Συνέντευξη με την Λίνα Μουσιώνη

Ο για­πω­νέ­ζι­κος κή­πος εί­ναι ίσως ένα από τα πιο δο­μη­μέ­να εί­δη κή­πων. Πρέ­πει απα­ραι­τή­τως να πε­ριέ­χει επτά στοι­χεία: νε­ρό, πέ­τρες και άμ­μο, γέ­φυ­ρες, πέ­τρι­να φα­νά­ρια και γούρ­νες, φρά­κτες και πύ­λες, άν­θη και δέ­ντρα, και ψά­ρια. Οι πα­ρού­σες συ­νε­ντεύ­ξεις θα απο­τε­λού­νται πά­ντα από επτά ερω­τή­σεις. Κά­ποιες από αυ­τές θα επα­να­λαμ­βά­νο­νται και κά­ποιες θα εί­ναι νέ­ες, ώστε να αντα­πο­κρί­νο­νται στο έρ­γο που έχου­με μπρο­στά μας. Σαν τον για­πω­νέ­ζι­κο κή­πο, οι συ­νε­ντεύ­ξεις θα δια­τη­ρούν τη δο­μή τους, προ­σπα­θώ­ντας ταυ­τό­χρο­να να απο­δώ­σουν, ακρι­βώς σαν αυ­τόν, τη ζω­ντά­νια μιας μα­κρι­νής γης, που σε αυ­τήν την πε­ρί­πτω­ση εί­ναι, βέ­βαια, η δια­δι­κα­σία της συγ­γρα­φής.

Σε ένα μου­σείο, με κα­ρά­βια στον ου­ρα­νό; Βλέ­πε­τε ομοιό­τη­τες; Πώς αλ­λη­λο­ε­πη­ρε­ά­ζο­νται και πώς αυ­τό βγαί­νει στη γρα­φή σας; Μι­λή­στε μας για τα βι­βλία σας, Ένας ασπρό­μαυ­ρος ζω­γρά­φος και το Μου­σείο των Υπο­σχέ­σε­ων;

Τα μου­σεια­κά αντι­κεί­με­να, απλά κα­θη­με­ρι­νά τε­χνουρ­γή­μα­τα ή έρ­γα τέ­χνης, «δια­βά­ζο­νται» πο­λύ­τρο­πα ανά­λο­γα με τις εμπει­ρί­ες, τις μνή­μες, τις προσ­δο­κί­ες των θε­α­τών τους. Οι πολ­λα­πλές ανα­γνώ­σεις αντι­κει­μέ­νων και ει­κα­στι­κών έρ­γων βρί­σκουν ιδα­νι­κό πα­ράλ­λη­λο στην ανά­γνω­ση των βι­βλί­ων από πολ­λά και δια­φο­ρε­τι­κά υπο­κεί­με­να. Κά­θε έκ­θε­ση δη­μιουρ­γεί έναν ή πε­ρισ­σό­τε­ρους αστε­ρι­σμούς αντι­κει­μέ­νων − «κα­ρά­βια στον ου­ρα­νό» − ανά­λο­γα με τις συ­νά­φειες που δη­μιουρ­γεί η θέ­ση και η ερ­μη­νευ­τι­κή προ­σέγ­γι­σή τους. Έχω την άπο­ψη πως το ίδιο συμ­βαί­νει και με τα βι­βλία. Δια­βά­ζου­με με δια­φο­ρε­τι­κή οπτι­κή, εστιά­ζου­με σε δια­φο­ρε­τι­κά ση­μεία. Όπως όταν κοι­τά­ζου­με ένα έρ­γο τέ­χνης και αλ­λά­ζου­με από­στα­ση ή γω­νία θέ­α­σης για να το κα­τα­νο­ή­σου­με στην πλη­ρό­τη­τά του. Αυ­τό προ­σπα­θώ να κά­νω κι εγώ γρά­φο­ντας. Να δη­μιουρ­γώ ήρω­ες που θα δια­βά­ζο­νται πο­λύ­τρο­πα. Το πρώ­το μου βι­βλίο, Ένας ασπρό­μαυ­ρος ζω­γρά­φος, γρά­φτη­κε μο­νο­ρού­φι μέ­σα σ΄ ένα βρά­δυ με­τα­σχη­μα­τί­ζο­ντας με λέ­ξεις το σε­βα­σμό που νιώ­θω απέ­να­ντι σε κά­θε τι που εί­ναι δια­φο­ρε­τι­κό, ασύ­νη­θες, «άλ­λο». Η τέ­χνη ως ύμνος της δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τας μου χά­ρι­σε τον κε­ντρι­κό ήρωα του βι­βλί­ου, έναν δια­φο­ρε­τι­κό ζω­γρά­φο, τον Ασπρό­μαυ­ρο. Αν θέ­λεις να μι­λή­σεις για τη δια­φο­ρε­τι­κό­τη­τα, μί­λη­σε με την τέ­χνη. Αυ­τό κά­νει ο ασπρό­μαυ­ρος ζω­γρά­φος. Το μου­σείο των υπο­σχέ­σε­ων συ­μπυ­κνώ­νει την αγά­πη μου για τα μου­σεία και την εμπι­στο­σύ­νη μου στον πο­λυ­διά­στα­το ρό­λο τους. Εί­ναι μια πε­ρι­πλά­νη­ση σε ένα φα­ντα­στι­κό μου­σείο μέ­σα από τα μά­τια ενός παι­διού και ένας κρυ­φός «οδη­γός επι­βί­ω­σης» σε ένα πε­ρι­βάλ­λον όπου κα­τά πα­ρά­δο­ση κυ­ριαρ­χούν οι ενή­λι­κες. Το Μου­σείο των Υπο­σχέ­σε­ων έχει γρα­φτεί για να δια­βα­στεί από μι­κρούς ανα­γνώ­στες – θε­α­τές. Τα έρ­γα τέ­χνης όπως και τα βι­βλία εί­ναι κα­θρέ­πτες για να βλέ­που­με τον εαυ­τό μας και τις αλή­θειες μας. Αυ­τό κά­νει και η Μαρ­γα­ρί­τα, η ηρω­ί­δα του Μου­σεί­ου των Υπο­σχέ­σε­ων. Αυ­τό πι­στεύω βα­θύ­τα­τα κι εγώ. Σ΄ αυ­τό συμ­φω­νεί και η Κα­τά­σκο­πος των Βι­βλί­ων, το τε­λευ­ταίο μου βι­βλίο.

