In principio erat verbum {Α' μέρος}

Πριν από με­ρι­κές μέ­ρες, συ­ζη­τώ­ντας τε­χνι­κά και θε­ω­ρη­τι­κά πράγ­μα­τα με την φί­λη και ομό­τε­χνο Ε.Φ., τόλ­μη­σα μια πα­ρέκ­βα­ση με θέ­μα την αρ­χι­τε­κτο­νι­κή έκ­φρα­ση θε­με­λια­κών και αιώ­νιων ιδε­ών: χω­ρίς κα­νέ­να δι­σταγ­μό, όπως συ­χνά στο πα­ρελ­θόν, ισχυ­ρί­σθη­κα και εκεί­νη συμ­φώ­νη­σε, ότι ως προς αυ­τό το θέ­μα, ανά­με­σα στα ανα­ρίθ­μη­τα έρ­γα της αρ­χι­τε­κτο­νι­κής, από την Νε­ο­λι­θι­κή επο­χή έως τον 21ο αιώ­να, η Με­γά­λη Πυ­ρα­μί­δα, με το απο­λύ­τως στοι­χειώ­δες σχή­μα και την συ­μπα­γή δο­μή της, κα­τέ­χει την πρώ­τη θέ­ση. Ποιο άλ­λο κτί­σμα έχει τό­σο απλή μορ­φή και αι­σθη­τι­κή δύ­να­μη; Ποιο άλ­λο συ­νά­δει τό­σο τέ­λεια με μια κε­ντρι­κή ιδέα σχε­δια­σμού και μια θε­με­λια­κή ιδέα συμ­βο­λι­κής λει­τουρ­γί­ας; Διό­λου τυ­χαία, μια αρ­χαία πα­ροι­μία λέ­ει: «…τα πά­ντα έχουν έναν ανί­κη­το εχθρό… τον Χρό­νο. Αλ­λά και αυ­τός έχει τον δι­κό του εχθρό: τη Με­γά­λη Πυ­ρα­μί­δα». 
Ενώ έλε­γα αυ­τά η σκέ­ψη μου έτρε­χε σε πο­λύ πα­λιές εμπει­ρί­ες και θε­ω­ρί­ες μου, που μό­νο απο­σπα­σμα­τι­κά εί­χα κα­τά και­ρούς κοι­νο­ποι­ή­σει. Τώ­ρα πα­ρα­τη­ρώ απο­λο­γη­τι­κά ότι αυ­τή η απο­σπα­σμα­τι­κό­τη­τα δεν θέ­λει να δώ­σει τη θέ­ση της σε κά­τι πε­ρισ­σό­τε­ρο συ­νε­κτι­κό … Όμως, ακό­μη και έτσι μου φαί­νε­ται ότι αξί­ζει να εκτε­θεί … Αλ­λά από ποιο ση­μείο να ξα­να­πιά­σω το νή­μα;

Θέ­ση και στά­ση της μο­να­χι­κής πέ­τρας: Η γή­ι­νη επι­φά­νεια εύ­κο­λα απα­τά. Το χω­μά­τι­νο μέ­ρος της εί­ναι πο­λύ εκτε­νέ­στε­ρο από το πέ­τρι­νο. Βα­θύ­τε­ρα όμως, υπάρ­χει πα­ντού μό­νον συ­μπα­γής βρά­χος. Τα βου­νά απο­τε­λούν απλώς τα ορα­τά μέ­ρη του. Από αυ­τά, άλ­λω­στε, προ­έρ­χο­νται και τα κά­θε λο­γής κομ­μά­τια που σω­ρη­δόν σκε­πά­ζουν τα πό­δια των ορ­θο­πλα­γιών και μα­ζι­κά με­τα­μορ­φώ­νο­νται σε βό­τσα­λα και άμ­μο κα­τά μή­κος πο­τα­μών, λι­μνών και θα­λασ­σών. Ομοί­ως προ­έρ­χο­νται τα θραυ­στά υλι­κά των διά­στρω­των πε­τρω­μά­των και τα υλι­κά τα ανα­κα­τε­μέ­να με τα διά­φο­ρα χώ­μα­τα των κά­μπων. Γε­νι­κός νό­μος σε όλες τις πε­ρι­πτώ­σεις εί­ναι ότι όλα αυ­τά μι­κραί­νουν συ­νε­χώς κα­θώς αρ­γά ή γρή­γο­ρα απο­μα­κρύ­νο­νται από το μη­τρι­κό πέ­τρω­μα.
Ένας άλ­λος γε­νι­κός νό­μος, αυ­τός που έχει τη με­γα­λύ­τε­ρη ση­μα­σία για το θέ­μα, λέ­ει: ό,τι εί­ναι όρ­θιο αρ­γά ή γρή­γο­ρα πέ­φτει και πο­τέ δεν ξα­να­ση­κώ­νε­ται από μό­νο του. Έτσι, οι με­γά­λες μο­να­χι­κές πε­πλα­τυ­σμέ­νες ή μα­κρό­στε­νες πέ­τρες απε­χθά­νο­νται την ορ­θο­στα­σία και προ­τι­μούν να ανα­παύ­ο­νται εξα­πλω­μέ­νες. Τού­το συμ­βαί­νει πά­ντο­τε όταν μια διά­στα­ση εί­ναι δι­πλά­σια των άλ­λων και φθά­νει το ύψος αν­θρώ­πι­νου σώ­μα­τος. Φυ­σι­κές εξαι­ρέ­σεις δεν υπάρ­χουν – ού­τε μια στο τρι­σε­κα­τομ­μύ­ριο, οπου­δή­πο­τε στη Γη, τη Σε­λή­νη ή άλ­λο πε­τρώ­δες ου­ρά­νιο σώ­μα.
Η ανα­φο­ρά του αν­θρώ­πι­νου σώ­μα­τος εδώ δεν εί­ναι τυ­χαία. Αυ­τό, όπως και εκεί­νο άλ­λων ζώ­ων, έχει την δύ­να­μη να μέ­νει όρ­θιο επί ώρες ενά­ντια στο βά­ρος του. Κά­θε τό­σο όμως θέ­λει να ανα­παύ­ε­ται ξα­πλω­μέ­νο και κά­πο­τε δεν μπο­ρεί πια να ξα­να­ση­κω­θεί. Συ­νο­λι­κά ο χρό­νος της όρ­θιας στά­σης του εί­ναι ελά­χι­στος μπρο­στά σε εκεί­νον της ανά­παυ­σης, του ύπνου και του ορι­ζό­ντια εντα­φια­σμέ­νου λει­ψά­νου. Διό­λου τυ­χαία, η όρ­θια στά­ση δή­λω­νε πά­ντο­τε τη δύ­να­μη και το σφρί­γος της ζω­ής… την άρ­νη­ση της φθο­ράς και του θα­νά­του. Η ίδια κυ­ρί­ως εμπνέ­ει τις συμ­βο­λι­κές και καλ­λι­τε­χνι­κές πα­ρα­στά­σεις αυ­τών των ιδιο­τή­των.

Μια συμ­βο­λι­κή πα­ρά­στα­ση της άρ­νη­σης του θα­νά­του και έκ­φρα­ση διεκ­δί­κη­σης δύ­να­μης και ανα­γνώ­ρι­σης, κα­τ’ εμέ η πλέ­ον εμ­βλη­μα­τι­κή και εκ­φρα­στι­κή, εί­ναι ο ορ­θό­λι­θος και τα έως σή­με­ρα πα­ρά­γω­γά του, όπως ο οβε­λί­σκος, η ανα­μνη­στι­κή ή η επι­τύμ­βια στή­λη –από την Ιρ­λαν­δία και το Göbekli Tepe, έως το Αξούμ και το Πε­κί­νο–, οι κί­ο­νες του Ασό­κα, οι επι­τά­φιοι σταυ­ροί ή τα Μο­άι στο Ρα­πα­νουί, αλ­λά και τα λοι­πά τα­πει­νό­τε­ρα συ­να­φή, όπως οι ξύ­λι­νοι ιστοί, οι ξύ­λι­νοι σταυ­ροί, ή πο­λύ πα­λιό­τε­ρα το κου­πί που έστη­σε ο Οδυσ­σέ­ας στον τά­φο του Ελ­πή­νο­ρα. Όλα αυ­τά στά­θη­καν κά­πο­τε ή στέ­κουν ακό­μη όρ­θια σε πεί­σμα του πα­γκό­σμιου νό­μου των ξα­πλω­μέ­νων μο­να­χι­κών μα­κρό­στε­νων σχη­μά­των. 
Εάν σε πα­ρα­λία με με­γά­λα πλα­κε­ρά βό­τσα­λα δεις έστω ένα από αυ­τά να εί­ναι όρ­θιο, αυ­τό­μα­τα φα­ντά­ζε­σαι ότι κά­ποιος το έστη­σε. Εάν σε πα­ρα­λία με μό­νο ψι­λή άμ­μο δεις έναν ακα­τέρ­γα­στο ορ­θο­γώ­νιο λί­θο, αυ­τό­μα­τα φα­ντά­ζε­σαι ότι κά­ποιος τον έφε­ρε. Εάν σε μια αχα­νή πε­τρώ­δη έρη­μο δεις έναν μο­να­χι­κό, με­γά­λο και μα­κρό­στε­νο λί­θο σε τέ­λεια όρ­θια θέ­ση, αμέ­σως γνω­ρί­ζεις ότι κά­ποιος τον έστη­σε. Πό­σω μάλ­λον εάν σε έναν απέ­ρα­ντο κα­τα­πρά­σι­νο κά­μπο με πα­χύ αφρά­το χώ­μα, όπου δύ­σκο­λα μπο­ρείς να βρεις με­ρι­κά πε­τρα­δά­κια, δεις ξαφ­νι­κά όρ­θιο έναν γι­γά­ντιο ακα­τέρ­γα­στο λί­θο με δύο μέ­τρα πά­χος και δέ­κα μέ­τρα ύψος!
Αν συ­γκρί­νου­με τις πα­ρα­πά­νω πε­ρι­πτώ­σεις, κοι­νό ση­μείο τους εί­ναι ότι μαρ­τυ­ρούν πρό­θε­ση και δρά­ση, αν­θρώ­που μό­νον και όχι ζώ­ου. Η μαρ­τυ­ρία αυ­τή εί­ναι απο­λύ­τως σα­φής και μο­νο­σή­μα­ντη, έστω και εάν πα­ρά­γε­ται από την ελά­χι­στη δυ­να­τή δρά­ση: δεν πε­ριέ­χει κα­τερ­γα­σία, δια­μόρ­φω­ση πε­ρι­βάλ­λο­ντος, γράμ­μα­τα ή δια­κο­σμή­σεις. Απλώς συ­νί­στα­ται στο ελά­χι­στο ή το επό­με­νό του: το σή­κω­μα μιας τυ­χαί­ας μα­κρό­στε­νης πέ­τρας στον τό­πο της, ή μα­κριά από αυ­τόν. 
Για κά­ποιον υπο­θε­τι­κό νο­ή­μο­να εξε­ρευ­νη­τή της Σε­λή­νης ή άλ­λης πα­ρό­μοιας ακα­τοί­κη­της δια­στη­μι­κής ερη­μιάς, οποια­δή­πο­τε ικα­νών δια­στά­σε­ων ακα­τέρ­γα­στη πέ­τρα στη­μέ­νη όρ­θια, με με­ρι­κά λι­θά­ρια από κά­τω για στη­ρίγ­μα­τα, πρέ­πει ως από­δει­ξη εξω­γή­ι­νης δρά­σης να εί­ναι πο­λύ ση­μα­ντι­κό­τε­ρη από ολό­κλη­ρο κου­φά­ρι πο­λύ­πλο­κου υψη­λής τε­χνο­λο­γί­ας δια­στη­μό­πλοιου. Το στή­σι­μο της πέ­τρας προ­ϋ­πο­θέ­τει προ­σε­δά­φι­ση και εμπρό­θε­τη ενα­σχό­λη­ση, ενώ το άλ­λο εύ­ρη­μα απλώς μπο­ρεί να οφεί­λε­ται σε πτώ­ση με­τά από ατύ­χη­μα. Ει­δι­κό­τε­ρα η εμπρό­θε­τη ενα­σχό­λη­ση θέ­τει αυ­το­μά­τως ερω­τή­μα­τα για το νό­η­μα, ενώ η ακού­σια πτώ­ση δεν εμπε­ριέ­χει νο­ή­μα­τα. Πό­σω μάλ­λον εάν αυ­τά συμ­βαί­νουν στην Γη ως απο­τυ­πώ­μα­τα αν­θρώ­πι­νης δρά­σης και ως φο­ρείς νοη­μά­των που μό­νον νο­ή­μο­να όντα του αυ­τού εί­δους εί­ναι σε θέ­ση να κα­τα­νο­ή­σουν κα­λύ­τε­ρα. 
Όντα θνη­τά με φα­ντα­σία και πό­θο ζω­ής εύ­κο­λα βυ­θί­ζο­νται σε ανα­ζη­τή­σεις νοη­μά­των ή απα­ντή­σε­ων σε ανα­πά­ντη­τα –και γι’ αυ­τό αθέ­μι­τα– ερω­τή­μα­τα. Εύ­κο­λα ανα­ζη­τούν τρό­πους δια­πραγ­μά­τευ­σης της μοί­ρας τους με τον πρώ­το θεό που θα επι­νο­ή­σουν και κυ­ρί­ως εύ­κο­λα συλ­λαμ­βά­νουν την ιδέα ότι το στή­σι­μο μα­κρό­στε­νων με­γά­λων λί­θων απο­δει­κνύ­ει μό­νον αν­θρώ­πι­νη βού­λη­ση για το­πι­κή και ιστο­ρι­κή σή­μαν­ση. Κυ­ρί­ως σή­μαν­ση τό­που τα­φής ή μνή­μης ενός αρ­χη­γού και εν ταυ­τώ οριο­θέ­τη­ση της συν­δε­ό­με­νης με τη δρά­ση του επι­κρά­τειας. Ορ­θό­λι­θοι λοι­πόν, πα­κτω­μέ­νοι στη γη τους, στη­τοί και αγέ­ρω­χοι επί πέ­ντε, οκτώ ή έντε­κα χι­λιά­δες χρό­νια, σκαμ­μέ­νοι βα­θιά από και­ρούς που δεν θα άντε­χε θνη­τός ού­τε για δύο ώρες, εξα­κο­λου­θούν ακό­μη ως ακοί­μη­τοι φρου­ροί να εκτε­λούν πι­στά τις εντο­λές που έλα­βαν από τους αρ­χαί­ους δη­μιουρ­γούς τους, των οποί­ων η ταυ­τό­τη­τα έχει προ πολ­λού χα­θεί κά­τω από αμέ­τρη­τα ιστο­ρι­κά στρώ­μα­τα κα­το­χής και δρά­σης τρια­κο­σί­ων ή πε­ντα­κο­σί­ων (!) αν­θρώ­πι­νων γε­νε­ών. Μοιά­ζουν, αλ­λά σε ασυ­γκρί­τως με­γα­λύ­τε­ρη χρο­νι­κή κλί­μα­κα, με στρα­τιώ­τες που με­τά τον Β΄ Πα­γκό­σμιο πό­λε­μο εξα­κο­λου­θού­σαν επί πολ­λές τε­τρα­ε­τί­ες να φυ­λά­νε τις θέ­σεις τους σε κά­ποια ερη­μο­νή­σια του Ει­ρη­νι­κού, μιας και δεν εί­χαν φθά­σει σε αυ­τούς οι ει­δή­σεις για τη λή­ξη εκεί­νου του πο­λέ­μου.

Μο­νό­λι­θος:Ο όρος, οι­κεί­ος σε όλους, εί­ναι εύ­λο­γος μό­νον όταν ανα­φέ­ρε­ται σε ενιαία λί­θι­να αντι­κεί­με­να που λό­γω με­γέ­θους, όπως π.χ. οι με­γά­λοι κί­ο­νες, συ­νή­θως απαρ­τί­ζο­νται από πε­ρισ­σό­τε­ρους λί­θους. Η προ­τί­μη­ση της πο­λύ­λι­θης εκτέ­λε­σης συ­νή­θως απο­δί­δε­ται σε όρια των με­τα­φο­ρι­κών και ανυ­ψω­τι­κών μέ­σων. Τού­το όντως ισχύ­ει, όμως πο­λύ πε­ρισ­σό­τε­ρο ίσχυαν οι απο­στά­σεις των εσω­τε­ρι­κών ασυ­νε­χειών των πε­τρω­μά­των στα διά­φο­ρα λα­το­μεία. Όταν αυ­τές ήταν αρ­κε­τά με­γά­λες η μο­νό­λι­θη εκτέ­λε­ση ήταν συ­χνά προ­τι­μό­τε­ρη – πα­ρά τις δυ­σκο­λί­ες της με­τα­φο­ράς.
Πλην του με­γέ­θους, άλ­λες δια­κρί­σεις, όπως π.χ. με­τα­ξύ κα­τερ­γα­σμέ­νων και ακα­τέρ­γα­στων λί­θι­νων όγκων, ου­δό­λως με­τα­βάλ­λουν τον χα­ρα­κτη­ρι­σμό αυ­τών ως μο­νο­λί­θων. Οι ιστο­ρι­κοί μο­νό­λι­θοι (πολ­λές εκα­το­ντά­δες άνω των τριά­ντα τό­νων και χι­λιά­δες με­τα­ξύ δέ­κα και τριά­ντα τό­νων), δια­κρί­νο­νται: σε ημι­τε­λείς εντός λα­το­μεί­ων και σε χρη­σι­μο­ποι­η­μέ­νους. Αυ­τοί πά­λι δια­κρί­νο­νται σε απλώς με­τα­κι­νη­μέ­νους ή σε με­τα­κι­νη­μέ­νους και ανορ­θω­μέ­νους, ή ανυ­ψω­μέ­νους. Τα αντί­στοι­χα μή­κη και βά­ρη του με­γί­στου εκά­στης κα­τη­γο­ρί­ας εί­ναι για τους προ­βιο­μη­χα­νι­κούς χρό­νους 46 μ. / 5.000 τό­νοι, 13 μ. / 1.500 τό­νοι, 33,5 μ. / 550 τό­νοι, 27 μ. / 600 τό­νοι!
Η γοη­τεία των μο­νό­λι­θων δεν εί­ναι αι­σθη­τή σε όλους, όπως ήταν π.χ. εκεί­νη της υπέ­ρο­χης Μπρι­ζίτ. Για την κα­τα­νό­η­ση και την από­λαυ­σή της απαι­τεί­ται ταυ­τό­χρο­νη εξοι­κεί­ω­ση με ζη­τή­μα­τα της φύ­σης, της φυ­σι­κής, της ιστο­ρί­ας, της κοι­νω­νί­ας της ομα­δι­κής δρά­σης και της ατο­μι­κής ύπαρ­ξης. Απαι­τεί­ται επί­σης κα­λή συ­γκρά­τη­ση ει­κό­νων μέ­σα από τις σε­λί­δες της λο­γο­τε­χνί­ας, μέ­σα από τα έρ­γα της ζω­γρα­φι­κής ή της φω­το­γρα­φί­ας και του κι­νη­μα­το­γρά­φου. Απαι­τού­νται, τέ­λος, κά­ποιες προ­σω­πι­κές εμπει­ρί­ες και όχι μό­νον: πο­λύ πε­ρισ­σό­τε­ρο κοι­νές εμπει­ρί­ες ανα­φο­ράς με­τα­ξύ όλων εκεί­νων που θέ­λουν μέ­σω της μνή­μης και της εξι­στό­ρη­σης να επι­σκε­φθούν ομα­δι­κά το κοι­νό πα­ρελ­θόν τους. Αυ­τά εί­ναι ένας ακό­μη λό­γος για τον οποίο μα­κα­ρί­ζω τους πο­δο­σφαι­ρό­φι­λους που με τό­σο πά­θος αλ­λά και κα­λή ενη­μέ­ρω­ση εξι­στο­ρούν, ανα­λύ­ουν και πλή­ρεις μέ­θε­ξης, με κα­λά δια­λεγ­μέ­νες λέ­ξεις ξα­να­ζω­ντα­νεύ­ουν στιγ­μιό­τυ­πα, ή ολό­κλη­ρα πο­δο­σφαι­ρι­κά ημί­χρο­να, χω­ρίς καν να πλη­ρώ­νο­νται για τον κό­πο και την τε­ρά­στια ευ­ρυ­μά­θειά τους – ποιος, πό­τε, σε ποια χρο­νι­κή στιγ­μή, ποιες οι πα­ρα­τά­σεις, ποιες οι πα­ρα­τη­ρή­σεις των ει­δι­κών σχο­λια­στών, σε ποια φύλ­λα, πως αντέ­δρα­σε η διοί­κη­ση, τι υπάρ­χει «πιο πί­σω» και πολ­λά άλ­λα. Δο­μη­μέ­νες πλη­ρο­φο­ρί­ες και σκέ­ψεις που θα γέ­μι­ζαν πολ­λές σε­λί­δες για κά­θε έναν από τους επί μέ­ρους αγώ­νες μιας ολό­κλη­ρης δε­κα­ε­τί­ας, που συ­χνά τους κα­λύ­πτουν επαρ­κώς οι εναρ­γέ­στε­ροι ρέ­κτες του εί­δους σε εκα­το­ντά­δες εξει­δι­κευ­μέ­να στέ­κια και κα­φε­νεία της χώ­ρας.

Δεν μπο­ρώ να φα­ντα­στώ πό­σο ψη­λά θα έφθα­ναν οι ανο­ρε­κτι­κοί για τα εγκυ­κλο­παι­δι­κά της επι­στή­μης φοι­τη­τές μας, αν εί­χαν μέ­σα τους το ένα δέ­κα­το του θε­μα­τι­κού έρω­τα των προ­α­να­φερ­θέ­ντων (και πό­σο γε­λοί­οι θα ήταν οι τε­λευ­ταί­οι, αν αντί να μι­λούν από στή­θους και εκ πνευ­μα­τι­κής πε­ριου­σί­ας έπρε­πε να κοι­τά­ζουν συ­χνά πυ­κνά στο κι­νη­τό τους).
Μπο­ρώ όμως να φα­ντα­στώ πως δρού­σαν στις πα­λιές κοι­νω­νί­ες οι μο­νό­λι­θοι. Τού­το άλ­λω­στε δεν εί­ναι δύ­σκο­λο, αν έχει κα­νείς δια­βά­σει τους θρύ­λους από την ανύ­ψω­ση των οβε­λί­σκων της Ρώ­μης, ή αν έχει δει τις ει­κό­νες της πλα­τεί­ας Ομο­νοί­ας στο Πα­ρί­σι, με εκα­τό χι­λιά­δες άτο­μα να πα­ρα­κο­λου­θούν κρα­τώ­ντας την ανα­πνοή τους της ανύ­ψω­ση του οβε­λί­σκου του Λού­ξορ. Πά­μπολ­λες τέ­τοιες ιστο­ρί­ες, μι­κρό μό­νο πο­σο­στό του αρ­χι­κού απο­θέ­μα­τος, έφθα­σαν στις μέ­ρες μας μέ­σα από τη ζω­ντα­νή ανα­με­τά­δο­ση και την ιστο­ρι­κή κα­τα­γρα­φή, μέ­τρο κα­θ’ αυ­τές της τε­ρά­στιας γοη­τεί­ας των μο­νο­λί­θων και της απή­χη­σης των σχε­τι­κών με αυ­τούς ερ­γα­σιών – η χύ­τευ­ση της γι­γά­ντιας κα­μπά­νας από τον νε­α­ρό Μπο­ρί­σκα στο τε­λευ­ταίο επει­σό­διο του Andrei Rublev του Ταρ­κόφ­σκι δί­νει μια ιδέα της απή­χη­σης των ιστο­ριών των με­γά­λων έρ­γων του πα­λιού και­ρού.

Σχή­μα­τα και υλι­κά: Η ανά­γκη της ευ­στά­θειας και ακι­νη­σί­ας ενός κτί­σμα­τος ικα­νο­ποιεί­ται κα­λά όταν αυ­τό εί­ναι κυ­βοει­δές, αλ­λά ακό­μη κα­λύ­τε­ρα όταν φέρ­νει προς πυ­ρα­μί­δα. Ομοί­ως η ανά­γκη της μη­χα­νι­κής αντο­χής και διάρ­κειας ικα­νο­ποιεί­ται μάλ­λον με την δρυ (συ­να­φές το λα­τι­νι­κό dur εξ ου duration κ.λπ) πα­ρά με το πευ­κό­ξυ­λο. Ακό­μη κα­λύ­τε­ρα όμως με τον σκλη­ρό λί­θο και δη με τον ογκώ­δη. Διό­λου τυ­χαία, όπου υπάρ­χουν κα­τάλ­λη­λα δά­ση τα σπί­τια μπο­ρεί να εί­ναι ξύ­λι­να … τα­φι­κά, όμως, και ανα­μνη­στι­κά κτί­σμα­τα γί­νο­νται πά­ντο­τε λί­θι­να, έστω και εάν οι κα­τάλ­λη­λοι γι’ αυ­τά λί­θοι βρί­σκο­νται σε απα­γο­ρευ­τι­κές για κά­θε άλ­λη χρή­ση απο­στά­σεις.
Εν τού­τοις, για τους γλυ­πτούς το­τε­μι­κούς ιστούς της Haida με ξε­κου­φω­μέ­νο εσω­τε­ρι­κό, όπου ενί­ο­τε φυ­λάσ­σο­νταν οι λει­ψα­νο­θή­κες με­γά­λων προ­γό­νων, χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­καν τε­ρά­στια δέν­δρα πο­λύ μα­κρι­νών τό­πων – η από­κτη­ση και με­τα­φο­ρά των οποί­ων απο­τε­λού­σε αλη­θι­νή, ενί­ο­τε πο­λε­μι­κή, επο­ποι­ία. Ομοί­ως και για ορι­σμέ­νους ξύ­λι­νους τα­φι­κούς θα­λά­μους-μι­μή­σεις οι­κιών στο εσω­τε­ρι­κό κά­ποιων τύμ­βων στη Φρυ­γία. Αλ­λά αυ­τά εί­ναι απλώς εξαι­ρέ­σεις του πα­γκό­σμιου κα­νό­να της πέ­τρας.

Έν­νοιες και σύμ­βο­λα: Τα σύμ­βο­λα εί­ναι μεν συμ­βά­σεις, αλ­λά πά­ντως όχι τυ­χαί­ες. Η έν­νοια της ευ­στά­θειας και ακι­νη­σί­ας συμ­βο­λί­ζε­ται κα­λά με έναν κύ­βο, αλ­λά ακό­μη κα­λύ­τε­ρα με μια πυ­ρα­μί­δα. Σε κά­θε πε­ρί­πτω­ση τα σχή­μα­τα αυ­τά υπερ­βαί­νουν την απλή εξυ­πη­ρέ­τη­ση των πρα­κτι­κών λό­γων και γί­νο­νται σύμ­βο­λα των αντί­στοι­χων αφη­ρη­μέ­νων εν­νοιών μό­νον όταν εί­ναι απο­λύ­τως στοι­χειώ­δη, κα­νο­νι­κά και τέ­λεια, δη­λα­δή με αμ­φί­πλευ­ρη ισο­με­τρία, απο­λύ­τως επί­πε­δες επι­φά­νειες και απο­λύ­τως ευ­θεί­ες ακ­μές, ώστε να χω­ρούν στον ελά­χι­στο οπτι­κό ορι­σμό και σε με­ρι­κές μό­νο λέ­ξεις. Συ­νε­πώς, ακό­μη και οι τυ­χαί­ες φλε­βώ­σεις, ή χρω­μα­τι­κές δια­κυ­μάν­σεις του υλι­κού πρέ­πει να εξου­δε­τε­ρώ­νο­νται εί­τε με κά­ποιον τέ­λειο και αν­θε­κτι­κό επι­χρω­μα­τι­σμό ή με ανα­κλα­στι­κή λεί­αν­ση – που για να μη γί­νε­ται εκτυ­φλω­τι­κή πρέ­πει το σώ­μα να εί­ναι ενί­ο­τε σχε­δόν μαύ­ρο.

Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λό­γος: Ήταν τέ­λη Ιου­νί­ου του 1977, όταν χά­ρις στην Κα­τε­ρί­να μπο­ρού­σα επί ημέ­ρες να πε­ρι­πλα­νιέ­μαι σχε­δόν μα­γε­μέ­νος στα ιστο­ρι­κά κτή­ρια του Πα­νε­πι­στη­μί­ου της Νε­α­πό­λε­ως. Το κτη­ρια­κό συ­γκρό­τη­μα, πλά­τους εκα­τό μέ­τρων, εκτεί­νε­ται επί τρια­κό­σια πε­νή­ντα μέ­τρα κα­τά μή­κος μιας όχι τε­λεί­ως ευ­θεί­ας οδού, της οποί­ας το όνο­μα, Via Mezzocannone («με­σαίο κα­νά­λι»), εύ­κο­λα πα­ρα­πέ­μπει στο φυ­σι­κό δυ­τι­κό όριο της πά­λαι πο­τέ αρ­χαί­ας πό­λε­ως – Σε αυ­λές και υπό­γεια του πα­νε­πι­στη­μί­ου φαί­νο­νται ακό­μη λεί­ψα­να των τει­χών που κά­πο­τε εί­χαν απο­κρού­σει τη στρα­τιά του Αν­νί­βα. 
Ο τεσ­σά­ρων σχε­δόν αιώ­νων κε­ντρι­κός πυ­ρή­νας του συ­γκρο­τή­μα­τος απαρ­τί­ζε­ται από δύο με­γά­λα τε­τρά­γω­να τριώ­ρο­φα μέ­γα­ρα (ψη­λά όσο ση­με­ρι­νά οκτα­ώ­ρο­φα), που, προ­σπε­λά­σι­μα από τα ανα­το­λι­κά, υψώ­νο­νται εκα­τέ­ρω­θεν της εκ­κλη­σί­ας του Gesù Vecchio. Κά­θε ένα έχει στο μέ­σον του ευ­ρύ­τα­τη αυ­λή με πο­λυ­τε­λείς θο­λο­σκέ­πα­στες πε­ρι­με­τρι­κές στο­ές. Το βό­ρειο πε­ριέ­χει κυ­ρί­ως τη βι­βλιο­θή­κη του Πα­νε­πι­στη­μί­ου. Το νό­τιο, αρ­χι­κά Κολ­λέ­γιο των Ιη­σου­η­τών, συν­δε­ό­με­νο με άλ­λες πτέ­ρυ­γες πιο δυ­τι­κά, στε­γά­ζει διά­φο­ρα ιν­στι­τού­τα των φυ­σι­κών επι­στη­μών και αντί­στοι­χα μου­σεία. Στην πλέ­ον κομ­βι­κή θέ­ση με­τα­ξύ αυ­τών των κτη­ρί­ων και των δυ­τι­κών πτε­ρύ­γων, σε χώ­ρο μή­κους ει­κο­σι­πέ­ντε μέ­τρων, ανα­πτύσ­σε­ται άκρως μνη­μεια­κό, ευ­ρύ­χω­ρο και πο­λύ­κλα­δο το κε­ντρι­κό κλι­μα­κο­στά­σιο, έρ­γο των μέ­σων του 17ου αιώ­να και άξιο δείγ­μα της με­γά­λης τέ­χνης του Cosimo Fanzago. Το με­τράω πά­ντο­τε στις με­γα­λύ­τε­ρες εμπει­ρί­ες μου. Θα μπο­ρού­σα επί ώρες να μι­λάω για την όχι αυ­το­νό­η­τη διά­τα­ξη των με­ρών του, τα με­γέ­θη και τις χα­μη­λές κλί­σεις των πλα­τύ­βαθ­μων κλι­μά­κων, την ιδιο­φυή αρ­χι­τε­κτο­νι­κή σύν­θε­ση, τις συ­ναρ­πα­στι­κές δια­βαθ­μί­σεις του φω­τι­σμού και των αντη­χή­σε­ων, την τόλ­μη της δο­μής και τις απλές καλ­λι­τε­χνι­κές λε­πτο­μέ­ρειες.
Κι­νού­με­νος αρ­γά στο τε­ρά­στιο κλι­μα­κο­στά­σιο, από το ένα επί­πε­δο στο άλ­λο, κα­τέ­γρα­φα ό,τι μπο­ρού­σα, ενώ πολ­λές φο­ρές έπρε­πε να κα­τε­βαί­νω και πά­λι να ανε­βαί­νω, μέ­χρι να έχω ολο­κλη­ρώ­σει μια πι­στή ει­κό­να του. Με­τά από ώρες και ενώ το σχέ­διο ήταν πε­ρί­που έτοι­μο, άφη­να πια τα θο­λο­σκέ­πα­στα πλα­τύ­σκα­λα και ακο­λου­θού­σα δια­δο­χι­κά τους πα­νύ­ψη­λους δια­δρό­μους σε διά­φο­ρες στάθ­μες και κα­τευ­θύν­σεις. Κά­πο­τε ανέ­βη­κα μό­νος πά­λι στον τε­λευ­ταίο όρο­φο, αλ­λά από μια άλ­λη, μάλ­λον δευ­τε­ρεύ­ου­σα σκά­λα. Κου­ρα­σμέ­νος ήδη από τό­σες εντυ­πώ­σεις και κα­θώς δεν απέ­με­ναν πια άλ­λοι αξιό­λο­γοι προς εξε­ρεύ­νη­ση διά­δρο­μοι, ήμουν έτοι­μος να πά­ρω το δρό­μο της επι­στρο­φής. 
Τό­τε ακρι­βώς πρό­σε­ξα μια όχι πο­λύ με­γά­λη πόρ­τα και χω­ρίς να το κα­λο­σκε­φθώ το χέ­ρι μου, με τον όχι σπά­νιο τρό­πο των άσκο­πων ενερ­γειών, πί­ε­ζε ήδη το πα­μπά­λαιο πό­μο­λο. Αλ­λά ενώ η μη­χα­νι­κή αυ­τή κί­νη­ση δεν θα έπρε­πε να απο­φέ­ρει τί­πο­τα πε­ρισ­σό­τε­ρο από μια αί­σθη­ση αντί­στα­σης και ήχου πα­λιάς κλει­δα­ριάς, ξαφ­νι­κά η πόρ­τα άνοι­ξε! Ό,τι φά­νη­κε πί­σω από το άνοιγ­μα έδει­χνε κα­θα­ρά ότι η πόρ­τα αυ­τή μό­νον κα­τά λά­θος τύ­χαι­νε να εί­ναι ξε­κλεί­δω­τη και δη επί πολ­λούς μή­νες ή μάλ­λον έτη. Η κα­θι­σμέ­νη στο πό­μο­λο σκό­νη, που κολ­λού­σε κά­πως στην πα­λά­μη μου δεν ήταν μό­νη. Πο­λύ πε­ρισ­σό­τε­ρη κά­λυ­πτε τα δά­πε­δα έξω και πί­σω από την πόρ­τα. Ασφα­λώς, κα­νείς δεν ανέ­βαι­νε από την τε­λευ­ταία σκά­λα έως εκεί. 
Συ­νη­θι­σμέ­νος να δια­βά­ζω σχή­μα­τα, ένιω­θα ήδη πο­λύ άβο­λα, επει­δή απλώς δεν κα­τα­λά­βαι­να ακό­μη τι ήταν αυ­τός ο μα­κρό­στε­νος χώ­ρος που ανοι­γό­ταν μπρο­στά μου προς τα δυ­τι­κά. Μια σει­ρά πα­ρά­θυ­ρα αρι­στε­ρά, σκέ­τος τοί­χος δε­ξιά, και κά­πως ασα­φές το βά­θος, λό­γω του πλή­θους των σκε­πα­σμέ­νων από στρώ­μα­τα σκό­νης αντι­κει­μέ­νων. 
Κα­θώς προ­χω­ρού­σα, ακό­μη αδιά­φο­ρος για τα συ­νω­στι­ζό­με­να αντι­κεί­με­να και κά­πως ανή­συ­χος για την εί­σο­δό μου σε μη κοι­νό­χρη­στο χώ­ρο, με μό­νη ίσως επι­θυ­μία να βρω στην άλ­λη άκρη του μια ακό­μη ξε­κλεί­δω­τη θύ­ρα για να φθά­σω τα­χύ­τε­ρα στο με­γά­λο κλι­μα­κο­στά­σιο, δί­στα­σα προς στιγ­μή, κο­ντο­στά­θη­κα και στρά­φη­κα προς τα πί­σω. Τό­τε μό­νο εί­δα τις πα­τη­μα­σιές μου στη σκό­νη σχε­δόν να μοιά­ζουν με ίχνη σε χιό­νι. Τό­τε επί­σης πρό­σε­ξα ότι εκεί έξω ο ου­ρα­νός ήταν ακό­μη ανέ­φε­λος και επο­μέ­νως το λει­ψό φως στον μα­κρό­στε­νο χώ­ρο ήταν μό­νον απο­τέ­λε­σμα τις σκό­νης και άλ­λων αρα­χνια­σμέ­νων σω­ρεύ­σε­ων στα τζά­μια των πα­ρα­θύ­ρων. 
Εν τω με­τα­ξύ άρ­χι­σα να προ­σέ­χω πε­ρισ­σό­τε­ρο τα σκε­πα­σμέ­να από ένα δά­κτυ­λο σκό­νης αντι­κεί­με­να και μα­ζί να συ­μπε­ραί­νω τον σκο­πό της ύπαρ­ξής τους. Έτσι εί­δα ότι βρι­σκό­μουν μπρο­στά σε μια πα­μπά­λαια μου­σεια­κή συλ­λο­γή γε­ω­λο­γι­κών εκ­θε­μά­των και ορυ­κτο­λο­γι­κών δειγ­μά­των, χω­ρίς όμως να κα­τα­λα­βαί­νω αν το μέ­ρος αυ­τό, ακρι­βώς κά­τω από τη στέ­γη της βό­ρειας πτέ­ρυ­γας του πα­λαιού κολ­λε­γί­ου των Ιη­σουι­τών, τριά­ντα μέ­τρα ψη­λό­τε­ρα από τα αρ­χαία τεί­χη, ήταν απο­θή­κη, ή κα­νο­νι­κός εκ­θε­σια­κός χώ­ρος που επί δε­κα­ε­τί­ες πα­ρέ­με­νε εκτός λει­τουρ­γί­ας.

Εκεί­νον τον και­ρό η αγά­πη μου για την Γε­ω­λο­γία ήταν ακό­μη μέ­τρια, χω­ρίς με­γά­λες εξάρ­σεις. Όμως ό,τι πε­ρισ­σό­τε­ρο με εν­διέ­φε­ρε εκεί­νες τις ημέ­ρες ήταν η εξε­ρεύ­νη­ση της να­πο­λι­τά­νι­κης αρ­χι­τε­κτο­νι­κής και ό,τι ει­δι­κό­τε­ρα με δια­κα­τεί­χε εκεί­νη την ώρα ήταν η επι­θυ­μία για ένα έστω σύ­ντο­μο διά­λειμ­μα σε κά­ποιον από τους πλη­σί­ον κή­πους. Η επι­θυ­μία αυ­τή με­γά­λω­νε συ­νε­χώς από στιγ­μή σε στιγ­μή και γι­νό­ταν επι­τα­κτι­κή ανά­γκη φυ­γής εξ αι­τί­ας του απε­ρί­γρα­πτου χά­ους της σκό­νης. Τό­τε ακρι­βώς, τε­λεί­ως φευ­γα­λέα, το βλέμ­μα μου κόλ­λη­σε επά­νω σε ένα ορι­ζό­ντιο αντι­κεί­με­νο, τε­τρά­γω­νο πλευ­ράς κά­τω του μέ­τρου, το­πο­θε­τη­μέ­νο με το βά­θρο του κο­ντά στο βό­ρειο τοί­χο, δε­κα­πέ­ντε μέ­τρα με­τά από την ακλεί­δω­τη πόρ­τα.
Ήταν μια άμορ­φη με­τα­βλη­τού πά­χους μά­ζα με τε­λεί­ως ακα­νό­νι­στη χυ­λώ­δη επι­φά­νεια. Τα όποια ει­δι­κό­τε­ρα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά της, ποι­κί­λες εξάρ­σεις και εσο­χές, δεν φαί­νο­νταν κα­λά, όχι μό­νον εξ αι­τί­ας της σκό­νης, αλ­λά και επει­δή επά­νω της βρί­σκο­νταν τυ­χαία ακου­μπι­σμέ­να με­ρι­κά κομ­μά­τια άλ­λων εκ­θε­μά­των, εξί­σου και αυ­τά σκο­νι­σμέ­να. Ανα­γκα­στι­κά συ­γκέ­ντρω­σα την προ­σο­χή μου σε κά­ποια δυσ­διά­κρι­τα γράμ­μα­τα που μό­νο δο­κι­μά­ζο­ντας διά­φο­ρες οπτι­κές γω­νί­ες μπό­ρε­σα τε­λι­κά να συ­νται­ριά­σω: … in principiο erat verbum… μια πο­λύ γνω­στή θε­ο­λο­γι­κή ρή­ση. Αλ­λά για­τί σε αυ­τό το αντι­κεί­με­νο; Τό­τε ακρι­βώς πα­ρα­μέ­ρι­σα κά­πως τα επ’ αυ­τού άσχε­τα κομ­μά­τια και εί­δα ότι ένα διέ­φε­ρε. Αντί να εί­ναι ακου­μπι­σμέ­νο, ήταν εν­σω­μα­τω­μέ­νο στη με­γά­λη μά­ζα, από την οποία, όμως, εξεί­χε τό­σο, ώστε να εί­ναι σα­φές το απλό γε­ω­με­τρι­κό σχή­μα του: ένας τέ­λειος κύ­βος πλευ­ράς πε­ρί τα δέ­κα εκα­το­στά. Δε­δο­μέ­νης της σκό­νης –που δεν εί­χα τη διά­θε­ση να απο­μα­κρύ­νω–, η ύλη του –σκλη­ρό­τα­τος λί­θος ή μέ­ταλ­λο;– δεν ήταν ανα­γνω­ρί­σι­μη, όπως άλ­λω­στε για τον ίδιο λό­γο δεν ήταν ανα­γνω­ρί­σι­μη η ύλη του πέ­ριξ άμορ­φου σώ­μα­τος. Στην κα­λύ­τε­ρη πε­ρί­πτω­ση, που νο­μί­ζω πι­θα­νό­τε­ρη, πρέ­πει να ήταν αλη­θι­νή ηφαι­στεια­κή ή άλ­λου εί­δους εδα­φι­κή μά­ζα, κομ­μέ­νη πε­ρι­με­τρι­κά σε τε­τρά­γω­νο σχή­μα -στην χει­ρό­τε­ρη πε­ρί­πτω­ση απλή μου­σεια­κή μί­μη­ση με γύ­ψο καλ­λι­τε­χνί­ας και ακρι­βείς χρω­μα­τι­σμούς.
Εκεί­νο λοι­πόν που κυ­ρί­ως έβλε­πα πο­λύ κα­θα­ρά ήταν μια πα­λιά υψη­λής έμπνευ­σης ιδέα για μια λί­αν ποι­η­τι­κή υλι­κή πα­ρά­στα­ση μιας μορ­φής Τά­ξης μέ­σα σε ένα απέ­ρα­ντο Χά­ος. Τα μέ­σα ακο­λου­θού­σαν: εμπνευ­σμέ­νη με­τα­τρο­πή έτοι­μου φυ­σι­κού αντι­κει­μέ­νου σε έκ­θε­μα, ή μόρ­φω­ση με τρό­πους των ει­κα­στι­κών τε­χνών. Θυ­μά­μαι επί­σης κα­λά ότι σχε­δόν αυ­το­στιγ­μεί και τε­λεί­ως αυ­θόρ­μη­τα, η κα­τα­νό­η­ση του σκο­νι­σμέ­νου αντι­κει­μέ­νου έφε­ρε μπρο­στά μου μια ει­κό­να που τό­τε, ήδη από το 1969 κ.ε., προ­κα­λού­σε έξα­ψη στη σκέ­ψη μου, όπως άλ­λω­στε εξα­κο­λου­θεί έως τώ­ρα: Ένα άδε­ντρο προϊ­στο­ρι­κό το­πίο πα­ρό­μοιο με την άμορ­φη επι­φά­νεια του εκ­θέ­μα­τος … και ένας μαύ­ρος όρ­θιος ορ­θο­γώ­νιος μο­νό­λι­θος, το ίδιο αυ­στη­ρά γε­ω­με­τρι­κός όπως ο εξέ­χων από τη μά­ζα κύ­βος.
Έχο­ντας πια κα­τα­νο­ή­σει το πα­ρά­ξε­νο έκ­θε­μα και κρα­τώ­ντας τη συ­νειρ­μι­κή ει­κό­να σε επί­πε­δο άμε­σης δια­θε­σι­μό­τη­τας για ανα­στο­χα­σμό, άφη­σα πά­ραυ­τα και σχε­δόν τρέ­χο­ντας το μέ­ρος της λα­θραί­ας επί­σκε­ψής μου και δεν θυ­μά­μαι κα­λά αν έφυ­γα από εκεί που εί­χα ει­σέλ­θει, ή αν συ­νέ­χι­σα την πο­ρεία που εί­χα αρ­χι­κά στο μυα­λό μου.

Στις δε­κα­ε­τί­ες που πέ­ρα­σαν η ει­κό­να του με­γά­λου κλι­μα­κο­στα­σί­ου, φυ­λαγ­μέ­νη στη μνή­μη μου ανά­με­σα σε εκα­το­ντά­δες άλ­λες συλ­λεγ­μέ­νες κα­τά και­ρούς, δια­τη­ρού­σε πά­ντο­τε την ου­σία της, έστω και εάν κά­ποιες λε­πτο­μέ­ρειές της ατό­νη­σαν. Αντι­θέ­τως, το σκο­νι­σμέ­νο εκεί­νο έκ­θε­μα, ελά­χι­στα απαι­τη­τι­κό με όρους απο­μνη­μό­νευ­σης, έχει πά­ντο­τε μια στα­θε­ρή θέ­ση στα εν­νοιο­λο­γι­κά αρ­χεία της σκέ­ψης μου. Με­ρι­κές φο­ρές νό­μι­σα ότι το ξα­να­συ­νά­ντη­σα στα όνει­ρά μου ή σε ατα­ξι­νό­μη­τες κα­θη­με­ρι­νές εντυ­πώ­σεις με δια­φο­ρε­τι­κή κά­θε φο­ρά μορ­φή, αλ­λά πά­ντο­τε με την ίδια δο­σμέ­νη ση­μα­σία, δυ­να­τό­τη­τα ανά­γνω­σης ή επι­δε­κτι­κό­τη­τα ση­μα­σιο­δό­τη­σης. Ως προς αυ­τό δεν αι­σθά­νο­μαι μό­νος. Το βλέ­πω να ενυ­πάρ­χει και να επα­νέρ­χε­ται από πο­λύ πα­λιά σε στο­χα­στι­κά έρ­γα δια­φό­ρων καλ­λι­τε­χνών, όπως π.χ. το «Τά­ξις και Χά­ος» του Escher. Όμως, η κα­τ’ εξο­χήν τέ­λεια εκ­δο­χή του, όπως εγώ του­λά­χι­στον την προ­σέ­λα­βα από την πρώ­τη φο­ρά που εί­χα την τύ­χη να την γνω­ρί­σω πριν από ακρι­βώς μι­σό αιώ­να, εί­ναι ο μο­νό­λι­θος του Κιού­μπρικ. Προ­βαί­νω δε στη διευ­κρί­νη­ση «όπως εγώ του­λά­χι­στον…» και χρη­σι­μο­ποιώ τον προσ­διο­ρι­σμό «του Κιού­μπρικ» επει­δή ως προς αυ­τό το αντι­κεί­με­νο ο έτε­ρος δη­μιουρ­γός του, o Α.  Κλαρκ, εί­χε δια­φο­ρε­τι­κές ιδέ­ες. Σή­με­ρα, έχο­ντας κα­τά και­ρούς ανα­πο­λή­σει την Οδύσ­σεια του δια­στή­μα­τος και έχο­ντας συ­ζη­τή­σει με φί­λους γι’ αυ­τήν, η σκη­νή με τον μο­νό­λι­θο κο­ντά στην ξε­ρή νε­ρο­λα­κού­βα κα­τέ­χει στη συ­νεί­δη­σή μου θέ­ση γνώ­ρι­μου εμ­βλη­μα­τι­κού τό­που και, απ’ ότι ξέ­ρω, το ίδιο συμ­βαί­νει με πολ­λούς άλ­λους φί­λους του κι­νη­μα­το­γρά­φου πα­γκο­σμί­ως. Σή­με­ρα, σ’ αυ­τόν τον τό­πο συ­χνά­ζουν δια­νοη­τι­κά χί­λιες φο­ρές πε­ρισ­σό­τε­ροι από όλους τους κα­τοί­κους του πλα­νή­τη εκεί­νης της πρώ­της εμ­φά­νι­σης του μο­νό­λι­θου.
Από την τε­λεί­ως φευ­γα­λέα, για ένα μό­νο λε­πτό συ­νά­ντη­σή μου με την σκε­πα­σμέ­νη από σκό­νη προ­δρο­μι­κή μι­κρο­γρα­φία του μο­νό­λι­θου, φτιαγ­μέ­νη ίσως γε­νε­ές πριν γεν­νη­θεί ο Κιού­μπρικ, έχουν πα­ρέλ­θει τέσ­σε­ρις δε­κα­ε­τί­ες και πλέ­ον, χω­ρίς να μειώ­σουν την ανά­μνη­ση – άλ­λω­στε βά­σει αυ­τής, αλ­λά αρ­κε­τά ελεύ­θε­ρα, ετοί­μα­σα σή­με­ρα, κα­τά προ­τρο­πή του Δ. Κ., ένα ομό­τι­τλο σχέ­διο. 

Αυ­θόρ­μη­τα, ανα­ρω­τή­θη­κα πολ­λές από τό­τε φο­ρές, που να βρί­σκε­ται σή­με­ρα αυ­τό το οιο­νεί Rosebud … στον ίδιο όπως τό­τε χώ­ρο; με ή χω­ρίς εκεί­να τα αρα­χνο­σκο­νι­σμέ­να πέ­πλα, ή αλ­λού; …εί­ναι ακό­μη σε αφά­νεια, η έχει γί­νει πά­λι προ­σι­τό και ίσως επί­και­ρο με αρ­κε­τούς νέ­ους λά­τρες;

(η συ­νέ­χεια στο επό­με­νο τεύ­χος)