Η καραμέλα της Κατοχής

Τον τελευταίο καιρό, που για μένα ανήκει στην «αντίστροφη μέτρηση», βάλθηκα να ξεκαθαρίζω αυτό που αρέσκομαι να αποκαλώ αρχείο. Η διαδικασία είναι επίπονη. Προϋποθέτει αυξημένη προσοχή και υπομονή. Τώρα μάλιστα είναι και οδυνηρή. Γιατί δεν περιορίζεται πια μόνο σε ταξινόμηση και επανένταξη αλλά χρειάζεται αποφασιστικότητα ώστε – όσο είσαι με «σώας τας φρένας’», Εσύ και μόνο Εσύ θα κρίνεις τί πρέπει να πεταχτεί για να απαλλάξεις τους «άλλους» από τα «περιττά» και «άχρηστα». Μ’ άλλα λόγια προτού στα πετάξουν αυτοί.
Βρίσκεσαι λοιπόν μπροστά σε ράφια, βιβλιοθήκες και ντουλάπια, κυκλωμένος από μνήμες και σκέψεις, αμήχανος και φορτισμένος. Πρέπει να αντιμετωπίσεις το «θηρίο», που είναι ο άλλος εαυτός σου και ό, τι σκόρπισε, ή μάζεψε μέσα στο χρόνο. Παλιά τετράδια, φακέλους, ντοσιέ, διάφορα «ντοκουμέντα», κιτρινισμένες αλληλογραφίες, οι περισσότερες χειρόγραφες. Μιας εποχής που δεν υπήρχαν e-mails και ηλεκτρονικά... περιστέρια, ούτε καν fax. Αγγίζεις πάλι με τα δάκτυλά σου σημειώσεις, πολλές πάνω σε πακέτα τσιγάρων, ραβασάκια, αποκόμματα εισιτηρίων και φωτογραφίες. Πολλές φωτογραφίες. Τοπία, από αμέτρητες εκδρομές, σπάνιες επιγραφές φορτηγών, προγόνους, γυναίκες, φίλους, παιδιά, σπίτια και τάφους. Και χάνεσαι μες στο χωροχρόνο.
Οι φωτογραφίες είναι «αδυναμία» μου. Κάποτε και επί χρόνια υπήρξαν και το hobby μου. Είχα φτιάξει, στο σπίτι, σκοτεινό θάλαμο μ’ ένα κόκκινο φως. Είχα και εκτυπωτή. Κλεινόμουν, κυρίως τα βράδια, και δούλευα με τις ώρες. Καδράρισμα, ρετούς κι ύστερα εκείνες οι «μαγικές στιγμές» παρακολουθώντας αργά την «εμφάνιση», σε πλήρη ετοιμότητα για τη «στερέωση». Οι περισσότερες, σε ηλεκτρονικό πια αρχείο, είναι δικές μου, «παιδιά» μου κι αυτές. Γι αυτό τις αγαπώ. Δεν ανήκω σ’ αυτούς που λένε ‘δεν μ’ ενδιαφέρει το παρελθόν, κοιτάζω μόνο το μέλλον». Και έχω ένα σωρό βάσιμους λόγους γι αυτή μου την τοποθέτηση.
Εξ άλλου οι φωτογραφίες διαβάζονται πιο εύκολα και άμεσα απ’ ό,τι ένα βιβλίο. Και δε χρειάζεται να γυρίζεις σελίδες. Τις κοιτάς, και ταξιδεύεις στο χρόνο.

Σ’ αυτήν εδώ, ο πατέρας δεν βάζει την καραμέλα στο στόμα του μωρού. Την κρατάει σε κάποια απόσταση. Η σκηνή αποκτάει κινητικότητα και ο φωτογράφος είναι προφανώς ικανοποιημένος. Εμένα, ωστόσο, η ανάγνωση αυτής της φωτογραφίας με πήγε παραπέρα.

