H Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ σπούδασε ξένες γλώσσες στην Αθήνα (πρώτο έτος Αγγλικής Φιλολογίας) και έπειτα γλώσσες και μετάφραση στο πανεπιστήμιο της Νίκαιας και στη Γενεύη. Αποφοίτησε με δίπλωμα της Σχολής Μεταφραστών και Διερμηνέων της Γενεύης στα αγγλικά, στα γαλλικά και στα ρωσικά. To 1970 o Kimon Friar, με τον οποίο είχαν γνωριστεί μαζί με άλλους νέους ποιητές, μέσα στη Χούντα, την καλεί στη δίγλωσση ανάγνωση ποίησης «Έξι Νέων Ποιητών» που επιμελείται ο ίδιος, στην Ελληνοαμερικάνικη Ένωση (μαζί με τους Τ. Δενέγρη, Δ. Ποταμίτη, Λ. Πούλιο, Β. Στεριάδη και Νανά Ησαΐα). Σε ηλικία 33 ετών έχει ήδη κερδίσει υποτροφίες που θα της επιτρέψουν να μείνει στην Αμερική (υποτροφία Ford 1972-73 και 1975-76, University of Iowa International Writing Program 1974-75). Αμέσως μετά την παραμονή της στην Αϊόβα εκδίδεται το πρώτο βιβλίο της στα αγγλικά, The Body is the Victory and the Defeat of Dreams (University of Iowa & Wire Press, 1975), σε μετάφραση Philip Ramp.
Στο ίδιο διάστημα, ή λίγο μετά, η εργώδης Κατερίνα μεταφράζει στα ελληνικά σημαντικά έργα των Ντύλαν Τόμας (Κάτω απ΄το Γαλατόδασος), Έντουαρντ Άλμπι, Σάμουελ Μπέκετ, Εβγκένι Σβαρτς (Ο δράκος), Αντρέι Βοζνισιένσκι, καθώς και μια Ανθολογία 20 Σύγχρονων Αμερικανών Ποιητών, ανάμεσά τους οι Άσμπερι, Κρήλυ, Κόρσο, Λέβερτοφ, κ.ά. (Ύψιλον, 1983). To 1979, στα σαράντα της, προσκαλείται από την κυβέρνηση της Ινδίας να δώσει μια διάλεξη για τη σύγχρονη ελληνική ποίηση. Μεταξύ 1980-81, παραδίδει διαλέξεις στα πανεπιστήμια Χάρβαρντ, Γιούτα και Σαν Φρανσίσκο Στέιτ για τη σύγχρονη ελληνική ποίηση και τον Νίκο Καζαντζάκη, με υποτροφία Fullbright, ενώ ταυτόχρονα, εκδίδονται στην Αμερική σε μετάφρασή της μαζί με τον Philip Ramp οι επιστολές του Νίκου Καζαντζάκη (The Suffering God: Selected Letters from Nikos Kazantzakis to Galatea and to Papastephanou, Caratzas, Nέα Υόρκη 1980). Το 1987 βρίσκεται ως υπότροφος στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Θα ακολουθήσει, πάντα με πολύ υψηλής στάθμης αποτέλεσμα, η μετάφραση έργων των Πούσκιν (Ευγένιος Ονέγκιν), Λέρμοντοφ (Ένας ήρωας του καιρού μας), Αντρέγιεφ (Το κόκκινο γέλιο, Η σκέψη & Ο κυβερνήτης), Σαλάμοφ, Μπρόντσκι, Μπέλοου, Σέιμους Χήνυ, Ντέρεκ Ουόλκοτ, Σίλβια Πλαθ, Ζακ Λακαριέρ, Μάικλ Μαρτς, Στέφανου Παπαδόπουλου, και πολλών άλλων, καθώς η Κατερίνα βιοπορίζεται με λανθάνοντα τρόπο ως μεταφράστρια.
Η λογοτεχνική της δραστηριότητα σ’ ένα πολύγλωσσο περιβάλλον (γράφει στα ελληνικά, μεταφράζει ιδίως από τα αγγλικά και τα ρωσικά, γράφει δοκίμια στα αγγλικά και μεταφράζει τόσο τον εαυτό της, όσο και τις επιστολές λ.χ. του Καζαντζάκη στα αγγλικά) – δεν φαίνεται να έχει επηρεάσει την πρωτογενή της ποιητική παραγωγή. Στα ποιήματά της ξεχωρίζει μια γάργαρη, γεμάτη χρώμα και οστά ελληνική γλώσσα, χωρίς ξενικά δάνεια, που περισσότερο θυμίζει, γλωσσικά, τον Καζαντζάκη ή τα γλωσσικά επιτεύγματα της γενιάς του ’30. «Δεν μ’ ενδιαφέρει ν’ αλλοιώνω την πραγματικότητα στο παιχνίδι μου με τη γλώσσα», λέει στη μεταφράστριά της, Karen Van Dyck, στην Αίγινα το 2001 (πρβλ. The Scattered Papers of Penelope). Διατηρεί επομένως μια αξιοθαύμαστη ισορροπία ανάμεσα στις δυο της ιδιότητες, αυτή της μεταφράστριας και αυτή της ποιήτριας. Ίσως, εδώ, να παίζει έναν ρόλο η παρατήρηση που κάνει ο Έλιοτ στον Σεφέρη στις 31.7.1962, πως «μεταφράζοντας μαθαίνει κανείς τη δική του γλώσσα, όχι εκείνην από την οποία μεταφράζει». Ο ίδιος ο Σεφέρης σημειώνει στην εισαγωγή της α’ έκδοσης της Έρημης Χώρας, το 1936 «γι’ αυτήν εδώ την εργασία κινήθηκα από τον πόθο να δοκιμάσω στη γλώσσα μας ορισμένους ρυθμούς που έτυχε να μ’ αρέσουν, και ορισμένες δυσκολίες».
Ταυτόχρονα, και αυτό είναι κάτι που δεν έχουμε συχνά στο μυαλό μας, η Κατερίνα είναι μια ποιήτρια που συν τω χρόνω, οργανώνει η ίδια σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό την απόδοση της ποίησής της στα αγγλικά. Παρακολουθώντας την πορεία των αγγλόφωνων εκδόσεών της στο εξωτερικό, μετά το The Body is the Victory and the Defeat of Dreams του 1975, ακολουθούν τα βιβλία Beings and Things on Their Own (BOA Editions, Νέα Υόρκη, 1986) και From Purple into Night (από τις μικρές εκδόσεις Shoestring Press, Νότιγχαμ 1997). Και στα δύο, μεταφράστρια προς τα αγγλικά φέρεται η ίδια η ποιήτρια σε συνεργασία με την Jackie Willcox. Στο επόμενο βιβλίο από τις εκδόσεις Shoestring Press (Translating into Love Life’s End, Νότιγχαμ 2004), η μετάφραση ανήκει μόνο στην ποιήτρια – η οποία ευχαριστεί στο εσώφυλλο «τον Roger Green και τον Rodney Rooke για τη βοήθειά τους στη μετάφραση»). Στην πέμπτη και εγκυρότερη ως τώρα έκδοσή της στον αγγλόφωνο χώρο, The Scattered Papers of Penelope (επιλογή μεταφράσεων σε επιμ. Karen Van Dyck, Anvil Press, Λονδίνο 2008), η μεταφράστριά της και επιμελήτρια Karen Van Dyck αναρωτιέται εάν η Κατερίνα «δεν έχει πια ανάγκη τους μεταφραστές της». Εξηγεί γιατί η ίδια αποδίδει με διαφορετικό τρόπο το ποίημα που έδωσε τον τίτλο στο προηγούμενο βιβλίο («Translating Life’s End into Love»), σημειώνοντας, ωστόσο, ότι «υπάρχει κάτι στην ποίηση της Κατερίνας που οδηγεί τους μεταφραστές της να γράφουν αγγλικά μ’ έναν συγκεκριμένο τρόπο». Για να συμπληρώσει «Αναρωτιέται κανείς εάν η πολύγλωσση ζωή της σημαίνει ότι τα ποιήματά της έχουν ήδη κατά ένα μέρος συλληφθεί στα αγγλικά» (…) «με τον τίτλο Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος η Κατερίνα υπαινίσσεται ότι η ίδια η ποίηση είναι υπόθεση μετάφρασης».
