Κολάζ και πισίνες μετά μουσικής

Το όνο­μα του Michel Redolfi το διά­βα­σα πρώ­τη φο­ρά σε ένα δί­σκο του φί­λου μου Andre Jaume. Τί­τλος: Hardscore Cote d’ Azur 02, 1980. Τρεις συν­θέ­σεις του Andre Jaume στην πρώ­τη πλευ­ρά και δύο του Michel Redolfi στη δεύ­τε­ρη. Ο Redolfi ήταν επί­σης υπεύ­θυ­νος των ηχο­γρα­φή­σε­ων και μί­ξε­ων και ο ίδιος σχε­δί­α­σε το εξώ­φυλ­λο και χει­ρί­στη­κε το Synclavier. (Λέω «χει­ρί­στη­κε» για­τί δεν μου έρ­χε­ται το «έπαι­ξε», όπως λέ­με χω­ρίς δεύ­τε­ρη σκέ­ψη για τα κα­νο­νι­κά μου­σι­κά όρ­γα­να – εί­ναι απλώς θέ­μα χρό­νου και συ­νή­θειας;) Ο Andre Jaume κρα­τά και φυ­σά το τε­νό­ρο σα­ξό­φω­νο και το μπά­σο κλα­ρι­νέ­το, ενώ ο Frank Royon Le Mee βγά­ζει φω­νού­λες όπου βρει κε­νό.
Τα δύο κομ­μά­τια του Redolfi έχουν τους εξής τί­τλους: «Γέν­νη­ση και αγω­νία της λά­μπας που έχω στο προ­σκέ­φα­λό μου» και «Hardscore».Το πρώ­το, από­η­χος του γαλ­λι­κού σου­ρε­α­λι­σμού. Το δεύ­τε­ρο, με το σίγ­μα στο κέ­ντρο, από hardcore γί­νε­ται hardScore και ανά­με­σα στα άλ­λα ση­μαί­νει «δύ­σκο­λη παρ­τι­τού­ρα» ή «σκλη­ρή κι­νη­μα­το­γρα­φι­κή μου­σι­κή». Βα­σι­κό χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό, και στα δύο κομ­μά­τια, το ηλε­κτρο­νι­κό κο­λάζ. Εί­ναι αλή­θεια ότι στη ζω­γρα­φι­κή το κο­λάζ το αντι­με­τω­πί­ζου­με μια κι έξω. Βλέ­που­με απέ­να­ντί μας ολό­κλη­ρο τον πί­να­κα και ανα­γνω­ρί­ζου­με χαρ­τό­νια, εφη­με­ρί­δες, τε­νε­κέ­δες και άλ­λα ετε­ρό­κλη­τα αντι­κεί­με­να τα οποία συ­νυ­πάρ­χουν μέ­σα σε ένα συ­γκε­κρι­μέ­νο πλαί­σιο χά­ρη στις επι­λο­γές του καλ­λι­τέ­χνη. Στη μου­σι­κή το κο­λάζ αρ­χι­κά συν­δέ­θη­κε με ανά­λο­γες κα­τα­σκευ­ές όπου κυ­ριαρ­χού­σε η απρό­ο­πτη αλ­λα­γή ύφους με την πα­ρεμ­βο­λή απο­σπα­σμά­των από άλ­λες μου­σι­κές. Με την εφεύ­ρε­ση του μα­γνη­το­φώ­νου έγι­νε το δεύ­τε­ρο βή­μα και τώ­ρα με την ηλε­κτρο­νι­κή επε­ξερ­γα­σία το κο­λάζ πλέ­ον απλο­ποι­ή­θη­κε. Κό­βεις όπως θέ­λεις και το­πο­θε­τεί όπου θέ­λεις Αλ­λοιώ­νεις, πε­τάς, πα­ρα­μορ­φώ­νεις, επα­να­ε­πεμ­βαί­νεις κτλ. Βέ­βαια, στη μου­σι­κή το κο­λάζ δεν μπο­ρού­με να το δού­με ή έστω να το αντι­λη­φθού­με μία και έξω, όπως σε ένα ει­κα­στι­κό πε­ρί­γραμ­μα. Για­τί το μου­σι­κό κο­λάζ δια­μορ­φώ­νε­ται στη ροή του χρό­νου και επο­μέ­νως τα απο­σπά­σμα­τα μας δί­νο­νται λί­γο λί­γο, με το δευ­τε­ρό­λε­πτο. Ίσως στο τέ­λος αφού ακού­σου­με το κομ­μά­τι, να έχου­με την αί­σθη­ση του έρ­γου ως ενό­τη­τα (αν υπάρ­χει ενό­τη­τα, εν­νο­εί­ται) που ξε­τυ­λί­γε­ται στο χρό­νο και όχι στον τοί­χο μιας πι­να­κο­θή­κης.
Ηλε­κτρο­νι­κά κο­λάζ του Redolfi, σύ­ντο­μα με τη μορ­φή ερω­τή­σε­ων – απα­ντή­σε­ων και με ανά­λα­φρη και σα­φώς ει­ρω­νι­κή διά­θε­ση. Αντι­πα­ρα­θέ­σεις χω­ρίς βα­ριές ή υπερ­βο­λι­κά πυ­κνές ηχη­τι­κά κα­τα­στά­σεις. O Redolfi δεν κά­νει χρή­ση του κα­θιε­ρω­μέ­νου πλη­κτρο­λο­γί­ου με οκτά­βες που θε­ω­ρή­θη­κε κά­πο­τε ως το νέο «υπερ­πιά­νο». Κα­λύ­τε­ρα. Στο Hardscore ο Andre Jaume παί­ζει με το μπά­σο κλα­ρι­νέ­το το γνω­στό σουίνγκ In The Mood, της επο­χής του δευ­τέ­ρου πα­γκο­σμί­ου πο­λέ­μου, ενώ ο Redolfi το κό­βει από­το­μα και προ­σθέ­τει ηλε­κτρο­νι­κές πλα­κί­τσες. Εδώ αξί­ζει να θυ­μη­θού­με ότι η ίδια με­λω­δία έμει­νε και στη δι­κή μας ιστο­ρία με στί­χους πα­ρω­δί­ας όπως:

