Το 2020 ήταν η χρονιά, εκτός των άλλων, που συμπληρώθηκαν 70 χρόνια από τον θάνατο του Τζορτζ Όργουελ. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι από την 1η Ιανουαρίου 2021, για τα κείμενα του Όργουελ δεν απαιτείται άδεια για την έκδοσή τους, μιας και βρίσκονται πλέον στην κατηγορία του Public Domain, έχουν περιέλθει, δηλαδή, σε δημόσια χρήση.
Τις τελευταίες εβδομάδες, λοιπόν, στους πάγκους των βιβλιοπωλείων (και φυσικά και στα e-shop τους) πραγματοποιείται ένα άτυπο αφιέρωμα στα βιβλία του Τζορτζ Όργουελ, με την εμφάνιση πολλών και ίσως ξεχασμένων τίτλων από εκδοτικούς περασμένων δεκαετιών, αλλά και τις ολοκαίνουργιες μεταφράσεις που κυκλοφόρησαν οι εκδόσεις Μεταίχμιο, Ψυχογιός και Μίνωας. Ο Όργουελ ανήκει στους συγγραφείς τα βιβλία των οποίων γνώρισαν και συνεχίζουν να γνωρίζουν πολλαπλές μεταφράσεις στην ελληνική γλώσσα.
«Όταν γράφω, δεν λέω ‘πρόσεξε, θα δημιουργήσεις ένα έργο τέχνης’. Σκέφτομαι ότι υπάρχει κάποιο ψέμα, κάποια βρομιά που πρέπει να αποκαλύψω». Σε αυτές τις ελάχιστες γραμμές αποκαλύπτεται ο Τζορτζ Όργουελ. Ο ελευθεριακός μαχητής της Ισπανικής Επανάστασης, ο δεξιοτέχνης επινοητής του 1984, της πιο τρομακτικής δυστοπίας, ο απένταρος αλήτης στο Παρίσι, ο προλετάριος στις φάμπρικες της Αγγλίας, ο πολέμιος κάθε ολοκληρωτισμού.
Το έργο 1984 γράφτηκε το 1948 και είναι ένα έργο προφητικό. Όπως φαίνεται από τον τίτλο του, παρουσιάζει τον εφιαλτικό και σκοτεινό κόσμο του μέλλοντος, τον σημερινό δηλαδή, του 2021, όπου οι πάντες παρακολουθούνται ηλεκτρονικά σε κάθε βήμα τους, ως την τελευταία λεπτομέρεια της καθημερινής τους ζωής...
Το έτος 1984 η γη είναι χωρισμένη σε τρεις μεγάλες δυνάμεις: την Ευρασία, την Ωκεανία και την Ανατολασία, που βρίσκονται σε εχθρικές σχέσεις μεταξύ τους, και σε διαρκή πόλεμο. Σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο έχει επιβληθεί το ολοκληρωτικό καθεστώς της Ωκεανίας, το οποίο επιδίδεται, μέσα από ηλεκτρονικές οθόνες και την Αστυνομία Σκέψης, στη συνεχή ηλεκτρονική παρακολούθηση των πολιτών, κατασκοπεύουν και την παραμικρή κίνηση και έκφραση, δεν υπάρχει προσωπική ζωή, προσωπικά αισθήματα, ανεξάρτητη σκέψη.
Στην Ωκεανία υπάρχει καθεστώς Τυρανίας, που διοικεί μέσω τεσσάρων Υπουργείων –του Υπουργείου Ειρήνης– που αφορά τον πόλεμο, του Υπουργείου Αλήθειας –που αφορά την προπαγάνδα–, του Υπουργείου Αγάπης –που αφορά τον νόμο και την τάξη–, και του Υπουργείου Αφθονίας – που αφορά την οικονομία. Αυτά τα τέσσερα Υπουργεία εγκαθιδρύουν το μίσος, το φόβο, τη στέρηση και τη διαστροφή της Αλήθειας.
Το παρελθόν δεν υπάρχει. Παντού υπάρχει αποχαύνωση και τα ανθρώπινα όντα έχουν μεταβληθεί σε ρομπότ. Τα πάντα ελέγχονται από αόρατες κάμερες και όλα κατευθύνονται . Αστυνομεύονται ακόμη και οι μύχιες σκέψεις και οι επιθυμίες των πολιτών. Τα πάντα προβλέπονται και οι πάντες ελέγχονται από τις οθόνες και τους συντρόφους τους, ψυχαγωγούνται στις γιορτές μίσους και υπακούουν στον μεγάλο ηγέτη, που δεν γνωρίζουν εάν είναι υπαρκτός. Η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων παύει να υπάρχει, ο έρωτας θεωρείται έγκλημα .Λέξεις όπως ελευθερία και δημοκρατία έχουν καταργηθεί. Η Αστυνομία της Σκέψης τιμωρεί τους παραβάτες ακόμα και με θάνατο. Ξεπεσμός του ανθρώπου ως άτομο. Το Κόμμα έχει κατορθώσει να υπονομεύει και να εξαλείψει εντελώς και το παραμικρό ίχνος ελευθερίας.
Στην κορυφή της εξουσίας, ο πανίσχυρος, άφαντος αλλά πανταχού παρών, Μεγάλος Αδελφός. Ο Μεγάλος Αδελφός, που μοιάζει στον Στάλιν και στον Χίτλερ και των διαφόρων «πατερούληδων » της παγκόσμιας Ιστορίας, παρακολουθεί τους πάντες, από μία συνεχώς ανοιχτή οθόνη. Ο Μεγάλος Αδελφός είναι ο αόρατος πλανητάρχης, που είναι αλάθητος και παντοδύναμος. Κάθε επιτυχία, κάθε νίκη, κάθε επιστημονική ανακάλυψη, κάθε γνώση, κάθε ευτυχία, κάθε αρετή, θεωρείται ότι πηγάζει κατευθείαν από τη διοίκηση και την έμπνευσή του. Κανείς δεν έχει δει ποτέ τον Μεγάλο Αδελφό, αφού περιβάλλεται από απόλυτη μυστικότητα …
Η ιδεολογική χειραγώγηση των πολιτών είναι γεγονός και ο Όργουελ, γράφοντας για τον «Μεγάλο Αδελφό», ερμηνεύει την κοινωνία του σήμερα. Εξαιρετική η σύλληψη του συγγραφέας για τη χειραγώγηση της σκέψης που γίνεται από τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Με όπλο την προπαγάνδα και πρόσχημα την εθνική ασφάλεια και τον πόλεμο εναντίον της «τρομοκρατίας», το απολυταρχικό καθεστώς έχει καταργήσει ατομικές ελευθερίες και δικαιώματα.
Πόσο διαφέρει η φανταστική Ωκεανία από την υπερδύναμη που κυβερνάει σήμερα τον πλανήτη; Όλα αυτά μοιάζουν με αυτά που κατήγγειλαν πρόσφατα ο Τζούλιαν Άσανζ και ο Έντουαρντ Σνόουντεν, ότι οι Αμερικάνικες Υπηρεσίες Πληροφοριών NSI, CIA παρακολουθούν και καταγράφουν τα πάντα: τηλέφωνα, sms, e-mail. Οι τηλεοράσεις (οι τηλεθεατές αναγκάζονται να βλέπουν σκουπίδια π.χ. Big Brother και τα χειρότερα προγράμματα, γιατί δεν βλέπουν αυτό που προτιμούν, αλλά αυτό που τους προσφέρεται) τα ραδιόφωνα και οι εφημερίδες χειραγωγούνται από τα μεγάλα ιδιωτικά συμφέροντα. Το Internet, το Facebook, το Twitter παραπληροφορούν και αλλοτριώνουν συνειδήσεις. «Το “Υπουργείο Αλήθειας” του 1984 είναι σήμερα το Facebook, η Google, η καλωδιακή τηλεόραση. Κανονική πλύση εγκεφάλου. Σήμερα τι άλλο κάνουν η κρατική και κομματική προπαγάνδα, τα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά κανάλια, τα πολυεθνικά πρακτορεία και συγκροτήματα τύπου;
Κεντρικός ήρωας της ιστορίας είναι ένας κυβερνητικός υπάλληλος, ο Ουίστον Σμιθ, μέλος του Κόμματος. Ζει μόνος, απομονωμένος, μισώντας τον Μεγάλο Αδελφό, που έχει καταλύσει κάθε έννοια ελευθερίας. Κάποτε ο ήρωας θα εναντιωθεί στο σύστημα. Κι ας ξέρει βαθιά μέσα του ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα. Θα τα βάλει με την εξουσία όταν το απολυταρχικό καθεστώς είναι πανίσχυρο. Θα ερωτευτεί γνωρίζοντας ότι ο έρωτας είναι πράξη κολάσιμη. Θα αρχίσει να σκέφτεται όταν η σκέψη θα έχει πια καταργηθεί. Το ολοκληρωτικό καθεστώς έχει συνειδητά απλοποιήσει τη γλώσσα (Καινογλώσσα), καταργώντας συνεχώς λέξεις, μειώνοντας, έτσι, το πνευματικό επίπεδο της κοινωνίας.
