Η δουλειά στη φιλοσοφία – όπως από πολλές πλευρές η δουλειά στην αρχιτεκτονική –είναι δουλειά πάνω στον ίδιο σου τον εαυτό.
WITTGENSTEIN
Αναζήτησα τον εαυτό μου.
ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ
1.
Αυτό είναι ένα δικό μου ζήτημα. Και δικό σου. Υπήρχε πριν από μένα, πριν από σένα και θα συνεχίσει να υπάρχει μετά από μένα, μετά από σένα. Διαβάζεις τη συνέντευξη της Jelinek στη Le Monde (16.8.2019). Τι θα μπορούσε να κάνει η τέχνη για την ανθρωπότητα; Η τέχνη τίποτα δεν μπορεί να κάνει. Συμφωνείς; Πες καλύτερα πως συμφωνείς για να μην θεωρήσεις ότι κάνεις κάτι το σπουδαίο. Στην προσπάθειά σου να βρεις ένα μέτρο για τις λέξεις σου ξεφυλλίζεις ένα βιβλιαράκι με αφορισμούς του Κάφκα: Υπάρχουν ερωτήματα τα οποία δεν θα μπορούσες να ξεπεράσεις, αν από τη φύση σου δεν ήσουν απαλλαγμένος από αυτά. Προφανώς θέλεις να μιλήσεις για ένα πράγμα που είναι της δικής σου φύσης. Η ομιλία είναι ένας τρόπος να απαλλαγείς από αυτό που δεν μπορείς. Ας είναι άλλη μία παραδοχή αυτό.
2.
Για όλους θα μιλήσεις σαν να πρόκειται για έναν. Κάπως έτσι αντιλαμβάνεσαι το νόημα της αριθμητικής – αυτό το ένα που βλέπεις είναι συγχρόνως και απείρως πολλά. Αυτή δεν είναι δική σου σκέψη. Πήγαινε στο έβδομο βιβλίο της Πολιτείας του Πλάτωνα. Αριθμητική, Γεωμετρία, Αστρονομία. Μαθήματα για την ψυχή, για το πέρασμά της από μια μέρα που δείχνει σκοτεινή σε μια μέρα που είναι αληθινή. Από το γίγνεσθαι στο είναι. Στο γίγνεσθαι τα πολλά και στο είναι το ένα. Στην Πολιτεία αναζητούν τα μαθήματα για μια αληθινή φιλοσοφία. Ανάμεσα σε αυτά και η αριθμητική. Το ένα που είναι πολλά. Να εστιάζεις σε αυτό που σε κάνει να σκέφτεσαι. Αυτό το ένα που σε οδηγεί στα υπόλοιπα. Αυτό το ένα είναι το μεγάλο. Αυτό το ένα το σημαντικό. Εκπαίδευσε την όρασή σου. Δες αυτό που προκαλεί την κίνηση στη σκέψη σου. Κοίτα το ένα πώς προκαλεί τα υπόλοιπα.
3.
Μείνε στην Πολιτεία. Για την αγωγή της ψυχής η μουσική και η ποίηση, ο ρυθμός και η μελωδία. Η γεωμετρία για τον προσανατολισμό. Η αστρονομία για τη διάταξη. Η αρχιτεκτονική για το χτίσιμο ενός σπιτιού. Η αρχιτεκτονική το είδος της γνώσης που γίνεται ξεχωριστή επιστήμη και αφορά το χτίσιμο ενός σπιτιού. Το ωραίο στην αρχιτεκτονική; Να υπάρχει χάρη στη μορφή. Καλός ρυθμός. Μπορείς να μιλήσεις για αρχιτεκτονική στον έρωτα; Η φρόνηση, η αρμονία, το όριο. Όλα αυτά συμμετέχουν στον σωστό έρωτα μας λέει ο Πλάτωνας. Και ο λάθος έρωτας; Παραφορά και ακολασία. Φύγε από την Πολιτεία.
4.