το βρα­κί του Σκό­μπι εί­ναι όλο κό­μποι…

Ο Michel Redolfi δεν ήταν φρό­νι­μο παι­δά­κι. Ήταν από τα άλ­λα, τα ανή­συ­χα και τα αει­κί­νη­τα. Το 1973 σε ηλι­κία 22 χρο­νών, επι­σκέ­πτε­ται τον John Appleton, κα­θη­γη­τή μου­σι­κής και υπεύ­θυ­νο του νέ­ου ηλε­κτρο­νι­κού στού­ντιο στο κολ­λέ­γιο Dartmouth των ΗΠΑ. Ερ­γά­ζε­ται με τους υπο­λο­γι­στές και ανά­με­σα στις πολ­λές πρω­τό­τυ­πες ιδέ­ες του, εντύ­πω­ση προ­κα­λεί το Body-speaker, ένα πε­ρί­ερ­γο σα­κά­κι με δυ­να­τό­τη­τες δη­μιουρ­γί­ας επι­τό­που ηλε­κτρο­νι­κής μου­σι­κής – φυ­σι­κά από αυ­τόν ή αυ­τήν που το φο­ρά­ει. Ο John Appleton δεν δι­στά­ζει να δη­λώ­σει ότι ο Redolfi εί­ναι ο μό­νος συν­θέ­της ο οποί­ος κα­τά­φε­ρε να συμ­φι­λιώ­σει στα έρ­γα του το γαλ­λι­κό και το αμε­ρι­κα­νι­κό ύφος της ηλε­κτρο­νι­κής μου­σι­κής. O Redolfi συ­νε­χί­ζει τις ανα­ζη­τή­σεις του και συ­νερ­γά­ζε­ται ταυ­το­χρό­νως με τρία κέ­ντρα μου­σι­κών υπο­λο­γι­στών στην Αμε­ρι­κή και στη Γαλ­λία. Ασχο­λεί­ται μα­νιω­δώς με τους ήχους του νε­ρού και της θά­λασ­σας και με την επε­ξερ­γα­σία μου­σι­κής η οποία εκ­πέ­μπε­ται μέ­σα στο νε­ρό. Κά­νει επί χρό­νια υπο­βρύ­χιες ηχο­γρα­φή­σεις με ει­δι­κά μι­κρό­φω­να συ­γκε­ντρώ­νο­ντας υλι­κό και μα­θαί­νο­ντας τις αντι­δρά­σεις του ήχου υπο­θα­λασ­σί­ως. Ένα μέ­ρος από τις ηχο­κα­τα­σκευ­ές του πή­ρε τη μορ­φή ενός δι­πλού άλ­μπουμ με τον τί­τλο Sonic Waters, Underwater Music, Hat Art 2002, 1984.
Ο πρώ­τος έχει στις δύο όψεις του τους τί­τλους: «Μου­σι­κή για φρέ­σκο νε­ρό» και «Μου­σι­κή για θα­λασ­σι­νό νε­ρό». Από το δί­σκο ακού­γο­νται οι ήχοι μέ­σω των με­γα­φώ­νων και εμείς κα­θό­μα­στε στο σπί­τι μας. Δεν συμ­βαί­νει όμως το ίδιο στη συ­ναυ­λία. Σε μια συ­ναυ­λία του Redolfi ο κό­σμος θα κα­θό­ταν γύ­ρω από την πι­σί­να ή θα επέ­πλεε ή θα βου­τού­σε στο νε­ρό για­τί ο ήχος θα έβγαι­νε προς τα έξω αφού θα περ­νού­σε πρώ­τα από το υδά­τι­νο πε­ρι­βάλ­λον. Τα με­γά­φω­να θα εξέ­πε­μπαν τη μου­σι­κή στη μά­ζα του ύδα­τος. Ο Redolfi δια­λέ­γει κα­θα­ρά ηχο­χρώ­μα­τα (από φλά­ου­το, άρ­πα και συν­θε­σάι­ζερ) για