Απριλιάτικα ανέκδοτα

Περίεργος μήνας ο Απρίλιος και για πολλούς δύσκολος.
Περί τα μέσα του μηνός γιορτάζει η Εκκλησία τον άγιο Μαρτίνο, Ιταλό Πάπα Ρώμης του 7ου αιώνα, πολέμιο του Μονοθελητισμού. Γιατί, αν και Δυτικός που ήρθε σε ρήξη με τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και τον τότε αυτοκράτορα Κώνστα Β΄, υποστηρικτές της αίρεσης, υπήρξε υπέρμαχος της Ορθοδοξίας, εξού και το προσωνύμιο Ομολογητής.
Προφανώς το όνομα Μαρτίνος (o A΄, στη σειρά συνονόματων αρχιερέων), προέρχεται, όπως και το Μάρτιος, πρώτος ανοιξιάτικος μήνας και παλιά αρχή του ρωμαϊκού ημερολογίου, από το όνομα του θεού Mars (γεν. Martis), που ταυτίζεται με τον θεό Άρη της ελληνικής μυθολογίας.
Ένας άλλος Μαρτίνος, ο Saint Martin de Tours, άγιος στην Καθολική παράδοση, όσιος- επίσκοπος Φραγκίας κατά τους Ανατολικούς, είναι ο καταγόμενος από την Παννονία, ρωμαίος στρατιωτικός, εισηγητής του μοναχισμού στους Γαλάτες και θαυματουργός Επίσκοπος Τουρώνης (Tours), που την ελεήμονα πράξη, να σχίσει με σπαθί τον χιτώνα του, προκειμένου να τον προσφέρει σε γυμνό επαίτη, αρχή της αγιοσύνης του, απεικόνισε εξαίσια ο Γκρέκο (περ. το 1598, τώρα στην Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσινγκτον). Λαϊκός άγιος του 4ου αιώνα, επεκτείνεται η λατρεία του κατά τον Μεσαίωνα σε όλη την Κ. Ευρώπη και τη Βρετανία με ονομαστές βασιλικές.

Δεν γιορτάζει αυτόν τον μήνα, όμως μας φέρνει στον περίφημο ναό του, τον St. Martin-in- the-Fields στο Λονδίνο, όπου στα σαιξπήρεια χρόνια της βασιλείας του Ιακώβου Α΄, καθώς το μήκος του κτιρίου αυξάνεται σημαντικά, αποκτά τα πρώτα ερείσματα λαμπρότητας. Υπό την αιγίδα του ναού είναι η Σχολή Saint Martin’s School of Art και η ορχήστρα μπαρόκ Aκαδημία του αγίου Μαρτίνου των Αγρών.
Εκείνο που ίσως δεν είναι πολύ γνωστό είναι ότι ο πρώτος πρόεδρος της Σχολής, ο Sir John Gilbert, ένας ακαδημαϊκός ζωγράφος και χαράκτης του 19ου αιώνα, υπήρξε ο κυριότερος και πιο συστηματικός εικονογράφος των έργων του Σαίξπηρ.

Είναι ο καλλιτέχνης που, εκτός από τα περίπου 750 σχετικά σχέδια, επιχειρεί γύρω στα 1849 να αποδόσει τις κυριότερες σκηνές και τους εξήντα βασικούς χαρακτήρες των σαιξπηρικών έργων σε ένα μνημειακό πίνακα.
Το 1862 εκδίδει εικονογραφημένα τα ποιήματα του Σαίξπηρ και το 1865-7 όλα τα θεατρικά σε μια τρίτομη έκδοση, κλασική ως σήμερα.

Εκτός αυτών, ο Sir John Gilbert υπήρξε δημοφιλής εικονογράφος με χιλιάδες σχέδια και χαρακτικά σε εφημερίδες, ποιητικά βιβλία και παιδικές εκδόσεις, παραγνωρισμένος πλέον όπως το όλο βικτωριανό στυλ. Η αισθητική του ωστόσο, μπορεί να διαπιστωθεί σήμερα, πόσο επηρέασε άμεσα την προσέγγιση, θεατρική είτε κινηματογραφική, του σαιξπηρικού έργου.

Απρίλιο γεννήθηκε και Απρίλιο πέθανε ο William Shakespeare. Ο Άγγλος ηθοποιός, θεατρικός συγγραφέας και ποιητής που το έργο του σημάδεψε τη δυτική δραματουργία. Ως μικρό αφιέρωμα, λοιπόν, του απριλιάτικου Χάρτη παραθέτουμε τρία ιδιαίτερα αποσπάσματα.
Σε κάθε ιστορική τραγωδία του Σαίξπηρ, εκεί όπου η προδοσία, η βία και οι αποκεφαλισμοί για τη διαδοχική άνοδο και πτώση των βασιλέων κυριαρχεί με μια ανατριχιαστική φυσικότητα, υπάρχουν συχνά νυχτερινές σκηνές συνήθως με πολίτες να τρέχουν ανήσυχοι και τρομαγμένοι στους δρόμους.

