Για τον Άγγελο Σικελιανό, την Εύα, την Άννα και το μουσείο τους στη Λευκάδα

Πώς να κλεί­σεις σε ένα μου­σείο έναν δια­νο­ού­με­νο πα­γκό­σμιων ορα­μά­των, έναν εθνι­κό τα­γό, έναν πράτ­το­ντα δια­νοη­τή, έναν πα­ρό­ντα πο­λι­τι­κά λο­γο­τέ­χνη, έναν με­γά­λο λυ­ρι­κό ποι­η­τή και συ­νά­μα έναν φθαρ­τό πά­σχο­ντα άν­θρω­πο, ευά­λω­το στον έρω­τα, την οι­κο­νο­μι­κή ανη­μπό­ρια, γυ­μνό μπρο­στά στον θά­να­το; ‘Όλα αυ­τά ήταν ο ‘Αγ­γε­λος Σι­κε­λια­νός, που ίσως δεν θα μπο­ρού­σε να ξε­δι­πλώ­σει, χω­ρίς τις δυο γυ­ναί­κες της ζω­ής του, την αμε­ρι­κα­νί­δα Εύα Πάλ­μερ-Σι­κε­λια­νού και την Άν­να Κα­μπα­νά­ρη-Σι­κε­λια­νού.

——————
ΕΝΑ «ΑΛ­ΛΟ» ΜΟΥ­ΣΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΟΙ­Η­ΤΗ
——————

Στο Μου­σείο Σι­κε­λια­νού δια­κιν­δυ­νεύ­σα­με να κά­νου­με αυ­τό που σχε­δόν που­θε­νά δεν γί­νε­ται σε μο­νο­γρα­φι­κά μου­σεία που εκ­θέ­τουν προ­σω­πι­κό­τη­τες του πνεύ­μα­τος. Δη­λα­δή να «εκ­θέ­σου­με» τα άυ­λα:

-- τον πυ­ρή­να του συ­νο­λι­κού έρ­γου του Σι­κε­λια­νού και να ερ­μη­νεύ­σου­με την ανα­γνώ­ρι­σή του ως εθνι­κού ποι­η­τή,

--τις οι­κο­γε­νεια­κές, το­πι­κές, εθνι­κές και διε­θνείς κα­τα­βο­λές του έρ­γου του,

--τη σύν­δε­ση του συ­νο­λι­κού ποι­η­τι­κού έρ­γου με τις πρά­ξεις του (Δελ­φι­κά) και τη στά­ση του ως πο­λι­τι­κού υπο­κει­μέ­νου και δια­νο­ου­μέ­νου

--την πα­ρου­σί­α­ση του αν­θρώ­που-Σι­κε­λια­νού και τη σχέ­ση του με την Εύα και την Άν­να, αλ­λά και την ελ­λη­νι­κή και διε­θνή δια­νό­η­ση.

Στο «Μου­σείο Άγ­γε­λου Σι­κε­λια­νού στη Λευ­κά­δα, σε ένα δί­πα­το σπί­τι, όπου γεν­νή­θη­κε και έζη­σε τα παι­δι­κά του χρό­νια ο ποι­η­τής, πι­στεύ­ου­με ότι έγι­νε δυ­να­τό να χω­ρέ­σουν το όρα­μα και η πρά­ξη του, αλ­λά και ο ίδιος ο μέ­γας και συ­νά­μα μι­κρός και φθαρ­τός άν­θρω­πος.

Η δια­δρο­μή στη ζωή και το έρ­γο της ιδιαί­τε­ρης αυ­τής πνευ­μα­τι­κής προ­σω­πι­κό­τη­τας έχει ένα ενη­με­ρω­τι­κό μέ­ρος στο ισό­γειο, το οποίο, με προ­βο­λές, σε ει­σά­γει στον κό­σμο του ποι­η­τή, και δύο μέ­ρη, ένα σε κά­θε όρο­φο. Ολο­κλη­ρώ­νο­ντας κα­νείς το 1ο μέ­ρος, «Σι­κε­λια­νός, ο δη­μιουρ­γός», έχει εξοι­κειω­θεί με τα βα­σι­κά και καί­ρια για τον ποι­η­τή. Με το 2ο μέ­ρος, «Η Οδύσ­σεια της δη­μιουρ­γί­ας», διεισ­δύ­ει στην πνευ­μα­τι­κή του δη­μιουρ­γία και αντι­λαμ­βά­νε­ται το αξε­διά­λυ­το δέ­σι­μο του υψη­λό­φρο­νος της δη­μιουρ­γί­ας και της πε­ζό­τη­τας του κα­θ’ ημέ­ραν βί­ου.

