«Πήρες πολύ στα σοβαρά την πλάκα της ζωής…»

γρά­φει η Αρι­στέα Πα­πα­λε­ξάν­δρου στη νέα ποι­η­τι­κή συλ­λο­γή της με τί­τλο Νυ­χτε­ρι­νή βι­βλιο­θή­κη (Κέ­δρος, Αθή­να 2020, αρ. σελ. 72), απο­δί­δο­ντας την αγω­νία της γρα­φής αλ­λά και της ύπαρ­ξης, την αμ­φί­δρο­μη σχέ­ση της ποι­ή­τριας με τον εαυ­τό της, με τον εσω­τε­ρι­κό και πε­ρι­βάλ­λο­ντα κό­σμο. Η Νυ­χτε­ρι­νή βι­βλιο­θή­κη, η έκτη συλ­λο­γή της ποι­ή­τριας —έχουν προη­γη­θεί: Δύο όνει­ρα πριν, Μαν­δρα­γό­ρας 2000, Άλ­λο­τε αλ­λού, Νε­φέ­λη 2004, Ωδι­κά πτη­νά, Τυ­πω­θή­τω 2008, Υπο­γεί­ως, Τυ­πω­θή­τω 2012 και Μας προ­σπερ­νά, Κέ­δρος 2015, η οποία απέ­σπα­σε το Βρα­βείο Ιδρύ­μα­τος Πέ­τρου Χά­ρη της Ακα­δη­μί­ας Αθη­νών— μας με­τα­φέ­ρει στο ερ­γα­στή­ρι της, την ώρα της καλ­λι­τε­χνι­κής δη­μιουρ­γί­ας και μας απο­κα­λύ­πτει τα υλι­κά από τα οποία εί­ναι κα­μω­μέ­νη η τέ­χνη της. Ο έρω­τας, ο θά­να­τος, το όνει­ρο, η ανα­ζή­τη­ση της ταυ­τό­τη­τας, η πα­λιν­δρο­μι­κή κί­νη­ση ανά­με­σα στην άρ­νη­ση και την κα­τά­φα­ση του κό­σμου, του εαυ­τού, του άν­δρα, η πε­ρι­πέ­τεια της γρα­φής εί­ναι οι θε­μα­τι­κοί άξο­νες γύ­ρω από τους οποί­ους ορ­γα­νώ­νο­νται τα ποι­ή­μα­τα, συν­θέ­το­ντας την ατο­μι­κή ποι­η­τι­κή γραμ­μα­τι­κή της Πα­πα­λε­ξάν­δρου.

Τα ει­κο­σιέ­ξι ποι­ή­μα­τα της συλ­λο­γής μοι­ρά­ζο­νται σε τέσ­σε­ρις ενό­τη­τες, Αί­θου­σα ανα­μο­νής, Νέα από την κα­νο­νι­κό­τη­τα, Σχε­δόν ξε­χα­σμέ­νες Μα­ρί­ες, Το Φι­ρι­κό­ντιο και δια­κρί­νο­νται για την οξυ­μέ­νη αί­σθη­ση της ποι­η­τι­κής ευ­θύ­νης, την αυ­στη­ρή αυ­το­κρι­τι­κή, αλ­λά και την αχλή της μο­να­ξιάς της δη­μιουρ­γού. Λό­γος λι­τός, αφαι­ρε­τι­κός και ταυ­τό­χρο­να αιχ­μη­ρός συν­θέ­τει τα ποι­ή­μα­τα Φι­ρι­κό­ντιο της Πα­πα­λε­ξάν­δρου, παι­γνιώ­δης νε­ο­λο­γι­σμός που ανα­δει­κνύ­ει τη βά­σα­νο της ποι­η­τι­κής γρα­φής, τον φό­βο του συμ­βι­βα­σμού και την αδιά­κο­πη αμ­φι­σβή­τη­ση της πο­λι­τι­σμι­κής αξί­ας της ποί­η­σης. Γρά­φει η ποι­ή­τρια:

Η έσω και η έξω πραγ­μα­τι­κό­τη­τα συν­δέ­ο­νται άρ­ρη­κτα στα ποι­ή­μα­τα της συλ­λο­γής στα οποία αν και δί­νε­ται η εντύ­πω­ση της αυ­το­α­νά­λυ­σης, ωστό­σο, η ποι­ή­τρια με­του­σιώ­νει στην τέ­χνη της αν­θρώ­πι­να προ­βλή­μα­τα, σκέ­ψεις και συ­ναι­σθή­μα­τα, τον νου και την καρ­διά του Αν­θρώ­που, της σύγ­χρο­νης γυ­ναί­κας, χω­ρίς ίχνος «επι­θε­τι­κής επι­δει­ξιο­μα­νί­ας», όπως ήδη από πο­λύ νω­ρίς ορ­θά και ενο­ρα­τι­κά εί­χε επι­ση­μά­νει για την ποί­η­σή της η Λύ­ντια Στε­φά­νου. Ο διά­λο­γος της ποι­ή­τριας με τη θε­ω­ρία του Sigmund Freud στο ποί­η­μα με τί­τλο «Σε ποιον ψυ­χα­να­λύ­θη­κε ο Φρό­υντ;» φέρ­νει στο προ­σκή­νιο τον νό­στο της ποι­η­τι­κής ηρω­ί­δας στον εαυ­τό και τη γυ­ναι­κεία φύ­ση, τον αγώ­να για την επί­λυ­ση του γρί­φου της ανη­δο­νί­ας, την τε­λι­κή συ­νει­δη­το­ποί­η­ση

Έντο­να ενερ­γο­ποι­η­μέ­νος εί­ναι ο ποι­η­τι­κός στο­χα­σμός στο θέ­μα της κα­τα­πί­ε­σης της γυ­ναί­κας, της αιχ­μα­λω­σί­ας της στους κα­νό­νες και τις επι­τα­γές του κοι­νω­νι­κού κα­τε­στη­μέ­νου στο ποί­η­μα με τί­τλο «Γι’ αυ­τήν τη δι­κή μας τη Μα­ντώ» και υπό­τι­τλο [Επι­στο­λή ανε­πί­δο­τη μι­σή στον ενι­κό]. Τα δύο motto του ποι­ή­μα­τος θέ­τουν το αφη­γη­μα­τι­κό πλαί­σιο, τον χω­ρο­χρό­νο, μέ­σα στο οποίο δια­δρα­μα­τί­ζο­νται τα ποι­η­τι­κά δρώ­με­να. Η ανά­μνη­ση της τρα­γι­κής ερω­τι­κής ιστο­ρί­ας της Μα­ντώς Μαυ­ρο­γέ­νους ωθούν την ποι­η­τι­κή ηρω­ί­δα να ομο­λο­γή­σει πως «τ’ άλ­λα τ’ αν­θρώ­πι­να / εί­ναι που με πι­κραί­νουν πιο πο­λύ. […] Που σε ξέ­γρα­ψαν δια­μιάς / μά­να, μνη­στή­ρες κι αδελ­φή / που αθέ­τη­σε τον λό­γο του / ο μέ­γας Υψη­λά­ντης / που ’γρα­ψες και ξα­νά­γρα­ψες / κι απά­ντη­ση δεν πή­ρες». («Γι’ αυ­τήν τη δι­κή μας τη Μα­ντώ», ό.π., σ. 24).

Το αμε­τά­κλη­το γε­γο­νός του θα­νά­του, η θλί­ψη που προ­κα­λεί η απώ­λεια ενός αγα­πη­μέ­νου οι­κεί­ου προ­σώ­που βρί­σκουν θαυ­μα­στή έκ­φρα­ση στα ποι­ή­μα­τα ελε­γεί­ες υπό τον γε­νι­κό τί­τλο Σχε­δόν ξε­χα­σμέ­νες Μα­ρί­ες. Η Πα­πα­λε­ξάν­δρου αφιε­ρώ­νει το ποί­η­μα με τί­τλο «Memorandum ή το ασχη­μά­τι­στο… 210-7513…» στην ποι­ή­τρια Μα­ρία Σερ­βά­κη. Η νο­σταλ­γία και η θλί­ψη στη φω­νή της ποι­η­τι­κής ηρω­ί­δας αι­σθη­το­ποιού­νται μέ­σα από το β΄ ενι­κό πρό­σω­πο, την ατε­λέ­σφο­ρη προ­σπά­θεια επι­κοι­νω­νί­ας, αφού «δεν νύ­χτω­σε για τα κα­λά / για να σε πά­ρω / Δεν γλί­στρη­σε απ’ το σώ­μα μου το φί­δι της ζω­ής», το­νί­ζο­ντας εμ­φα­τι­κά το κε­νό της απώ­λειας. Η ίδια συ­ναι­σθη­μα­τι­κή φόρ­τι­ση κυ­ριαρ­χεί στους στί­χους του ποι­ή­μα­τος με τί­τλο «Στο Au Revoir για ένα τε­λευ­ταίο», αφιε­ρω­μέ­νο στη Μνή­μη Γιάν­νη Βαρ­βέ­ρη, όπου το αδιέ­ξο­δο που προ­κα­λεί σε ατο­μι­κό επί­πε­δο η υπαρ­ξια­κή αγω­νία του θα­νά­του ενός ομό­τε­χνου με­τα­φέ­ρε­ται στο ευ­ρύ κοι­νό ως λό­γος δη­μο­σιευ­μέ­νος, ως άλ­λο τε­λε­τουρ­γι­κό του θα­νά­του. Ο έλε­γος έχει ως όχη­μα την αφη­γη­μα­τι­κό­τη­τα του ποι­ή­μα­τος, που ενι­σχύ­ε­ται από τον έμ­με­σο διά­λο­γο με τον από­ντα ποι­η­τή, επι­λο­γή που προσ­δί­δει δρα­μα­τι­κή έντα­ση.

