Αντικείμενα ανεύρετα (αλλά όχι απραγματοποίητα)

Αντι­κεί­με­νο πρώ­το: Μια ομπρέ­λα βαλ­μέ­νη ανά­πο­δα, «κοι­τά­ζει» τον ου­ρα­νό αντί να κα­λύ­πτει το σώ­μα. Τί­τλος: Ομπρέ­λα για άνυ­δρες πε­ριο­χές. Πε­ρι­γρα­φή: Η εξω­τε­ρι­κή κοι­λό­τη­τα της επι­τρέ­πει να συλ­λέ­γει τα νε­ρά της βρο­χής για ώρα ανά­γκης. Αντι­κεί­με­νο δεύ­τε­ρο: Μια πρό­κα που έχει δύο χω­ρι­στές απο­λή­ξεις στην κο­ρυ­φή. Τί­τλος: Δι­κέ­φα­λο καρ­φί. Πε­ρι­γρα­φή: Ιδα­νι­κό για αυ­τούς που τους αρέ­σει να μα­στο­ρεύ­ουν, αλ­λά πά­σχουν από στρα­βι­σμό. Αντι­κεί­με­νο τρί­το: Μία πόρ­τα σε σχή­μα αν­θρώ­πι­νου σώ­μα­τος. Τί­τλος: Εξα­το­μι­κευ­μέ­νη πόρ­τα. Πε­ρι­γρα­φή: Για να μην σπα­τα­λά­τε πε­ρισ­σό­τε­ρο χώ­ρο στους τοί­χους σας, δια­μορ­φώ­στε τις πόρ­τες στις πραγ­μα­τι­κές σας δια­στά­σεις. Εί­ναι μό­νο ένα μι­κρό δείγ­μα από τα «ανεύ­ρε­τα» αντι­κεί­με­να που ξε­πή­δη­σαν από τη φα­ντα­σία του Γάλ­λου Ζακ Κα­ρελ­μάν (1929-2012). Πο­λυ­πράγ­μων και πο­λυ­μή­χα­νος, ασχο­λή­θη­κε με τη ζω­γρα­φι­κή, τη γλυ­πτι­κή, τη δια­κό­σμη­ση, την ει­κο­νο­γρά­φη­ση. Ο Κα­ρελ­μάν υπήρ­ξε σκη­νο­γρά­φος σε πολ­λές θε­α­τρι­κές και λυ­ρι­κές πα­ρα­στά­σεις, ει­κο­νο­γρά­φη­σε μυ­θι­στο­ρή­μα­τα και νου­βέ­λες των Γκό­γκολ, Ντο­στο­γιέφ­σκι, Μακ Ορ­λάν, Μαρ­σέλ Αϊ­μέ κ.ά. Το 1966 με­τέ­φε­ρε σε κό­μικς το μυ­θι­στό­ρη­μα του Ρεϊ­μόν Κε­νώ Η Ζα­ζί στο με­τρό και ήταν εκεί­νος που σχε­δί­α­σε τη διά­ση­μη αφί­σα του γαλ­λι­κού Μάη ’68, με τη μαύ­ρη σι­λου­έ­τα ενός αστυ­νο­μι­κού που κρα­δαί­νει το κλομπ του. Όλα αυ­τά, αν και το κύ­ριο επάγ­γελ­μά του ήταν οδο­ντί­α­τρος.