να φτιά­ξει μια δια­φα­νή και στιλ­πνή μου­σι­κή που θα μπο­ρέ­σει να δια­πε­ρά­σει και τα δύο πε­ρι­βάλ­λο­ντα, δη­λα­δή το υδά­τι­νο και το αε­ρο­δυ­να­μι­κό. Στό­χος του να συ­ντο­νί­σει τη μου­σι­κή με τις δο­νή­σεις της φύ­σης. Επί­σης ο ίδιος ξε­κα­θα­ρί­ζει τις θέ­σεις του: η συ­ναυ­λία έχει σκο­πό να προ­σφέ­ρει δυ­να­τό­τη­τες για νέ­ες εμπει­ρί­ες και όχι με­ρι­κά ακό­μη έρ­γα πει­ρα­μα­τι­κής μου­σι­κής. Ο ακρο­α­τής πα­ρα­κο­λου­θεί τις με­τα­μορ­φώ­σεις της επι­φά­νειας, βυ­θί­ζε­ται στην έντα­ση, στη θερ­μο­κρα­σία του νε­ρού και των δο­νή­σε­ων. Με δύο λό­για κο­λυ­μπά­ει κυ­ριο­λε­κτι­κά στους ήχους. Και ζει με την χα­ρά του ομα­δι­κού ξαφ­νιά­σμα­τος με τους άλ­λους συμ­με­τέ­χο­ντες. Εί­ναι η πρώ­τη φο­ρά που η επα­φή του αν­θρώ­που με το νε­ρό δεν γί­νε­ται για να κο­λυ­μπή­σει ή να πλυ­θεί, αλ­λά για να ακού­σει και να αι­σθαν­θεί μου­σι­κή.
Στο δεύ­τε­ρο δί­σκο του άλ­μπουμ Sonic Waters πε­ρι­λαμ­βά­νο­νται υπο­βρύ­χιες ηχο­γρα­φή­σεις του Redolfi στον Ει­ρη­νι­κό ωκε­α­νό. Τρία υδρο­μι­κρό­φω­να κα­τέ­γρα­ψαν το υλι­κό σε διά­φο­ρες φά­σεις. Αυ­τήν την πρώ­τη ύλη ο Redolfi την επε­ξερ­γά­στη­κε για να της δώ­σει την τε­λι­κή μορ­φή με την προ­σθή­κη μου­σι­κών ήχων και να την ανα­σχη­μα­τί­σει σε μια ορι­στι­κή μα­γνη­το­ται­νία η οποία έγι­νε δί­σκος. Επί­σης κα­τα­γρά­φο­νται ηχο­γρα­φή­σεις που χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­καν στις συ­ναυ­λί­ες σε πι­σί­νες, λί­μνες ή θά­λασ­σες. Το υγρό στοι­χείο υλο­ποιεί τους ήχους. Ο ακρο­α­τής έρ­χε­ται σε άμε­ση επα­φή μα­ζί τους, μπο­ρεί να τους πιά­σει, να τους αι­σθαν­θεί να τον δια­περ­νούν μέ­σα στο νε­ρό. Να ακού­ει τη μου­σι­κή με ολό­κλη­ρο το σώ­μα – μια τε­λεί­ως δια­φο­ρε­τι­κή ηχη­τι­κή εμπει­ρία. «Η ακρό­α­ση γί­νε­ται μέ­σω της διά­τα­ξης του αν­θρώ­πι­νου σκε­λε­τού. Τα ηχη­τι­κά κύ­μα­τα δια­περ­νούν το δέρ­μα και το σώ­μα το οποίο απο­τε­λεί­ται από νε­ρό κα­τά 80%. Το κρα­νίο και το κορ­μί δο­νού­νται από τον ήχο. Κι έτσι η μου­σι­κή έρ­χε­ται από μέ­σα», μας λέ­ει ο Michel Redolfi.

