Έργα και ημέρες του Λόρενς Φερλινγκέτι

1. «Τυραννοκτόνος»

Στις 24/3/2020, στα εκατοστά γενέθλια του Λόρενς Φερλινγκέτι, του συνιδρυτή τού βιβλιοπωλείου «City Lights» στο Σαν Φρανσίσκο (Καλιφόρνια), το εν λόγω βιβλιοπωλείο μαζί με την εκδοτική ομάδα «Maëlstrom» στις Βρυξέλλες δημοσιεύουν ένα φυλλάδιο με το τελευταίο (;) ποίημα ή ένα από τα τελευταία του ποιήματα σε 18 γλώσσες. Η ελληνική εκδοχή δίνεται αμέσως πιο κάτω σε δική μας μετάφραση. (Ευχαριστίες στον David Giannoni Peretti για την παραχώρηση του ποιήματος και του εικονιστικού υλικού. Ο D. Giannoni Peretti και ο Λόρενς Φερλινγκέτι (Λ.Φ) υπήρξαν φίλοι και στενοί συνεργάτες για πολλά χρόνια, βλ. και το κείμενό μας για τον Λόρενς Φερλινγκέτι στον Χάρτη#13). Βλ. επίσης: Χάρτης #27: Στίγματα

Πριν ο Λόρενς Φερλινγκέτι κλείσει τα μάτια του για πάντα στις 22/2/2021 πρόλαβε τουλάχιστον να ζήσει την απομάκρυνση του Ντόναλντ Τραμπ από την πολιτική σκηνή, όχι όμως και αυτή του «τραμπισμού». Γι’ αυτό εξάλλου, στις τελευταίες προτροπές του, παρότρυνε τους συμπατριώτες του να ξαναφτιάξουν τη χώρα τους από την αρχή και όχι να περιοριστούν σε κάποιες αναστηλώσεις και καλλωπισμούς της τωρινής θεσμικ0-κοινωνικής δομής της. (βλ. και Fintan O’ Toole, “The Trump Inheritance”, New York Review of Books, 25 Φεβρ. 2021, τόμ. LXVIII, τχ. 3, σσ.4-8.)
Πολλά γράφτηκαν και πολλά θα γραφούν για την ιδιότυπη εκατόχρονη διαδρομή του Λόρενς Φερλινγκέτι. Σ’ αυτή την υπερπαραγωγή αφηγήσεων και λόγων, σ’ αυτό το τεράστιο ψηφιδωτό, έρχεται να προστεθεί μια ψηφίδα με την παρουσία του Λ. Φ στην 1^η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, Αθήνα-Δελφοί-Ολυμπία, Μάρτιος του 2001.
Ο Εορτασμός κράτησε πέντε μέρες (18-22/3/2001), τέθηκε υπό την αιγίδα της UNESCO και υποστηρίχτηκε από κυβερνήσεις και διάφορους θεσμούς (εθνικούς και διεθνείς). Το συντονισμό είχε αναλάβει από την ελληνική πλευρά το ΕΚΕΒΙ (Εθνικό Κέντρο Βιβλίου) με επικεφαλής το συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό – που ήταν τότε και εθνικός αντιπρόσωπος – πρέσβης της Ελλάδος στην UNESCO. Η πρώτη ημέρα εργασίας (19/3/2001) των εκδηλώσεων στο Μέγαρο Μουσικής. Η δεύτερη ημέρα εργασίας (20/3/2001) των εκδηλώσεων οργανώθηκε στους Δελφούς, και οι ξένοι προσκεκλημένοι μαζί με μια ομάδα Ελλήνων ποιητών μεταφέρθηκαν με τουριστικά λεωφορεία στις πλαγιές του Παρνασσού.
Ο πρώτος εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας της Ποίησης με την παρουσία ποιητών απ’ όλες τις ηπείρους και με την επίσημη υποστήριξη των κρατών και των οργανώσεων έμοιαζε να ξεκινάει υπό τους καλύτερους οιωνούς. Ο συνδυασμός των τριών χώρων με έντονη μυθολογική και ιστορική παρακαταθήκη προσέφερε ισχυρό συμβολικό και πολιτιστικό κεφάλαιο για το ξεκίνημα της Ημέρας της Ποίησης. Αντίληψη που φαινόταν αποδεκτή από τους οργανωτές και από τους συμμετέχοντες ποιητές. Όπως όλες οι διεθνείς συναντήσεις, έτσι κι αυτή είχε τις σοβαρές, τις ευτράπελες, τις αντιφατικές και τις απροσδόκητες στιγμές της.

