Συνέντευξη με την Λίνα Μουσιώνη

Ο γιαπωνέζικος κήπος είναι ίσως ένα από τα πιο δομημένα είδη κήπων. Πρέπει απαραιτήτως να περιέχει επτά στοιχεία: νερό, πέτρες και άμμο, γέφυρες, πέτρινα φανάρια και γούρνες, φράκτες και πύλες, άνθη και δέντρα, και ψάρια. Οι παρούσες συνεντεύξεις θα αποτελούνται πάντα από επτά ερωτήσεις. Κάποιες από αυτές θα επαναλαμβάνονται και κάποιες θα είναι νέες, ώστε να ανταποκρίνονται στο έργο που έχουμε μπροστά μας. Σαν τον γιαπωνέζικο κήπο, οι συνεντεύξεις θα διατηρούν τη δομή τους, προσπαθώντας ταυτόχρονα να αποδώσουν, ακριβώς σαν αυτόν, τη ζωντάνια μιας μακρινής γης, που σε αυτήν την περίπτωση είναι, βέβαια, η διαδικασία της συγγραφής.

Σε ένα μουσείο, με καράβια στον ουρανό; Βλέπετε ομοιότητες; Πώς αλληλοεπηρεάζονται και πώς αυτό βγαίνει στη γραφή σας; Μιλήστε μας για τα βιβλία σας, Ένας ασπρόμαυρος ζωγράφος και το Μουσείο των Υποσχέσεων;

Τα μουσειακά αντικείμενα, απλά καθημερινά τεχνουργήματα ή έργα τέχνης, «διαβάζονται» πολύτροπα ανάλογα με τις εμπειρίες, τις μνήμες, τις προσδοκίες των θεατών τους. Οι πολλαπλές αναγνώσεις αντικειμένων και εικαστικών έργων βρίσκουν ιδανικό παράλληλο στην ανάγνωση των βιβλίων από πολλά και διαφορετικά υποκείμενα. Κάθε έκθεση δημιουργεί έναν ή περισσότερους αστερισμούς αντικειμένων − «καράβια στον ουρανό» − ανάλογα με τις συνάφειες που δημιουργεί η θέση και η ερμηνευτική προσέγγισή τους. Έχω την άποψη πως το ίδιο συμβαίνει και με τα βιβλία. Διαβάζουμε με διαφορετική οπτική, εστιάζουμε σε διαφορετικά σημεία. Όπως όταν κοιτάζουμε ένα έργο τέχνης και αλλάζουμε απόσταση ή γωνία θέασης για να το κατανοήσουμε στην πληρότητά του. Αυτό προσπαθώ να κάνω κι εγώ γράφοντας. Να δημιουργώ ήρωες που θα διαβάζονται πολύτροπα. Το πρώτο μου βιβλίο, Ένας ασπρόμαυρος ζωγράφος, γράφτηκε μονορούφι μέσα σ΄ ένα βράδυ μετασχηματίζοντας με λέξεις το σεβασμό που νιώθω απέναντι σε κάθε τι που είναι διαφορετικό, ασύνηθες, «άλλο». Η τέχνη ως ύμνος της διαφορετικότητας μου χάρισε τον κεντρικό ήρωα του βιβλίου, έναν διαφορετικό ζωγράφο, τον Ασπρόμαυρο. Αν θέλεις να μιλήσεις για τη διαφορετικότητα, μίλησε με την τέχνη. Αυτό κάνει ο ασπρόμαυρος ζωγράφος. Το μουσείο των υποσχέσεων συμπυκνώνει την αγάπη μου για τα μουσεία και την εμπιστοσύνη μου στον πολυδιάστατο ρόλο τους. Είναι μια περιπλάνηση σε ένα φανταστικό μουσείο μέσα από τα μάτια ενός παιδιού και ένας κρυφός «οδηγός επιβίωσης» σε ένα περιβάλλον όπου κατά παράδοση κυριαρχούν οι ενήλικες. Το Μουσείο των Υποσχέσεων έχει γραφτεί για να διαβαστεί από μικρούς αναγνώστες – θεατές. Τα έργα τέχνης όπως και τα βιβλία είναι καθρέπτες για να βλέπουμε τον εαυτό μας και τις αλήθειες μας. Αυτό κάνει και η Μαργαρίτα, η ηρωίδα του Μουσείου των Υποσχέσεων. Αυτό πιστεύω βαθύτατα κι εγώ. Σ΄ αυτό συμφωνεί και η Κατάσκοπος των Βιβλίων, το τελευταίο μου βιβλίο.

