Μύθοι και ιστορίες στον Πόρο

Ο Μίλ­τος Σα­χτού­ρης γεν­νή­θη­κε στην Αθή­να στις 29 Ιου­λί­ου του 1919, πέ­θα­νε το 2005. Κα­τά­γε­ται από την Ύδρα και εί­ναι δι­σεγ­γο­νός του ναυάρ­χου, της Επα­νά­στα­σης του 1821, Γιώρ­γη Σα­χτού­ρη, δι­σεγ­γο­νός του Γιώρ­γη Σα­χτού­ρη του αγω­νι­στή του ’21 και γιος του δι­κα­στι­κού και νο­μι­κού συμ­βού­λου του κρά­τους Δη­μη­τρί­ου Σα­χτού­ρη. Ο πα­τέ­ρας του, που τον πί­ε­σε να σπου­δά­σει Νο­μι­κά, πέ­θα­νε το 1937. Το 1939, σε μια κρί­ση, δια­βά­ζο­ντας για το πτυ­χίο και συγ­χρό­νως συν­θέ­το­ντας τη Λη­σμο­νη­μέ­νη, σαν τον μπουρ­λο­τιέ­ρη προπ­πά­πο του, ο ποι­η­τής έβα­λε μπουρ­λό­το στα βι­βλία και εγκα­τέ­λει­ψε τη Νο­μι­κή. Η με­γά­λη επα­να­στα­τι­κή πρά­ξη του εγ­γο­νού ήταν αυ­τή και η πλή­ρης αφο­σί­ω­ση στην Ποί­η­ση ήταν η συ­νέ­πειά της.

Το 1943 γνώ­ρι­σε τον Οδυσ­σέα Ελύ­τη που και εκεί­νος εί­χε κά­νει ακρι­βώς το ίδιο, χω­ρίς απλώς να βά­λει φω­τιά στα βι­βλία. Ο Ελύ­της που στα Ανοι­χτά Χαρ­τιά (σ. 300) κα­τα­τάσ­σει τον Σα­χτού­ρη στους «πιο ση­μα­ντι­κούς» του «ανα­νε­ω­μέ­νου επι­τε­λεί­ου» των Νέ­ων Γραμ­μά­των και συν­δέ­θη­κε φι­λι­κά μα­ζί του. Έχει τι­μη­θεί με τρία Κρα­τι­κά Βρα­βεία, αλ­λά και με το βρα­βείο «Νέ­οι Ευ­ρω­παί­οι Ποι­η­τές», το 1956 από την Ιτα­λι­κή Ρα­διο­φω­νία και Τη­λε­ό­ρα­ση. Ποι­ή­μα­τά του, με­τα­φρα­σμέ­να από τον Κί­μω­να Φράιερ, κυ­κλο­φό­ρη­σαν το 1968, στην Ουά­σιγ­κτον, από τις εκ­δό­σεις Charioteer Press. Το 1977 μα­γνη­φω­νή­θη­κε και εκ­δό­θη­κε απαγ­γε­λία 43 ποι­η­μά­των, με επι­μέ­λεια του Μά­νου Ελευ­θε­ρί­ου, από τη δι­σκο­γρα­φι­κή εται­ρεία Lyra. Συλ­λο­γι­κή έκ­δο­ση των ποι­η­μά­των του Μίλ­του Σα­χτού­ρη έγι­νε από τις εκ­δό­σεις Κέ­δρος σε δύο τό­μους.

Ο πρώ­τος τό­μος πε­ρι­λαμ­βά­νει τα ποι­ή­μα­τα των ετών 1945-1971 και ο δεύ­τε­ρος τα ποι­ή­μα­τα των ετών 1980-1998. Συ­νο­λι­κή επα­νέκ­δο­ση έγι­νε το 2014. Έχει με­τα­φρα­στεί σε πολ­λές γλώσ­σες.

