Από τον πρώτο στον δεύτερο Ηλία

(  Η   Σ Κ Ο Ν Η   Τ Ο Υ   Χ Ρ Ο Ν Ο Υ  )

Στα χρό­νια του πα­λιού ελ­λη­νι­κού κι­νη­μα­το­γρά­φου, υπήρ­χε μια άγρα­φη όσο και απα­ρά­βα­τη αρ­χή: Οι δη­μο­φι­λείς πρω­τα­γω­νι­στές του θε­ά­τρου ήταν εκεί­νοι που πρω­τα­γω­νι­στού­σαν και στις κι­νη­μα­το­γρα­φι­κές με­τα­φο­ρές των έρ­γων τους. Το δι­καί­ω­μα αυ­τό έμελ­λε να κα­ταρ­γη­θεί με μια κω­μω­δία, στην οποία ο πρω­τα­γω­νι­στής της θε­α­τρι­κής εκ­δο­χής αντι­κα­τα­στά­θη­κε στην κι­νη­μα­το­γρα­φι­κή με­τα­φο­ρά από έναν, ανερ­χό­με­νο τό­τε, αστέ­ρα. Γε­γο­νός που, πέ­ρα από την αί­σθη­ση που προ­κά­λε­σε στα θε­α­τρο-κι­νη­μα­το­γρα­φι­κά πα­ρα­σκή­νια της επο­χής, σή­μα­νε και το τέ­λος των δι­πλών εμ­φα­νί­σε­ων «πρω­τα­γω­νι­στι­κώ δι­καίω».

Η κω­μω­δία εκεί­νη (πα­σί­γνω­στη χά­ρη στις πολ­λα­πλές τη­λε­ο­πτι­κές προ­βο­λές της) ήταν «Ο Ηλί­ας του 16^ου». Πρώ­τος δι­δά­ξας, στη σκη­νή του θε­ά­τρου, ήταν ο Βα­σί­λης Λο­γο­θε­τί­δης. Διά­δο­χος, στην οθό­νη, ο Κώ­στας Χα­τζη­χρή­στος στην ομό­τι­τλη ται­νία της Φί­νος Φιλμ. Η με­γά­λη αλ­λα­γή, που ανέ­τρε­ψε τα μέ­χρι τό­τε ισχύ­ο­ντα, ση­μειώ­θη­κε στα τέ­λη της δε­κα­ε­τί­ας του ’50. Πιο συ­γκε­κρι­μέ­να, τον Αύ­γου­στο του 1958 ο Βα­σί­λης Λο­γο­θε­τί­δης ερ­μή­νευ­σε τον αμί­μη­το «Ηλία» στο θέ­α­τρο «Παρκ». Λί­γους μή­νες αρ­γό­τε­ρα, ο Κώ­στας Χα­τζη­χρή­στος φό­ρε­σε ξα­νά τη στο­λή του ρό­λου στην αντί­στοι­χη ται­νία που έκα­νε πρε­μιέ­ρα στις 6 Απρι­λί­ου 1959. Σε μια ει­ρω­νεία της τύ­χης, η δια­φη­μι­στι­κή κα­τα­χώ­ρη­ση της κι­νη­μα­το­γρα­φι­κής πρε­μιέ­ρας στην εφη­με­ρί­δα Έθνος, συ­νυ­πήρ­χε με μια άλ­λη δια­φη­μι­στι­κή κα­τα­χώ­ρη­ση, στην ίδια σε­λί­δα, που αφο­ρού­σε την επί­ση­μη πρε­μιέ­ρα μιας και­νού­ριας θε­α­τρι­κής κω­μω­δί­ας του Βα­σί­λη Λο­γο­θε­τί­δη.

