Έμιλι Ντίκινσον, Αυτό είναι το γράμμα μου στην Οικουμένη,
Πατάκης, 2021 (μτφρ. Χάρης Βλαβιανός)
——————
Λουίζ Γκλικ, H Άγρια Ίρις,
Στερέωμα, 2021 (μτφρ. Χάρης Βλαβιανός)
Πρόσφατα (2013), εκδόθηκε το βιβλίο της ελάχιστα γνωστής στα καθ΄ημάς κορυφαίας Aμερικανίδας ποιήτριας.[1] Έμιλι Ντίκινσον (1830-1886): Αυτό είναι το γράμμα μου στην Οικουμένη, Με γενική εισαγωγή, παράθεση επιλεγμένων ποιημάτων και σημαντικού μέρους της αλληλογραφίας της, ειδικά στην έκδοση του 2013, πάσης φύσεως σχόλια και εκτενή βιβλιογραφία.
Η πρώτη σκέψη που έκανα ήταν ότι ο Χάρης Βλαβιανός θα μπορούσε να επιμείνει εισαγωγικά σε μία συνθετική παρουσίαση των κοινωνικών, πολιτικών, ιδεολογικών δεδομένων μιας πολύ ταραγμένης εποχής στην Αμερική του β΄ μισού του ανατρεπτικού στα πάντα 19ου αι. (κάτι το οποίο επιχειρείται και μάλιστα συστηματικά στην έκδοση του 2013): πόλεμος Βορείων και Νοτίων κατά κύριο λόγο. Και αυτό ίσως γιατί ως πανεπιστημιακός καθηγητής διδάσκει κυρίως ιστορία. Διαβάζοντας όμως τις εισαγωγικές του σελίδες οι οποίες αντλούν πληροφοριακό υλικό για την βιογραφία και τις συνθήκες της εποχής της Ντίκινσον από τα ποιήματα και την επιστολογραφία της, δηλαδή από τα ίδια τα κείμενα σχεδόν αποκλειστικά, άρχισα να διαπιστώνω ότι ξεδιπλωνόταν, με μαεστρία και σταδιακά, αυτή η συνθετική παρουσίαση που ανάφερα. Μάλιστα, για να μπω ακόμη περισσότερο στην ατμόσφαιρα της εποχής, ξαναείδα αυτό το άψογο αναπαραστατικά και όχι μόνο αριστούργημα «Ήρεμο πάθος» (A Quiet Passion) του Τerence Davies με την εξαιρετική ερμηνεία της Σύνθιας Νίξον στο ρόλο της ποιήτριας.
Η Ντίκινσον που γεννήθηκε στην κωμόπολη Άμερστ, 150 χλμ. δυτικά από την Βοστόνη, έζησε σε μία πολύ αυστηρών αρχών προτεσταντική οικογένεια με κοινωνική καταξίωση, οικονομική άνεση, και με αποκλειστικές ιδεολογικές κατευθύνσεις την θρησκεία και τον –επ’ ωφελεία βέβαια– πατριωτισμό. Η ρήξη απέναντι σ΄αυτές τις κατευθύνσεις και ειδικά τις θρησκευτικές και κοινωνικές (κυριότατα για τη θέση της γυναίκας στην τότε κοινωνία), συνιστά την ουσία της ποίησής της, της οποίας βασικοί θεματολογικοί πυρήνες είναι ο Θεός, η φύση και ο θάνατος.
Η Ντίκινσον, δεν έφυγε από το χωριό της ποτέ, μόνο μια δυο φορές πήγε για γιατρούς στη Βοστώνη και μια άλλη φορά, αν θυμάμαι καλά, στη Βαλτιμόρη. Διέθετε αρκετά για την εποχή της βιβλία, αντιμετώπισε πολλές εκδοτικές δυσκολίες, πέρασε δύσκολους και παραβατικούς για την εποχή της έρωτες. Το σύνολο των ποιημάτων της είναι σχεδόν 1800. Δεν εντάσσονται σε ενότητες ή συλλογές. Η επιστολογραφία της είναι πολύ μεγάλη και πλήρως , όπως και τα ποιήματα, δημοσιευμένη. Όση διασώθηκε βέβαια. Την ποίησή της πρέπει σίγουρα να την ανακαλύψει το σημερινό αναγνωστικό κοινό γιατί είναι επαναστατική –με την έννοια που έχει ο όρος στο κίνημα του ρομαντισμού-, ειλικρινής, διαυγής και καθόλου στομφώδης. Γι΄αυτό μάλλον δεν εκτιμούσε τον Ουίτμαν. Σίγουρα έχει τους λόγους του που ο Μπλουμ την εντάσσει στον Δυτικό Κανόνα σε αντίθεση π.χ. με τον Ρεμπό ή τον Έλιοτ τους οποίους αφήνει απέξω! Τους αναφέρει αυτούς τους λόγους ο Βλαβιανός (σ. 124 κ. εξ.), αλλά νομίζω πιο πειστικός από τον Μπλουμ για την αξία της ποίησης της Ντίκινσον είναι ο Ted Hughes (1930-1998), (ό.π. σ. 132). Ο Βλαβιανός με τη μετάφρασή του αυτή προσφέρει ακόμη ένα έργο υποδομής στα ελληνικά γράμματα. Το ίδιο βέβαια και το άλλο βιβλίο που αναφέραμε.