Συ­χνές στα ποι­ή­μα­τα του Σα­χτού­ρη εί­ναι οι ανα­φο­ρές άλ­λων ποι­η­τών, με τα ονό­μα­τά τους, τό­ποι και χρώ­μα­τα, κα­θώς επί­σης και πρό­σω­πα στα οποία αφιε­ρώ­νει ποι­ή­μα­τα. Μια απλή έρευ­να στα Άπα­ντά του θα μας κα­τα­δεί­ξει του λό­γου το αλη­θές. Οι ανα­φε­ρό­με­νοι δεν εί­ναι μό­νο ποι­η­τές, αλ­λά και εκ­πρό­σω­ποι άλ­λων τε­χνών, ζω­γρά­φοι και μου­σι­κοί. Από τους ποι­η­τές ανα­φέ­ρο­νται οι Νί­κος Εγ­γο­νό­που­λος, Αν­δρέ­ας Εμπει­ρί­κος, Οδυσ­σέ­ας Ελύ­της, Νί­κος Γκά­τσος, Κώ­στας Κα­ρυω­τά­κης, Διο­νύ­σιος Σο­λω­μός, ο πε­ζο­γρά­φος Ν. Γ. Πεν­τζί­κης, ο Νί­κος Κα­χτί­τσης, ο Γιώρ­γος Ιω­άν­νου, ο Άρης Αλε­ξάν­δρου. Από τους ζω­γρά­φους οι Νί­κος Χα­τζη­κυ­ριά­κος- Γκί­κας, Γιώρ­γος Μπου­ζιά­νης, από τους μου­σι­κούς οι Νί­κος Σκαλ­κώ­τας, Γε­ώρ­γιος Σκλά­βος και πολ­λοί ακό­μα Έλ­λη­νες και ξέ­νοι. Και, βέ­βαια, η ανα­φο­ρά στα ονό­μα­τά τους δεν εί­ναι τυ­χαία. Τον συν­δέ­ει μα­ζί τους η εκλε­κτι­κή συγ­γέ­νεια που τους κα­θι­στά ομο­τρά­πε­ζους στον υπερ­ρε­α­λι­σμό, εί­τε συ­γκλί­νο­ντας / απο­κλί­νο­ντας, εί­τε για­τί φέ­ρουν και αυ­τοί το ση­μά­δι της μοί­ρας πά­νω τους, οπό­τε κα­θί­στα­ται «συγ­γε­νής» και συ­νο­δοι­πό­ρος τους. Όλα τα «πρό­σω­πα» όμως, ενώ αυ­το­νο­μού­νται μέ­σω του ονό­μα­τός τους, προ­σαρ­μό­ζο­νται ή αφο­μοιώ­νο­νται στο σα­χτου­ρι­κό ποι­η­τι­κό κλί­μα. Έτσι στο ποί­η­μα «Ο Νε­κρός της ζω­ής μας Ιω­άν­νης Βε­νια­μίν Δ’ Αρ­κό­ζι», το οποίο αφιε­ρώ­νε­ται στον Νί­κο Εγ­γο­νό­που­λο, ο μνη­μο­νευό­με­νος ήρω­ας πράτ­τει πα­ρά­λο­γα και κλαί­ει πα­ρά­λο­γα, εφό­σον σκο­τώ­νει ό,τι επι­θυ­μεί να έχει. Συγ­χρό­νως στέλ­νει μή­νυ­μα ο Σα­χτού­ρης αφε­νός στον Εγ­γο­νό­που­λο, αλ­λά και στον ανα­γνώ­στη, σχε­τι­κά με το κω­δι­κο­ποι­η­μέ­νο πε­ριε­χό­με­νο του ποι­ή­μα­τος.

Στον Αν­δρέα Εμπει­ρί­κο αφιε­ρώ­νει το ποί­η­μα «Τα χω­ρι­σμέ­να», στο οποίο ο Σα­χτού­ρης ανα­συν­θέ­τει με το δι­κό του τρό­πο τον κό­σμο του Εμπει­ρί­κου. Υπάρ­χει πά­ντα μία γυ­ναί­κα, ένας ερα­στής, άλο­γα, σπι­ρού­νια και κα­ρά­βια, αλ­λά η ατμό­σφαι­ρα δεν έχει τί­πο­τα από την εν­θου­σια­στι­κή-ερω­τι­κή διά­θε­ση του Εμπει­ρί­κου.

Το ποί­η­μα «Πε­ρι­στέ­ρια του νε­κρού» αφιε­ρώ­νε­ται στον Οδυσ­σέα Ελύ­τη και μοιά­ζει σαν να δί­νει απά­ντη­ση στο «Άσμα Ηρω­ι­κό και πέν­θι­μο για τον χα­μέ­νο αν­θυ­πο­λο­χα­γό της Αλ­βα­νί­ας», με εμ­φα­νείς τις δη­μο­τι­κές κα­τα­βο­λές, ενώ στο φό­ντο ο «νε­κρός» «μοιά­ζει μπα­ξές που του ’φυ­γαν άξαφ­να τα που­λιά».

