Οι άνθρωποι γεννούν τις εποχές, οι εποχές τις επαναστάσεις, οι επαναστάσεις τα συνθήματά τους. Το σύνθημα είναι το punctum της ιστορικής μνήμης, εξέχει από το κείμενο και λογχίζει τον αναγνώστη με τον απόηχο της ισχύος του. Πολύ συχνά εξέχει και με κυριολεκτικό τρόπο, γραμμένο σε κρεμασμένα πανό –«Ιl est interdit d' interdire!»– ή κρεμασμένο σαν παιδική ζωγραφιά σε σχολικό τοίχο – «Ελευθερία ή Θάνατος!». Το επαναστατικό μήνυμα διατρέχει και κανονικοποιεί την ιστορική γνώση, σε σημεία φτάνει και να την αντικαθιστά.
Δεν είναι όμως ο σκοπός του κειμένου αυτού να μιλήσει για τα συνθήματα της Επανάστασης του 1821, όπως έκανε για παράδειγμα έξοχα η Έφη Γαζή στο παλιότερο βιβλίο της Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια - Ιστορία ενός συνθήματος 1880-1930. Ούτε θα συζητήσει για το πώς δημιουργείται η ιστορική μνήμη, όπως πραγματεύεται το πολύ πρόσφατο Φουστανέλες και χλαμύδες. Ιστορική μνήμη και εθνική ταυτότητα 1821-1930 της Χριστίνας Κουλούρη. Αντί αυτού, θα βασιστεί σε μια πιο ήπια διαπίστωση: Από τα συνθήματα που είναι συνυφασμένα με το 1821, τα περισσότερα προέρχονται από το έργο του Ρήγα Βελεστινλή, που αργότερα ονομάστηκε και Φεραίος. Δε θέλει ιδιαίτερες ιστορικές γνώσεις για να συνειδητοποιήσει κάποιος ότι το «Ελευθερία ή Θάνατος» δεν είναι ένα πρωτότυπο σύνθημα, και ότι είχε χρησιμοποιηθεί στην Αμερικάνικη Επανάσταση το 1775 και αργότερα στη Γαλλική Επανάσταση το 1789. Οι φράσεις όμως του Ρήγα «Ως πότε παλικάρια θα ζούμε στα βουνά» και «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά», δεν έχουν ανάλογο εκτός της Επανάστασης του 1821. Ή μήπως έχουν;
Οι περισσότεροι και περισσότερες από εμάς, αν ρωτηθούν, εύκολα θα αναγνωρίσουν την πρώτη φράση ως μέρος του Θούριου, ίσως δε απαγγείλουν, ή ακόμη συχνότερα τραγουδήσουν, τη συνέχεια. Η δεύτερη φράση όμως φέρνει αμηχανία. Είναι ίσως από τη Χάρτα ή από το Σύνταγμα; Η απάντηση είναι όχι. Η φράση προέρχεται από ένα από τα πρώτα δυο βιβλία του Ρήγα Βελεστινλή, το Φυσικής Απάνθισμα, το οποίο εκδόθηκε την ίδια χρονιά (1790), στο ίδιο μέρος (Βιέννη) και για το ίδιο κοινό με το κατά τι πιο γνωστό Σχολείον των ντελικάτων Εραστών. Φαίνεται παράδοξο ένα από τα πρώτα βιβλία του Ρήγα να είναι ένα πόνημα για αυτό που σήμερα ονομάζουμε Φυσικές Επιστήμες, και που τότε λεγόταν Φυσική Φιλοσοφία ή Φυσική Ιστορία. Η παραδοξότητα όμως αυτή λέει περισσότερα για την εποχή μας παρά για τον Ρήγα τον ίδιο. Η ιδέα ότι η μελέτη της φύσης είναι αξιακά ουδέτερη και ευρετικά ανεξάρτητη από την κοινωνία είναι παιδί των αρχών του 20ού αιώνα, και δεν θα έβρισκε πολλούς υποστηρικτές την εποχή του Ρήγα. O François-Marie Arouet, ευρύτερα γνωστός ως Βολταίρος σίγουρα δεν θα ήταν ένας από αυτούς, μια που το 1738 είχε συγγράψει ένα ολόκληρο βιβλίο για τον Νεύτωνα μαζί με την σαφώς πιο ειδική Émilie du Châtelet. Σε συνδυασμό με τα Lettres philosophiques sur les Anglais του 1734, ο Βολταίρος πίστευε ότι θα μπορούσε να παρακινήσει τους συμπατριώτες του προς τα Διαφωτιστικά φιλοσοφικά και κοινωνικά ιδεώδη, αν τους έπειθε για τη σημασία της νευτώνειας φιλοσοφίας.
Εδώ λοιπόν βρίσκεται η εξήγηση και ο κρίκος που συνδέει το μέχρι σήμερα παραμελημένο βιβλίο, το σύνθημα και την πρόθεση του συγγραφέα του. Το βιβλίο δεν γράφτηκε παρά τα απελευθερωτικά ενδιαφέροντα του Ρήγα, αλλά επειδή ακριβώς αυτά υπήρχαν. Ο σκοπός είναι να μορφωθεί το «πεπτωκός Ελληνικόν γένος», όπως λέει ο ίδιος ο Ρήγας στην εισαγωγή, και για αυτό το λόγο το βιβλίο όλο είναι γραμμένο σε απλή γλώσσα και με τη μορφή ερωταποκρίσεων μαθητή και δασκάλου. Με την ίδια την πένα του Ρήγα, και πάλι από την εισαγωγή