Εσείς τι θεωρείτε ότι είναι το παιδί και τι η παιδική ηλικία; Έχει ευθύνη η παιδική -εφηβική λογοτεχνία προς το παιδί; Τι πρέπει να προσέξει, αν πρέπει, ο/η συγγραφέας όταν δημιουργεί αναπαραστάσεις, φωνές και αφηγήσεις παιδιών;

Το παιδί είναι ένας κόσμος απεριόριστος, ανατρεπτικός, διάφανος και γεμάτος εκπλήξεις. Πιστεύω πως η παιδική ηλικία είναι ένας πλανήτης μαγικός που όσο περνούν τα χρόνια συρρικνώνεται. Βιάζονται οι γονείς αλλά και το εκπαιδευτικό σύστημα να μεγαλώσει τα παιδιά. Μια ολόκληρη κουλτούρα βρίσκεται πίσω από αυτό και με λυπεί αφάνταστα. Όταν ένα λογοτεχνικό έργο απευθύνεται σε παιδικό ή εφηβικό κοινό είναι προφανές πως οι λέξεις και τα σημαινόμενά του, φανερά ή κρυφά, μπορούν να επηρεάσουν την άγουρη ακόμη ψυχή του. Ο συγγραφείς είναι άνθρωποι. Με προτιμήσεις, ενδιαφέροντα, δομημένη άποψη για τον κόσμο. Σίγουρα όλα αυτά μεταφέρονται στα κείμενα τους. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή και πολλαπλό φιλτράρισμα για να μην φορτώσουμε στα παιδιά με τα βιβλία μας τα άχθη της γενιά μας. Χρειάζεται να εμπιστευτούμε και να αφουγκραστούμε τα παιδιά. Να τους δώσουμε αληθινό και όχι προσχηματικό βήμα μέσα από τα βιβλία που γράφουμε.

Πέστε μας για τους ήρωες και τις ηρωίδες σας. Πώς προκύπτουν; Μιλήστε μας για την Κάλλη, τη Νίνα, τη Ρουμπίνη των Δασών, τη Βικτώρια και τη Δανάη, και τις σχέσεις τους με την οικογένεια και τον κόσμο; Σας απασχολεί η αναπαράσταση κοριτσιών, ιδιαίτερα;

Οι ήρωες και οι ηρωίδες των βιβλίων μου περιμένουν υπομονετικά το πλήρωμα του χρόνου για να συναντηθούμε. Με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα οι οικογενειακές σχέσεις και επανέρχομαι συχνά σε αυτές γράφοντας ιστορίες. Πιστεύω πως η οικογένεια διαμορφώνει και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη της προσωπικότητάς μας. Το πώς θα σταθούμε στον μεγάλο και άγνωστο κόσμο όπου θα κληθούμε, ενήλικες πια, να λειτουργήσουμε, συνυπάρξουμε, δημιουργήσουμε αλλά και να εξελίξουμε. Ως γυναίκα συγγραφέας έχω την ευθύνη του φύλου αλλά και την οικειότητά του. Ίσως γι’ αυτό πρωτοστατούν τα κορίτσια στα κείμενά μου. Η Κάλλη διεκδικεί τη σχέση και τον χρόνο της με τη «μητέρα, η Βικτώρια αποβάλλει την ταμπέλα του «καλού» παιδιού και κάνει την μικρή επανάστασή της, η Νίνα είναι μια αντισυμβατική νέα γυναίκα που υπερασπίζεται τα συναισθήματά της, η Ρουμπίνη, η έφηβη που αποχαιρετά την παιδική ηλικία και κλονίζει την μικρότερη αδελφή της. Είναι και η Δανάη στην παρέα που έρχεται να αποδομήσει εν αγνοία της το κοριτσίστικο − αγορίστικο στερεότυπο. Οι μικρές ηρωίδες είναι τα χίλια πρόσωπα των σημερινών κοριτσιών που μεγαλώνουν στην ελληνική αστική οικογένεια, σε έναν κόσμο που αλλάζει και που έχει ανάγκη να αλλάξει. Αυτό που με απασχολεί είναι να βρω την αληθινή φωνή αυτών των κοριτσιών.