——————
ΜΙΑ ΔΙΑ­ΔΡΟ­ΜΗ ΟΡΑ­ΜΑ­ΤΩΝ
——————

Η πο­ρεία ξε­κι­νά­ει από τη σκά­λα που οδη­γεί στο 1ο μέ­ρος της εκ­θε­σια­κής αφή­γη­σης, «Σι­κε­λια­νός, ο δη­μιουρ­γός». Ανε­βαί­νο­ντάς την, σε υπο­δέ­χε­ται το υπερ­μέ­γε­θες πορ­τρέ­το του Σι­κε­λια­νού με την σπη­λαιώ­δη φω­νή του να απαγ­γέλ­λει στί­χους του. Η βρο­ντώ­δης φω­νή σε συ­νο­δεύ­ει ως το πλα­τύ­σκα­λο του πρώ­του ορό­φου.

Αφε­τη­ρία της αφή­γη­σης εί­ναι όλα όσα τον δια­μόρ­φω­σαν. Δη­λα­δή τό­σο τα βι­βλία που διά­βα­ζε ο ποι­η­τής, όσο και οι άν­θρω­ποι που τον επη­ρέ­α­σαν εί­τε πρό­κει­ται για το οι­κο­γε­νεια­κό του πε­ρι­βάλ­λον στη Λευ­κά­δα, εί­τε για προ­σω­πι­κό­τη­τες, εθνι­κές και διε­θνείς, προ­α­ναγ­γέλ­λο­ντας έτσι ότι «’Ε­νας ποι­η­τής γεν­νιέ­ται».

Στα «Πέ­ντε πρό­σω­πα του ποι­η­τή», που ακο­λου­θούν, συ­νο­ψί­ζο­νται τα συ­μπα­γή χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά του συ­νο­λι­κού του έρ­γου: 1. Ο λυ­ρι­κός ποι­η­τής, 2. Ο μύ­στης-προ­φή­της και ορα­μα­τι­στής, 3. Ο πα­γκό­σμιος τα­γός, 4. Ο εθνι­κός ποι­η­τής και 5. Ο ποι­η­τής πράτ­των. Πέ­ντε αναρ­τη­μέ­νες από την ορο­φή πι­να­κί­δες, με τα δια­φο­ρε­τι­κά πρό­σω­πα του ποι­η­τή, και ισά­ριθ­μες απαγ­γελ­λί­ες μι­λούν για τον δη­μιουρ­γό, που με το έρ­γο του εί­ναι όλα αυ­τά. Ο κον­δυ­λο­φό­ρος του ποι­η­τή και το με­λα­νο­δο­χείο του εί­ναι τα μό­να εκ­θέ­μα­τα που κυ­ριαρ­χούν στην ενό­τη­τα, οι τοί­χοι της οποί­ας κα­λύ­πτο­νται από αντί­γρα­φα χει­ρο­γρά­φων του Σι­κε­λια­νού, με τη γνω­στή με­γα­λο­γράμ­μα­τη και πυ­ρε­τι­κή γρα­φή του.

Η ποι­η­τι­κή «Δια­δρο­μή» του ξε­τυ­λί­γε­ται σε μια χρο­νο­γραμ­μή με έρ­γα-το­μές, πα­ράλ­λη­λα με τη μορ­φή του ποι­η­τή, που αλ­λά­ζει, αλ­λά και τα ιστο­ρι­κά και πο­λι­τι­κά γε­γο­νό­τα που εί­ναι φα­νε­ρά στα εκά­στο­τε έρ­γα του.