Στον Βασιλιά Ερρίκο τον ΣΤ΄, Δεύτερο Μέρος, ωστόσο, και για μοναδική φορά, μια σκηνή εξελίσσεται νύχτα σε απόμερη ακτή του Ντόβερ, ακούγονται κανονιές από τη θάλασσα και από μια βάρκα αποβιβάζονται ένας καπετάνιος και πειρατές με αιχμάλωτους ευγενείς, που τους ζητούν λύτρα για να μην τους αποκεφαλίσουν. Με επτά στίχους ο Σαίξπηρ σχεδιάζει ένα ζοφερό κλίμα άγριας νύχτας, εισαγωγή στην τραγική συνέχεια.

LIEUTENANT
The gaudy, blabbing, and remorseful day
Is crept into the bosom of the sea,
And now loud-howling wolves arouse the jades
That drag the tragic melancholy night,
Who, with their drowsy, slow, and flagging wings
Clip dead men’s graves, and from their misty jaws
Breathe foul contagious darkness in the air.
Therefore bring forth the soldiers of our prize;
For, whilst our pinnace anchors in the Downs,
Here shall they make their ransom on the sand,
Or with their blood stain this discolored shore.—
Master, this prisoner freely give I thee.—
And, thou that art his mate, make boot of this.—
(ΠΡΑΞΗ Δ΄, ΣΚΗΝΗ 1, στ. 1-13)

ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ
Η φλύαρη, φανταχτερή κι όλη καημούς ημέρα / ελούσθη μες στης θάλασσας τον κόρφο, και / τώρα με τα ουρλιαχτά τους λύκοι σαλαγάν τα / παλιάλογα που σέρνουνε τη μελαγχολική / τραγική νύχτα, αυτά με τα φτερά τους τ’ αργοκίνητα, / τα χαλαρά και νυσταλέα, προσκρούουν στα μνήματα, / κι απ’ τα καταχνιασμένα τους σαγόνια ξεφυσάν / μολύσματα, μιαρά σκοτάδια στον αέρα. / Γι’ αυτό φέρτε εδώ τους στρατιώτες της πρέζας μας, / τι, όσο η φελούκα μας αράζει μες στο Ντάουνς, / στην άμμο εδώ τα λύτρα τους να δώσουν ή / με το αίμα τους να βάψουν την ξεθωριασμένη αχτή. / Μάστορη τούτον τον αιχμάλωτο σ’ τον δίνω τζάμπα. - / Κι εσύ, ο σύντροφός του, βγάλε από τούτον ό,τι / βγάλεις. (Μετάφραση Βασίλη Ρώτα, Βούλας Δαμιανάκου)

Στο επόμενο απόσπασμα, από το παραμυθόδραμα Το χειμωνιάτικο παραμύθι, η γοητευτική, μικρή βοσκοπούλα Περντίτα «no sherpherdess, but Flora peering in April’s front» («όχι βοσκοπούλα, αλλά η ίδια η Άνοιξη στο μέτωπο του Απρίλη»), προσφέρει αγριολούλουδα από το χτήμα της στον βασιλιά και τους άρχοντες επισκέπτες. Ο διάλογός τους καταλήγει σε έναν από τους καλύτερους μονόλογους του σαιξπηρικού έργου, γεμάτος λυρισμό, ευαισθησία, εκφραστική δύναμη, ταιριαστός στην χαμένη (όπως μαρτυρά και το όνομά της) κόρη, που διαπλάστηκε από το ιδανικά αγνό, βουκολικό περιβάλλον.

PERDITA
Here’s flowers for you:
Hot lavender, mints, savory, marjoram,
The marigold, that goes to bed wi’ th’ sun
And with him rises weeping. These are flowers
Of middle summer, and I think they are given
To men of middle age. You’re very welcome.

CAMILLO
I should leave grazing, were I of your flock,
And only live by gazing.