Τι είναι το εικονοβιβλίο για σας; Ποιος είναι ο λόγος (αιτία και έκφραση) του; Πώς το σκέφτεστε σε σχέση με την εικόνα που δεν υπάρχει ακόμα; Πώς αντιδράτε στις εικόνες που προσφέρουν οι εικονογράφοι; Πώς γράφτηκε το βιβλίο, H βαλίτσα της Νίνας;

Το εικονοβιβλίο μοιάζει με τραμπάλα που ισορροπεί με εικόνες και λέξεις. Απαιτεί προσεκτικές επιλογές για να φέρει το τραμπάλισμα τη χαρά του πετάγματος ψηλά. Όταν γράφω ένα βιβλίο δεν έχω στο νου μου συγκριμένες εικόνες. Μόνο συναισθήματα και λέξεις. Οι μορφές των ηρώων είναι διάφανες. Ξέρω μόνο τα χαρακτηριστικά που δεν έχουν. Αφήνω στους εικονογράφους να βρουν τα στοιχεία του κειμένου που θα τους εμπνεύσουν για να δημιουργήσουν τις εικόνες τους. Έχω εμπιστοσύνη στη δουλειά τους − έχω συνεργαστεί με εξαιρετικούς εικονογράφους − και με εκπλήσσουν πάντα ευχάριστα. Η καλλιτεχνική δημιουργία χρειάζεται πάντα το οξυγόνο της ελευθερίας. Η βαλίτσα της Νίνας είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Γράφτηκε μετά από επίσκεψη σε έκθεση του Αλέξη Ακριθάκη στην πόλη μου. Ήταν η αφορμή να «διαβάσω» ξανά τις δικές του βαλίτσες και η ιστορία ήρθε αυτόματα. Σαν έτοιμη από καιρό, η Νίνα έφτιαξε τη δική της βαλίτσα και ξεκίνησε το ταξίδι της. Είμαστε οι αναμνήσεις μας. Αυτό λέει η Νίνα. Αυτό πιστεύει και η Λίνα. Η συνεργασία μου με τη Σάντρα Ελευθερίου ήταν για μια ακόμη φορά εξαιρετική. Μοιάζει να υπάρχει ανάμεσά μας ένα αόρατο κανάλι επικοινωνίας. Εγώ γράφω, η Σάντρα ζωγραφίζει. Δεν μεσολαβεί ούτε μια λέξη.

Ξεναγήστε μας στη χώρα της συγγραφής όπως αποκαλύπτεται σε σας. Πώς έρχεται η ιδέα, η πρώτη λέξη, η πρόταση; Εσείς, όταν γράφετε, βλέπετε εικόνες ή λέξεις ή συναισθήματα;

Η χώρα της συγγραφής είναι μια χώρα αχαρτογράφητη, ενίοτε επικίνδυνη, και αφάνταστα γοητευτική. Όταν γράφω, λέξεις, εικόνες και συναισθήματα βρίσκονται σε συνεχή ροή. Νομίζω πως τα συναισθήματα προηγούνται. Είναι αυτά που ζεσταίνουν τις λέξεις για να γίνουν ιστορίες. Υπάρχει μεγάλη απόσταση ανάμεσα στη γέννηση μιας ιδέας και την πρώτη λέξη που θα γραφεί στο word. Και πολύ μεγαλύτερη ως το τελικό σημείο στίξης. Πολλές φορές ακόμη και οι καλές ιδέες δεν έχουν την εσωτερική δύναμη να γίνουν ιστορίες. Παραμένουν γυμνάσματα στο αρχείο ενός υπολογιστή ή σε κάποιο τετράδιο. ΄Η μπορεί και να περιμένουν το πλήρωμα του χρόνου για να αποκτήσουν την υπόσταση που θα τους επιτρέψει να γίνουν ήρωες μιας ιστορίας.

Πώς συνδέεστε με τα παιδιά αναγνώστες/αναγνώστριές σας; Πώς αλληλεπιδράτε μαζί τους μέσω των βιβλίων, των μουσείων, των χρωμάτων και των λέξεων;

Η σχέση μου με τα παιδιά καθόριζε πάντα τις επαγγελματικές μου επιλογές. Ήταν αδύνατο να λειτουργήσω χωρίς να βρίσκομαι σε επαφή μαζί τους. Άλλωστε, ένα μεγάλο κομμάτι της επαγγελματικής μου διαδρομής συνδέεται με την άτυπη εκπαίδευση. Πιστεύω πως γράφω για να βρίσκομαι ανάμεσα στα παιδιά με τον μοναδικό αυτό τρόπο που προσφέρει η ανάγνωση των βιβλίων. Απολαμβάνω την επικοινωνία και τη σχέση μαζί τους πολύτροπα. Μέσα από τις παρουσιάσεις, επισκέψεις στα σχολεία και τώρα, λόγω Covid 19, μέσω διαδικτύου, ακόμη κι αν το μέσο είναι ατελές. Κάθε βιβλίο γίνεται για μένα ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα όπου συμμετέχω από κοινού με τα παιδιά και ανακαλύπτω μαζί τους νέους κόσμους. Όπως συμβαίνει στα έργα τέχνης και τα μουσεία.

Γιατί, πού γράφετε και πότε; Πώς νιώθετε όταν γράφετε; Πώς νιώθετε όταν ξαναγράφετε μια ιστορία; Πώς μπαίνει το τέλος;

Γράφω γιατί δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Είναι η βαλβίδα οξυγόνου μου η γραφή. Γράφω κάθε μέρα, έστω και μια λέξη ή φράση, συνήθως περικυκλωμένη από αγαπημένα πρόσωπα που συλλειτουργούν μαζί μου. Σπάνια απομονώνομαι. Γράφω παντού. Στο καθιστικό, στο γραφείο, στο κρεβάτι μου. Χρησιμοποιώ φορητό υπολογιστή και ένα – δυο σημειωματάρια για τις σκόρπιες ιδέες. Όταν γράφω μια ιστορία, συντονίζομαι με τους ήρωές της. Γράφω, σβήνω, μετακινώ σκηνές, επεισόδια, δοκιμάζω λέξεις, αναδεύω συναισθήματα. Οι «πολύπαθοι» ήρωες δεν με αφήνουν σε ησυχία και εγώ τους το ανταποδίδω. Δημιουργείται ένα ισχυρό μαγνητικό πεδίο ανάμεσά μας που υποχωρεί μόνο όταν το βιβλίο τελειώσει. Τότε όλοι είμαστε ελεύθεροι να πάρουμε το δρόμο μας. Είναι μια συναρπαστική αίσθηση. Το τέλος, για μένα, είναι το πιο δύσκολο κομμάτι της συγγραφικής διαδρομής. Σπάνια το γνωρίζω εξ αρχής. Συνήθως αχνοφαίνεται όταν βρίσκομαι στη μέση. Η τελεία μπαίνει όταν οι ήρωες μου με πείσουν πως δεν έχουν κάτι άλλο να πράξουν ή να πουν πέρα από τις αλήθειες που ήδη μοιράστηκαν μαζί μου.