Στο ποί­η­μα «Τα λυ­πη­μέ­να Χρι­στού­γεν­να των ποι­η­τών» συ­γκε­ντρώ­νει σε ένα μι­κρό συ­μπό­σιο Σο­λω­μό, Εγ­γο­νό­που­λο, Μπου­ζιά­νη, Σκλά­βο, Κα­ρυω­τά­κη και Σκαλ­κώ­τα, πά­χο­ντες ως φαί­νε­ται από την κοι­νή μοί­ρα, την ίδια στην οποία υπά­γε­ται και ο Νί­κος Κα­ρού­ζος, τον οποίο ο Σα­χτού­ρης προ­σφω­νεί «καη­μέ­νε Νί­κο» και προ­σθέ­τει την επε­ξη­γη­μα­τι­κή φρά­ση «κα­τα­τρεγ­μέ­νος από τους Κα­τση­μπα­λή­δες», στο ποί­η­μα «Για τον Νί­κο Κα­ρού­ζο». Προ­φα­νώς ο Σα­χτού­ρης στρέ­φε­ται κα­τά του κύ­κλου του πε­ριο­δι­κού Τα Νέα Γράμ­μα­τα, από τον οποίο κα­τ’ αρ­χάς εί­χαν εξαι­ρε­θεί και ο Εμπει­ρί­κος και ο Εγ­γο­νό­που­λος. Το όλο κλί­μα εί­ναι βα­ρύ. Ανοί­κεια μοιά­ζει η οποια­δή­πο­τε «ανα­πνοή», ανάρ­μο­στη η όποια φλυα­ρία. Με λι­τό λό­γο και απλό ύφος ξε­περ­νά­ει πά­ντα την επι­φά­νεια για να τα­ρά­ξει τα χθό­νια νε­ρά και τον ύπνο των αγα­πη­μέ­νων πε­θα­μέ­νων του. Η εμ­μο­νή με τους πε­θα­μέ­νους κα­θι­στά την ποί­η­σή του μνη­μό­συ­νο ή νε­κρό­δει­πνο. Όπως και να το πού­με το ποί­η­μα εί­ναι «σταυ­ρός» καρ­φω­μέ­νος σε «μνή­μα». Λες και οι νε­κροί του ζη­τούν να κά­νει το χρέ­ος του. Να μην τους ξε­χνά­ει και να τους απο­δώ­σει αυ­τό που τους πρέ­πει. Κι εκεί­νος, πι­στός τοις κεί­νων ρή­μα­σι πει­θό­με­νος, όχι μό­νο απο­δί­δει αυ­τό που πρέ­πει, αλ­λά περ­νά­ει πί­σω από τα πρό­σω­πά τους, ταυ­τί­ζε­ται μ’ αυ­τά, με­τα­μορ­φώ­νε­ται σ’ αυ­τά.

Στα 1948

Εκεί­νο που ιδιαι­τέ­ρως μας κε­ντρί­ζει σ’ αυ­τό το ποί­η­μα εί­ναι ο πε­θα­μέ­νος μι­κρο­πω­λη­τής και ο «άγ­γε­λός του» που τρέ­χει πί­σω του. Μια μι­κρή σύ­γκρι­ση με το ποί­η­μα «Δεν εί­ναι ο Οι­δί­πο­δας», από τη συλ­λο­γή Πα­ρα­λο­γαίς του 1948, θα μας δεί­ξει έναν πα­ρό­μοιο τυ­φλό γέ­ρο που τον «ακο­λου­θά­νε παι­διά», ενώ εκεί­νος «παί­ζει μιαν εξα­ντλη­τι­κή φλο­γέ­ρα».

Εδώ ο Σα­χτού­ρης, μπλέ­κο­ντας μυ­θι­κά πρό­σω­πα με πραγ­μα­τι­κά της επο­χής του, βά­ζο­ντας στο κέ­ντρο του ποι­ή­μα­τος τον Οι­δί­πο­δα, από τον Θη­βαϊ­κό κύ­κλο, τον Αί­γι­σθο από τον μυ­κη­ναϊ­κό και τον Αχιλ­λέα από το έπος, με ονό­μα­τα Νε­ο­ελ­λή­νων που σί­γου­ρα έχουν λά­βει μέ­ρος στις ιστο­ρι­κές στιγ­μές της επο­χής, δεί­χνει πως το νή­μα του δρά­μα­τος έρ­χε­ται από τον αρ­χαίο κό­σμο και φτά­νει στις μέ­ρες μας με την απο­μυ­θο­ποι­η­μέ­νη μορ­φή του ήρωα. Ο τυ­φλός Οι­δί­πους θα κα­τα­λή­ξει έκ­πτω­τος βα­σι­λιάς στον Κο­λω­νό, ενώ ο τυ­φλός Ηλί­ας της λα­χα­να­γο­ράς, που «δεν εί­ναι ο Οι­δί­πο­δας», βγαί­νει στους δρό­μους παί­ζο­ντας «μιαν εξα­ντλη­τι­κή φλο­γέ­ρα», «εί­ναι ο νε­κρός Ηλί­ας της λα­χα­να­γο­ράς». Κοι­τά­ζο­ντας το ποί­η­μα πα­ράλ­λη­λα με την ται­νία του Πιερ Πά­ο­λο Πα­ζο­λί­νι, Εdipο Re (1967), ο μύ­θος της ται­νί­ας όχι μό­νο ανα­πα­ρά­γει πι­στά τον αρ­χαίο μύ­θο, αλ­λά και τον προ­ε­κτεί­νει στη σύγ­χρο­νη επο­χή, παί­ζο­ντας στη φλο­γέ­ρα του το «επέ­σα­τε θύ­μα­τα, αδέλ­φια» (προ­σέ­χου­με εδώ τη ση­μειο­λο­γία του ρω­σι­κού, πέν­θι­μου πο­λι­τι­κού τρα­γου­διού που έχει με­τα­φρα­στεί και στα ελ­λη­νι­κά), ενώ ο συ­νο­δός του, με το ση­μαί­νον όνο­μα Άγ­γε­λος παί­ζει μπά­λα στην πλα­τεία έξω από τον κα­θε­δρι­κό με άλ­λους νε­α­ρούς της ηλι­κί­ας του. Η λει­τουρ­γία του συ­γκε­κρι­μέ­νου τρα­γου­διού εί­ναι προ­φα­νής, όπως και ο χρό­νος των δρω­μέ­νων. Το ποί­η­μα αρ­χί­ζει με τα φα­ντά­σμα­τα στο αρ­χαίο πα­λά­τι και κα­τα­λή­γει με τον νε­κρό Ηλία και τη «θα­νά­σι­μη φλο­γέ­ρα», ενώ τα παι­διά παί­ζουν σε μια αέ­ναη με­τα­βο­λή, όπου όλοι οι μύ­θοι κα­ταρ­ρέ­ουν, αδιά­φο­ρα για ό,τι πέ­ρα­σε και ό,τι η φλο­γέ­ρα θρη­νεί…