Εσείς τι θε­ω­ρεί­τε ότι εί­ναι το παι­δί και τι η παι­δι­κή ηλι­κία; Έχει ευ­θύ­νη η παι­δι­κή -εφη­βι­κή λο­γο­τε­χνία προς το παι­δί; Τι πρέ­πει να προ­σέ­ξει, αν πρέ­πει, ο/η συγ­γρα­φέ­ας όταν δη­μιουρ­γεί ανα­πα­ρα­στά­σεις, φω­νές και αφη­γή­σεις παι­διών;

Το παι­δί εί­ναι ένας κό­σμος απε­ριό­ρι­στος, ανα­τρε­πτι­κός, διά­φα­νος και γε­μά­τος εκ­πλή­ξεις. Πι­στεύω πως η παι­δι­κή ηλι­κία εί­ναι ένας πλα­νή­της μα­γι­κός που όσο περ­νούν τα χρό­νια συρ­ρι­κνώ­νε­ται. Βιά­ζο­νται οι γο­νείς αλ­λά και το εκ­παι­δευ­τι­κό σύ­στη­μα να με­γα­λώ­σει τα παι­διά. Μια ολό­κλη­ρη κουλ­τού­ρα βρί­σκε­ται πί­σω από αυ­τό και με λυ­πεί αφά­ντα­στα. Όταν ένα λο­γο­τε­χνι­κό έρ­γο απευ­θύ­νε­ται σε παι­δι­κό ή εφη­βι­κό κοι­νό εί­ναι προ­φα­νές πως οι λέ­ξεις και τα ση­μαι­νό­με­νά του, φα­νε­ρά ή κρυ­φά, μπο­ρούν να επη­ρε­ά­σουν την άγου­ρη ακό­μη ψυ­χή του. Ο συγ­γρα­φείς εί­ναι άν­θρω­ποι. Με προ­τι­μή­σεις, εν­δια­φέ­ρο­ντα, δο­μη­μέ­νη άπο­ψη για τον κό­σμο. Σί­γου­ρα όλα αυ­τά με­τα­φέ­ρο­νται στα κεί­με­να τους. Χρειά­ζε­ται ιδιαί­τε­ρη προ­σο­χή και πολ­λα­πλό φιλ­τρά­ρι­σμα για να μην φορ­τώ­σου­με στα παι­διά με τα βι­βλία μας τα άχθη της γε­νιά μας. Χρειά­ζε­ται να εμπι­στευ­τού­με και να αφου­γκρα­στού­με τα παι­διά. Να τους δώ­σου­με αλη­θι­νό και όχι προ­σχη­μα­τι­κό βή­μα μέ­σα από τα βι­βλία που γρά­φου­με.