Η θλί­ψη στη φω­νή του ποι­η­τι­κού υπο­κει­μέ­νου κο­ρυ­φώ­νε­ται σε δύο ποι­ή­μα­τα που εί­ναι αφιε­ρω­μέ­να σε πρό­σω­πα οι­κεία, στον πα­τέ­ρα και τη μη­τέ­ρα, στα οποία πα­ντα­χού πα­ρού­σα εί­ναι η αυ­το­βιο­γρα­φι­κή μνή­μη. Η προ­αί­σθη­ση του θα­νά­του του αγα­πη­μέ­νου πα­τέ­ρα επι­βε­βαιώ­νε­ται με τρό­πο τρα­γι­κό στο ποί­η­μα με τί­τλο «Κα­τα­με­σή­με­ρο στην Απο­βά­θρα 6», αφιε­ρω­μέ­νο «Στον Αρι­στο­τέ­λη / τον πα­τέ­ρα μου»:

Η σιω­πή στο τέ­λος του ποι­ή­μα­τος κρύ­βει μέ­σα της σιω­πη­λούς λυγ­μούς, τον θρή­νο της ποι­η­τι­κής ηρω­ί­δας για την ανα­πά­ντε­χη και τό­σο ση­μα­ντι­κή απώ­λεια. Το α΄ ενι­κό πρό­σω­πο, η αφή­γη­ση του ονεί­ρου, ο ελεύ­θε­ρος πλά­γιος λό­γος προσ­δί­δουν δρα­μα­τι­κό­τη­τα στο ποί­η­μα και συ­νι­στούν αφη­γη­μα­τι­κούς τρό­πους με τους οποί­ους ενι­σχύ­ε­ται η θε­α­τρι­κή διά­στα­ση των ποι­η­μά­των της Νυ­χτε­ρι­νής βι­βλιο­θή­κης. Στο ίδιο βου­βό θρη­νη­τι­κό κλί­μα και το «Requiem», αφιε­ρω­μέ­νο «Στη μά­να μου». Ο διά­λο­γος με τη νε­κρή μη­τέ­ρα, η ανά­γκη της ηρω­ί­δας να επι­κοι­νω­νεί με τους νε­κρούς της, η αδυ­να­μία της να τους εγκα­τα­λεί­ψει, ανα­δει­κνύ­ουν πέν­θος με­λαγ­χο­λι­κό, αδιέ­ξο­δο, ατέρ­μο­νο, που απο­κτά δια­στά­σεις ύπαρ­ξης. Το σώ­μα της νε­κρής «λί­γων ωρών» να κεί­τε­ται στο μάρ­μα­ρο στο ποί­η­μα με τί­τλο «Βο­ρειο­δυ­τι­κά της Ακρο­πό­λε­ως» συ­νι­στά αδιά­ψευ­στη, απτή, υλι­κή από­δει­ξη της εμπει­ρί­ας της απώ­λειας και της μο­να­χι­κό­τη­τας, της υπο­στα­σιο­ποί­η­σης του θα­νά­του στον ποι­η­τι­κό λό­γο:

Τα ποι­ή­μα­τα της Νυ­χτε­ρι­νής βι­βλιο­θή­κης της Αρι­στέ­ας Πα­πα­λε­ξάν­δρου, οδο­δεί­χτες της υπαρ­ξια­κής αγω­νί­ας που προ­κα­λεί­ται από την απώ­λεια, τη γέν­να της γρα­φής, τα όνει­ρα που φέ­ρουν μέ­σα τους τις εντο­λές της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας, φέρ­νουν τον ανα­γνώ­στη αντι­μέ­τω­πο με τη δό­νη­ση της ύπαρ­ξης, τη χα­μέ­νη μά­χη με τον χρό­νο, την επι­θυ­μία και το όνει­ρο, το κου­ρα­στι­κό τα­ξί­δι της γρα­φής, την ει­ρω­νι­κή και αυ­το­σαρ­κα­στι­κή συ­νει­δη­το­ποί­η­ση πως τε­λι­κά

«Πή­ρες πο­λύ στα σο­βα­ρά την πλά­κα της ζω­ής».