Με αφορμή την μετάφραση και μιας άλλης ποιητικής συλλογής της Γλικ (Λουίζ Γκλικ, Πιστή και ενάρετη νύχτα, μτφρ. Χ. Βλαβιανός-Δ. Κωτούλα, Στερέωμα, 2021) ο εκδοτικός οίκος προσφέρει ως ένθετο την ομιλία στη Στοκχόλμη της νομπελίστριας ποιήτριας.[2] Οι οφειλές της στην Ντίκινσον, εκτός από εκείνες στον Μπλέικ και τον Φόστερ σε νεαρή ηλικία, είναι ξεκάθαρες: ποιήματα που προκαλούν στον αναγνώστη και φυσικά στην ίδια, τάσεις για σύγκρουση, εξομολόγηση, αποδοκιμασία, συνωμοσία (σ. 5 κ. εξ.). Την διάβαζε από την εφηβεία της αργά τη νύχτα. Ήξερε από τότε ότι η ιδιωτική φωνή δεν μπορεί να αντικατασταθεί με την δημόσια.
Η πολυβραβευμένη και πριν από το Νομπέλ Γκλικ (γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1943, μεγάλωσε στο Λονγκ Άιλαντ) έχει εκδώσει πολλές ποιητικές συλλογές και τόμους με δοκίμια. Κρίνοντας από αυτή τη συλλογή και από ποιήματά της που αναρτήθηκαν στο διαδίκτυο[3] με αφορμή το Νομπέλ, ο χώρος της ποιήτριας κυρίως είναι ο κήπος με το βασίλειο των λουλουδιών, των φυτών του και το σπίτι. Ο χρόνος η εναλλαγή των εποχών. Σε μία σειρά από ποιήματά της ο χώρος και οι αναφορές της είναι εκείνα του αρχαιοελληνικού μύθου. Και στη μετάφρασή του αυτή ο Βλαβιανός, όπως σε όλες του εξάλλου, παραθέτει το αγγλικό κείμενο. Δεν συνοδεύεται αυτή τη φορά με εισαγωγή και σχόλια, ωστόσο δοκιμιογραφία για το έργο της υπάρχει και σίγουρα θα πάρει διαστάσεις μετά τη βράβευση. Θα μπορούσαν όμως, έστω, μερικά πραγματολογικά σχόλια για όχι και τόσο γνωστά ονόματα φυτών να παρατεθούν, π.χ. κράταιγος (σ. 43), κορέοψις (σ. 59), ερυσίβη (σ. 101) κ.λπ. Ποιητικά ονόματα, είναι η αλήθεια! Παρατίθεται μόνο ένα σχόλιο (σ. 131) για ένα τοπωνύμιο. Είναι πολύ σημαντικό όμως για την ουσία της ποίησης της Γκλικ το ανυπόγραφο κείμενο του οπισθόφυλλου.
Θεωρώ σίγουρο τέλος ότι οι μεταφράσεις αυτές εκτός από εργασίες υποδομής, θα βοηθήσουν στη εμβάθυνση της μελέτης και στον ακαδημαϊκό χώρο της λεγόμενης γυναικείας ποίησης στο πλαίσιο και της φεμινιστικής θεωρίας,[4] μελέτης που στα τελευταία χρόνια –ήταν επόμενο– έχει ενταθεί. Ωστόσο, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ποίησης αυτής (ας πούμε έρωτας, φυγή, ατομικά συναισθήματα κ.λπ.), εδώ και καιρό, δεν αντιμετωπίζονται πλέον ως χαρακτηριστικά γένους, αλλά ως χαρακτηριστικά που εντάσσονται στα όρια της ποιητικής τέχνης.
Φεβρουάριος 2022