Πέ­στε μας για τους ήρω­ες και τις ηρω­ί­δες σας. Πώς προ­κύ­πτουν; Μι­λή­στε μας για την Κάλ­λη, τη Νί­να, τη Ρου­μπί­νη των Δα­σών, τη Βι­κτώ­ρια και τη Δα­νάη, και τις σχέ­σεις τους με την οι­κο­γέ­νεια και τον κό­σμο; Σας απα­σχο­λεί η ανα­πα­ρά­στα­ση κο­ρι­τσιών, ιδιαί­τε­ρα;

Οι ήρω­ες και οι ηρω­ί­δες των βι­βλί­ων μου πε­ρι­μέ­νουν υπο­μο­νε­τι­κά το πλή­ρω­μα του χρό­νου για να συ­να­ντη­θού­με. Με εν­δια­φέ­ρουν ιδιαί­τε­ρα οι οι­κο­γε­νεια­κές σχέ­σεις και επα­νέρ­χο­μαι συ­χνά σε αυ­τές γρά­φο­ντας ιστο­ρί­ες. Πι­στεύω πως η οι­κο­γέ­νεια δια­μορ­φώ­νει και κα­θο­ρί­ζει σε με­γά­λο βαθ­μό την εξέ­λι­ξη της προ­σω­πι­κό­τη­τάς μας. Το πώς θα στα­θού­με στον με­γά­λο και άγνω­στο κό­σμο όπου θα κλη­θού­με, ενή­λι­κες πια, να λει­τουρ­γή­σου­με, συ­νυ­πάρ­ξου­με, δη­μιουρ­γή­σου­με αλ­λά και να εξε­λί­ξου­με. Ως γυ­ναί­κα συγ­γρα­φέ­ας έχω την ευ­θύ­νη του φύ­λου αλ­λά και την οι­κειό­τη­τά του. Ίσως γι’ αυ­τό πρω­το­στα­τούν τα κο­ρί­τσια στα κεί­με­νά μου. Η Κάλ­λη διεκ­δι­κεί τη σχέ­ση και τον χρό­νο της με τη «μη­τέ­ρα, η Βι­κτώ­ρια απο­βάλ­λει την τα­μπέ­λα του «κα­λού» παι­διού και κά­νει την μι­κρή επα­νά­στα­σή της, η Νί­να εί­ναι μια αντι­συμ­βα­τι­κή νέα γυ­ναί­κα που υπε­ρα­σπί­ζε­ται τα συ­ναι­σθή­μα­τά της, η Ρου­μπί­νη, η έφη­βη που απο­χαι­ρε­τά την παι­δι­κή ηλι­κία και κλο­νί­ζει την μι­κρό­τε­ρη αδελ­φή της. Εί­ναι και η Δα­νάη στην πα­ρέα που έρ­χε­ται να απο­δο­μή­σει εν αγνοία της το κο­ρι­τσί­στι­κο − αγο­ρί­στι­κο στε­ρε­ό­τυ­πο. Οι μι­κρές ηρω­ί­δες εί­ναι τα χί­λια πρό­σω­πα των ση­με­ρι­νών κο­ρι­τσιών που με­γα­λώ­νουν στην ελ­λη­νι­κή αστι­κή οι­κο­γέ­νεια, σε έναν κό­σμο που αλ­λά­ζει και που έχει ανά­γκη να αλ­λά­ξει. Αυ­τό που με απα­σχο­λεί εί­ναι να βρω την αλη­θι­νή φω­νή αυ­τών των κο­ρι­τσιών.

Τι εί­ναι το ει­κο­νο­βι­βλίο για σας; Ποιος εί­ναι ο λό­γος (αι­τία και έκ­φρα­ση) του; Πώς το σκέ­φτε­στε σε σχέ­ση με την ει­κό­να που δεν υπάρ­χει ακό­μα; Πώς αντι­δρά­τε στις ει­κό­νες που προ­σφέ­ρουν οι ει­κο­νο­γρά­φοι; Πώς γρά­φτη­κε το βι­βλίο, H βα­λί­τσα της Νί­νας;