Κα­τό­πιν εορ­τής (α)

Tώ­ρα που ξα­να­κούω τον δεύ­τε­ρο δί­σκο αι­σθά­νο­μαι ότι η αρ­χι­κή έκ­πλη­ξη απο­δυ­να­μώ­θη­κε. Η ίδια η μου­σι­κή δεν μου φαί­νε­ται και τό­σο εν­δια­φέ­ρου­σα. Σαν να βγαί­νει από χέ­ρια τε­χνι­κών. Οι αν­θρώ­πι­νες δια­στά­σεις δεν εί­ναι φα­νε­ρές. Στην αρ­χή άκου­γα και φα­ντα­ζό­μου­να όλη αυ­τή την δια­φο­ρε­τι­κή ατμό­σφαι­ρα της «συ­ναυ­λί­ας». Χω­ρίς αί­θου­σα και καλ­λι­τε­χνι­κά σκο­τά­δια, χω­ρίς κα­θί­σμα­τα και στα­θε­ρή σκη­νή, χω­ρίς μου­σι­κά όρ­γα­να και μα­έ­στρους. Και οι ακρο­α­τές χω­ρίς επί­ση­μα ή κα­θη­με­ρι­νά εν­δύ­μα­τα, μό­νο με τα μα­γιό, εν­θου­σια­σμέ­νοι σαν παι­διά που ελευ­θε­ρώ­νο­νται και παί­ζουν. Βου­λιά­ζο­ντας στα «ηχη­τι­κά ύδα­τα» σαν την πρώ­τη εμπει­ρία του αγέν­νη­του στην πρώ­τη και αιώ­νια φω­λιά. Με ήχους να σε τρυ­πούν σαν φα­κί­ρη και να περ­νούν στην άλ­λη με­ριά. Αλ­λά και πά­λι προ­σγειώ­νο­μαι στην πο­λυ­θρό­να και έχω απέ­να­ντί μου το πι­κάπ και τα ηχεία, φο­ρώ πα­ντε­λό­νι και που­λό­βερ και ακούω μό­νο με τα αυ­τιά. Τό­τε κρί­νω αλ­λιώς τη μου­σι­κή και κά­ποια στιγ­μή δεν ερε­θί­ζει πια τη φα­ντα­σία μου και στα­μα­τώ.

Κα­τό­πιν εορ­τής (β)

Ο Michel Redolfi επα­νέρ­χε­ται με το CD Sonic Waters No 2 – Underwater Music 1983 – 1989, Ηat Art 6026. Δη­λώ­νει ευ­χα­ρι­στη­μέ­νος για­τί με την ψη­φια­κή τε­χνι­κή κα­τα­γρα­φής και επε­ξερ­γα­σί­ας η σιω­πή απο­κτά οντό­τη­τα. Δη­λα­δή πώς; Μας τεί­νει χεί­ρα βοη­θεί­ας: Η μεί­ξη ελευ­θε­ρώ­νε­ται από πε­ριτ­τούς θο­ρύ­βους. Πά­ντως ο John Cage επι­μέ­νει ότι δεν υπάρ­χει από­λυ­τη σιω­πή. Σε τέ­λεια ρυθ­μι­σμέ­νες συν­θή­κες άη­χου δω­μα­τί­ου ακού­με την καρ­διά και το νευ­ρι­κό μας σύ­στη­μα. Ο δε Bruce Nauman λέ­ει: «Δεν υπάρ­χει σιω­πή. Το μυα­λό σου πα­ρά­γει θό­ρυ­βο». (Στο τεύ­χος 1/2009 της έκ­δο­σης Αlloglotta – Σιω­πή και θό­ρυ­βος).
Φυ­σι­κά έχει και ο φου­του­ρι­σμός το με­ρί­διό του, όχι όμως με τις «συμ­φω­νί­ες των θο­ρύ­βων». Ο Redolfi απω­θεί αυ­τήν την επι­θε­τι­κή φου­του­ρι­στι­κή πλευ­ρά και στο­χεύ­ει στην ει­ρη­νι­κή και ονει­ρι­κή ατμό­σφαι­ρα, ίσως πιο κο­ντά στο new age της επο­χής. Τε­λι­κά το CD δεν προ­σθέ­τει κά­τι και­νούρ­γιο. Πρό­κει­ται για το ίδιο υλι­κό ψη­φια­κά δια­τυ­πω­μέ­νο. Η έκ­πλη­ξη της πρώ­της εκ­δο­χής δεν επα­να­λαμ­βά­νε­ται.

