Σαπφώ / Ελύτης / Καντ - Γάμοι, πολιτική και φιλοσοφία εν ου παικτοίς

Οδυσ­σέ­ας Ελύ­της: Δια­φα­νο­γρα­φία από τη «Σαπ­φώ» (1968)

^{——— ≈ ———}

^{Δεν εγεννήθηκεν ακόμη ο Μαρσέλ Μαρσώ ενός Ελύτη}

Το στοι­χείο της υπερ­βο­λής, ως εγ­γε­νές γνώ­ρι­σμα των επι­θα­λα­μί­ων, κα­θο­ρί­ζει το γλωσ­σι­κό ήθος του ποι­η­τή, προ­δια­γρά­φει τη φρο­ντί­δα της με­τα­φρα­στι­κής σπου­δής και κλι­μα­κώ­νει τις προσ­δο­κί­ες της ανα­γνω­στι­κής εμπει­ρί­ας. Για­τί η δια­βα­τή­ρια δια­δι­κα­σία του γά­μου, εμπε­ριέ­χο­ντας ανα­γκα­στι­κά την προ­ο­πτι­κή του κιν­δύ­νου, εν­σω­μα­τώ­νει εκ­φάν­σεις του υψη­λού και του χα­μη­λού, με σκο­πό την εξα­σφά­λι­ση της ομα­λής και ολο­κλη­ρω­μέ­νης με­τά­βα­σης των δύο νέ­ων στην και­νούρ­για ζωή. Γι’ αυ­τό στο στα­θε­ρό τε­λε­τουρ­γι­κό πλαί­σιο του γά­μου συ­νυ­πάρ­χουν τό­σο η ψυ­χι­κή όσο και η σω­μα­τι­κή πλευ­ρά της αν­θρώ­πι­νης υπό­στα­σης. Έτσι, ο εύ­λο­γος έπαι­νος εγ­γί­ζει τον εξηρ­μέ­νο μα­κα­ρι­σμό, απο­δί­δο­ντας στον γα­μπρό ή στη νύ­φη θεϊ­κές ιδιό­τη­τες, ενώ η σε­ξουα­λι­κή διά­στα­ση της ένω­σης πυ­ρο­δο­τεί την ασυ­γκρά­τη­τη αι­σχρο­λο­γία, γνω­στή ως κτυ­πία, που πε­ρι­λαμ­βά­νει σκώμ­μα­τα κα­τά των νε­ό­νυμ­φων, τα οποία στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα έχουν απο­τρο­παϊ­κή λει­τουρ­γία, προ­στα­τεύ­ο­ντας το ζευ­γά­ρι από κά­θε δό­λιο συ­ναί­σθη­μα φθό­νου ή ζη­λο­τυ­πί­ας. Εντού­τοις, η ποι­η­τι­κή της Σαπ­φώς δια­τη­ρεί ση­μεία αντι­φα­τι­κά: οι πραγ­μα­τι­κές της προ­θέ­σεις απο­σιω­πώ­νται, πί­σω από τον ωμό ρε­α­λι­σμό ανα­δύ­ε­ται έντε­χνα η πα­νουρ­γία. «Η αβρο­έ­πεια εν­δέ­χε­ται να εί­ναι συ­γκε­κα­λυμ­μέ­νη ασε­μνο­λο­γία, ο ψό­γος πι­θα­νόν να εί­ναι κα­τ’ ου­σί­αν ύμνος, ο έπαι­νος μπο­ρεί να έχει το δι­κό του δη­λη­τή­ριο, η υπερ­τί­μη­ση ίσως και να απο­δει­χθεί, αν διε­ρευ­νη­θεί βα­θύ­τε­ρα, μο­χθη­ρό­τα­τη υπο­τί­μη­ση».^[1]