Σα­ρά­ντα χρό­νια με­τά, στον Πό­ρο

Ο Πό­ρος θα μας απα­σχο­λή­σει με τρία ποι­ή­μα­τα

Ως εδώ το ποί­η­μα πα­ρου­σιά­ζει ομοιό­τη­τες με το προη­γού­με­νο· ο Ηλί­ας εί­ναι τώ­ρα μι­κρο­πω­λη­τής, «χρό­νια πε­θα­μέ­νος», δεν τον ακο­λου­θούν παι­διά πα­ρά μό­νο ο άγ­γε­λός του που τρέ­χει πί­σω του.
Όμως πα­ρ’ όλα αυ­τά ο Πό­ρος υπάρ­χει

Στην επι­φά­νεια του ποι­ή­μα­τος λά­μπει ο του­ρι­στι­κός Πό­ρος. Πί­σω όμως από το φως και­ρο­φυ­λα­κτούν τα φα­ντά­σμα­τα εκεί­νου που σκέ­πτε­ται και εκεί­νων που έχουν προ πολ­λού πε­θά­νει. Τα μνη­μο­νευό­με­να πρό­σω­πα ποι­η­τών εί­ναι νε­κροί που ζουν στον Πό­ρο, Εκτο­πλά­σμα­τα, εκεί που ζει και ο ποι­η­τής. Στα αδιέ­ξο­δα της νύ­χτας «κοι­τά­ζει» στο φλι­τζά­νι του κα­φέ τη «μαύ­ρη γορ­γό­να», απαγ­γέλ­λει Hölderlin και Charles Cros. Έτσι, πλα­γί­ως δί­νει την απά­ντη­σή του στο ερώ­τη­μα του πρώ­του: «Κι οι ποι­η­τές τι χρειά­ζο­νται σ’ ένα μι­κρό­ψυ­χο και­ρό;»^[1].

Να λοι­πόν που χρειά­ζο­νται. Κι εκεί, στο Πό­ρο-πέ­ρα­σμα, ζω­ντα­νοί και πε­θα­μέ­νοι, επώ­νυ­μοι και ανώ­νυ­μος μι­κρο­πω­λη­τής, συ­νυ­πάρ­χουν, και ας τους « έφα­γε το χώ­μα». Φευ­γα­λέα, το μά­τι του ανα­γνώ­στη περ­νά­ει από την «άγκυ­ρα μπηγ­μέ­νη στην αμ­μου­διά» (στο χώ­μα) και ξε­γλι­στρά­ει στα πό­δια των του­ρι­στριών (που πα­τούν στο χώ­μα). Δεν εί­ναι ίσως αμε­λη­τέο να πού­με πως η μνη­μό­νευ­σή τους κα­θώς και η άγκυ­ρα έχουν ομη­ρι­κή κα­τα­γω­γή (ο Ελ­πή­νωρ στην Οδύσ­σεια λ, 75-76, ζη­τά από τον Οδυσ­σέα μνή­μα στην άμ­μο και ένα κου­πί καρ­φω­μέ­νο πά­νω του, να τον θυ­μού­νται) ή σε­φε­ρι­κή – οι σύ­ντρο­φοι τε­λειώ­σαν με τη σει­ρά,/ με χα­μη­λω­μέ­να μά­τια. Τα κου­πιά τους/ δεί­χνουν το μέ­ρος που κοι­μού­νται στ’ ακρο­γιά­λι» (Μυ­θι­στό­ρη­μα Δ΄, «Αρ­γο­ναύ­τες»). Τού­το, αφε­νός μας με­τα­φέ­ρει στο μύ­θο και στην ιστο­ρία του μύ­θου, αφε­τέ­ρου συν­δέ­ε­ται την επο­χή του, βά­ζο­ντας τη θέ­ση των συ­ντρό­φων του –Οδυσ­σέ­ας και αυ­τός— τους χα­μέ­νους ποι­η­τές. Με­τά, ρί­χνει αστρα­πιαία μα­τιά στις «όμορ­φες του­ρί­στριες με τα κα­τα­πλη­κτι­κά πό­δια» που πα­τούν την άμ­μο, το χώ­μα, εκ­συγ­χρο­νί­ζο­ντας τον αρ­χαίο μύ­θο διαιω­νί­ζο­ντας το θέ­μα των αγώ­νων και των χα­μέ­νων συ­ντρό­φων, της ζω­ής που περ­πα­τά­ει φεύ­γει.