Η καλ­πά­ζου­σα φα­ντα­σία του Ζακ Κα­ρελ­μάν τον οδή­γη­σε, το 1969, στην επι­νό­η­ση ενός ει­κο­νο­γρα­φη­μέ­νου κα­τα­λό­γου με αλ­λό­κο­τα αντι­κεί­με­να κα­θη­με­ρι­νής χρή­σης, που τον έκα­ναν διε­θνώς γνω­στό. Ο Κα­τά­λο­γος Ανεύ­ρε­των Αντι­κει­μέ­νων ήταν, πά­νω απ’ όλα, ένας ύμνος στο απρό­βλε­πτο, στο σου­ρε­α­λι­στι­κό και στο λο­ξώς χιου­μο­ρι­στι­κό. Ο ίδιος τα εί­χε χα­ρα­κτη­ρί­σεις «πα­ντε­λώς άχρη­στα», προ­λο­γί­ζο­ντας τον ιδιό­τυ­πο κα­τά­λο­γό του. Στις σε­λί­δες του υπήρ­χαν σκί­τσα γνω­στών αντι­κει­μέ­νων, τα οποία συ­νο­δεύ­ο­νταν από σύ­ντο­μες επε­ξη­γή­σεις σχε­τι­κά με τη χρή­ση τους. Σε μια πρώ­τη μα­τιά, όλα έμοια­ζαν γνώ­ρι­μα, εξαι­τί­ας της πα­ρου­σί­ας τους στον κα­θη­με­ρι­νό βίο. Με μια συ­στρο­φή ωστό­σο, στην κα­τα­σκευή και τη χρή­ση τους: Ένα τρα­πέ­ζι του φα­γη­τού έχει τα 4 πό­δια του μα­ζε­μέ­να σε μία γω­νία, ώστε να μη χρειά­ζε­ται να ανοί­γουν τα δι­κά τους πό­δια οι συν­δαι­τη­μό­νες, όταν κά­θο­νται στα ση­μεία που συ­νή­θως υπάρ­χουν. Το πι­ρού­νι έχει αιχ­μη­ρές ακί­δες στις 4 άκρες του για μπο­ρεί να «τσι­μπά» τις μι­κρές τρο­φές όπως ο αρα­κάς, οι φα­κές κ.ά. Όσο για εκεί­νους που τυ­χαί­νει να έχουν σκύ­λο και γά­τα στο σπί­τι, υπάρ­χει το «δι­μού­τσου­νο» κόκ­κα­λο: Μέ­χρι τη μέ­ση εί­ναι ένα χο­ντρό κόκ­κα­λο για το σκύ­λο και το υπό­λοι­πο μι­σό εί­ναι ένα λε­πτό ψα­ρο­κόκ­κα­λο για τη γά­τα.

«Όλα τα αντι­κεί­με­να του κα­τα­λό­γου συ­νο­δεύ­ο­νται από την εγ­γύ­η­ση ότι εί­ναι απο­λύ­τως άχρη­στα» ανέ­φε­ρε η πρώ­τη έκ­δο­ση του βι­βλί­ου (Ballard, 1969). Ακο­λού­θη­σαν τρεις επα­νεκ­δό­σεις (1975, 1999, 2010) στις οποί­ες προ­στέ­θη­καν και­νού­ρια αντι­κεί­με­να κοι­νής χρή­σης, αλ­λά όχι και κοι­νής λο­γι­κής. Χω­ρι­σμέ­νος σε πέ­ντε βα­σι­κές κα­τη­γο­ρί­ες (Ερ­γα­σία, Σπί­τι, Χό­μπι. Άν­δρας – Γυ­ναί­κα – Ζώα, Διά­φο­ρα) ο κα­τά­λο­γος πε­ριεί­χε πλή­θος ετε­ρό­κλη­των αντι­κει­μέ­νων. «Δεν μπο­ρούν να βρε­θούν, αλ­λά εί­ναι απα­ραί­τη­τα για άτο­μα όπως ακρο­βά­τες, συ­ναρ­μο­λο­γη­τές, λά­τρεις της τέ­χνης , ορει­βά­τες και πολ­λούς άλ­λους», έγρα­φε στην ει­σα­γω­γή. Ακο­λου­θού­σε μια μα­κρά λί­στα (επί­σης ετε­ρό­κλη­των) κα­τα­να­λω­τών, που μπο­ρού­σαν να βρουν κά­ποιο αντι­κεί­με­νο σχε­τι­κό με τις ανά­γκες ή τα εν­δια­φέ­ρο­ντά τους. Εν­δει­κτι­κά: Αστρο­νό­μοι, Βι­βλιο­πώ­λες, Νοι­κο­κυ­ρές, Ερω­το­μα­νείς, Πε­ρι­πα­τη­τές, Χορ­το­φά­γοι, Γκαρ­σό­νια, Πο­δη­λά­τες, Κι­νη­σιο­θε­ρα­πευ­τές, Χαρ­το­παί­κτες, Κομ­μώ­τριες, Ωρο­λο­γο­ποιοί, Γιό­γκι, Νε­κρο­πο­μποί, Αρ­το­ποιοί, Τα­ρι­χευ­τές, Πυ­ρο­μα­νείς, Σα­δο­μα­ζο­χι­στές, Ου­το­πι­στές κ.ά. Για όλους αυ­τούς (και πολ­λούς ακό­μα) υπήρ­χε στον κα­τά­λο­γο κά­ποιο αντι­κεί­με­νο… ασορ­τί.