Μέσα σε αυτό το ασφυκτικό και εφιαλτικό πλαίσιο και το χάος, ο Ουίνστον Σμιθ, το φαινομενικά πειθήνιο μέλος του Κόμματος, ονειρεύεται την ανατροπή του καθεστώτος. Η γνωριμία του με τη νεότερή του Τζούλια πυροδοτεί ένα ανεξέλεγκτο ερωτικό πάθος. Καθώς ο έρωτας λογίζεται εδώ πράξη αντίστασης, οι δύο εραστές θα βρεθούν αντιμέτωποι με τους χειρότερους εφιάλτες τους…
Ο ήρωας του 1984 Ουίνστον Σμιθ «ανένηψε» και «αγάπησε» το «Μεγάλο Αδελφό». Στους καιρούς μας χιλιάδες Σμιθ δεν ανένηψαν και πέθαναν ή «εξαφανίστηκαν».
Και η ελπίδα; Χάθηκε; Ε, όχι. Αν δεν «βρίσκεται στους προλετάριους», βρίσκεται στους σημερινούς Σμιθ, που συνεχίζουν να αντιστέκονται κι ας ξέρουν ότι είναι χαμένοι…
Και το μέλλον; «Όποιος θέλει να δει μια εικόνα από το μέλλον, αρκεί να φανταστεί μια μπότα που κλωτσάει ένα ανθρώπινο πρόσωπο για πάντα», λέει ο Όργουελ.
«Στο τέλος θα κάνουμε αδύνατο το έγκλημα της σκέψης, γιατί δεν θα υπάρχουν λέξεις να το εκφράσει κανείς…»,μονολογεί ο ήρωας του Όργουελ, ταρακουνώντας τον σημερινό αναγνώστη, που δεν μπορεί να συμφιλιωθεί με κοριούς, πράκτορες…τον Μεγάλο Αδελφό που κατασκοπεύει τη ζωή του…
Το «1984» δεν τελειώνει με τα λόγια του αφηγητή, αλλά με ένα παράρτημα για τις «αρχές της Καινογλωσσίας». Εδώ ο Όργουελ υπογραμμίζει ότι το πιο μεγάλο εμπόδιο που συναντάει στο δρόμο του ο «Μεγάλος Αδελφός», στην προσπάθεια του να καταστήσει αδύνατη την αιρετική σκέψη και να επιβάλει την Καινογλωσσία, είναι η δυσκολία να «μεταφράσει» και να εκμηδενίσει έτσι οριστικά όλα τα μεγάλα έργα και τα αριστουργήματα της λογοτεχνίας του παρελθόντος. Η μεγάλη λογοτεχνία, η γλώσσα της οποίας είναι διαποτισμένη από ελευθερία, αντιτάσσει μια κρυφή αντίσταση στη μετάφρασή της στη γλώσσα των σκλάβων. Ολόκληρο το έργο του Όργουελ είναι μια τέτοια έπαλξη πνευματικής αντίστασης ενάντια σε κάθε μορφή ολοκληρωτισμού ενάντια σε κάθε είδους τυρρανία.
Ο Όργουελ κατασκεύασε ένα έργο διαχρονικό.
Το «1984» είναι ένας αέναος ψόγος ενάντια σε όσους νομίζουν ότι η ιστοριογραφία και η βιογραφία μπορούν ποτέ να ξεπεράσουν το μυθιστόρημα. Ο Μεγάλος Αδελφός, η Αστυνομία Σκέψης, η Καινογλώσσα, ο Θάλαμος 101, οι τηλεοθόνες, η Επανάσκεψη, τα Δύο Λεπτά Μίσους, το Υπουργείο Αγάπης, το 2+2=5, η Πρώτη Ζώνη Αέρος, τα υπάτομα- αρκεί κανείς να καταγράψει τους όρους για να διαπιστώσει πόσο κομβική θέση κατέχει το 1984 στη συλλογική μας φαντασία.