Ο ποι­η­τής, έχο­ντας μέ­σα του «το παι­δι­κό, το γε­ρο­ντι­κό και το δαι­μο­νι­κό συγ­χρό­νως»^[2] μοιά­ζει να παί­ζει. Και παί­ζει αλ­λά στα σο­βα­ρά.
Το ποί­η­μα «Lynne» ανή­κει στη συλ­λο­γή Κα­τα­βύ­θι­ση του 1990. Η υπό­θε­ση κρα­τά τις απο­στά­σεις της από όποιο μύ­θο και φαι­νο­με­νι­κά του­λά­χι­στον εί­ναι αρ­παγ­μέ­νη από την επι­και­ρό­τη­τα. Υπο­δη­λώ­νε­ται όμως μέ­σα στον τί­τλο του ποι­ή­μα­τος, πέ­ρα από το ωραίο και ερω­τι­κό κο­ρί­τσι, και το φεγ­γά­ρι· Lynne, το κο­ρί­τσι, lune  — το φεγ­γά­ρι. Κο­ρί­τσι, φεγ­γά­ρι, φως, αλ­λά και λύ­κος και μο­να­ξιά και θά­να­τος. Για­τί, αν, η πε­ρα­στι­κή από τον Πό­ρο Lynne, φύ­γει πί­σω στη «γη­ραιά Αλ­βιό­να», τό­τε ο ποι­η­τής «κα­λη­νύ­χτα σας», θα μεί­νει γέ­ρο-λύ­κος, μό­νος και πε­θα­μέ­νος.
Με 43^ο βαθ­μούς στον Πό­ρο, η κλε­ψύ­δρα ανα­πο­δο­γυ­ρί­ζει τον κό­σμο. Και η Lynne δεν εί­ναι πα­ρά το στίγ­μα του και­ρού που περ­νά­ει και φεύ­γει σαν να εξα­τμί­ζε­ται. Στον Πό­ρο, ο Σα­χτού­ρης θα έχει μια πο­λύ πιο εν­δια­φέ­ρου­σα και συ­ντα­ρα­κτι­κή συ­νά­ντη­ση, τη συ­νά­ντη­ση με τον καύ­σω­να, την κα­τα­λυ­τι­κή φω­τιά.

Στο ποί­η­μα «Ο Αν­δρέ­ας Εμπει­ρί­κος στον Πό­ρο», επί­σης από τη συλ­λο­γή Εκτο­πλά­σμα­τα, πα­ρα­κο­λου­θού­με μια ποι­η­τι­κή ιστο­ρία που με­τα­φέ­ρει ένα μή­νυ­μα με­τα­φυ­σι­κό και ένα αλη­θι­νό πε­ρι­στα­τι­κό. Όλα έγι­ναν ακρι­βώς έτσι όπως τα εί­πε και τα ένοιω­σε.

Πα­ρα­κο­λου­θού­με την αφή­γη­ση:

Η ιστο­ρία λοι­πόν εί­ναι αλη­θι­νή και μας την πα­ρα­δί­δει ο Γιάν­νης Δάλ­λας, ο οποί­ος γρά­φει πως ο Σα­χτού­ρης γνώ­ρι­σε τον Εμπει­ρί­κο από τον Ελύ­τη, την ημέ­ρα της απε­λευ­θέ­ρω­σης. Ήταν «μα­νιώ­δης κα­πνι­στής, με τα τσι­γά­ρα απα­νω­τά, πο­τέ δεν έσβη­ναν (θυ­μά­μαι που του έκαι­γαν τα δά­χτυ­λα). Και όμως με μια υγεία θη­ριώ­δη και με κά­τι γέ­λια, όταν τε­λεί­ω­νε η συ­ζή­τη­ση, που τρά­ντα­ζαν». Και συ­νε­χί­ζει ο Δάλ­λας: «Μου αφη­γή­θη­κε, λοι­πόν, πως ύστε­ρα από χρό­νια, σε ένα από τα τα­ξί­δια του τού Πό­ρου, που συ­νή­θι­ζε, βγή­κε να ψω­νί­σει κά­τι σε ένα από τα του­ρι­στι­κά της κε­ντρι­κή πλα­τεί­ας, και η πω­λή­τρια —μια σε­βα­στή κυ­ρία— του εί­πε: ‘‘Γεια σας, κύ­ριε Εμπει­ρί­κο. Πώς από τον Πό­ρο;’’ Ή κά­πως έτσι. ‘‘Τα ’χα­σα και βγαί­νο­ντας σ’ ένα πε­ζού­λι ζα­λι­σμέ­νος κά­θι­σα. Έγι­νε ή το φα­ντά­στη­κα; Κι όμως με εί­πε κυρ Αντρέα και Εμπει­ρί­κο. Εκεί­νος από την Άν­δρο κι εγώ από την Ύδρα, τι δου­λειά έχου­με στον Πό­ρο; σκέ­φτη­κα. Και ο Εμπει­ρί­κος να ’ναι δέ­κα χρό­νια πε­θα­μέ­νος… Και την ώρα εκεί­νη πέ­ρα­σε από μπρο­στά μου ένα σμά­ρι από που­λιά και από παι­διά μι­κρά-με­γά­λα, με πο­λύ­χρω­μα πο­δή­λα­τα. Έτσι πή­γα κι έγρα­ψα το ποί­η­μα που φέ­ρει τ’ όνο­μά του».^[3]