2.Τελετουργός

Ο Λόρενς Φερλινγκέτι, διακριτικός και συγκρατημένος στο κοινωνικό πεδίο, επεδείκνυε σταθερά έναν άνετο αυτοέλεγχο. Στους Δελφούς (όπως και στην Αθήνα) κρατούσε μια στάση που απέτρεπε κάθε απόπειρα κοσμικότητας: παρών χωρίς επιφανειακούς ενθουσιασμούς, χωρίς καμία προσπάθεια τονισμού της ισχυρής ποιητικής φήμης του.
Διάβασε τα ποιήματά του («Προς το Μαντείο των Δελφών») με ήρεμο σχεδόν τελετουργικό τρόπο. Στη συνέχεια ανταλλάξαμε μια σειρά από σύντομα σχόλια για την Αρχαία Ελληνική Μυθολογία, για τα ιδιότυπα μυθολογήματα που συνδέονται με τους Δελφούς και τα τοπία τους, τις περιπέτειες του Απόλλωνα και όπως πάντα για τις πρακτικές της Πυθίας στην εκφορά ήχων, κραυγών και λέξεων και οπωσδήποτε την ποιητικό –πολιτική επεξεργασία τους από τους ιερείς– στελέχη του Μαντείου. Στις υπόλοιπες σύντομες συνομιλίες μας κυριάρχησε το ζήτημα της αναβίωσης της Δελφικής παράδοσης στον ταραγμένο σύγχρονο κόσμο , σύμφωνα με την προσέγγιση των φιλειρηνιστών, όπως ήταν και ο Λ.Φ .