Στην «Απή­χη­ση» πα­ρου­σιά­ζε­ται η εκ­δο­τι­κή πα­ρα­γω­γή του έρ­γου του, μέ­σα από όλες οι εκ­δό­σεις, όσο ζού­σε, αλ­λά και με­τά τον θά­να­τό του, κα­θώς και οι πλη­ρο­φο­ρί­ες για το μα­ταιω­μέ­νο νό­μπελ λο­γο­τε­χνί­ας, που πο­λι­τι­κοί λό­γοι του στέ­ρη­σαν, αν και ήταν έξι φο­ρές υπο­ψή­φιος.

Η κα­θό­λου τυ­χαία συ­νά­ντη­ση της αμε­ρι­κα­νί­δας Εύ­ας και του ‘Αγ­γε­λου σε ένα κοι­νό όρα­μα, τη «Δελ­φι­κή Ιδέα», τό­σο ως σύλ­λη­ψη για μια πα­γκό­σμια αδελ­φο­σύ­νη, όσο και ως πραγ­μά­τω­σή του, με τις «Δελ­φι­κές Εορ­τές», συν­θέ­τουν ένα τι­τά­νιο έρ­γο που στο τέ­λος εξα­ντλεί την τε­ρά­στια πε­ριου­σία της Εύ­ας. ‘Ερ­γα χε­ριών της Εύ­ας και του αρ­γα­λειού της για τις εορ­τές, ει­σι­τή­ρια, χει­ρό­γρα­φες ση­μειώ­σεις της οι­κο­νο­μι­κής κα­τα­στρο­φής πε­ρι­γρά­φουν το μέ­γε­θος ενός τέ­τοιου εγ­χει­ρή­μα­τος.

——————
ΜΙΑ ΔΙΑ­ΔΡΟ­ΜΗ ΣΤΑ ΕΝ­ΔΟ­ΤΕ­ΡΑ
——————

Το 2ο μέ­ρος, «Η Οδύσ­σεια της δη­μιουρ­γί­ας», στον δεύ­τε­ρο όρο­φο, ξε­κι­νά με μια ψη­φια­κή προ­βο­λή από κι­νού­με­νες ει­κό­νες με το «Σι­κε­λια­νι­κό σύ­μπαν» και τις πη­γές από τις οποί­ες άντλη­σε έμπνευ­ση. Συ­νε­χί­ζε­ται με τη ση­μα­σία που έχει στο έρ­γο του ο πα­τρι­κός τό­πος, τα «Χώ­μα­τα της γης του», αλ­λά και από ποιους σταθ­μούς της ιστο­ρί­ας των ιδε­ών περ­νά η «Πο­ρεία αυ­το­γνω­σί­ας» του. Γύ­ρω από τους πε­ρί­φη­μους στί­χους του από το «Κα­τορ­θω­μέ­νο σώ­μα», ένα σύ­νο­λο κι­νού­με­νης ει­κό­νας και θε­α­τρι­κής απαγ­γελ­λί­ας ερ­μη­νεύ­ει πτυ­χές του δυ­σα­νά­γνω­στου ποι­η­τή.

Η πο­ρεία ολο­κλη­ρώ­νε­ται με τον «Άν­θρω­πο» Σι­κε­λια­νό, την Εύα και την Άν­να, τις υφά­ντρες της ζω­ής του, οι οποί­ες, με­τα­φο­ρι­κά και πραγ­μα­τι­κά, ύφα­ναν τις ζω­ές τους με τη δι­κή του, αλ­λά και με τον ίδιο αρ­γα­λειό και οι δύο στή­ρι­ξαν τη δη­μιουρ­γι­κή πρά­ξη και την επι­βί­ω­σή τους.

——————
Ο ΣΙ­ΚΕ­ΛΙΑ­ΝΟΣ ΣΥ­ΝΑ­ΝΤΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟ­ΡΙΑ
——————