Ο Σα­χτού­ρης αξιο­ποιεί το πραγ­μα­τι­κό γε­γο­νός, ανα­πλά­θο­ντάς το, με­τα­πλά­θο­ντάς το και ελα­φρά με­τα­ποιώ­ντας το. Το ποί­η­μα με­τα­τρέ­πε­ται σε μνη­μό­συ­νο, όπου αντί για κόλ­λυ­βα και κε­ριά έχου­με τσι­γά­ρα. Πολ­λά τσι­γά­ρα. Οι πλη­ρο­φο­ρί­ες που δια­θέ­του­με εί­ναι ότι πράγ­μα­τι ο Εμπει­ρί­κος κά­πνι­ζε πο­λύ.^[4] Όλη η γε­νιά του τριά­ντα και όλη η πα­ρέα του κά­πνι­ζε πο­λύ. Στα ντο­κι­μα­ντέρ και τις φω­το­γρα­φί­ες τους, Σε­φέ­ρης, Ρί­τσος, Ελύ­της και όλοι γε­νι­κώς εί­ναι συ­νε­χώς με ένα τσι­γά­ρο στο χέ­ρι. Εί­ναι το δια­βα­τή­ριο για τον άλ­λο κό­σμο, αν και ο Εμπει­ρί­κος εί­χε υγεία θη­ριώ­δη, ωστό­σο πέ­θα­νε από καρ­κί­νο. Ο Σα­χτού­ρης λοι­πόν αξιο­ποιεί στο ποί­η­μα το πρώ­το δε­δο­μέ­νο της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας. Τα τσι­γά­ρα. Το δεύ­τε­ρο εί­ναι ο Εμπει­ρί­κος στον Πό­ρο, ο οποί­ος στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα δεν ήταν εκεί. Απλώς η πω­λή­τρια εί­χε κά­νει λά­θος· τον Σα­χτού­ρη εί­δε και νό­μι­σε πως ήταν ο Εμπει­ρί­κος. Άλ­λω­στε ο Εμπει­ρί­κος εί­ναι δέ­κα χρό­νια πε­θα­μέ­νος. Βρί­σκε­ται όμως ο Σα­χτού­ρης στον Πό­ρο κι αυ­τό εί­ναι γε­γο­νός. Το ότι εί­ναι «ζα­λι­σμέ­νος» απο­τε­λεί ένα στοι­χείο αξιο­ποι­ή­σι­μο στη δια­μόρ­φω­ση του κα­τάλ­λη­λου ψυ­χο­λο­γι­κού ή με­τα­φυ­σι­κού κλί­μα­τος για να επι­τευ­χθεί η μυ­στι­κή επι­κοι­νω­νία. Σαν να εί­ναι κι­νη­μέ­νο από άγνω­στες δυ­νά­μεις το λά­θος της πω­λή­τριας, όνο­μα και τό­πος του πε­θα­μέ­νου ποι­η­τή εγ­γρά­φο­νται στη συ­νεί­δη­σή της και με­τα­φέ­ρο­νται στο πρό­σω­πο του Σα­χτού­ρη. Η πω­λή­τρια λει­τουρ­γεί σαν μέ­ντιουμ, για να φέ­ρει μή­νυ­μα από τον άλ­λο κό­σμο. Και έτσι η συ­νεί­δη­ση του Σα­χτού­ρη βιώ­νει το εγώ του άλ­λου. Γί­νε­ται «κυρ Αντρέ­ας και Εμπει­ρί­κος» και, φυ­σι­κά, δεν βρί­σκε­ται στην Άν­δρο, ού­τε όμως και ο Σα­χτού­ρης στην Ύδρα.

Το δεύ­τε­ρο στοι­χείο που αξιο­ποιεί­ται εί­ναι τα «τρο­μαγ­μέ­να σπουρ­γί­τια»:

Οι λο­γι­σμοί της ηδο­νής εί­ναι που­λιά
Που νύ­χτα - μέ­ρα δια­σχί­ζουν τον αέ­ρα