Γι’ αυ­τό το έρ­γο της Σαπ­φώς, στο πλαί­σιο ερ­μη­νεί­ας του γα­μή­λιου σκώμ­μα­τος, γί­νε­ται αντι­κεί­με­νο δια­φω­νί­ας. Από τη μία, η άπο­ψη ότι η ποι­ή­τρια κρα­τά με­τριο­πα­θή στά­ση και η έντα­ση της φω­νής της δεν ανε­βαί­νει τό­σο ώστε να ξε­πε­ρά­σει τα όρια ευ­γέ­νειας που επι­βάλ­λουν οι κοι­νω­νι­κές συμ­βά­σεις της γυ­ναι­κεί­ας κο­σμιό­τη­τας. Στο απ. 111, για πα­ρά­δειγ­μα, ο Page θε­ω­ρεί ότι το χιού­μορ εί­ναι «αδέ­ξιο»,^[2] ενώ ο Bowra υπο­στη­ρί­ζει ότι ο τό­νος «δεν εί­ναι ού­τε εν­θου­σια­στι­κός ού­τε άσε­μνος, αλ­λά απλώς πε­ρι­παι­κτι­κός. Αν το αστείο εί­ναι λι­γά­κι πρω­τό­γο­νο, αυ­τό οφεί­λε­ται στην πα­ρά­δο­ση, που συ­νή­θι­ζε αστεϊ­σμούς αυ­τού του επι­πέ­δου».^[3] Πι­θα­νή και η εκ­δο­χή της αντί­φρα­σης: «Μή­πως δη­λα­δή ο γα­μπρός ήταν κο­ντός ή κο­ντύ­τε­ρος από τη νύ­φη; Πα­ρό­μοιες χλευα­στι­κές αντι­στρο­φές της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας εί­ναι πο­λύ συ­νη­θι­σμέ­νες στον λαϊ­κό ή λαϊ­κό­τρο­πο λό­γο».^[4]

Από την άλ­λη, ο Kirk, ανα­γνω­ρί­ζο­ντας ότι Page και Bowra αντι­λαμ­βά­νο­νται τον αστεϊ­σμό με κυ­ριο­λε­κτι­κό τρό­πο, δια­κρί­νει στην ερ­μη­νεία του απ. 111 ένα δεύ­τε­ρο, με­τα­φο­ρι­κό επί­πε­δο, σύμ­φω­να με το οποίο η υπερ­βο­λή στην πα­ρου­σί­α­ση του γα­μπρού δεν έγκει­ται στο πε­λώ­ριο ανά­στη­μά του: «εί­ναι πο­λύ πιο με­γα­λό­σω­μος από έναν με­γα­λό­σω­μο άν­δρα –διό­τι εί­ναι σε απί­θα­νο βαθ­μό ιθυ­φαλ­λι­κός». Στο ίδιο μή­κος κύ­μα­τος, η σύ­γκρι­ση με τον θεό Άρη ση­μαί­νει ότι ο γα­μπρός «“θα χυ­μή­σει” σαν τον Άρη στη μά­χη, το­νί­ζο­ντας την ορ­μη­τι­κό­τη­τα του γα­μπρού».^[5] Μια πτυ­χή που δια­φεύ­γει από τον Kirk σχε­τί­ζε­ται με το μέ­λα­θρον. Η στέ­γη πρέ­πει να ανυ­ψω­θεί· σύ­ντο­μα, ο γα­μπρός θα διαρ­ρή­ξει τις Πύ­λες. Την αμ­φι­ση­μία της λέ­ξης επι­ση­μαί­νει ο Ησύ­χιος, ο οποί­ος, εκτός από την κοι­νή ερ­μη­νεία (οι­κία, υπέρ­θυ­ρο, δο­κός), κα­τα­δει­κνύ­ει το σε­ξουα­λι­κό υπο­νο­ού­με­νο: «μ 624 μέ­λα­θρον: οἴκη­μα καὶ τὸ τῶν γυ­ναικῶν μό­ριον». Το ίδιο δια­φα­νής η ση­μα­σία του ρή­μα­τος αἴρειν.^[6]

Ο Kirk ανα­γνω­ρί­ζει στο απ. 111 την έκ­φρα­ση μιας «συ­νει­δη­τής απρέ­πειας» («conscientiously improper») της Σαπ­φώς· υπερ­βο­λι­κή κρί­ση που εί­τε εδρά­ζε­ται στην προ­κα­τά­λη­ψη του ίδιου για τα όρια ηθι­κής των αρ­χαί­ων Ελ­λή­νων εί­τε –κα­τά πά­σα πι­θα­νό­τη­τα– απο­τε­λεί αιχ­μή που αφο­ρά την κυ­ριο­λε­κτι­κή ανά­γνω­ση του Bowra και τη βε­βια­σμέ­νη του προ­σπά­θεια να υπε­ρα­σπι­στεί την αγνό­τη­τα της αρ­χαί­ας ποι­ή­τριας. Για­τί η ίδια η νο­μι­μο­ποί­η­ση του σκώμ­μα­τος, στο πλαί­σιο ενός θρη­σκευ­τι­κού τε­λε­τουρ­γι­κού, προ­ϋ­πο­θέ­τει τη γεν­ναία απο­δο­χή κα­τα­στά­σε­ων που ο νε­ό­τε­ρος κό­σμος θα ονο­μά­σει απρε­πείς, χυ­δαί­ες ή πα­ρεκ­κλί­νου­σες. Οπό­τε και ο Kirk, για να εί­ναι δί­καιος και ακρι­βής, θα πρέ­πει να μι­λά υπαι­νι­κτι­κά. Η κυ­ριο­λε­ξία θα τον πρό­δι­δε, όπως πρό­δω­σε τον Bowra, ο οποί­ος με­γα­λούρ­γη­σε στο Πα­νε­πι­στή­μιο της Οξ­φόρ­δης, το αντί­πα­λο στο Καί­μπριτζ στρα­τό­πε­δο, όπου έδρα­σε, στην επό­με­νη γε­νιά των με­γά­λων κλα­σι­κών φι­λο­λό­γων του Ηνω­μέ­νου Βα­σι­λεί­ου, ο Kirk.