Η σύμ­πτω­ση πα­ρου­σιά­ζει ση­μειο­λο­γι­κό εν­δια­φέ­ρον από τη θέ­ση που κα­τα­λάμ­βα­ναν στη σε­λί­δα των καλ­λι­τε­χνι­κών ει­δή­σε­ων οι δύο κα­τα­χω­ρή­σεις. Πά­νω, ο Βα­σί­λης Λο­γο­θε­τί­δης με το θε­α­τρι­κό «Ο γα­μπρός μου δι­κη­γό­ρος» (ρό­λο που επα­νέ­λα­βε αρ­γό­τε­ρα στον κι­νη­μα­το­γρά­φο ο Νί­κος Σταυ­ρί­δης). Ακρι­βώς από κά­τω βρι­σκό­ταν η δια­φή­μι­ση για την κι­νη­μα­το­γρα­φι­κή πρε­μιέ­ρα του «Ηλία του 16^ου». Το κεί­με­νο ανέ­φε­ρε: «Η Φί­νος Φιλμ σας προ­σκα­λεί να ξε­χά­σε­τε για δύο ώρες τις στε­να­χώ­ριες σας και σας υπό­σχε­ται να γε­λά­σε­τε όσο δεν γε­λά­σα­τε πο­τέ στη ζωή σας». Το θέ­μα, βέ­βαια, εί­ναι αν ρω­τή­θη­κε επ’ αυ­τού ο πρώ­τος δι­δά­ξας. Ο οποί­ος (τυ­χαία ή μη) «κα­πέ­λω­νε» τον κι­νη­μα­το­γρα­φι­κό… σφε­τε­ρι­στή στη σύν­θε­ση της σε­λί­δας. Όπως και αν έχει το πράγ­μα, η κι­νη­μα­το­γρα­φι­κή με­τα­φο­ρά προ­κά­λε­σε εν­δια­φέ­ρον. Οι μνή­μες της θε­α­τρι­κής πα­ρά­στα­σης ήταν πρό­σφα­τες και το κοι­νό εί­χε την πε­ριέρ­γεια να συ­γκρί­νει τις δύο ερ­μη­νεί­ες. Η ει­σπρα­κτι­κή επι­τυ­χία της ται­νί­ας ήταν ανά­λο­γη της θε­α­τρι­κής. Μια μέ­ρα με­τά την πρε­μιέ­ρα, ο Αχιλ­λέ­ας Μα­μά­κης ση­μεί­ω­νε στη στή­λη του «Η αθη­ναϊ­κή οθό­νη», στην εφη­με­ρί­δα Έθνος: «…Δέ­ον να ση­μειω­θεί ότι ο “Ηλί­ας του 16^ου” επραγ­μα­το­ποί­η­σε κα­τά την χθε­σι­νήν πρώ­την ημέ­ραν της αθη­ναϊ­κής προ­βο­λής του, εν συ­νό­λω 9.027 ει­σι­τή­ρια ( “Ρεξ 4.585, “Άν­τζε­λα” 1.530, “Άστρον” 1.562, “Ρι­βο­λί” 1.350) και άλ­λα 2.202 ει­σι­τή­ρια εις το “Κα­πι­τόλ” του Πει­ραιώς».

Οι φή­μες λέ­γα­νε ότι ο Λο­γο­θε­τί­δης πει­ρά­χτη­κε από την κί­νη­ση του Φί­νου να προ­σλά­βει άλ­λο ηθο­ποιό για την κι­νη­μα­το­γρα­φι­κή με­τα­φο­ρά, κα­ταρ­γώ­ντας (διά πα­ντός, όπως απέ­δει­ξαν τα χρό­νια που ακο­λού­θη­σαν) τον άγρα­φο κα­νό­να του του πρω­τα­γω­νι­στή σε δύο συ­σκευα­σί­ες, θε­α­τρι­κή και κα­τό­πιν κι­νη­μα­το­γρα­φι­κή. Τα καλ­λι­τε­χνι­κά ρε­πορ­τάζ της επο­χής, πά­ντως, ήταν πιο κο­ντά στην αλή­θεια. Ένα χρό­νο πριν ανε­βά­σει τον «Ηλία του 16^ου» στο θέ­α­τρο «Παρκ», ο Βα­σί­λης Λο­γο­θε­τί­δης εί­χε υπο­στεί ένα καρ­δια­κό επει­σό­διο. Μη θέ­λο­ντας να εγκα­τα­λεί­ψει το θέ­α­τρο, προ­τί­μη­σε να απο­φύ­γει την τα­λαι­πω­ρία των κι­νη­μα­το­γρα­φι­κών γυ­ρι­σμά­των. Πράγ­μα­τι, το κύ­κνειο άσμα του στην οθό­νη —αλ­λά και στις δι­πλές εμ­φα­νί­σεις— ήταν το «Ένας ήρως με πα­ντού­φλες» (1958) της Αν­ζερ­βός. Πά­λι από μια δι­κή του με­γά­λη θε­α­τρι­κή επι­τυ­χία, αν και με αρ­κε­τά με­γά­λη χρο­νι­κή από­στα­ση (από το 1947 που την εί­χε ανε­βά­σει στο θέ­α­τρο Κε­ντρι­κόν). Η αλή­θεια εί­ναι ότι ο «Ηλί­ας του 16^ου» δεν ήταν το μο­να­δι­κό «πλήγ­μα» του Βα­σί­λη Λο­γο­θε­τί­δη στη δι­καιω­μα­τι­κή κτή­ση ενός ρό­λου. Τον Ια­νουά­ριο του 1956 ο θί­α­σός του πα­ρου­σί­α­σε στο θέ­α­τρο «Αθη­νών» την κω­μω­δία του Δη­μή­τρη Ψα­θά «Ένας βλά­κας και μι­σός». Η αντί­στοι­χη ται­νία βγή­κε στις αί­θου­σες λί­γο πριν το θά­να­το του Βα­σί­λη Λο­γο­θε­τί­δη (στις 20/2/1960), με τον Χρή­στο Ευ­θυ­μί­ου να ερ­μη­νεύ­ει, εξί­σου απο­λαυ­στι­κά. το ρό­λο του Κου­το­θω­μά.