^{(Πουλιά του Προύθου, 15)}

λέ­ει ο Εμπει­ρί­κος και σε δύο στί­χους μέ­σα συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νει όλα τα στοι­χεία της ποι­η­τι­κής του μυ­θο­λο­γί­ας. Και τα σπουρ­γί­τια σαν «λο­γι­σμοί» πέ­τα­ξαν ή τρό­μα­ξαν από το «ωραίο το φο­βε­ρό το γέ­λιο του», γρά­φει ο Σα­χτού­ρης. Εί­ναι κι αυ­τό στοι­χείο αλη­θι­νό. Όμως το άκου­σε πράγ­μα­τι αυ­τό το γέ­λιο ο Σα­χτού­ρης ή το φα­ντά­στη­κε; Τα που­λιά πά­ντως αντέ­δρα­σαν. Και πώς αντέ­δρα­σαν τα που­λιά σε μια σκέ­ψη άη­χη του ποι­η­τή;
Τέ­λος τα παι­διά, που δεν κα­το­νο­μά­ζο­νται, με τα «άγρια κόκ­κι­να πο­δή­λα­τα να περ­πα­τά­νε», γε­μά­τα από το νε­α­νι­κό τους σφρί­γος, εί­ναι ο χρό­νος που παί­ζει και τρέ­χει και φεύ­γει· η ποί­η­ση της ζω­ής: «Η ποί­η­σις εί­ναι ανά­πτυ­ξι στίλ­βο­ντος πο­δη­λά­του./ Μέ­σα της όλοι με­γα­λώ­νου­με», λέ­ει ο Εμπει­ρί­κος. Επο­μέ­νως, η συ­νεί­δη­ση του Σα­χτού­ρη εγ­γρά­φει και κά­τι άλ­λο από την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα του Εμπει­ρί­κου. Τα πο­δή­λα­τα, τα παι­διά, τα που­λιά, τα σπουρ­γί­τια, έρ­χο­νται στο προ­σκή­νιο, για να παί­ξουν το ρό­λο του αγ­γε­λιο­φό­ρου. Λεί­πει βέ­βαια η αι­σθη­σια­κή χα­ρά και ο εν­θου­σια­σμός που θα εί­χε αυ­τή η «εκ­δρο­μή» στον Εμπει­ρί­κο. Πα­ρου­σιά­ζο­νται, όμως, την κα­τάλ­λη­λη στιγ­μή και δη­μιουρ­γούν μια σκη­νο­θε­σία, στην οποία πρω­τα­γω­νι­στής ζω­ντα­νός και πε­θα­μέ­νος συ­νυ­πάρ­χουν.

Αξί­ζει να σχο­λια­στεί το κόκ­κι­νο χρώ­μα στον Σα­χτού­ρη που έχει χα­ρα­κτή­ρα πέν­θι­μο. Εί­ναι το κόκ­κι­νο του θα­νά­του, το «μαύ­ρο κόκ­κι­νο»^[5] του αί­μα­τος. Εί­ναι «σαν του λα­γού το αί­μα»,^[6] όπως θα έλε­γε ο Σο­λω­μός. Τέ­ταρ­το και τε­λευ­ταίο στοι­χείο το «ωραίο το τρα­ντα­χτό γέ­λιο του» Εμπει­ρί­κου, ως επί­με­τρο στο διά­λο­γο. Τι να ση­μαί­νει εκεί­νο το γέ­λιο; Ποιο εί­ναι το νό­η­μα του δια­λό­γου; Τι κοι­νό έχουν οι δυο ποι­η­τές πέ­ρα από την ποί­η­ση και τον υπερ­ρε­α­λι­σμό; Μια απλή απά­ντη­ση εί­ναι ότι και οι δύο ανή­κουν σε οι­κο­γέ­νειες που έχουν σχέ­ση με κα­ρά­βια και θά­λασ­σα. Και οι δύο απαρ­νή­θη­καν τα οι­κο­γε­νεια­κά ιδε­ώ­δη για την ποί­η­ση, και οι δύο κα­τά­γο­νται από νη­σιά με ση­μα­ντι­κή πα­ρου­σία στον Αγώ­να. Και συ­να­ντώ­νται τυ­χαία, από λά­θος της πω­λή­τριας, στη συ­νεί­δη­ση του Σα­χτού­ρη, στον Πό­ρο.