Κα­τό­πιν εορ­τής (γ)

Στο βι­βλίο του Walter F. Otto Διό­νυ­σος, μύ­θος και λα­τρεία (ει­σα­γω­γή -με­τά­φρα­ση Θ. Λου­πα­σά­κη, Εκ­δό­σεις του 21ου), δια­βά­ζου­με ότι «μέ­σα στο υγρό συ­ντε­λεί­ται η πα­ρα­γω­γή. Από αυ­τό προ­έρ­χε­ται και η γέν­νη­ση. Το νε­ρό γι­νό­ταν πά­ντο­τε αι­σθη­τό ως το στοι­χείο του θη­λυ­κού». Λί­γες σε­λί­δες πα­ρα­κά­τω ο συγ­γρα­φέ­ας, σ’ αυ­τό το βι­βλίο που πρω­το­εκ­δό­θη­κε το 1933, υπο­στη­ρί­ζει ότι έχει εντο­πί­σει την κα­τα­γω­γή των γυ­ναι­κών του Διο­νύ­σου στο υγρό στοι­χείο «από όπου ανα­δύ­ο­νται τα πνεύ­μα­τα της θη­λυ­κό­τη­τας μα­ζί με την μα­γεία της ομορ­φιάς, της μη­τρό­τη­τας, της μου­σι­κής, της προ­φη­τεί­ας και του θα­νά­του». Φυ­σι­κά δεν μπο­ρού­με να δού­με τον Michel Redolfi σαν μια σύγ­χρο­νη… «ανα­δυο­μέ­νη Αφρο­δί­τη»! Και σί­γου­ρα όλη η μου­σι­κή δεν πη­γά­ζει από το υγρό στοι­χείο. Ας μην το πα­ρα­κά­νου­με. Θα γί­νει όμως κα­τα­νοη­τό αν πού­με ότι η μου­σι­κή εί­ναι αέ­ρας; Το ξέ­ρω ότι ακού­γε­ται πα­ρά­ξε­νο στην αρ­χή, ιδί­ως σε εκεί­νους που έμα­θαν ή τους έμα­θαν ή γε­νι­κώς τους συμ­φέ­ρει να ταυ­τί­ζουν τη μου­σι­κή με στε­ρεά αντι­κεί­με­να και αντι­πα­ρο­χές: παρ­τι­τού­ρες, ορ­γα­νο­λο­γί­ες, ανα­λό­για, μι­σθοί και έν­ση­μα, δελ­τία τύ­που, φρά­κα και πό­ντιουμ, μέ­γα­ρα δια­φό­ρων δια­στά­σε­ων, επι­τρο­πές, ερ­γο­λα­βί­ες… Κι όμως με όποιο τρό­πο και αν παί­ζε­ται ή ανα­πα­ρά­γε­ται η μου­σι­κή εί­ναι απλώς αέ­ρας ή έστω δο­νή­σεις του αέ­ρα. Ας θυ­μη­θού­με άλ­λη μια φο­ρά τον Eric Dolphy (αιω­νία του η μνή­μη και η μου­σι­κή): «Όταν ακούς μου­σι­κή, αφού τε­λειώ­σει, σκορ­πί­ζε­ται στον αέ­ρα, δεν μπο­ρείς πο­τέ να την ξα­να­πιά­σεις».
Το υδά­τι­νο στοι­χείο και ο αέ­ρας… αό­ρι­στες κα­τα­στά­σεις. Ευ­τυ­χώς όμως η πρώ­τη ύλη της μου­σι­κής πα­τά­ει επι­τέ­λους σε κά­τι συ­μπα­γές: στο σώ­μα μας, αλ­λά και στη φω­νή. Αυ­τά ήταν τα πρώ­τα «όρ­γα­να» που διέ­θε­τε ο άν­θρω­πος για να φτιά­ξει όλων των ει­δών τους ήχους, από τό­τε που με­τρού­με την πα­ρου­σία του στη γη. Και το ωραίο εί­ναι ότι τα «όρ­γα­να» αυ­τά δεν εξα­ντλή­θη­καν και εξα­κο­λου­θούν να απο­τε­λούν τον «κύ­ριο φο­ρέα για τη δη­μιουρ­γία μα­γεί­ας», όπως γρά­φει ο Harry Partch. Από εδώ ξα­νοι­γό­μα­στε προς άλ­λες κα­τευ­θύν­σεις και κα­λό εί­ναι να κά­νου­με διά­λειμ­μα.