Συ­νο­λι­κά, οκτώ θε­α­τρι­κές επι­τυ­χί­ες του Βα­σί­λη Λο­γο­θε­τί­δη με­τα­φέρ­θη­καν στον κι­νη­μα­το­γρά­φο, με τον ίδιο ως πρω­τα­γω­νι­στή, αρ­χής γε­νο­μέ­νης από το «Οι Γερ­μα­νοί ξα­νάρ­χο­νται». Η κω­μω­δία που έγρα­ψαν οι Αλέ­κος Σα­κελ­λά­ριος - Χρή­στος Γιαν­να­κό­που­λος και ανέ­βα­σε ο θί­α­σος της Μα­ρί­κας Κο­το­πού­λη το 1947, έγι­νε ται­νία, τρία χρό­νια αρ­γό­τε­ρα, από την Φί­νος Φιλμ. Ο «σα­τι­ρι­κός εφιάλ­της», σύμ­φω­να με τους τί­τλους αρ­χής, εί­χε ξα­νά (σε ρό­λο σε­να­ριο­γρά­φων αυ­τή τη φο­ρά) το συγ­γρα­φι­κό ντου­έ­το Αλέ­κου Σα­κελ­λά­ριου και Χρή­στου Γιαν­να­κό­που­λου, με τον πρώ­το των συμ­βαλ­λο­μέ­νων να ανα­λαμ­βά­νει και την σκη­νο­θε­σία. Κά­τι που θα επα­να­λαμ­βα­νό­ταν αρ­κε­τές φο­ρές την επό­με­νη δε­κα­ε­τία. Οι δυο τους έγρα­φαν κω­μω­δί­ες απο­κλει­στι­κά για τον Βα­σί­λη Λο­γο­θε­τί­δη, με απο­τέ­λε­σμα να εί­ναι ο ηθο­ποιός που πα­ρου­σί­α­σε πρώ­τος πολ­λά θε­α­τρι­κά έρ­γα τους. Το ίδιο συ­νέ­βη και με τον «Ηλία του 16^ου».

Προ­λο­γί­ζο­ντας το έρ­γο που ανέ­βη­κε στο θέ­α­τρο Κε­ντρι­κόν, ο Κώ­στας Μου­σού­ρης, με την ιδιό­τη­τα του προ­έ­δρου της Πα­νελ­λη­νί­ου Ενώ­σε­ως Ελευ­θέ­ρου Θε­ά­τρου, ση­μεί­ω­νε στο πρό­γραμ­μα της πα­ρά­στα­σης: «Ο Λο­γο­θε­τί­δης δεν εί­ναι μό­νο με­γά­λος ηθο­ποιός. Εί­ναι μα­ζί και ο συ­νερ­γά­της, ο εμ­ψυ­χω­τής και ο οι­κο­δό­μος. Αυ­τός στή­νει με­ρι­κές φο­ρές, με την αχα­λί­νω­τη φα­ντα­σία του το έρ­γο πά­νω στην σκη­νή, πριν ακό­μα το ολο­κλη­ρώ­σει στο χει­ρό­γρα­φό του ο συγ­γρα­φέ­ας. Όσο και αν αυ­τό φαί­νε­ται κά­πως πα­ρά­δο­ξο, δεν βρί­σκε­ται μα­κριά από την αλή­θεια. Δεν εί­ναι λί­γες οι φο­ρές που ο Λο­γο­θε­τί­δης έδω­σε στους συγ­γρα­φείς την ιδέα, τον καμ­βά, τον τύ­πο, ένα πρό­χει­ρο σκί­τσο από την υπό­θε­ση, για να δη­μιουρ­γή­σουν εκεί­νοι με το υλι­κό που τους έδω­σε, μια και­νού­ρια σπαρ­τα­ρι­στή επι­τυ­χία». Τη δι­κή του άπο­ψη δια­τύ­πω­σε με το χει­ρό­γρα­φο ση­μεί­ω­μά του πά­νω σε ένα θε­α­τρι­κό πρό­γραμ­μα, κά­ποιος ανώ­νυ­μος θε­α­τής της πα­ρά­στα­σης (ίσως κρι­τι­κός θε­ά­τρου): «Πα­ρα­σκευή 8/8/58 10-12 μ.μ. Γε­λάς αρ­κε­τά. Αλ­λά πο­λύ μι­κρό το έρ­γο. Κό­σμος, φί­σκα! Χρυ­σές δου­λειές όταν συ­νερ­γά­ζε­ται το τρίο Σα­κελ­λά­ριου - Γιαν­να­κό­που­λου - Λο­γο­θε­τί­δη».