Με βά­ση μαρ­τυ­ρί­ες που δεί­χνουν ότι «ακό­μα και η Σαπ­φώ συ­νέ­θε­σε με­ρι­κά “ιαμ­βι­κά” ποι­ή­μα­τα» ή μι­λά­νε για «τους ιάμ­βους… που η κα­λή Σαπ­φώ προ­σάρ­μο­σε στους ύμνους της»,^[8] ο Dale, αφού πα­ρα­θέ­σει το απ. 117 (χαί­ροι­σα νύμ­φα χαι­ρέ­τω δ’ ὁ γαμβρὸς), από επι­θα­λά­μιο της Σαπ­φώς που «μοιά­ζει προ­κλη­τι­κά με ιαμ­βι­κό τρί­με­τρο απο­τε­λού­με­νο από ένα ιαμ­βι­κό μέ­τρο και δύο κρη­τι­κά», κα­τα­λή­γει στο συ­μπέ­ρα­σμα ότι «εί­ναι εξαι­ρε­τι­κά απί­θα­νο η Σαπ­φώ (ή, πο­λύ πε­ρισ­σό­τε­ρο, ο Αλ­καί­ος) να συ­νέ­θε­σε ιαμ­βι­κή ποί­η­ση».^[9] Αν και πα­ρα­δέ­χε­ται ότι «τα πε­ρισ­σό­τε­ρα ποι­ή­μα­τα της Σαπ­φώς δύ­σκο­λα μπο­ρεί να χα­ρα­κτη­ρι­στούν άσε­μνα (“scurrilous”), πό­σω μάλ­λον ιαμ­βι­κά», ο Dale ανα­γνω­ρί­ζει ότι «με­ρι­κά από τα επι­θα­λά­μια», με ση­μα­ντι­κό­τε­ρο το απ. 111, «απο­κα­λύ­πτουν ίχνη του χυ­δαί­ου (“bawdy”) και άσε­μνου πε­ριε­χο­μέ­νου με το οποίο συ­χνά συν­δε­ό­ταν το εί­δος».^[10] Για­τί ο ίαμ­βος προ­έρ­χε­ται από τις βω­μο­λο­χί­ες σε ιαμ­βι­κό ρυθ­μό που εκτο­ξεύ­ο­νταν με σκο­πό απο­τρο­παϊ­κό –γι’ αυ­τό ιαμ­βί­ζω κα­τέ­λη­ξε να ση­μαί­νει κα­θυ­βρί­ζω–^[11] σε εκ­δη­λώ­σεις γο­νι­μό­τη­τας προς τι­μήν του Διο­νύ­σου και της Δή­μη­τρας.

Στο απ. 110 η Σαπ­φώ, στην προ­σπά­θειά της να δεί­ξει πώς οι φί­λες της νύ­φης πε­ρι­παί­ζουν τον φύ­λα­κα της πα­στά­δας, «φαί­νε­ται να απο­φεύ­γει τη βω­μο­λο­χία, χω­ρίς όμως να απο­στρέ­φε­ται τα μάλ­λον ανώ­δυ­να πει­ράγ­μα­τα».^[12] Εντού­τοις, για τον Dale, οι στί­χοι, «αν και όχι κα­κε­ντρε­χείς», ενέ­χουν ανά­λο­γο με το απ. 111 υπαι­νιγ­μό, εφό­σον το πό­δι χρη­σι­μο­ποιεί­ται συ­χνά ως φαλ­λι­κό σύμ­βο­λο.^[13]