Πήγαινε στο πρώτο μυθιστόρημα του Μπέκετ. Dream of Fair to Middling Women (1932). Πώς να αποδώσεις αυτόν τον τίτλο στα ελληνικά; Γυναίκες. Μέτριες, δηλαδή ούτε όμορφες ούτε άσχημες. Το όνειρο τέτοιων γυναικών. Ο τίτλος αυτός παρωδεί το ποίημα του Alfred Tennyson, A dream of fair women (1833) το οποίο βασίζεται στο έργο του Geoffrey Chaucer, Legend of good women (1384). Στο πρώτο μυθιστόρημα του Μπέκετ στην αρχή ένα παράθεμα από αυτό το έργο: Χίλια δρεπάνια άκουσα οι άνθρωποι να λένε, ότι υπάρχει χαρά στον παράδεισο, και πόνος στην κόλαση. Αλλά —. Ο Μπέκετ επιλέγει να μην μας παραδώσει ολόκληρη τη ρήση του Chaucer και αυτό γιατί δεν τον ενδιαφέρει ο Παράδεισος ή η Κόλαση αλλά το Καθαρτήριο όπως αυτό υπάρχει στη Θεία Κωμωδία του Δάντη Αλιγκέρι. Ο βασικός ήρωας εξάλλου του Dream of Fair to Middling Women είναι ένας κάποιος Μπελάκουα, τον οποίο εμπνεύστηκε ο Μπέκετ από τον Μπελάκουα που υπάρχει στο τέταρτο Άσμα του «Καθαρτηρίου».
5.
Ο Δάντης προχωράει με τον Βιργίλιο. Βρίσκονται σε ένα μονοπάτι ανηφορικό, στο βουνό που είναι το Καθαρτήριο. Η ανάβαση δεν είναι εύκολη· δηλώνει συμβολικά τη δυσκολία που υπάρχει στον εξαγνισμό. Πίσω από έναν μεγάλο βράχο θα δουν μια ομάδα από ψυχές, στη σκιά, καθισμένες τεμπέλικα, βυθισμένες στην απραξία. Μια από αυτές τις ψυχές ο Μπελάκουα. Αγκαλιάζει τα γόνατά του· ανάμεσα σε αυτά τα πρόσωπό του. Κατασκευαστής μουσικών οργάνων, παλιός γνωστός του Δάντη από τη Φλωρεντία. Ο τελευταίος τον αναγνωρίζει. Τον πλησιάζει και του μιλάει. Περιμένει ο Μπελάκουα να περάσει ο χρόνος και του εξηγεί του Δάντη ότι περιμένει άπραγος και αυτή είναι τιμωρία του για την απραγία και τη νωθρότητά του στην άλλη ζωή. Περιμένει στον προθάλαμο του Καθαρτηρίου.
6.
Ο Φλομπέρ και η Αισθηματική Αγωγή. Μυθιστόρημα του 1869. Η περιγραφή της ζωής και των ερωτικών σκιρτημάτων ενός νεαρού, του Φρεντερίκ Μορό. Ο Μπέκετ και το Dream of Fair to Middling Women. Τα ερωτικά σκιρτήματα ενός νεαρού, του Μπελάκουα. Θα ερωτευτεί τη Σμεραλντίνα-Ρίμα. Όταν χωρίσουν, θα ερωτευτεί την Άλμπα. Όταν χωρίσουν, θα μείνει μόνος. Για όσο διάστημα είναι σε σχέση με τη Σμεραλντίνα-Ρίμα θα τον απασχολεί επίσης η Σίρα-Κούζα. Όλα αυτά δεν απέχουν από την πραγματικότητα. Ο Μπελάκουα είναι το alter ego του Μπέκετ. Η Σμεραλντίνα-Ρίμα αντλεί από την Πέγκι Σινκλαίρ, την ξαδέλφη του Μπέκετ με την οποία βρισκόταν σε σχέση ο Μπέκετ. Η Σίρα-Κούζα αντλεί από την Λουτσία Τζόυς, την κόρη του Τζέιμς Τζόυς η οποία ήταν ερωτευμένη με τον Μπέκετ αλλά ο Μπέκετ δεν ήταν μαζί της. Τέλος, η Άλμπα αντλεί από την Έτνα Μακάρθυ. Αυτή είναι μια πληροφορία την οποία βρήκαμε στο Dictionnaire Beckett (Honoré Champion 2011) και την οποία θα διερευνήσουμε στη συνέχεια.
7.