Λίγο πριν από το πρώτο βιβλίο στο Shoestring Press, το 1997 (και εννέα χρόνια πριν από τον 2004, χρονιά που η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ γνωρίζει θερμή υποδοχή στη Bodleian Library της Οξφόρδης, στην κοινή της ανάγνωση με τον Seamus Heaney, στο πλαίσιο του Oxford Literary Festival της χρονιάς των Ολυμπιακών Αγώνων), είναι που γνώρισα την Κατερίνα από κοντά, σ’ ένα συνέδριο ποιητών και πολεοδόμων, στην Κρήτη, το 1995. To «Myth of the City», που διοργάνωσαν από κοινού ο αείμνηστος ποιητής και φιλόσοφος Hatto Fischer και η πολεοδόμος Άννα Αρβανιτάκη, μέσω της ομάδας διαλόγου Touch Stone. Όντας εντελώς δίγλωσση, η Κατερίνα κυκλοφορεί άνετα σ’ αυτό τον χώρο τροφοδοτεί την Touch Stone, όσο και το διάδοχο σχήμα της, Ποιείν και Πράττειν, με άφθονο αγγλόφωνο υλικό από το έργο της (βλ. http://poieinkaiprattein.org/poetry/katerina-anghelaki-rooke/).
Αυτό που θυμάμαι στην Κίσαμο, το καλοκαίρι του 1995, όπως και στο Καμηλάρι του Ν. Ηρακλείου, την επόμενη χρονιά, είναι την Κατερίνα να ανεβαίνει στο βήμα του συνεδρίου δίπλα σε ποιητές όπως ο Brendan Kennelly, ο Theo Dorgan, η Paula Meehan, η Maja Panajotova, ο Bruno Kartheuser ή η Anne Born, και να αποδίδει διά ζώσης τα ποιήματα που ακούγονταν στα ελληνικά, χωρίς καμία προηγούμενη προετοιμασία ή, έστω, χειρόγραφο! Χωρίς καμία υπεροψία ή σνομπισμό, καθώς ήταν ήδη η ίδια διεθνώς γνωστή και βραβευμένη στην Ελλάδα ως ποιήτρια.
Το ίδιο άνετη και συμμετοχική έμεινε πάντα η Κατερίνα απέναντι σ’ αυτό το διεθνές δίκτυο υγειώς εννοούμενου ακτιβισμού γύρω από την οικολογία και τον πολιτισμό, φτάνοντας έως το συνέδριο «Άφθαρτα νερά» του 2012 για τους απειλούμενους υγρότοπους της Ρόδου, με τίτλο δανεισμένο από ένα δικό της ποίημα – δίκτυο που η λειτουργία του διακόπηκε με το αδόκητο θάνατο του Χάττο Φίσερ, το 2017.
Αυτή την εικόνα, της απροϋπόθετης απλότητας (με την έννοια της lightness), της καλοσύνης και της διαθεσιμότητας, πέρα από πολιτισμικά, γλωσσικά ή λογοτεχνικά όρια, διατηρώ από την αξέχαστη Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ.
Ως δείγμα των ανωτέρω, παραθέτω το ποίημά της «Ρευστή και η μοίρα» και τον τρόπο που η ίδια το απέδωσε στα αγγλικά, για τις ανάγκες του Συνεδρίου της Ρόδου.