«Ανεύ­ρε­τα» αντι­κεί­με­να δε ση­μαί­νει κα­τ’ ανά­γκη απραγ­μα­το­ποί­η­τα. Τα σκί­τσα του Κα­ρελ­μάν έγι­ναν αντι­κεί­με­να κα­νο­νι­κά, όταν το Μου­σείο Δια­κο­σμη­τι­κών Τε­χνών του Πα­ρι­σιού τον κά­λε­σε να εκ­θέ­σει τα έρ­γα του στο μου­σείο. Αντί για τα πρω­τό­τυ­πα σκί­τσα του κα­τα­λό­γου, ο Κα­ρελ­μάν προ­τί­μη­σε να κα­τα­σκευά­σει 60 πι­στά αντί­γρα­φα τριών δια­στά­σε­ων, τα οποία ση­μεί­ω­σαν με­γά­λη επι­τυ­χία. Ήταν η αρ­χή μιας σει­ράς διε­θνών εκ­θέ­σε­ων με τα «τρισ­διά­στα­τα σκί­τσα», όπως τα απο­κα­λού­σε ο ίδιος, σε Νέα Υόρ­κη, Τέ­ξας, Μό­ντρε­αλ κ,λπ. Η τε­λευ­ταία του έκ­θε­ση, εν ζωή, έγι­νε το 2012 στο Μπιλ­μπάο. Ο 83χρο­νος έφη­βος έδω­σε το «πα­ρών» στην Εβδο­μά­δα Διε­θνούς Τέ­χνης με Χιού­μορ, όπου πα­ρου­σί­α­σε νε­ό­τε­ρες κα­τα­σκευ­ές αντι­κει­μέ­νων από σί­δε­ρο, ξύ­λο και πλα­στι­κό, σε πλή­ρη λει­τουρ­γι­κό­τη­τα. Με­τα­ξύ άλ­λων, ένα πο­δή­λα­το με τε­τρά­γω­νους τρο­χούς, για να ανε­βο­κα­τε­βαί­νει τις σκά­λες, ένα σφυ­ρί με γυά­λι­νη κε­φα­λή, για ντε­λι­κά­τες ερ­γα­σί­ες που απαι­τούν προ­σο­χή, αλ­λά και ένα κλου­βί που η βά­ση του εί­ναι ενυ­δρείο, κα­τάλ­λη­λο να φι­λο­ξε­νή­σει τον σχε­τι­κό συν­δυα­σμό: Χε­λι­δο­νό­ψα­ρα.

Ο Ζακ Κα­ρελ­μάν πέ­θα­νε, αλ­λά τα αντι­κεί­με­νά του συ­νε­χί­ζουν σε πιο σύγ­χρο­νη και ρα­φι­να­ρι­σμέ­νη μορ­φή. Ο δι­κτυα­κός τό­πος ImpossibleObjects.com δη­μιούρ­γη­σε με χρή­ση τρισ­διά­στα­των εκτυ­πω­τών, μι­κρό­τε­ρης κλί­μα­κας «γλυ­πτά» αντί­γρα­φα που πω­λού­νται —online. Κρί­νο­ντας από τις πα­ραγ­γε­λί­ες, πιο δη­μο­φι­λής ανα­κη­ρύσ­σε­ται η κα­φε­τιέ­ρα για μα­ζο­χι­στές. Εί­ναι άγνω­στο αν η προ­τί­μη­ση των κα­τα­να­λω­τών οφεί­λε­ται στο εξαι­ρε­τι­κό ντι­ζάιν, στη στέ­ρεη κα­τα­σκευή, ή σε κά­ποιους βα­θύ­τε­ρους, ανο­μο­λό­γη­τους λό­γους.

(Ει­κο­νο­γρά­φη­ση: αρ­χείο Α. Μα­λαν­δρά­κη)

—— ≈ ——

Bλ. και Χάρ­της (1982) #1 σσ. 5, 118-119 και #4 σσ. 506, 508