Η λαϊ­κή τε­χνο­τρο­πία, η απου­σία βά­θους, η φτω­χή έμπνευ­ση του απ. 110 ανα­λύ­ο­νται στo Περὶ ἑρμη­νεί­ας (167). Ο συγ­γρα­φέ­ας υπο­γραμ­μί­ζει την αλ­λα­γή του ύφους, κα­τα­κρί­νει ως κοι­νό­το­πη τη σκη­νή με τον άξε­στο γα­μπρό και τον φύ­λα­κα της γα­μή­λιας κλί­νης και δια­πι­στώ­νει ότι οι στί­χοι ται­ριά­ζουν πε­ρισ­σό­τε­ρο σε πρό­ζα πα­ρά σε ποί­η­ση, πε­ρισ­σό­τε­ρο σε απαγ­γε­λία πα­ρά σε τρα­γού­δι και δεν στέ­κουν με χο­ρω­δία ή λύ­ρα πα­ρά μό­νο με χο­ρό που απαγ­γέλ­λει.

Οι επι­κρί­σεις του Δη­μή­τριου επι­βε­βαιώ­νουν τη ζω­τι­κή ση­μα­σία της χο­ρεί­ας στην εκτέ­λε­ση των επι­θα­λα­μί­ων: ολο­κλη­ρω­μέ­νη γα­μή­λια τε­λε­τή συ­γκρο­τεί­ται όταν ο χο­ρός, υπό τους ήχους τερ­πνής μου­σι­κής, τρα­γου­δά και χο­ρεύ­ει. Η αρε­τή της ποί­η­σης, η οποία δεν πε­ριο­ρί­ζε­ται σε τε­χνι­κά στοι­χεία, όπως η κα­νο­νι­στι­κή χρή­ση του μέ­τρου, αλ­λά ανα­γνω­ρί­ζε­ται και στο πε­δίο της θε­μα­το­λο­γί­ας, στην επί­τευ­ξη της πρω­το­τυ­πί­ας και του ύψους, κα­θο­ρί­ζει τις δυ­να­τό­τη­τες ανα­πα­ρά­στα­σης, άρα και την ορ­θή χρή­ση των κα­νό­νων με­τρι­κής. Γι’ αυ­τό η κα­κή ποί­η­ση δεν τρα­γου­διέ­ται, πα­ρά μό­νον απαγ­γέλ­λε­ται, και γί­νε­ται στα­τι­κή και άνευ­ρη, συ­μπα­ρα­σύ­ρο­ντας στην ίδια πα­θο­λο­γία τον χο­ρό, ο οποί­ος χά­νει το βα­σι­κό χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό του ρό­λου του: την αρ­μο­νι­κή συλ­λει­τουρ­γία φω­νής και σώ­μα­τος. Όταν η ποί­η­ση αδυ­να­τεί να υπη­ρε­τή­σει τον τε­λε­τουρ­γι­κό σκο­πό για τον οποίο εί­ναι προ­ο­ρι­σμέ­νη, τό­τε αδυ­να­τεί εξί­σου να απο­κτή­σει την κοι­νω­νι­κή διά­στα­ση που της αρ­μό­ζει, και απο­κό­βο­νται ένας - ένας οι ιστοί που την κρα­τά­νε δε­μέ­νη με τις ψυ­χι­κές και σω­μα­τι­κές ιδιό­τη­τες του αν­θρώ­που. Το ύψος κα­θο­ρί­ζει τον ρυθ­μό: το σώ­μα μι­μεί­ται μό­νο πρά­ξεις σπου­δαί­ες.

