Ανέκαθεν έτρεφα μεγάλη εκτίμηση για την κριτική υποδοχής, καθώς πίστευα και πιστεύω ότι, με το έργο που επιτελεί, την αναζήτησηση/επινόηση και την εκπαίδευση του «επαρκούς αναγνώστη», έχει να παίξει σπουδαίο ρόλο στην ζωή της «Πολιτείας των Γραμμάτων» (της περίφημης, δηλαδή, République des Lettres).
Ως εκ τούτου, με ανησυχεί τα μέγιστα η επαπειλούμενη εξασθένιση ή και εξαφάνιση του συγκεκριμένου λειτουργήματος: φαινόμενο το οποίο υπονομεύει την κοινωνική υπόσταση τής Λογοτεχνίας, αν όχι δε και το ίδιο της το είναι. Για να το πω κάπως πιο γλαφυρά, εάν αληθεύει η ρήση του ποιητή: «Ποτέ μια ζαριά δεν θα εξαλείψει το τυχαίο», τότε εξίσου αληθές μου φαίνεται και το αντίστροφο σκεπτικό. Δεν είναι δηλαδή δυνατόν (καίτοι αυτό ακριβώς συμβαίνει!) το χαώδες τυχαίο των διαφημιστικών καταχωρήσεων και των διαδικτυακών tweets
και like να υποκαταστήσει τις στοχευμένες ζαριές (ζαριές μεν, στοχευμένες δε!) με τις οποίες αναγνωρίσιμοι κριτικοί σημάδευαν κάποτε ορισμένα βιβλία, με σκοπό να τα καταστήσουν αναγνωρίσιμα από το υπό διάπλασιν κοινό τους.
Κατά καιρούς γοητεύτηκα και εγώ, και δη επανειλημμένως, από παρόμοια προηγούμενα. Ουδέποτε όμως, ακόμη και τότε που η παρουσία της κριτικής υποδοχής έτι γινόταν αισθητή και η αίγλη της παρέμενε σχεδόν αλώβητη, κατάφερα να την ασκήσω συστηματικά. Μου έλειπαν δύο βασικά προσόντα: η ευχέρεια διάδρασης με το άμεσο χωροχρονικό περιβάλλον και η απαραίτητη πειθαρχία η οποία απαιτείται για να παρακολουθεί και να αξιολογεί κανείς έγκυρα και έγκαιρα την τρέχουσα εκδοτική παραγωγή.
Η διπλή αυτή αδυναμία συμμόρφωσης με τις επιταγές του χρόνου δεν αναίρεσε την όποια ικανότητά μου για κριτική αντίδραση. Απλώς την επιβράδυνε, καθιστώντας έτσι ανεπίκαιρες, όχι τις παρεμβάσεις μου αυτές καθαυτές, αλλα μόνο (θα ήθελα να πιστέψω) την... επικαιρότητα που τις πλαισίωνε.
Τέτοια χαρακτηριστικά γνωρίσματα έχουν και οι ακόλουθες απόπειρές υποδοχής... εκ των υστέρων. Και δη λίαν εκ των υστέρων, αφού τα σχετικά κείμενα απέχουν χρόνια, ή και δεκαετίες, από την εκάστοτε αφορμή της συγγραφής τους. Επιπλέον, παρατίθενται εδώ κατά μίαν (ας την πούμε) θεματική ή λογική σειρά και όχι, ως είθισται, κατά την χρονολογική, των πρώτων δημοσιεύσεων.
Τα περισσότερα εξ αυτών —οκτώ στον αριθμό— σχολιάζουν πονημάτων λίγο έως πολύ θεωρητικά: είτε πρόκειται για τα πρώτα, τρία στον αριθμό, Ψήγματα (και στίγματα) θεωρίας «σκληρτού πυρήνα» (αισθητική, υφολογία, συγκριτολογία)· είτε για «εφηρμοσμένη» (ούτως ειπείν) θεωρία —δηλαδή για κριτική με την τρέχουσα σημασία της λέξεως—, όπως στα επόμενα, τρία επίσης, Συγκριτολογικά σύμμεικτα· ή ακόμη για «στρατευμένη» κριτική, στις Δύο πολεμικές παρεμβάσεις
οι οποίες διατυπώνουν προσωπικές θέσεις σε επίμαχα κριτικά και θεωρητικά θέματα. Εν συνεχεία, αφιερώνω άλλα δύο κείμενα στην ακριβοδίκαιη επισκόπηση (από τον Δημήτρη Ραυτόπουλο) της λογοτεχνίας που πραγματεύεται τις Ανεπούλωτες πληγές
του ελληνικού Εμφυλίου, με εμβληματικό δείγμα γραφής στον συγκεκριμένο θεματικό κύκλο το Κιβώτιο του Άρης Αλεξάνδρου. Τέλος, για την τελευταία (την «συν μία») κριτική υποδοχής της σειράς, διεκδικώ το ακαδημαϊκό είδος του Επαίνου (laudatio), προκειμένου να χαιρετίσω, εστω και πάλι εκ των υστέρων, ένα μείζον μεταφραστικό επίτευγμα: τον «εκ-γαλλισμό» του Καβάφη, δια χειρτός του Dominique Grandmont.
Θα ήταν υπερφίαλο να πιστέψω ότι παρόμοια σχόλιά «με σημαία ευκαιρίας» μετέχουν τυχόν της διαχρονικότητας του θεωρητικού λόγου (που σχολιάζουν). Το μόνο που, «ρεαλιστικά» νομιμοποιούμαι να ελπίσω είναι ο ευρύτερος προβληματισμός τον οποίον απηχούν να μην έχει εκ ολοκλήρου ξεθωριάσει.
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
Ψήγματα (και στίγματα) θεωρίας
1. Ένα σύστημα των αισθητικών κατηγοριών
2. Γραμματική της ποίησης και ποίηση της γραμματικής
3. Από την διαχρονικότητα στην ιστορικότητα του Ρομαντισμού
Συγκριτολογικά σύμμεικτα
1. Η δισυπόστατη διαχρονικότητα
2. Περί Δον Κιχώτη στην Ελλάδα
3. Ο πειρασμός του «Οριενταλισμού»
Δύο πολεμικές παρεμβάσεις
1. There are more things
2. Η «Ελληνικότητα» εντός και ενώπιον του (μισού) Μοντερνισμού
Ανεπούλωτες πληγές
1. «Για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη»
2. Η δικαίωση του «δευτερεύοντος»
Και ένας «έπαινος» (laudatio)
Ο Καβάφης (επιτέλους!) στα γαλλικά