3. Οραματιστής

Στα 1849 το Σαν Φρανσίσκο ήταν ο παράδεισος των χρυσοθήρων· από τότε η πόλη ακολουθεί μια κυκλική διαδοχή ευημερίας και δυσπραγίας. Το 1906 ο σεισμός την κατέστρεψε ολοσχερώς. Στις δεκαετίες του 1980-90, η επιδημία του AIDS έδωσε μια νέα νομιμότητα στα κινήματα που σχετίζονταν με το σεξουαλικό προσανατολισμό και προκάλεσε ένα παγκόσμιο ενδιαφέρον για τις νέες μορφές κοινωνικής αλληλεγγύης.* Το 2000 η πόλη απέκτησε μίαν άλλη δυναμική λόγω της γειτνίασης με την Silicon Valley. Η πόλη έγινε ένα τεράστιο «πανεπιστημιακό Campus» και οι ευημερούντες καινοτόμοι του San Francisco Bay έδωσαν τη δική τους σφραγίδα στην τοπική ιστορία. Πολλοί κάτοικοι, στις αρχές της νέας χιλιετίας, άφησαν την πόλη λόγω του κόστους διαβίωσης και πήγαν πιο ανατολικά – ακόμη και η πόλη του Oakland που φιλοξενούσε καλλιτέχνες, συγγραφείς και πολιτικά ενεργούς πολίτες έβλεπε τους οικονομικά αδύναμους κατοίκους να αφήνουν την πόλη τους, καθώς αυτή δεχόταν το κύμα εσωτερικής μετανάστευσης από το San Francisco. Όλα έμοιαζαν να ευνοούν τα καλοπληρωμένα στελέχη της Silicon Valley σε βάρος των άλλων εργαζομένων στο πλαίσιο μιας όλο και πιο κραυγαλέας οικονομικο-κοινωνικής ανισότητας. Με την πανδημία όμως της Covid-19, τα πράγματα άλλαξαν κατά παράξενο τρόπο. Οι μεγάλες εταιρείες αποδέχτηκαν και ακολούθησαν το e-working (τηλεργασία). Έτσι, τα κτήρια – παλάτια των εταιρειών των πιο προηγμένων τεχνολογιών έμειναν άδεια. Για παράδειγμα, το Salesforce Tower, ο δεύτερος υψηλότερος ουρανοξύστης δυτικά του Μισισιπή, είναι άδειος! Η εστίαση και το εμπόριο της πόλης κατέρρευσαν καθώς οι εργαζόμενοι μένουν σπίτι τους. Όταν η πανδημία τελειώσει, οι εταιρείες θα συνεχίσουν το ίδιο σύστημα εργασίας, γιατί αποδείχτηκε εξίσου , αν όχι και πιο , παραγωγικό με το παραδοσιακό σύστημα. Ευλυγισία, μικροδομές, ψηφιακή διαίρεση εργασίας, συναντήσεις μέσω της πλατφόρμας ZOOM (visionconferences) είναι οι όροι που τώρα κυριαρχούν . Ήδη, εταιρείες όπως η Facebook σχεδιάζουν να ελαττώσουν τους μισθούς καθώς οι εργαζόμενοί της θα ταξιδεύουν μόνο 2-3 φορές το μήνα για να βρεθούν μέσα στους τοίχους της εταιρείας τους. Με την αναχώρηση περίπου 120.000 οικογενειών στα δύο τελευταία χρόνια, η πόλη οδηγείται πιθανότατα σε χρεοκοπία.

