Κ. Τζώγα-Βέττα (καταγραφή – επίλογή), Ι.Α. Πρώιος (εικονογράφηση)
Φιλοπρόοδος Σύλλογος Έδεσσας «Μέγας Αλέξανδρος» - Δημοτική Κοινωφελής Επιχείρηση Δήμου Έδεσσας, Έδεσσα 2021
Άρχισα να το ξεφυλλίζω με την κρυφή ελπίδα να μου θυμίσουν ανθρώπους, τοποθεσίες, ήχους κ.λπ. της παιδικής και εφηβικής ηλικίας μου, μνήμες βαθιά καταχωνιασμένες στην άβυσσο του υποσυνειδήτου. Όμως τα παραμύθια έχουν ενταχθεί σε συγκεκριμένες τυπολογίες και βέβαια δεν είναι αυτονόητο ότι περιγράφουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής. Ύστερα χάθηκα στην πολύ τολμηρή καλλιτεχνικά εικονογράφηση κατάλληλη για να προσελκύσει την παιδική φαντασία και όχι μόνο. Αλλά καλύτερα ας πάρουμε τα πράματα με τη σειρά.
Η Τζώγα είχε εκδώσει και στο παρελθόν ανάλογο τόμο (Παραμύθια από την Έδεσσα 2007) αλλά και τόμους για παιχνίδια, τραγούδια, μαγειρικές της περιοχής. Ποια είναι η βαθύτερη δύναμη που οδηγεί μερικούς σε τέτοιου είδους καταβυθίσεις για την διατήρηση του παρελθόντος με τον γραπτό λόγο και τις ηχητικές καταγραφές, για μένα παραμένει ένα μυστήριο. Θυμάμαι τον Μέσκο και τις περιπλανήσεις του στην παλιά Έδεσσα, έναν Τσεπκεντζέ που είχα βρει ένα δύο του βιβλία σε ένα καλάθι με κόκκινα κρεμμύδια στο μπαλκόνι μας επί της Διοικητηρίου…Πώς βρέθηκαν εκεί μυστήριο.
Εκείνο όμως που διαφοροποιεί την έκδοση αυτού του βιβλίου από ανάλογες, είναι ότι οι συντελεστές της έκδοσης εμπιστεύτηκαν στην κοινωνική ανθρωπολόγο Αίγλη Μπρούσκου την επιστημονική επεξεργασία των κειμένων και την ένταξή τους στον γνωστό διεθνή κατάλογο των παραμυθιών του Φινλανδού Aarne και των δύο συνεχιστών του. Επομένως με τον τρόπο αυτό εξασφάλισαν τη διάθεσή τους στη διεθνή έρευνα.
Τόσο η Μπρούσκου όσο και η συνάδελφός της Άννα Αγγελοπούλου, αποτελούν τον τελευταίο και πολύ σημαντικό κρίκο της μελέτης, ένταξης, δημοσίευσης, των παραμυθιών στη χώρα μας (προηγήθηκαν ως γνωστόν οι Πολίτης, Μέγας, Μερακλής κ.ά.), ενώ τα παραμύθια έχουν πλέον ενταχθεί στη συζήτηση και τους προβληματισμούς για τη διδασκαλία των ελληνικών στη μέση εκπαίδευση. Σε αυτό θα πρέπει να συνέβαλε η μετάφραση στα ελληνικά του κλασικού πλέον έργου του Ρώσου Propp από την Αριστέα Παρίση (Vladimir Propp, Η μορφολογία του παραμυθιού. Η διαμάχη με τoν Κλοντ Λεβί Στρος και άλλα κείμενα, Καρδαμίτσας 2009, 3η έκδοση): Αναλύονται οι αφηγηματικές λειτουργίες κυρίως για τα λεγόμενα μαγικά παραμύθια και αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για τα της αφηγηματολογίας. Ας μου επιτραπεί εδώ να σημειώσω ότι δύο από τις πραγματείες της Αγγελοπούλου αποτελούν δραστική εισαγωγή στον καθόλου ειδυλλιακό χώρο του ελληνικού –και όχι μόνο– παραμυθιού (Άννα Αγγελοπούλου, Ελληνικά Παραμύθια Β΄, Τα αλληλοβορά, Εστία, 2004 και Ελληνικά Παραμύθια Α΄, Οι παραμυθοκόρες, Εστία, 1991).
Η Μπρούσκου στον κατάλογο των πενήντα παραμυθιών της συλλογής εντοπίζει όλα σχεδόν τα είδη του Διεθνούς καταλόγου (σ. 173): παραμύθια ζώων, μαγικά, ρεαλιστικά, παραμύθια ή νουβέλες, θρησκευτικά, ευτράπελες διηγήσεις, κλιμακωτά, λαϊκές παραδόσεις, επικές διηγήσεις, άτακτα (αταξινόμητα). Δεν σχετίζονται με χώρους κ.λ. της πόλης και της περιοχής. Δεν υπάρχει π.χ. παραμύθι που να σχετίζεται με τους καταρράκτες. Εντοπίζονται όμως σποραδικά μεμονωμένες λέξεις, ονόματα ή φράσεις από τα «εντόπικα» και σε ελάχιστες περιπτώσεις τοπωνύμια (σ. 124 Κλεισοχώρι, σ. 131 Μοναστήρι, σ.147 Βλάντοβο δηλ. Άγρας, σ. 159 η περιοχή του νοσοκομείου στην είσοδο της Έδεσσας από όπου πέρασε ο φοβερός Κράλε Μάρκο). Φαίνεται ότι τους παραμυθάδες τους ενδιαφέρει η αναπαραγωγή των συγκεκριμένων «τύπων» και όχι η εμπλοκή τους με τους χώρους κ.λ. της περιοχής τους. Τους ενδιαφέρει να οδηγήσουν νοερά το ακροατήριό τους στην απόδραση από την πραγματικότητα της καθημερινότητάς τους.
(Δεκ.2021 / Ιαν.2022)