Το ει­κο­νο­βι­βλίο μοιά­ζει με τρα­μπά­λα που ισορ­ρο­πεί με ει­κό­νες και λέ­ξεις. Απαι­τεί προ­σε­κτι­κές επι­λο­γές για να φέ­ρει το τρα­μπά­λι­σμα τη χα­ρά του πε­τάγ­μα­τος ψη­λά. Όταν γρά­φω ένα βι­βλίο δεν έχω στο νου μου συ­γκρι­μέ­νες ει­κό­νες. Μό­νο συ­ναι­σθή­μα­τα και λέ­ξεις. Οι μορ­φές των ηρώ­ων εί­ναι διά­φα­νες. Ξέ­ρω μό­νο τα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά που δεν έχουν. Αφή­νω στους ει­κο­νο­γρά­φους να βρουν τα στοι­χεία του κει­μέ­νου που θα τους εμπνεύ­σουν για να δη­μιουρ­γή­σουν τις ει­κό­νες τους. Έχω εμπι­στο­σύ­νη στη δου­λειά τους − έχω συ­νερ­γα­στεί με εξαι­ρε­τι­κούς ει­κο­νο­γρά­φους − και με εκ­πλήσ­σουν πά­ντα ευ­χά­ρι­στα. Η καλ­λι­τε­χνι­κή δη­μιουρ­γία χρειά­ζε­ται πά­ντα το οξυ­γό­νο της ελευ­θε­ρί­ας. Η βα­λί­τσα της Νί­νας εί­ναι ένα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό πα­ρά­δειγ­μα. Γρά­φτη­κε με­τά από επί­σκε­ψη σε έκ­θε­ση του Αλέ­ξη Ακρι­θά­κη στην πό­λη μου. Ήταν η αφορ­μή να «δια­βά­σω» ξα­νά τις δι­κές του βα­λί­τσες και η ιστο­ρία ήρ­θε αυ­τό­μα­τα. Σαν έτοι­μη από και­ρό, η Νί­να έφτια­ξε τη δι­κή της βα­λί­τσα και ξε­κί­νη­σε το τα­ξί­δι της. Εί­μα­στε οι ανα­μνή­σεις μας. Αυ­τό λέ­ει η Νί­να. Αυ­τό πι­στεύ­ει και η Λί­να. Η συ­νερ­γα­σία μου με τη Σά­ντρα Ελευ­θε­ρί­ου ήταν για μια ακό­μη φο­ρά εξαι­ρε­τι­κή. Μοιά­ζει να υπάρ­χει ανά­με­σά μας ένα αό­ρα­το κα­νά­λι επι­κοι­νω­νί­ας. Εγώ γρά­φω, η Σά­ντρα ζω­γρα­φί­ζει. Δεν με­σο­λα­βεί ού­τε μια λέ­ξη.

Ξε­να­γή­στε μας στη χώ­ρα της συγ­γρα­φής όπως απο­κα­λύ­πτε­ται σε σας. Πώς έρ­χε­ται η ιδέα, η πρώ­τη λέ­ξη, η πρό­τα­ση; Εσείς, όταν γρά­φε­τε, βλέ­πε­τε ει­κό­νες ή λέ­ξεις ή συ­ναι­σθή­μα­τα;

Η χώ­ρα της συγ­γρα­φής εί­ναι μια χώ­ρα αχαρ­το­γρά­φη­τη, ενί­ο­τε επι­κίν­δυ­νη, και αφά­ντα­στα γοη­τευ­τι­κή. Όταν γρά­φω, λέ­ξεις, ει­κό­νες και συ­ναι­σθή­μα­τα βρί­σκο­νται σε συ­νε­χή ροή. Νο­μί­ζω πως τα συ­ναι­σθή­μα­τα προη­γού­νται. Εί­ναι αυ­τά που ζε­σταί­νουν τις λέ­ξεις για να γί­νουν ιστο­ρί­ες. Υπάρ­χει με­γά­λη από­στα­ση ανά­με­σα στη γέν­νη­ση μιας ιδέ­ας και την πρώ­τη λέ­ξη που θα γρα­φεί στο word. Και πο­λύ με­γα­λύ­τε­ρη ως το τε­λι­κό ση­μείο στί­ξης. Πολ­λές φο­ρές ακό­μη και οι κα­λές ιδέ­ες δεν έχουν την εσω­τε­ρι­κή δύ­να­μη να γί­νουν ιστο­ρί­ες. Πα­ρα­μέ­νουν γυ­μνά­σμα­τα στο αρ­χείο ενός υπο­λο­γι­στή ή σε κά­ποιο τε­τρά­διο. ΄Η μπο­ρεί και να πε­ρι­μέ­νουν το πλή­ρω­μα του χρό­νου για να απο­κτή­σουν την υπό­στα­ση που θα τους επι­τρέ­ψει να γί­νουν ήρω­ες μιας ιστο­ρί­ας.