Όταν ο Λόρενς Φερλινγκέτι έφτασε στο Σαν Φρανσίσκο, στις αρχές του 1950, εγκαταστάθηκε στην πιο γραφική, την πιο «ευρωπαϊκή», την πιο καλλιτεχνική γειτονιά της πόλης. Στα 70 χρόνια που έζησε εκεί, έγινε μάρτυρας διαφόρων πολιτιστικών κινημάτων που σάρωσαν την Καλιφόρνια και ειδικότερα την κατεξοχήν πόλη της πολιτιστικής ανοχής η οποία, μετά το 1950, λειτούργησε ως φάρος για τα κύματα και τις προτάσεις χειραφέτησης όπως η beat generation, τα πολιτικά διακυβεύματα του 1960, οι εξεγέρσεις ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, οι μαύροι πάνθηρες, οι προσπάθειες χειραφέτησης των διαφορετικών μειονοτήτων και κοινοτήτων των ΗΠΑ, η απελπισμένη αντίδραση στον παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό και η ιδιότυπη πολιτική πάλη ενάντια στον αλλοπρόσαλλο μεγιστάνα, τελευταίο πρόεδρο των ΗΠΑ. Σ’ όλες αυτές τις περιδινήσεις ο Λ. Φερλινγκέτι με τα ποιήματά του και με τις εκδόσεις του κράτησε ένα προσανατολισμό σαφή και σταθερό. Η συνεισφορά του είναι άκρως πολύτιμη και σαφέστατα αναγνωρίσιμη.
Ο Φερλινγκέτι εγκαταλείπει για πάντα την αγαπημένη του πόλη καθώς αυτή περνάει μια ακόμη κρίσιμη φάση, μια ακόμη περίοδο ανασύνθεσης της ίδιας της ύπαρξής της. Ήδη, μερικοί ονειρεύονται ότι η πόλη μπορεί να ακολουθήσει ένα άλλο πρότυπο πολεοδομίας: να γίνει μια πόλη οικολογική και τα εγκαταλελειμμένα γραφεία να γίνουν σπίτια για να αντιμετωπιστεί το υπερβολικό κόστος στέγασης, ιδιαίτερα των νέων και των ανέργων. Άλλοι, θεωρούν ότι ο «πυρετός» της πόλης θα πέσει καθώς θα φύγουν οι ανέμελοι και κακομαθημένοι νεόπλουτοι των δυναμικών e-εταιρειών ή των start-ups ή techies, και η πόλη θα επανέλθει στην μποέμικη κατάστασή της.
Οι προοπτικές είναι ασταθείς, ασαφείς και αβέβαιες. (Ακόμη και το βιβλιοπωλείο «City Lights» πέρασε και περνάει μια δύσκολη περίοδο. Σε μια έκκλησή του το 2020 συγκέντρωσε σχεδόν μισό εκατομμύριο δολάρια που θα του επέτρεπαν να συνεχίσει –τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον– τις δραστηριότητες του. Να, ένα θαυμάσιο δείγμα λογοτεχνικής αλληλεγγύης!). Η πόλη βρίσκεται σ’ ένα μεταίχμιο; Τα «ορφανά», δηλαδή τα πνευματικά παιδιά του Λόρενς Φερλινγκέτι, είναι σε θέση να διατυπώσουν πιθανές εκδοχές για το μέλλον τους και κυρίως το μέλλον της πόλης ή ακόμη των ΗΠΑ σ’ έναν κόσμο ύψιστης τρωτότητας;
Η νέα γενιά των ποιητών είναι ικανή να συνεχίσει μια αντίσταση ή μια προσπάθεια χειραφέτησης; Είναι σημαντικό και συγκινητικό να διαβάσει κανείς τα κείμενα – μνημόσυνα για την βιοεργογραφία του Λόρενς Φερλινγκέτι, το ζήτημα όμως είναι κατά πόσο το έργο του μπορεί να επικαιροποιηθεί στις νέες δυσοίωνες συνθήκες για την ατομική ή συλλογική ζωή, σε τοπικό ή πλανητικό επίπεδο;

———— ≈ —————

_{Ευχαριστίες στον Γιάννη Ρηγάδη και την Michèle Valley για την κριτική ανάγνωση του παρόντος κειμένου.}

* Το 1997, όταν επισκέφτηκα το Σαν Φρανσίσκο με τη ευκαιρία του ”Other Words International Poetry Festival - Curator: Steve Dickison” είχα μια δραματική εμπειρία: βγαίνοντας από το ξενοδοχείο, διέσχισα έναν δρόμο με καταστήματα πολύ ακριβών κοσμημάτων και μόδας, αλλά ταυτόχρονα έπρεπε να αποφύγω να μην πατήσω σε ανθρώπινα σώματα που κείτονταν σε πεζοδρόμια και οδοστρώματα. Κραυγές, πόνος, αγωνία, σκηνές κόλασης. Με ανησυχία και απελπισία, ρώτησα τους οργανωτές του φεστιβάλ για το πουργατόριο που πέρασα, αν και προς στιγμή θεώρησα ότι ήταν μια παραίσθηση ύστερα από 28 ώρες αεροπορικού ταξιδιού από την Αθήνα. Η απάντηση ήταν απλή: άνοιξαν τα άσυλα και τις ψυχιατρικές κλινικές, χωρίς να φροντίσουν για την κοινωνική και ψυχολογική υποστήριξη των τροφίμων, κι αυτοί κατέλαβαν τους δημόσιους και πολυσύχναστους χώρους στο κέντρο της πόλης. Η υπόλοιπη πόλη λειτουργεί βέβαια με τα κοινωνικοπολιτικά πρότυπα κάθε γειτονιάς: απέραντος διασυρμός της πολιτικής διαφοράς και της κοινωνικής ανισότητας.