Ο Βα­σί­λης Λο­γο­θε­τί­δης ήταν και ο σκη­νο­θέ­της εκεί­νης της πα­ρά­στα­σης, ενώ στον κι­νη­μα­το­γρα­φι­κό «Ηλία» σκη­νο­θέ­της ήταν ο Αλέ­κος Σα­κελ­λά­ριος, που συ­νυ­πέ­γρα­φε (ξα­νά) με τον Χρή­στο Γιαν­να­κό­που­λο το σε­νά­ριο. Τό­σο στο θέ­α­τρο όσο και στην ται­νία, η πλο­κή και οι πε­ρισ­σό­τε­ροι διά­λο­γοι (πλην των κα­θ’ έξιν αυ­το­σχε­δια­σμών του Κώ­στα Χα­τζη­χρή­στου) πα­ρέ­μει­ναν, σε γε­νι­κές γραμ­μές, ίδια. Η ιλα­ρο­τρα­γω­δία των δύο φου­κα­ρά­δων που επι­χει­ρούν να κλέ­ψουν ένα το­κο­γλύ­φο, με τον ένα να με­ταμ­φιέ­ζε­ται σε αστυ­νο­μι­κό για… ανε­μπό­δι­στη εκτέ­λε­ση του σχε­δί­ου τους, σί­γου­ρα ήταν οι­κείο σε όσους θε­α­τές της ται­νί­ας εί­χαν πα­ρα­κο­λου­θή­σει, λί­γους μή­νες νω­ρί­τε­ρα, τη θε­α­τρι­κή πα­ρά­στα­ση. Αυ­τό που άλ­λα­ξε ήταν η δια­νο­μή των ρό­λων, με τους πε­ρισ­σό­τε­ρους ηθο­ποιούς του θε­ά­τρου να δί­νουν τη σκυ­τά­λη σε άλ­λους συ­να­δέλ­φους για την ται­νία. Με­ρι­κά χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά πα­ρα­δείγ­μα­τα (κα­τά σει­ρά, ρό­λος - ηθο­ποιός θε­α­τρι­κής πα­ρά­στα­σης - ηθο­ποιός ται­νί­ας):

κυρ Λά­μπρος (κα­φε­τζής): Νί­κος Φέρ­μας – Διο­νύ­σης Πα­πα­γιαν­νό­που­λος
Βαγ­γέ­λης (γκαρ­σό­νι): Ευάγ­γε­λος Πρω­το­πα­πάς – Σταύ­ρος Ξε­νί­δης
Θω­μάς (φί­λος του Ηλία και Βαγ­γέ­λη): Βα­σί­λης Αν­δρε­ό­που­λος – Θα­νά­σης Βέγ­γος
Σπα­νο­μα­ρί­ας: Αντώ­νης Ξε­νά­κης – Αλέ­κος Τζα­νε­τά­κος
Τα­σία (υπη­ρέ­τρια): Ίλυα Λι­βυ­κού – Αλί­κη Γε­ωρ­γού­λη

Πε­ρισ­σό­τε­ρο εν­δια­φέ­ρον (του­λά­χι­στον για τους… φυ­σιο­δί­φες του εί­δους) πα­ρου­σιά­ζουν δύο ηθο­ποιοί από το υπό­λοι­πο καστ που εμ­φα­νί­στη­καν και στην ται­νία, ερ­μη­νεύ­ο­ντας, μά­λι­στα, τους ίδιους ακρι­βώς ρό­λους. Ο Θά­νος Τζε­νε­ρά­λης (ως υπα­στυ­νό­μος που ερευ­νά την υπό­θε­ση) και η εγ­γο­νή της με­γά­λης Κυ­βέ­λης, η Κυ­βέ­λη-Καί­τη Θε­ο­χά­ρη (στο ρό­λο της χαρ­το­παί­κτριας και… ενε­χυ­ριά­ζου­σας κυ­ρί­ας Αλί­κης) δεν εί­χαν την πα­ρα­μι­κρή δυ­σκο­λία στη με­τά­βα­ση από το σα­νί­δι στο πα­νί.

