό ακριβώς το θέμα – το μοίρασμα της τέχνης – έγινε η ιδέα εικονοβιβλίο, φυσικά με τις πάντα ξεχωριστές εικόνες του Πέτρου.
Τα τρία βιβλία του Μέλιου και της Μελανής νομίζω πως καθόρισαν την είσοδό μου στον κόσμο του παιδικού βιβλίου. Δεν υπήρχε καμία πρόθεση να γραφτούν τρία βιβλία. Όλα ξεκίνησαν με το Ανάποδα. Παιδευόμουν για χρόνια όπως σας είπα μέχρι να βρω ένα εκδοτικό σπίτι. Γέμισα ένα ντοσιέ με ευγενικά αρνητικές απαντήσεις. Οπότε έκανα την αναποδιά βιβλίο. Οι εκδόσεις Ίκαρος επέλεξαν την ιστορία του Μέλιου που εικονογράφησε εξαιρετικά η Ίριδα και όλα πήραν το δρόμο τους. Μετά τη μεγάλη επιτυχία και τη βράβευση του Ανάποδα γεννήθηκε έτσι ξαφνικά το Απέναντι κι έπειτα το Αντάμα. Ο Μέλιος και η Μελανή ανέλαβαν να πουν στα παιδιά για όσα πιστεύω και αγαπώ: Για την ανεκτίμητη αξία των σχέσεων, για το μοίρασμα, για την ομορφιά του κόσμου, για τα ταξίδια, για το πόσο σπουδαίο είναι να βλέπουμε τη ζωή και τις δυσκολίες της με άλλη ματιά, για το πως καθορίζει η φύση τη ζωή μας.

Τι είναι για σας να κατοικείτε τους παιδικούς χαρακτήρες που δημιουργείτε; Πώς το πετυχαίνετε; Πώς διαμορφώνεται η φωνή του παιδιού αφηγητή/αφηγήτριας και ο κόσμος στον οποίο ζει; Το φύλο τι ρόλο παίζει; Ποιο είναι το παιδί το οποίο φαντάζεστε ως αναγνώστη/αναγνώστρια των βιβλίων σας; Αλλάζει κάθε φορά;

Το να κατοικώ τους παιδικούς μου χαρακτήρες, είναι η προσωπική μου απόδραση. Για να γίνει λοιπόν η απόδραση μου «η τέλεια απόδραση», προσπαθώ να μην αφήσω τίποτα να με κρατήσει φυλακισμένο στην πραγματικότητα. Τότε είναι που ακούω μέσα μου τη φωνή του παιδιού αφηγητή να μου λέει μια ιστορία για να γράψω. Το φύλο δεν παίζει για μένα σημαντικό ρόλο. Το παιδί που φαντάζομαι ως αναγνώστη/αναγνώστρια είναι το κάθε παιδί. Το ζητούμενο για μένα είναι να δημιουργήσουμε τις συνθήκες ώστε τα παιδιά και τα βιβλία να γίνουνε φίλοι.

Πώς η διαδικασία της συγγραφής διαφοροποιείται όταν γράφετε για ενήλικες (Από την αρχή,  Ίκαρος); Σας έχει τύχει να συνδιαλεχθείτε με το ίδιο θέμα σε παιδικό βιβλίο και σε κείμενο για ενήλικες, π.χ. να μιλήσετε για την παιδική ηλικία, τη φιλία, κ.λπ.; Τι συμβαίνει τότε;

Το βιβλίο ενηλίκων είναι ένα ταξίδι διαφορετικό. Πολύ μεγαλύτερο σε χρονική διάρκεια και κόπο, αρκετά ενδιαφέρον και περισσότερο απελευθερωτικό θα έλεγα. Εγώ τουλάχιστον έτσι ένιωσα γράφοντας το Από την αρχή. Νομίζω και στο βιβλίο ενηλίκων που έγραψα και στα παιδικά μου βιβλία συνδιαλέγομαι με τα ίδια περίπου θέματα. Πρώτα πρώτα τη φύση, τη φιλία, τις πραγματικές αξίες της ζωής, την αγάπη, την αποδοχή, την αλληλοβοήθεια, τον σεβασμό… Φυσικά χρησιμοποιείς διαφορετική γλώσσα για να μιλήσεις για όλα αυτά ανάλογα με την ηλικία που απευθύνεσαι. Θα έλεγα πως είναι αρκετά πιο δύσκολο να συμπεριλάβεις αυτές τις έννοιες σε κείμενα για μικρά παιδιά, αλλά είναι πολύ πιο ενδιαφέρον. Αυτό που συμβαίνει λοιπόν είναι πως για το ίδιο θέμα χρειάζεσαι άλλη γλώσσα, άλλη τεχνική, άλλη ματιά  — ̶ με την καθεμιά να έχει το ενδιαφέρον και τις δυσκολίες της. Η αγωνία πάντως, αν το κείμενό σου θα φτάσει στο αναγνωστικό κοινό όπως εσύ το ονειρεύτηκες, είναι η ίδια.

Πού γράφετε, πώς και πότε; Μπορείτε να μας στείλετε μια φωτογραφία σας σ' αυτόν τον χώρο;

Σημειώνω σε οτιδήποτε, από χαρτοπετσέτα μέχρι εισιτήριο θεάτρου, αλλά γράφω πλέον στον φορητό υπολογιστή μου. Όπου είναι το λάπτοπ μου είναι και το μέρος που γράφω. Στον καναπέ, στο μπλακόνι, στο σπίτι κάποιων φίλων, στις διακοπές, ακόμα και σε ένα κεντρικό καφέ της πόλης μου. Το τελικό ξεκαθάρισμα όμως, οι διορθώσεις, οι προσθήκες, οι αλλαγές, γίνονται συνήθως στο ξύλινο γραφείο που βλέπετε στην φωτογραφία.