Κα­νείς από τους δύο δεν εί­ναι στον τό­πο που «πρέ­πει». Κι ο Πό­ρος εί­ναι τό­πος ση­μα­δια­κός. Τι μπο­ρεί λοι­πόν να ση­μαί­νει εκεί­νο το γέ­λιο; Μή­πως πως ο πε­θα­μέ­νος ξέ­ρει αυ­τό που ο ζω­ντα­νός δεν ξέ­ρει ακό­μα; «έπρε­πε να ήσου­να /Στην Ύδρα, για­τί στον Πό­ρο;», στην ηρω­ι­κή Ύδρα, που γί­νε­ται η «μά­χη» και όχι στον Πό­ρο (τον «ηδο­νό­πα­θο», την «κρε­βα­το­κά­μα­ρα κο­κό­τας», τον «λάκ­κο της λα­γνεί­ας», τον «τό­πο για δια­κε­κρι­μέ­νους διε­θνείς ερω­μέ­νους»^[7] όπως τον απο­κα­λού­σε ο Σε­φέ­ρης, λό­γω της χλι­δής, της νω­χέ­λειας, του αι­σθη­σια­σια­κού πει­ρα­σμού, που σε κά­νει μαλ­θα­κό και άπρα­γο. Ο Εμπει­ρί­κος του ποι­ή­μα­τος, λοι­πόν, φαί­νε­ται να λέ­ει στον Σα­χτού­ρη πως δεν εί­ναι η ώρα του να εί­ναι στον Πό­ρο. Στην Ύδρα έπρε­πε να εί­ναι. Ενώ, ο ίδιος εί­ναι στον Πό­ρο, στο πέ­ρα­σμα, εδώ και δέ­κα χρό­νια. Μια μι­κρή Νέ­κυια; Ίσως.
Πά­ντως, το «ωραίο και τρα­ντα­χτό γέ­λιο» ανή­κει σ’ αυ­τόν που ξέ­ρει. Τα «τρο­μαγ­μέ­να σπουρ­γί­τια ξύ­πνη­σαν την ναρ­κω­μέ­νη από το κα­λο­και­ρι­νό απο­κά­ρω­μα συ­νεί­δη­ση.΄Ετσι έγι­νε ορα­τό το αό­ρα­το, μια σκέ­ψη πή­ρε μορ­φή. Ένας πα­ρελ­θών θά­να­τος συ­να­ντή­θη­κε με έναν μελ­λο­ντι­κό.
Και ο Πό­ρος, ένα γνω­στό νη­σί του Αρ­γο­σα­ρω­νι­κού, πο­λύ κο­ντά στην πε­λο­πον­νη­σια­κή στε­ριά, απέ­να­ντι από την Τροι­ζή­να, πή­ρε συμ­βο­λι­κές δια­στά­σεις. Σταθ­μός στη ζωή, πέ­ρα­σμα ή τέρ­μα. Κι ο ποι­η­τής εμ­μέ­νει στα φα­ντά­σμα­τά του, τους αγα­πη­μέ­νους φί­λους του, που εί­ναι όλοι σχε­δόν πε­θα­μέ­νοι, αλ­λά και τό­σο ζω­ντα­νοί, ώστε να συν­δια­λέ­γε­ται συ­νέ­χεια μα­ζί τους. Η μνή­μη του γί­νε­ται μνη­μό­συ­νο και το ποί­η­μα που «ποιεί» εί­ναι το δεί­πνο που πα­ρα­θέ­τει στη μνή­μη τους.

ΒΙ­ΒΛΙΟ­ΓΡΑ­ΦΙΑ

Γιάν­νης Δάλ­λας, Ει­σα­γω­γή στην ποι­η­τι­κή του Μίλ­του Σα­χτού­ρη, εκδ. Κεί­με­να 1979.
Γιάν­νης Δάλ­λας, Ο ποι­η­τής Μίλ­τος Σα­χτού­ρης, εκδ. Κέ­δρος 1997.
Δ. Ν. Μα­ρω­νί­της, Μίλ­τος Σα­χτού­ρης, άν­θρω­ποι- χρώ­μα­τα- ζώα-μη­χα­νές, εκδ. Γνώ­ση 1980.
Κώ­στας Μπα­λά­σκας, Νε­ο­ελ­λη­νι­κή Ποι­ή­ση, Κεί­με­να- Ερ­μη­νεία- Θε­ω­ρία, εκδ. Επι­και­ρό­τη­τα 1980.
Νό­ρα Ανα­γνω­στά­κη, Μα­γι­κές Ει­κό­νες, εκδ. Νε­φέ­λη 1980.
Αλεξ. Αρ­γυ­ρί­ου, Δια­δο­χι­κές Ανα­γνώ­σεις Ελ­λή­νων Υπερ­ρε­α­λι­στών, εκδ. Γνώ­ση 1983.
Θά­νος Κων­στα­ντι­νί­δης, Οι με­τα­μορ­φώ­σεις στην ποί­η­ση του Μίλ­του Σα­χτού­ρη, εκδ. Νε­φέ­λη 1985.
Κώ­στας Μπα­λά­σκας, Τα­ξί­δι με το κεί­με­νο, Προ­τά­σεις για την ανά­γνω­ση της Λο­γο­τε­χνί­ας, εκδ. Επι­και­ρό­τη­τα 1990.
Νά­νος Βα­λα­ω­ρί­της,Για μια θε­ω­ρία της γρα­φής, εκδ. Εξά­ντας 1990.
Ζωή Σα­μα­ρά (επι­μέ­λεια- αν­θο­λό­γη­ση),Μίλ­τος Σα­χτού­ρης, φω­νή από την άλ­λη ακρο­για­λιά, εκδ. Ερ­μής 1997.
Κώ­στας Μπα­λά­σκας, Ανά­γνω­ση Λο­γο­τε­χνί­ας, Με­λε­τή­μα­τα, εκδ. Σαβ­βά­λας 2001.

ΠΕ­ΡΙΟ­ΔΙ­ΚΑ

Η λέ­ξη, τχ. 4, Μά­ης 1981, αφιέ­ρω­μα στον Μίλ­το Σα­χτού­ρη.
Γράμ­μα­τα και Τέ­χνες, τχ. 16, Απρί­λιος 1983, αφιέ­ρω­μα στον Μίλ­το Σα­χτού­ρη.
Νέα παι­δεία, τχ. 38, Άνοι­ξη 1986.
Η λέ­ξη, τχ. 103, Μάιος- Ιού­νιος 1991.