PERDITA
Out, alas!
You’d be so lean that blasts of January
Would blow you through and through. (To
Florizell.) Now, my fair’st friend,
I would I had some flowers o’ th’ spring, that might
Become your time of day, (to the Shepherdesses)
and yours, and yours,
That wear upon your virgin branches yet
Your maidenheads growing. O Proserpina,
For the flowers now that, frighted, thou let’st fall
From Dis’s wagon! Daffodils,
That come before the swallow dares, and take
The winds of March with beauty; violets dim,
But sweeter than the lids of Juno’s eyes
Or Cytherea’s breath; pale primroses,
That die unmarried ere they can behold
Bright Phoebus in his strength—a malady
Most incident to maids; bold oxlips and
The crown imperial; lilies of all kinds,
The flower-de-luce being one—O, these I lack
To make you garlands of, and my sweet friend,
To strew him o’er and o’er.
(ΠΡΑΞΗ Δ΄, ΣΚΗΝΗ 3, στ. 126-152)

ΠΕΡΝΤΙΤΑ
Εδώ ’ναι ανθοί για σας: / αψιά λεβάντα, μέντα, δυόσμος, ματζουράνα / καλέντουλα που πέφτει σε ύπνο με τον ήλιο / και με τον ήλιο κλαίοντας ξυπνάει, αυτά’ ναι / μεσοκαλοκαιριάτικα άνθη, που ταιριάζουν / νομίζω στους μεσόκοπους, καλωσορίσατε.

ΚΑΜΙΛΛΟΣ
Αν ήμουν πρόβατό σου, δε θα βόσκαγα, θα κοίταζα.

ΠΕΡΝΤΙΤΑ
Θα λίγνευες, φοβάμαι, τόσο, που ο Γενάρης / με τα φυσήματά του θα σε πέρναε πέρα πέρα. / Για σένα, ωραίε μου φίλε, θα ’θελα ανοιξιάτικα / λουλούδια, ταιριαχτά με της ημέρας σου την ώρα, / και για σας, και για σας, που ακόμη μεγαλώνουν / τα πρωτολούβια πάνω στους παρθενικούς σας κλάδους. / Ω Περσεφόνη, ω, να ’χα τώρα τα λουλούδια / που απ’ τον τρόμο σου ’πεσαν από του Πλούτωνα / τ’ αμάξι ! μανουσάκια, που έρχονται προτού / ξεθαρρευτεί το χελιδόνι και μαγεύουν / τους αέρηδες του Μάρτη με την ομορφιά τους, / γιούλια μαυριδερά, μα πιο γλυκά απ’ της Ήρας / τα βλέφαρα ή της Αφροδίτης την ανάσα, / πρωιμούλες άχρωμες, που ανύπαντρες πεθαίνουν, / πριν δουν τον Φοίβο τον λαμπρό στη δύναμή του, / αρρώστια που συχνά παθαίνουν τα κορίτσια, / βιολέτες πεταχτές και κρίνα απ’ όλα τα είδη / κι απ’ τα ιριδένια, να ’φτιανα γερλάντες για όλους / και τον καλό μου εδώ να τον εσκέπαζα όλον. (Μετάφραση Βασίλη Ρώτα)

Τέλος, στον Έμπορο της Βενετιάς, στον ειδυλλιακό διάλογο των δύο ερωτευμένων Λορέντσο – Τζέσικα ένα εκτεταμένο σχήμα επανάληψης, μοναδικό σε ολόκληρο το έργο του Σαίξπηρ, συσσωρεύει τέσσερα μυθολογικά θέματα σε αντίστιξη μιας ελαφρά ειρωνικής απόδοσης της κατάστασής τους. Πρόκειται για την αντιπαραβολή τεσσάρων δύστηνων ερωτικών επεισοδίων με τη δική τους αντίδικη σχέση μέσα σε ένα ρομαντικό σκηνικό και με έναν σπάνια τόσο αρμονικό λόγο.

LORENZO
The moon shines bright. In such a night as this,
When the sweet wind did gently kiss the trees
And they did make no noise, in such a night
Troilus, methinks, mounted the Trojan walls
And sighed his soul toward the Grecian tents
Where Cressid lay that night.

JESSICA
In such a night
Did Thisbe fearfully o’ertrip the dew
And saw the lion’s shadow ere himself
And ran dismayed away.

LORENZO
In such a night
Stood Dido with a willow in her hand
Upon the wild sea-banks, and waft her love
To come again to Carthage.

JESSICA
In such a night
Medea gathered the enchanted herbs
That did renew old Aeson.

LORENZO
In such a night
Did Jessica steal from the wealthy Jew,
And with an unthrift love did run from Venice
As far as Belmont.

JESSICA
In such a night
Did young Lorenzo swear he loved her well,
Stealing her soul with many vows of faith,
And ne’er a true one.

LORENZO
In such a night
Did pretty Jessica, like a little shrew,
Slander her love, and he forgave it her.

JESSICA
I would out-night you did nobody come,
But hark, I hear the footing of a man.
(ΠΡΑΞΗ Ε΄, ΣΚΗΝΗ 1, στ. 1-30)

ΛΟΡΕΝΤΖΟ
Δες το φεγγάρι ολόφωτο πως λάμπει! Τέτια νύχτα / όταν τ’ αγέρι τα δεντρά φιλούσε αγάλια αγάλια / δίχως κανένα ψίθυρο να βγάζουν, τέτια νύχτα / στης Τρίας λεν τον καστρότοιχο ανέβηκε ο Τρωίλος / και την ψυχή του στέναζε προς τα αντικρύ καλύβια / όπου έμενέ του η άπιστη Χρυσούλα.