Σε όλο το μου­σείο η Εύα και η Άν­να, ο γιός της Εύ­ας και του ποι­η­τή Γλαύ­κος, ως αι­σθη­τή απου­σία, ο Ρέι­μον Ντάν­καν, αδελ­φός της Ισι­δώ­ρας και σύ­ζυ­γος της αδελ­φής του Άγ­γε­λου· η Νέα Υόρ­κη και η Λευ­κά­δα, τό­ποι ιε­ροί και τό­ποι αρ­χαί­οι της Ελ­λά­δας και της Εγ­γύς Ανα­το­λής, η Ρώ­μη και το Πα­ρί­σι, οι Δελ­φοί, η Αθή­να και η Σα­λα­μί­να· η Κα­το­χή, η Αντί­στα­ση και ο Εμ­φύ­λιος, ο Βε­νι­ζέ­λος και ο βα­σι­λιάς Κων­στα­ντί­νος· ο Πα­λα­μάς, ο Κα­ζαν­τζά­κης, ο Σπύ­ρος Βα­σι­λεί­ου, ο Δη­μή­τρης Μη­τρό­που­λος και ο Σε­φέ­ρης, η Μέλ­πω και ο Οκτά­βιος Μερ­λιέ, οι τρα­γω­δί­ες, η ποί­η­ση και οι σκέ­ψεις του· το Δελ­φι­κό Όρα­μα και οι Δελ­φι­κές Εορ­τές, το μα­ταιω­μέ­νο Νο­μπέλ, οι ελ­λη­νι­κές και πα­γκό­σμιες πνευ­μα­τι­κές κα­τα­βο­λές του εθνι­κού ποι­η­τή· τα ρού­χα που ύφα­νε η Εύα για τα Δελ­φι­κά και για την ίδια, όταν πέ­τα­ξε τα δυ­τι­κά τής τό­τε μό­δας, «φτιαγ­μέ­να από μη­χα­νές από μέ­ταλ­λο... από σάρ­κα και αί­μα», τα χει­ρο­ποί­η­τα σαν­δά­λια της, τα εν­δύ­μα­τα που ύφα­νε η Άν­να για τον Άγ­γε­λο και για τις πε­λά­τισ­σές της, το νυ­φι­κό της Άν­νας, τα ίδια αυ­τά χρυ­σο­κόκ­κι­να μαλ­λιά της Εύ­ας, που «τη σκέ­πα­ζαν, αν τα 'ρι­χνε ως τα πό­δια», κα­τα­πώς ανα­φέ­ρει ο Σι­κε­λια­νός στον Αλα­φρο­ΐ­σκιω­το, όλα αυ­τά γί­νο­νται προ­σκύ­νη­μα σε έναν με­γά­λο ποι­η­τή, δά­νεια από με­γά­λα μου­σεία, αρ­χεία, συλ­λο­γές και συλ­λέ­κτες όλης της χώ­ρας.

Ο τε­λευ­ταί­ος χώ­ρος, η «κου­ζί­να», έμει­νε άθι­κτη, μη και σε κά­ποιες γω­νιές συ­να­ντη­θού­με με το βλέμ­μα του ποι­η­τή. Η με­γα­λο­γράμ­μα­τη υπο­γρα­φή του ξε­χύ­νε­ται στο εξω­τε­ρι­κό του κτι­ρί­ου, ως υπό­μνη­ση του αχω­ρή­του της το­πι­κής και εθνι­κής του πα­ρου­σί­ας.

Τις μου­σειο­λο­γι­κές με­λέ­τες εκ­πό­νη­σαν οι κα­θη­γη­τές του ΑΠΘ Μα­τού­λα Σκαλ­τσά και Πά­νος Τζώ­νος με τους συ­νερ­γά­τες τους (Δ. Πι­κο­πού­λου, Δρ. Π. Νί­τσιου, Κ. Γα­βα­λά ιστο­ρι­κοί-αρ­χαιο­λό­γοι-μου­σειο­λό­γοι, Λ. Τσο­λά­κη, αρ­χι­τέ­κτο­να και Κ. Κού­σκου­ρα, αρ­χι­τέ­κτο­να-μου­σειο­λό­γο). Την επι­στη­μο­νι­κή ευ­θύ­νη για τον Σι­κε­λια­νό εί­χε η Κα­θη­γή­τρια Νε­ο­ελ­λη­νι­κής Φι­λο­λο­γί­ας του Πα­νε­πι­στη­μί­ου Ιω­αν­νί­νων Α. Βο­για­τζό­γλου. Το 2020, το Μου­σείο, με­τά από κρί­ση, θε­ω­ρή­θη­κε υπο­ψή­φιο για το Βρα­βείο του Μου­σεί­ου της Ευ­ρώ­πης.

Βί­ντεο της πα­ρα­πά­νω πο­ρεί­ας στα ελ­λη­νι­κά ή και τα αγ­γλι­κά: