ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Oδυσσέας Ελύτης

ΟΔΥΣ­ΣΕ­ΑΣ ΕΛΥ­ΤΗΣ
(1911-1996)

Επι­μέ­λεια αφιε­ρώ­μα­τος: Ιου­λί­τα Ηλιο­πού­λου

——— ≈ ———

Τον Ια­νουά­ριο του 2021, το πε­ριο­δι­κό Χάρ­της κι εγώ απευ­θύ­να­με πρό­σκλη­ση συ­νερ­γα­σί­ας σε πα­νε­πι­στη­μια­κούς, με­τα­φρα­στές, ποι­η­τές, συγ­γρα­φείς και ει­κα­στι­κούς καλ­λι­τέ­χνες, προ­κει­μέ­νου να πραγ­μα­το­ποι­η­θεί ένα αφιέ­ρω­μα στο έρ­γο του Οδυσ­σέα Ελύ­τη. Εξω­τε­ρι­κή αφορ­μή, η συ­μπλή­ρω­ση εκα­τόν δέ­κα χρό­νων από την γέν­νη­ση του Ελύ­τη, του ποι­η­τή που απ’ τους Προ­σα­να­το­λι­σμούς μέ­χρι και το Εκ του Πλη­σί­ον, με στα­θε­ρές αρ­χές, ποι­κί­λους θε­μα­τι­κούς άξο­νες και πολ­λούς τρό­πους, κά­λυ­ψε σχε­δόν όλο το εύ­ρος του 20^ού αιώ­να.
Πρό­θε­σή μας να εκ­μαιεύ­σου­με κεί­με­να ερ­μη­νεί­ας, κεί­με­να που θα συμ­βάλ­λουν στην κα­τα­νό­η­ση του πο­λυ­ε­πί­πε­δου έρ­γου του Ελύ­τη. Η ποί­η­ση, τα δο­κί­μια, και τα ει­κα­στι­κά ζη­τή­σα­με ν’ απο­τε­λέ­σουν τις τρεις πα­ρα­μέ­τρους αυ­τής της προ­σέγ­γι­σης, με κύ­ριο, ωστό­σο, άξο­να μια σύγ­χρο­νη ερ­μη­νευ­τι­κή ανά­γνω­ση του ποι­η­τι­κού του έρ­γου.
Η συ­γκο­μι­δή μας απέ­φε­ρε πολ­λά και εν­δια­φέ­ρο­ντα κεί­με­να δια­φο­ρε­τι­κής θε­μα­τι­κής, για τον «ποι­η­τή της γλώσ­σας» όπως το­νί­ζει ο κα­θη­γη­τής Γε­ώρ­γιος Μπα­μπι­νιώ­της, για τον ποι­η­τή «της ανε­ξά­ντλη­της ει­κο­νο­ποι­ί­ας» κα­τά τον Γιώρ­γο Βέη, της «κα­ταγ­γελ­τι­κής δύ­να­μης» σύμ­φω­να με τον Κώ­στα Κου­τσου­ρέ­λη, τον ποι­η­τή «των απο­φθεγ­μα­τι­κών φρά­σε­ων» κα­τά την Paola Maria Minucci, «των αρ­χι­τε­κτο­νι­κών εκ­φρά­σε­ων της ηλια­κής με­τα­φυ­σι­κής του» κα­τά την Έφη Κα­τσου­ρού, «τον πρω­τεϊ­κό ποι­η­τή και ζω­γρά­φο υπε­ρευαί­σθη­το» σύμ­φω­να με τον Τά­κη Μαυ­ρω­τά — για να ανα­φέ­ρω, εν­δει­κτι­κά, λί­γους μό­νον από τους άξιους συγ­γρα­φείς του αφιε­ρώ­μα­τος.
Ποι­κί­λα θέ­μα­τα από ικα­νούς με­λε­τη­τές, δια­φο­ρε­τι­κές ει­κό­νες από ξε­χω­ρι­στούς καλ­λι­τέ­χνες. Τους ευ­χα­ρι­στού­με όλους θερ­μά.

Ιου­λί­τα Ηλιο­πού­λου

——— ≈ ———

Πβλ. Και το με­γά­λο αφιέ­ρω­μα στον Ελύ­τη του Χάρ­τη 21/23 (Νο­έμ­βριος 1986)

Ο ΟΔΥΣ­ΣΕ­ΑΣ ΕΛΥ­ΤΗΣ γεν­νή­θη­κε στο Ηρά­κλειο στις 2 Νο­εμ­βρί­ου 1911. Έζη­σε στην Αθή­να, όπου η οι­κο­γέ­νειά του εγκα­τα­στά­θη­κε το 1914. Η κα­τα­γω­γή του –Λέ­σβος–, η γέν­νη­σή του –Κρή­τη– και τα κα­λο­καί­ρια των παι­δι­κών του χρό­νων –Σπέ­τσες, Κυ­κλά­δες– δια­μόρ­φω­σαν μια βα­θύ­τα­τα νη­σιω­τι­κή συ­νεί­δη­ση, που αρ­γό­τε­ρα στη δια­σταύ­ρω­σή της με τα σύγ­χρο­νά του καλ­λι­τε­χνι­κά ρεύ­μα­τα, κυ­ρί­ως τον υπερ­ρε­α­λι­σμό, δη­μιούρ­γη­σε μια ποί­η­ση πρω­τό­τυ­πη, γε­μά­τη πλή­θος λυ­ρι­κών ει­κό­νων, επα­να­στα­τι­κών δυ­νά­με­ων και πα­ναν­θρώ­πι­νων αξιών. Μια ποί­η­ση που με άξο­να το φως, μέ­σα από την υπερ­βα­τι­κή διά­στα­ση της φύ­σης και την πνευ­μα­τι­κό­τη­τα των αι­σθή­σε­ων, ζή­τη­σε να απο­κρυ­πτο­γρα­φή­σει το μυ­στή­ριο της ύπαρ­ξης.
Τε­λειώ­νο­ντας τις γυ­μνα­σια­κές του σπου­δές στην Αθή­να, ακο­λού­θη­σε νο­μι­κές σπου­δές, ενώ υπη­ρέ­τη­σε ως αν­θυ­πο­λο­χα­γός στον πό­λε­μο της Αλ­βα­νί­ας. Εγκα­τα­στά­θη­κε δύο φο­ρές στο Πα­ρί­σι (1948-1951 και 1969-1971) όπου πα­ρα­κο­λού­θη­σε μα­θή­μα­τα φι­λο­λο­γί­ας στη Σορ­βόν­νη και ήρ­θε σε επα­φή με τους κυ­ριό­τε­ρους ποι­η­τές και ζω­γρά­φους του 20^ού αιώ­να (Picasso, Matisse, Breton, Chagall). Ανα­κη­ρύ­χθη­κε δι­δά­κτο­ρας φι­λο­λο­γί­ας των πα­νε­πι­στη­μί­ων: Σορ­βόν­νης, Λον­δί­νου, Ρώ­μης, Αθη­νών, Θεσ­σα­λο­νί­κης, κα­θώς και Ανώ­τε­ρος Τα­ξιάρ­χης της Legion d’Honneur της Γαλ­λι­κής Δη­μο­κρα­τί­ας. Το 1979 τι­μή­θη­κε με το βρα­βείο Νο­μπέλ Λο­γο­τε­χνί­ας. Έζη­σε ως το τέ­λος του βί­ου του (18 Μαρ­τί­ου 1996) αφο­σιω­μέ­νος στην ποί­η­ση.

Ε Ρ Γ Α
ΠΟΙ­Η­ΣΗ:  Προ­σα­να­το­λι­σμοί (Πυρ­σός 1940, Γα­λα­ξί­ας 1961, Ίκα­ρος 1966) • Ήλιος ο Πρώ­τος (Γλά­ρος 1943, Ίκα­ρος 1963) • Άσμα ηρω­ι­κό και πέν­θι­μο για τον χα­μέ­νο αν­θυ­πο­λο­χα­γό της Αλ­βα­νί­ας (1945, Ίκα­ρος 1962) • Το Άξιον Εστί (Ίκα­ρος 1959 ) • Έξη και μία τύ­ψεις για τον Ου­ρα­νό ( Ίκα­ρος 1960) • Το Φω­τό­δε­ντρο και η δέ­κα­τη τέ­ταρ­τη ομορ­φιά (Ίκα­ρος 1971) • Ο Ήλιος ο Ηλιά­το­ρας (Ίκα­ρος 1971) • Το Μο­νό­γραμ­μα (L’ oiseau 1971, Ίκα­ρος 1972) • Τα Ρω του Έρω­τα (Αστε­ρί­ας 1972, Ερ­μεί­ας 1980, Ύψι­λον/βι­βλία 1986) • Τα Ετε­ρο­θα­λή (Ίκα­ρος 1974) • Ση­μα­το­λό­γιον (Ερ­μεί­ας 1977, Ύψι­λον/βι­βλία 2001) • Μα­ρία Νε­φέ­λη (Ίκα­ρος 1978) • Τρία ποι­ή­μα­τα με Ση­μαία Ευ­και­ρί­ας (Ίκα­ρος 1982) • Ημε­ρο­λό­γιο ενός αθέ­α­του Απρι­λί­ου (Ύψι­λον/βι­βλία 1984) • Ο μι­κρός ναυ­τί­λος (Ίκα­ρος 1985) • Τα ελε­γεία της Οξώ­πε­τρας (Ίκα­ρος 1991) • Δυ­τι­κά της λύ­πης (Ίκα­ρος 1995) • Εκ του πλη­σί­ον (Ίκα­ρος 1998) • Ποί­η­ση (Ίκα­ρος 2002).
ΠΕ­ΖΑ & ΕΙ­ΚΑ­ΣΤΙ­ΚΑ: Ο ζω­γρά­φος Θε­ό­φι­λος (Αστε­ρί­ας 1973, Γνώ­ση 1975, Ύψι­λον/βι­βλία 1996) • Ανοι­χτά Χαρ­τιά (Αστε­ρί­ας 1974, Ίκα­ρος 1982, ορι­στι­κή 1987) • Η μα­γεία του Πα­πα­δια­μά­ντη (Ερ­μεί­ας 1976, Γνώ­ση­1986, Ύψι­λον/ βι­βλία, 1996) • Ανα­φο­ρά στον Αν­δρέα Εμπει­ρί­κο (Τραμ 1978, Ύψι­λον/βι­βλία 1980) • Το δω­μά­τιο με τις ει­κό­νες, κεί­με­νο του Ε. Αρα­νί­τση (Ίκα­ρος 1986) • Τα δη­μό­σια και τα ιδιω­τι­κά (Ίκα­ρος 1990) • Ιδιω­τι­κή οδός (Ύψι­λον/βι­βλία 1990) • Εν λευ­κώ (Ίκα­ρος 1992) • Ελύ­της ’92, κα­τά­λο­γος των ει­κα­στι­κών έρ­γων του ποι­η­τή στο Ίδρυ­μα Β. & Ε. Γου­λαν­δρή στην Άν­δρο (1992) • Ο κή­πος με τις αυ­τα­πά­τες (Ύψι­λον/βι­βλία 1995) • 2x7ε (Ίκα­ρος 1996) • Αυ­το­προ­σω­πο­γρα­φία σε λό­γο προ­φο­ρι­κό (Ύψι­λον/βι­βλία 2000) • Συν τοις άλ­λοις (Ύψι­λον/βι­βλία 2011) • Η Ελ­λά­δα του Ελύ­τη (Ίκα­ρος 2021).
ΜΕ­ΤΑ­ΦΡΑ­ΣΕΙΣ του Οδυσ­σέα Ελύ­τη: Σαπ­φώ, ανα­σύν­θε­ση και από­δο­ση Οδυσ­σέ­ας Ελύ­της (Ίκα­ρος 1984, 1996) • Ιω­άν­νης Η Απο­κά­λυ­ψη, μορ­φή στα Νέα Ελ­λη­νι­κά Οδυσ­σέ­ας Ελύ­της (Ύψι­λον/βι­βλία 1985) • Κρι­να­γό­ρας, μορ­φή στα Νέα Ελ­λη­νι­κά Οδυσ­σέ­ας Ελύ­της (Ύψι­λον/βι­βλία 1987) • Δεύ­τε­ρη Γρα­φή – Rimbaud, Lautréamont,  Éluard, Jouve, Ungaretti, Lorca, Maiakovski (Ίκα­ρος 1976) • Ζαν Ζι­ρω­ντού, Νε­ράι­δα (Εται­ρεία Σπου­δών Σχο­λής Μω­ρα­ΐ­τη 1973, Ύψι­λον/βι­βλία 2015) • Μπέρ­τολτ Μπρέ­χτ, Ο κύ­κλος με την κι­μω­λία στον Καύ­κα­σο (Εται­ρεία Σπου­δών Σχο­λής Μω­ρα­ΐ­τη 1974, Ύψι­λον/βι­βλία 2010) • Ζαν Ζε­νέ, Οι δού­λες (Ύψι­λον/βι­βλία 1994)
ΕΙ­ΔΙ­ΚΕΣ ΕΚ­ΔΟ­ΣΕΙΣ: Ο Ναυ­τί­λος του Αιώ­να (αφιε­ρω­μα­τι­κή έκ­δο­ση, Ίκα­ρος 2011) • «Ο Κό­σμος ο μι­κρός, ο μέ­γας!» του Οδυσ­σέα Ελύ­τη με τη μου­σι­κή του Γιώρ­γου Κου­ρου­πού (πε­ντά­γλω­ση αν­θο­λο­γία, Ίκα­ρος 2016)

Όλα τα βι­βλία του Οδυσ­σέα Ελύ­τη κυ­κλο­φο­ρούν σε συ­νε­χείς επα­νεκ­δό­σεις από τις εκ­δό­σεις
Ίκα­ρος και Ύψι­λον/βι­βλία.

MIKHΣ ΘΕ­Ο­ΔΩ­ΡΑ­ΚΗΣ:
«Το Άξιον Εστί» του Οδυσ­σέα Ελύ­τη
(απο­σπά­σμα­τα)

Ιντερ­μέ­τζο, Της αγά­πης αί­μα­τα, Να­οί στο σχή­μα τ’ ου­ρα­νού

Ψάλ­της: Κώ­στας Μι­χα­λα­κό­που­λος

Χο­ρω­δία του Τμή­μα­τος Μου­σι­κών Σπου­δών του ΑΠΘ
(προ­ε­τοι­μα­σία-διεύ­θυν­ση: Τρι­σεύ­γε­νη Κα­λο­κύ­ρη)
Ορ­χή­στρα ΑΠΘ
(προ­ε­τοι­μα­σία-διεύ­θυν­ση: Δη­μή­τρης Δη­μό­που­λος)
———————
Ζω­ντα­νή ηχο­γρά­φη­ση συ­ναυ­λί­ας από την Αί­θου­σα Τε­λε­τών του Αρι­στο­τε­λεί­ου Πα­νε­πι­στη­μί­ου Θεσ­σα­λο­νί­κης (25 Μαρ­τί­ου 2000) με αφορ­μή την ανα­γό­ρευ­ση του Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη σε επί­τι­μο δι­δά­κτο­ρα του Τμή­μα­τος Μου­σι­κών Σπου­δών (17:23΄)

_{[ Αναπαραγωγή με την άδεια τού © ΑΠΘ ]}