Το μωράκι, γεννημένο στον πόλεμο και στην Κατοχή, ευτυχεί γιατί δεν έχει συνείδηση του τι συμβαίνει στην πατρίδα του. Ο πατέρας κρύβει την πίκρα και την απόγνωση που σκοτεινιάζουν το βλέμμα του, και έχει το σθένος να χαμογελάει. Και το κυριότερο : ο πατέρας εκείνης της εποχής δεν ‘μπουκώνει’ το μικρό με την καραμέλα. Το υποβάλλει, μες στην Κατοχή, (κι αυτό είναι καθοριστικό για το μέλλον του μικρού και τις επερχόμενες... απελευθερώσεις ) σε μια ελάχιστη προσπάθεια, σε κάποιο παίδεμα. Να ζοριστεί τεντώνοντας το χεράκι του αν θέλει να αποκτήσει, να πάρει υπό την ... κατοχή του, το ... γλυκό, την αμοιβή.

Τα χρόνια όμως περνάνε γρήγορα. Οι συνομήλικοι του μωρού της φωτογραφίες έγιναν, με τη σειρά τους, γονείς κι αυτοί. Κι η κατοχή θαμπή ανάμνηση. Μπούκωσαν τα στόματα των γόνων τους με... ‘δρακουλίνια’, έντυσαν τα ποδαράκια τους με... Βέρμαχτ και Adidas. Δέσμιοι δικών τους απωθημένων, τα οδήγησαν ουσιαστικά σε μια άναρχη ... απελευθέρωση. Οικειοποιήθηκαν τον υπέρ-καταναλωτισμό, το νεοπλουτισμό και την παρά-πληροφόρηση. Έρμαια στα άγρια κύματα της προέλασης του νέου Κακού... Μετά τα παρέλαβε η ετησίως ανανεούμενη Παιδεία μας κι έδεσε το γλυκό. Έδεσε μάλιστα τόσο πολύ που – όπως έγραψε και ο φίλος μου Θανάσης Παπαγεωργίου (χρόνια εργάτης σε μια «Στοά» ), τα Ελληνάκια της τελευταίας εσοδείας μπερδεύουν τα καημένα τί γιορτάζουμε την 25^η Μαρτίου και τι στις 28 Οκτωβρίου. Τους φτάνει που σε αυτές τις ημερομηνίες έχουνε αργία κι έτσι τα σχολεία είναι – εκτός από τις καταλήψεις, για άλλη μια φορά κλειστά. Τα αυτιά τους δεν ιδρώνουν με κάτι τέτοια. Κι αν τα ζορίσεις απαντούν... «τι σημασία έχει, δεν μας ενδιαφέρουν πια όλα αυτά». Τότε κάποιοι παππούδες σκέπτονται απελπισμένα πως «λαός που ξεχνά τις ρίζες και το παρελθόν του δεν έχει μέλλον ».

Τα παιδιά – είθισται να λέμε, δε φταίνε... Πέσανε θύματα μιας άλλης εποχής, ‘ειρηνικής’. Και την... κάτσανε στα … ορθάδικα, τις disco, τα tablets , τα twitter. Πατώντας ένα πλήκτρο, βρίσκουν ό, τι θέλουν. Το ’χουν ! Πανηγυρίζουν κιόλας. Ου-ά-ου !... Σε μερικά χρόνια φοβάμαι θα επικοινωνούν μόνο με κραυγές και συντμήσεις αρχικών, ή στ’ αγγλικά που είναι και πιο εύκολα απ’ τα ελληνικά που τους ζορίζουν. Ανύποπτα πως έτσι βιώνουν μια ψευδαίσθηση, μια «εικονική» πραγματικότητα, βαδίζοντας μοιρολατρικά υπό την ... αιγίδα της παγκοσμιοποίησης στον αφανισμό της όποιας ταυτότητάς τους.
Μερικοί από «μας» προσπαθούμε να αναθαρρήσουμε κάπως με τις εξαιρέσεις.
Κι αυτές όμως —εξ ορισμού—, επιβεβαιώνουν τον κανόνα.