Ο Κώ­στας Χα­τζη­χρή­στος θα πα­ρα­βί­α­ζε, μια ακό­μα φο­ρά, τα χω­ρι­κά ύδα­τα του Βα­σί­λη Λο­γο­θε­τί­δη. Το 1959, λί­γους μή­νες με­τά τον κι­νη­μα­το­γρα­φι­κό Ηλία, ο Χα­τζη­χρή­στος θα υπο­δυό­ταν στο θέ­α­τρο τον Φώ­τη Φα­γκρή. Ο λό­γος για μια πα­λαιό­τε­ρη επι­τυ­χία του Λο­γο­θε­τί­δη, τη σε­ζόν 1952-53 («Ο Φώ­της Φα­γκρής και η Τσι­κί­τα Λο­πέζ», πά­λι από το δί­δυ­μο Σα­κελ­λά­ριου – Γιαν­να­κό­που­λου). Μια πα­ρά­στα­ση που με­τα­φέρ­θη­κε την επό­με­νη χρο­νιά στον κι­νη­μα­το­γρά­φο («Σά­ντα Τσι­κί­τα», με το Λο­γο­θε­τί­δη να επα­να­λαμ­βά­νει την επι­τυ­χία του). Στη θε­α­τρι­κή επα­να­φο­ρά από τον Κώ­στα Χα­τζη­χρή­στο ο πρω­τό­τυ­πος τί­τλος εί­χε αλ­λά­ξει («Τα φώ­τα του Φώ­τη»), κα­ταρ­γώ­ντας έναν ακό­μα κα­νό­να. Το ίδιο συ­νέ­βη και στην ται­νία που ακο­λού­θη­σε, πέ­ντε χρό­νια αρ­γό­τε­ρα («Ο πα­ράς και ο φου­κα­ράς»), με τον ίδιο πρω­τα­γω­νι­στή. Όσο για τον «Ηλία του 16^ου», η μοί­ρα του υπήρ­ξε μια σκυ­τα­λο­δρο­μία με­τα­ξύ θε­α­τρι­κής σκη­νής και οθό­νης. Λί­γα χρό­νια με­τά την προ­βο­λή της ται­νί­ας, ο Κώ­στας Χα­τζη­χρή­στος ερ­μή­νευ­σε ξα­νά τον Ηλία του 16^ου. Αυ­τή τη φο­ρά στο θέ­α­τρο (αφε­τη­ρία της δια­δρο­μής του έρ­γου), ολο­κλη­ρώ­νο­ντας έτσι το ιδιαί­τε­ρο πή­γαι­ν’ έλα ηθο­ποιών και ρό­λων.

ΥΣΤΕ­ΡΟ­ΓΡΑ­ΦΟ: Όπως δια­σώ­ζε­ται από το καλ­λι­τε­χνι­κό ρε­πορ­τάζ της επο­χής, το κα­λο­καί­ρι του 1958 που πα­ρου­σιά­στη­κε «Ο Ηλί­ας του 16^ου» στο θέ­α­τρο Κε­ντρι­κόν, επι­σκέ­φθη­κε το Βα­σί­λη Λο­γο­θε­τί­δη στο κα­μα­ρί­νι του, ο… αυ­θε­ντι­κός ο Ηλί­ας του 16^ου. Ήταν ένας αστυ­νο­μι­κός που λε­γό­ταν Ηλί­ας και —ω, της σύμ­πτω­σης— υπη­ρε­τού­σε στο πραγ­μα­τι­κό 16^ο Αστυ­νο­μι­κό Τμή­μα. Το Τμή­μα αυ­τό εξα­κο­λου­θεί να λει­τουρ­γεί στη δια­χρο­νι­κή του βά­ση, τα Πα­τή­σια. Άγνω­στο εί­ναι στον γρά­φο­ντα, αν (τυ­χαία ή μοι­ραία) υπη­ρε­τεί σή­με­ρα εκεί κά­ποιος αστυ­φύ­λα­κας, που επί­σης ονο­μά­ζε­ται Ηλί­ας. 

(Ει­κο­νο­γρά­φη­ση: αρ­χείο Άρη Μα­λαν­δρά­κη)