Πώς συν­δέ­ε­στε με τα παι­διά ανα­γνώ­στες/ανα­γνώ­στριές σας; Πώς αλ­λη­λε­πι­δρά­τε μα­ζί τους μέ­σω των βι­βλί­ων, των μου­σεί­ων, των χρω­μά­των και των λέ­ξε­ων;

Η σχέ­ση μου με τα παι­διά κα­θό­ρι­ζε πά­ντα τις επαγ­γελ­μα­τι­κές μου επι­λο­γές. Ήταν αδύ­να­το να λει­τουρ­γή­σω χω­ρίς να βρί­σκο­μαι σε επα­φή μα­ζί τους. Άλ­λω­στε, ένα με­γά­λο κομ­μά­τι της επαγ­γελ­μα­τι­κής μου δια­δρο­μής συν­δέ­ε­ται με την άτυ­πη εκ­παί­δευ­ση. Πι­στεύω πως γρά­φω για να βρί­σκο­μαι ανά­με­σα στα παι­διά με τον μο­να­δι­κό αυ­τό τρό­πο που προ­σφέ­ρει η ανά­γνω­ση των βι­βλί­ων. Απο­λαμ­βά­νω την επι­κοι­νω­νία και τη σχέ­ση μα­ζί τους πο­λύ­τρο­πα. Μέ­σα από τις πα­ρου­σιά­σεις, επι­σκέ­ψεις στα σχο­λεία και τώ­ρα, λό­γω Covid 19, μέ­σω δια­δι­κτύ­ου, ακό­μη κι αν το μέ­σο εί­ναι ατε­λές. Κά­θε βι­βλίο γί­νε­ται για μέ­να ένα εκ­παι­δευ­τι­κό πρό­γραμ­μα όπου συμ­με­τέ­χω από κοι­νού με τα παι­διά και ανα­κα­λύ­πτω μα­ζί τους νέ­ους κό­σμους. Όπως συμ­βαί­νει στα έρ­γα τέ­χνης και τα μου­σεία.

Για­τί, πού γρά­φε­τε και πό­τε; Πώς νιώ­θε­τε όταν γρά­φε­τε; Πώς νιώ­θε­τε όταν ξα­να­γρά­φε­τε μια ιστο­ρία; Πώς μπαί­νει το τέ­λος;

Γρά­φω για­τί δεν μπο­ρώ να κά­νω αλ­λιώς. Εί­ναι η βαλ­βί­δα οξυ­γό­νου μου η γρα­φή. Γρά­φω κά­θε μέ­ρα, έστω και μια λέ­ξη ή φρά­ση, συ­νή­θως πε­ρι­κυ­κλω­μέ­νη από αγα­πη­μέ­να πρό­σω­πα που συλ­λει­τουρ­γούν μα­ζί μου. Σπά­νια απο­μο­νώ­νο­μαι. Γρά­φω πα­ντού. Στο κα­θι­στι­κό, στο γρα­φείο, στο κρε­βά­τι μου. Χρη­σι­μο­ποιώ φο­ρη­τό υπο­λο­γι­στή και ένα – δυο ση­μειω­μα­τά­ρια για τις σκόρ­πιες ιδέ­ες. Όταν γρά­φω μια ιστο­ρία, συ­ντο­νί­ζο­μαι με τους ήρω­ές της. Γρά­φω, σβή­νω, με­τα­κι­νώ σκη­νές, επει­σό­δια, δο­κι­μά­ζω λέ­ξεις, ανα­δεύω συ­ναι­σθή­μα­τα. Οι «πο­λύ­πα­θοι» ήρω­ες δεν με αφή­νουν σε ησυ­χία και εγώ τους το αντα­πο­δί­δω. Δη­μιουρ­γεί­ται ένα ισχυ­ρό μα­γνη­τι­κό πε­δίο ανά­με­σά μας που υπο­χω­ρεί μό­νο όταν το βι­βλίο τε­λειώ­σει. Τό­τε όλοι εί­μα­στε ελεύ­θε­ροι να πά­ρου­με το δρό­μο μας. Εί­ναι μια συ­ναρ­πα­στι­κή αί­σθη­ση. Το τέ­λος, για μέ­να, εί­ναι το πιο δύ­σκο­λο κομ­μά­τι της συγ­γρα­φι­κής δια­δρο­μής. Σπά­νια το γνω­ρί­ζω εξ αρ­χής. Συ­νή­θως αχνο­φαί­νε­ται όταν βρί­σκο­μαι στη μέ­ση. Η τε­λεία μπαί­νει όταν οι ήρω­ες μου με πεί­σουν πως δεν έχουν κά­τι άλ­λο να πρά­ξουν ή να πουν πέ­ρα από τις αλή­θειες που ήδη μοι­ρά­στη­καν μα­ζί μου.