Ο Μπελάκουα αποχαιρετά τη Σμεραλντίνα που πηγαίνει στη Βιέννη να σπουδάσει πιάνο. Αναπολεί τότε που την είχε συναντήσει για πρώτη φορά και ήταν κουρασμένος και αυτός ήταν ο λόγος που είχε προσέξει μόνο το πρόσωπό της το οποίο είχε μία απόκοσμη ακτινοβολία που τον έκανε να ξεχάσει τον εαυτό του και να διασκορπιστεί και να τον αναπαύσει πάνω στο στήθος της το οποίο είχε αποκόψει από τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά της έτσι ώστε τίποτα άλλο να μην υπάρχει παρά μόνο ο θάνατος ως επιθυμία. Ο κόσμος διαλύθηκε για τον Μπελάκουα όσο άκουγε τη Σμεραλντίνα να του λέει ότι δεν υπάρχει τίποτα πέρα από τον ουρανό ή σε αυτή τη γη που να την ενδιαφέρει περισσότερο από τη μουσική του Μπαχ και αυτό ήταν το ύστατο αντίο. Τα δάκρυα του Μπελάκουα. Πιστεύει πως μπορεί να τα σταματήσει όπως με το κλείσιμο ενός διακόπτη. Πιστεύει πως ο νους είναι μια μηχανή. Η εικόνα της Σμεραλντίνα που περιστρέφεται στον νου του και μετά το άδειασμα και το κενό μέσα στον νου του. Οι διάφορες τεχνικές του Μπελάκουα για να διώξει την εικόνα της Σμεραλντίνα από τον νου του. Όπως μια μηχανή που παίρνει μπρος ή σβήνει. Σε αναζήτηση μιας άλλης εικόνας που θα επέτρεπε στον νου του να συνεχίσει να βρίσκεται σε λειτουργία.
8. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ι
Ο νους που δεν υπακούει, αυτό είναι η μελαγχολία. Ο νους είναι μια μηχανή, ο νους ένας χώρος. Η μηχανή δεν λειτουργεί όπως θα ήθελε ο Μπελάκουα, ο χώρος δεν περιέχει αυτά που θα ήθελε ο Μπελάκουα. Παραστάσεις του νου που σε σκοτεινιάζουν. Σκοτάδι απλώνεται στη διάθεσή σου και σκοτεινή που γίνεται η διάθεσή σου. Δεν είναι τυχαίο που ο Μπελάκουα μετά τον αποχωρισμό του από τη Σμεραλντίνα σκέφτεται την οικογένειά του. Σκέφτεται τη μητέρα του και πώς τους δίδαξε να προσεύχονται. Η προσευχή ένα όμορφο Μικρό Κουτί και ο Κύριος ένα πληκτικό Μεγάλο Κουτί. Το κουτί μια αρχιτεκτονική. Ένας κλειστός χώρος. Το περιεχόμενό του να είναι σταθερό και να προστατεύεται. Από το βλέμμα ή το χέρι που το πλησιάζει από έξω. Και ο διάβολος; Να πάψει να αγαπά ή να συνεχίσει να αγαπά ο Μπελάκουα; Σε ποια από τις δύο επιλογές ο διάβολος; Οι σκέψεις της νύχτας και οι πράξεις της νύχτας. Η αμαρτία είναι επιβεβλημένη, μας λέει ο Αφηγητής, αλλά όλα θα είναι καλά και όλα θα είναι καλά και κάθε είδους πράγμα θα είναι καλά.
——————
Ο όρος αρχιτεκτονική του συναισθήματος
εμφανίζεται στο πρώτο μυθιστόρημα του Μπέκετ, το Dream of Fair to Middling Women το οποίο γράφτηκε το 1932. Ο Μπέκετ ήταν 26 ετών τότε. Το μυθιστόρημα αυτό θα εκδοθεί τελικά το 1992, τρία χρόνια μετά τον θάνατό του. Πρόκειται για το πιο απροκάλυπτα αυτοβιογραφικό βιβλίο του. Το Μάρφυ το οποίο γράφτηκε τέσσερα χρόνια αργότερα είναι σαφώς πιο άρτιο ως προς τη γραφή και την πραγμάτευση των βασικών του θεμάτων ενώ το Βαττ, γραμμένο το διάστημα 1941-1944, προετοιμάζει το έδαφος για την πρώτη τριλογία (Μολλόυ, Ο Μαλόν πεθαίνει, Ο ακατονόμαστος).
Οι αρχιτεκτονικές του συναισθήματος ξεκίνησαν ως μέρος μιας ευρύτερης έρευνας για τις αρχιτεκτονικές στο έργο του Μπέκετ. Στην πορεία, η έννοια της αρχιτεκτονικής του συναισθήματος μετασχηματίστηκε σε βασική αρχή ανάγνωσης και κατά προέκταση αναζήτησης. Τελικά, στην υπό δημοσίευση μονογραφία με τον ομώνυμο τίτλο παρουσιάζονται 34 αρχιτεκτονικές του συναισθήματος που ταυτοποιήθηκαν στα πρώτα τρία μυθιστορήματα του Μπέκετ: διαδρομές, μεταβάσεις, κατασκευές, καταστάσεις και χώροι που σκοπό έχουν την προστασία του εαυτού από τον ίδιο τον εαυτό και την πραγματικότητα και κυρίως, την προσέγγιση του καλύτερου εαυτού
όπως το θέτει με τρόπο σαφή και ο Αφηγητής στο Μάρφυ μιλώντας για τον Μάρφυ.