Ο Όργουελ έκανε τα πάντα για να παραμείνει τίμιος και ελεύθερος από κομματικές επιρροές και για τον λόγο αυτό υπήρξε ένας άνθρωπος που έδωσε έναν μοναχικό αγώνα και γι΄ αυτό περιφρονήθηκε και μισήθηκε από αριστερούς και δεξιούς, για όλη του τη ζωή αλλά και μετά θάνατον. «Αυτό που έψαξα περισσότερο να κάνω τα τελευταία δέκα χρόνια, ήταν να μετατρέψω την πολιτική γραφή σε τέχνη», είχε γράψει ο Όργουελ.
Κι αυτό το μυθιστόρημα, το 1984 είναι μια από τις πιο ανηλεείς πολιτικές αναλύσεις των ολοκληρωτικών κοινωνιών.
Είναι εκπληκτικό πώς το ζοφερό όραμα του 1984 έρχεται και επανέρχεται στο προσκήνιο: από τα χρόνια των απολυταρχικών κομμουνιστικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης έως τις στρατοκρατικές δικτατορίες σε χώρες της Δύσης και του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου, και κυρίως σήμερα, στην εποχή του θρησκευτικού φανατισμού, της παγκοσμιοποίησης και του Διαδικτύου, με τη συνεχιζόμενη συζήτηση περί ψευδών ειδήσεων και των μαζικών ηλεκτρονικών παρακολουθήσεων από κυβερνήσεις αλλά και μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες, το δυστοπικό μυθιστόρημα που ο Όργουελ συνέγραψε το 1948 (αντιστρέφοντας τα δύο τελευταία ψηφία στον τίτλο του βιβλίου) καταδεικνύεται σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ.
Το βιβλίο μεταφέρθηκε πολλές φορές στο σινεμά και στην τηλεόραση, ενώ έχει γίνει και όπερα. Μία από τις πιο γνωστές κινηματογραφικές μεταφορές ήταν το 1984, σε σκηνοθεσία του Μάικλ Ράντφορντ και πρωταγωνιστές τον Τζον Χερτ, τη Σουζάνα Χάμιλτον και τον Ρίτσαρντ Μπάρτον στον τελευταίο ρόλο της ζωής του.
Ο ΤΖΟΡΤΖ ΟΡΓΟΥΕΛ (1903-1950), του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Έρικ Άρθουρ Μπλερ, γεννήθηκε στην Ινδία, βρετανική αποικία τότε, και πέθανε στο Λονδίνο. Θεωρείται ένας από τους επιδραστικότερους Βρετανούς συγγραφείς του εικοστού αιώνα, με τους Times του Λονδίνου να τον κατατάσσουν δεύτερο μεταξύ των πενήντα σημαντικότερων Βρετανών συγγραφέων μετά το 1945. Οι όροι «οργουελικός» και «οργουελιανός» έχουν περάσει εδώ και πολλές δεκαετίες στην καθομιλουμένη, όταν κάποιος θέλει να χαρακτηρίσει έναν κόσμο ανελεύθερο. Ανάλογα, ο όρος «Μεγάλος Αδελφός» έχει καθιερωθεί στην ποπ κουλτούρα (και υποκουλτούρα) και όχι μόνο. Μάχιμος δημοσιογράφος και κριτικός λογοτεχνίας, ο Όργουελ έγραψε μυθιστορήματα, δοκίμια και ποιήματα, με πιο διάσημα εξ αυτών την αλληγορική νουβέλα Η φάρμα των ζώων και το δυστοπικό μυθιστόρημα 1984. Εκκινώντας από μια πιο καθαρά αριστερή κοσμοθεωρία, μετακινήθηκε ιδεολογικά στην πορεία της ζωής του και ασπάστηκε τη σοσιαλδημοκρατία, στηλιτεύοντας με πάθος κάθε είδος αυταρχισμού και απολυταρχίας. Η δριμεία κριτική του απέναντι στη σταλινική Σοβιετική Ένωση αποτυπώθηκε με μεγάλη έμφαση στα πιο γνωστά του έργα.