ΓΕΤΣΙΚΑ
Τέτια νύχτα / δειλά δειλά απάς στη δροσιά νυχοπατούσε η Θίσβα, / και το λιοντάρι πριν το δει, τον ίσκιο του είδε πρώτα / και τρομασμένη γύρισε να φύγει.

ΛΟΡΕΝΤΖΟ
Τέτια νύχτα / απάνου στάθηκε η Διδό στο περιγιάλι τάγριο / κι’ έγνεφε με κλωνάρι ιτιάς στο φίλο της καρδιάς της / πίσω να πάει να σμίξουνε και πάλι.

ΓΕΤΣΙΚΑ
Τέτια νύχτα / μάζεβε ρίζες μαγικές η Μήδια για να δώκει / του γέρο-Αίσονα ζωή καινούργια.

ΛΟΡΕΝΤΖΟ
Τέτια νύχτα / ξέκοψε η Γέτσικα κρυφά από του πλούσιου Οβραίου, / και μ’ άτσαλο αγαπητικό παραίτησε τη χώρα / της Βενετιάς για το όμορφο Μπελμόντο.

ΓΕΤΣΙΚΑ
Τέτια νύχτα / ο νιος Λορέντζος άμωσε πως τη γλυκαγαπούσε, / και την ψυχή της έκλεψε μ’ όρκους πολλούς αγάπης, / πολλούς όμως αληθινό κανέναν.

ΛΟΡΕΝΤΖΟ
Τέτια νύχτα / κακολογούσε η Γέτσικα, σαν όμορφη στριγγλίτσα, / το φίλο που τη λάτρεβε, κι’ αφτός τη συμπαθούσε.

ΓΕΤΣΙΚΑ
Θα σε ξεπαρανύχτιζα, αν δεν ερχότανε κάποιος. Όμως / στάσου! Ακούω πάτημα.
(Μτφρ. Αλέξανδρος Πάλλης, 1894)

ΛΟΡΕΝΤΖΟ
Λαμπρό φεγγάρι απόψε, μια τέτοια νύχτα, / που γλυκό αεράκι φιλούσε απαλά τα δέντρα / κι εκείνα δεν βγάζαν ούτε ψίθυρο, μια τέτοια νύχτα / θα ήτανε που ο Τρωίλος ανέβηκε στα τείχη της Τροίας / και η ψυχή του στέναζε προς τις σκηνές των Ελλήνων, / όπου κοιμόταν η Χρυσηίδα.

ΤΖΕΣΣΙΚΑ
Μια τέτοια νύχτα, καθώς δειλά ελαφοπατούσε η Θίσβη / επάνω στη δροσιά του χορταριού, είδε μπροστά της / άξαφνα τη σκιά του λέοντα, πριν δει τον ίδιο, / κι έφυγε κατατρομαγμένη.

ΛΟΡΕΝΤΖΟ
Μια τέτοια νύχτα, η Διδώ, μ’ ένα κλειδί ιτιάς στο χέρι, / στεκότανε στην παραλία μπροστά στ’ αγριεμένο πέλαγος / και στον καλό της έκανε σινιάλο να γυρίσει στην Καρχηδόνα.

ΤΖΕΣΣΙΚΑ
[Μια τέτοια νύχτα η Μήδεια μάζεψε τα μαγικά βότανα / που ξανάνιωσαν τον γέρο Αίσονα]

ΛΟΡΕΝΤΖΟ
Μια τέτοια νύχτα, η Τζέσσικα το έσκασε σαν κλέφτης / από το σπίτι του πλούσιου Εβραίου μ’ έναν άσωτο νέο, / κι οι δυο τους φύγανε από τη Βενετία για το Μπελμόντ.

ΤΖΕΣΣΙΚΑ
Μια τέτοια νύχτα, ο νεαρός Λορέντζο της ορκίστηκε / ότι τρελά την αγαπούσε, κλέβοντας την καρδιά της / με χίλιους όρκους πίστης, όμως ούτ’ έναν αληθινό.

ΛΟΡΕΝΤΖΟ
Μια τέτοια νύχτα η ωραία Τζέσσικα – τέτοια στριγγλίτσα που είναι - / συκοφάντησε τον καλό της κι εκείνος τη συγχώρεσε.

ΤΖΕΣΣΙΚΑ
Θα μπορούσα ν’ απαντάω συνέχεια και να σε ξενυχτήσω, / αλλά ακούω βήματα: κάποιος έρχεται.

(Μτφρ. Ερρίκος Μπελιές)