Ωστό­σο, το ευ­τε­λές υλι­κό, χά­ρη στη με­τα­φρα­στι­κή δει­νό­τη­τα του Ελύ­τη, ανα­βαθ­μί­ζε­ται, απο­κτώ­ντας εκ­φρα­στι­κό εν­δια­φέ­ρον: η χρή­ση του ιάμ­βου συν­δέ­ει το από­σπα­σμα με την κα­τα­γω­γι­κή αρ­χή του σκώμ­μα­τος, ενώ το με­τρι­κό πα­ρα­πά­τη­μα στις λέ­ξεις έξω και πέ­ντε, τε­χνι­κή οι­κεία και νό­μι­μη σε ιαμ­βι­κές συν­θέ­σεις, υπη­ρε­τεί πι­στά την ευ­τρά­πε­λη ει­κό­να του ατσού­μπα­λου φύ­λα­κα με τα υπερ­με­γέ­θη και ασύμ­με­τρα πό­δια, που μπο­ρούν οποια­δή­πο­τε στιγ­μή να τον εκ­θέ­σουν στον κοι­νω­νι­κό του πε­ρί­γυ­ρο. Το ίδιο ση­μα­ντι­κή η επι­λο­γή δη­μώ­δους γλώσ­σας, χά­ρι­σμα που ο Ελύ­της καλ­λιέρ­γη­σε –σε ποί­η­ση και δο­κί­μιο– πε­ρισ­σό­τε­ρο και από αρι­στε­ρούς ομο­τέ­χνους του, η οποία υπο­στη­ρί­ζει τη λαϊ­κό­τη­τα της σκη­νής. Έξο­χο πα­ρά­δειγ­μα που ανα­δει­κνύ­ει τον τρό­πο με τον οποίο ο Ελύ­της θα μπο­ρού­σε να επι­δο­θεί στη σά­τι­ρα, την πα­ρω­δία ή την ει­ρω­νεία, ρη­το­ρι­κές εναλ­λα­κτι­κές που δεν φαί­νε­ται να τον συ­γκι­νούν –εξαι­ρού­νται, στα μέ­σα της ποι­η­τι­κής του πο­ρεί­ας, λυ­ρι­κές αθλο­παι­διές από Τα ρω του έρω­τα–, εκτός κι αν τα βορ­βο­ρώ­δη που εκ­στο­μί­ζει ο αντι­φω­νη­τής, δη­λα­δή ο ίδιος ο ποι­η­τής, στη Μα­ρία Νε­φέ­λη έχουν σκο­πό ει­ρω­νι­κό, στην πε­ρί­πτω­ση βέ­βαια που απο­δε­χτού­με ότι οι πο­λι­τι­κές πε­ποι­θή­σεις του Ελύ­τη έκλι­ναν προς τα δε­ξιά.

Η χρη­σι­μο­ποί­η­ση ακραί­ων εκ­φρά­σε­ων, οσο­δή­πο­τε ευ­και­ρια­κή ή σπά­νια, επι­βε­βαιώ­νει τον κα­νό­να ότι η κα­θο­λι­κή σχέ­ση με τη γλώσ­σα, υπο­σκε­λί­ζο­ντας ακό­μα και δια­φο­ρές που σχε­τί­ζο­νται με την κα­τα­γω­γή και την κοι­νω­νι­κή τά­ξη, εί­ναι αδια­πραγ­μά­τευ­τη αρ­χή στη συ­νεί­δη­ση κά­θε ποι­η­τή και κά­θε ποι­ή­τριας που ορα­μα­τί­ζε­ται μια κα­θο­λι­κή σχέ­ση με τον κό­σμο. Το κοι­νό αι­σθη­τι­κό κρι­τή­ριο δεν υπο­νο­μεύ­ε­ται, ίσα - ίσα η συ­νά­φεια με­τα­ξύ όμο­ρων ποι­η­τών επι­τυγ­χά­νε­ται σε πε­δίο ανεκ­με­τάλ­λευ­το, το οποίο πα­ρέ­χει τη δυ­να­τό­τη­τα να αντι­λη­φθεί κα­νείς τη λει­τουρ­γία της αλ­λη­λο­συ­μπλή­ρω­σης: ένα κα­τώ­τε­ρο, ιδί­ως για τα μέ­τρα ενός αρ­χαί­ου ανα­γνώ­στη, ποί­η­μα ανα­γεν­νιέ­ται στη νε­ο­ελ­λη­νι­κή του με­τά­φρα­ση, εφό­σον αυ­τή συγ­χρο­νί­ζε­ται με τον κα­τάλ­λη­λο ρυθ­μό, προ­σαρ­μό­ζε­ται στη γλωσ­σι­κή συ­μπε­ρι­φο­ρά του συν­θέ­μα­τος και εν­σω­μα­τώ­νε­ται στο πνεύ­μα μιας με­γά­λης πα­ρά­δο­σης, η ανα­μέ­τρη­ση με την οποία, στο πλαί­σιο μά­λι­στα μιας ανοί­κειας ποι­η­τι­κής άσκη­σης, ανα­δει­κνύ­ει τη στό­φα του σπου­δαί­ου δη­μιουρ­γού.

Βέ­βαια, το εμ­βρι­θές σχό­λιο για τον αστεϊ­σμό πυ­ρο­δο­τεί, με βά­ση την ιδε­ο­λο­γι­κή σφρα­γί­δα του πα­ρα­θέ­μα­τος και τις λε­κτι­κές επι­λο­γές του με­τα­φρα­στή, έναν ιδιό­τυ­πο αστεϊ­σμό, εφό­σον θα μπο­ρού­σε κα­νείς, ακο­λου­θώ­ντας τον συλ­λο­γι­σμό του Kant, να πα­ρα­δε­χτεί, σύμ­φω­να με μια δια­σταλ­μέ­νη ερ­μη­νεία του όρου, ότι το τε­τρά­στι­χο του Ελύ­τη απο­τε­λεί λε­κτι­κό παι­χνί­δι· με την επα­νά­λη­ψη του δεύ­τε­ρου στί­χου, την πα­νο­μοιό­τυ­πη ανά­πτυ­ξη των άλ­λων δύο, ακό­μα και την οπτι­κή δο­μή του βι­βλί­ου που ανα­γκά­ζει τον ανα­γνώ­στη να γυ­ρί­σει σε­λί­δα για να κοι­τά­ξει πά­νω δε­ξιά –ού­τως ή άλ­λως, το απο­τέ­λε­σμα, ακό­μα και για τον ορ­κι­σμέ­νο αντι­κα­ντια­νό ή τον ανυ­πο­χώ­ρη­το ελυ­τι­στή, εί­ναι, στην κυ­ριο­λε­ξία, κά­τι πα­ρα­πά­νω από άνο­στο. Από την άλ­λη, η Σαπ­φώ, όταν χλευά­ζει, ασκεί­ται επι­τυ­χώς στην τέ­χνη του πα­ρά­δο­ξου: ο ιθυ­φαλ­λι­κός γα­μπρός που δεν τον χω­ρά το σπί­τι και ο θυ­ρω­ρός που για τα τε­ρά­στιά του πό­δια επι­στρα­τεύ­ο­νται όλοι οι τσα­γκά­ρη­δες της πό­λης. Δη­λα­δή, μια Σαπ­φώ πιο πα­νούρ­γα, ωστό­σο λι­γό­τε­ρο με­λαγ­χο­λι­κή από τον Ελύ­τη, εφό­σον ο τε­λευ­ταί­ος φαί­νε­ται ικα­νό­τε­ρος στο να γε­λοιο­ποι­ή­σει τη δι­κή του άπο­ψη, όταν εκ­θέ­τει, με πα­ρά­δο­ξο τε­λι­κά τρό­πο, τις πο­λι­τι­κές του ιδέ­ες.

Εντού­τοις, η χρη­σι­μο­ποί­η­ση των εκ­φρα­στι­κών επι­λο­γών που εξα­σφα­λί­ζουν οι με­τα­φρα­στι­κοί ελιγ­μοί, με τα άλ­μα­τα στο χώ­ρο της φα­ντα­σί­ας, τις τολ­μη­ρές αι­σθη­τι­κές ανα­γω­γές και τις ιλιγ­γιώ­δεις γλωσ­σι­κές πα­ρα­χω­ρή­σεις, πε­ριο­ρί­ζε­ται, μη­δε­νί­ζο­ντας σχε­δόν κά­θε σκα­μπρό­ζι­κη δυ­να­τό­τη­τα ανα­σύ­στα­σης, όταν το πα­ρά­θε­μα από το έρ­γο του Καντ αντι­κα­τα­στα­θεί από μιαν άλ­λη νε­ο­ελ­λη­νι­κή με­τά­φρα­ση. Για­τί, όπως το γύ­ρι­σμα του σαπ­φι­κού απο­σπά­σμα­τος από τα αρ­χαία στα νέα βρί­σκει τον κα­τάλ­λη­λο πλειο­δό­τη στην πε­ρί­πτω­ση του Ελύ­τη, έτσι και η μι­κρό­τε­ρη ή η με­γα­λύ­τε­ρη επι­τυ­χία στη με­τα­φρα­στι­κή ανα­μέ­τρη­ση με τη διά­νοια του Γερ­μα­νού φι­λο­σό­φου, από τη μία, κα­τα­κυ­ρώ­νει ή αφαι­ρεί το δι­καί­ω­μα όποιου αφε­λώς πε­ρι­παί­ζει με τα κεί­με­να και, από την άλ­λη, ανα­δει­κνύ­ει απρο­κά­λυ­πτα τη δια­φο­ρά ανά­με­σα στον χλευα­στή και στον κα­τερ­γά­ρη, όταν δεν εγ­γυά­ται την ταύ­τι­ση των δύο εν­νοιών στο πρό­σω­πο ενός σα­χλού.