Μελοποιημένη ποίηση της Κύπρου (2)

«Το τρα­γού­δι δεν εί­ναι η σύν­θε­ση λό­γου και μου­σι­κής, αλ­λά το απο­τέ­λε­σμα του έρω­τά τους», όπως επε­σή­μα­νε ο Αλ­κί­νο­ος Ιω­αν­νί­δης σε διά­λε­ξή του στην Αθή­να (Σπί­τι της Κύ­πρου, 11.10.2019). Διευ­κρί­νι­σε επί­σης πως «θυ­σιά­ζε­ται» η κα­θα­ρή μου­σι­κή και ο κα­θα­ρός λό­γος, ώστε να γεν­νη­θεί το τρα­γού­δι, που εί­ναι και ιε­ρό, απο­τε­λώ­ντας την ανά­σα της αν­θρω­πό­τη­τας μέ­σα στους αιώ­νες και τη θυ­σία, όχι μό­νο του δη­μιουρ­γού του, αλ­λά και των συ­στα­τι­κών που το απο­τε­λούν. Ο λό­γος και το μέ­λος, υπο­γράμ­μι­σε, υπήρ­ξαν για χι­λιε­τί­ες μια αδια­χώ­ρι­στη ενό­τη­τα, ένα συ­μπα­γές ερ­γα­λείο επι­κοι­νω­νί­ας, έκ­φρα­σης, μνή­μης, συ­νεί­δη­σης, πα­ρά­δο­σης και εξέ­λι­ξης. «Η κα­τα­γω­γή του λό­γου», πρό­σθε­σε, «εί­ναι η μου­σι­κή, και η κα­τα­γω­γή της μου­σι­κής εί­ναι ο λό­γος. Ο ήχος έγι­νε λέ­ξη, ώστε να λε­χθεί κά­τι που χρεια­ζό­ταν να πει ο ένας άν­θρω­πος στον άλ­λο. Τό­σο αρ­χαία υπό­θε­ση δη­λα­δή, όσο η αν­θρώ­πι­νη κοι­νό­τη­τα».

Οι σκέ­ψεις του Κύ­πριου δη­μιουρ­γού ως προς το φαι­νό­με­νο της σύ­ζευ­ξης μου­σι­κής και λό­γου, ιδιαί­τε­ρα του ποι­η­τι­κού, διευ­κο­λύ­νουν και τη με­τά­βα­ση στο με­λο­ποι­η­μέ­νο έρ­γο του Κυ­ριά­κου Χα­ρα­λα­μπί­δη. Το ποί­η­μα «Ωδή στο θά­να­το του Πέ­τρου Γιάλ­λου­ρου» με­λο­ποι­ή­θη­κε από τον Μά­ριο Με­λε­τί­ου, αλ­λά και από τον Σάβ­βα Σάβ­βα. Ο δεύ­τε­ρος συ­νέ­θε­σε τη μου­σι­κή και για το ποί­η­μα «Αι­για­λού­σα», όπως και για τα ποι­ή­μα­τα της θε­α­τρι­κής πα­ρά­στα­σης «Αμ­μό­χω­στος Βα­σι­λεύ­ου­σα» (ανέ­βη­κε το 2016, σε σκη­νο­θε­σία Φώ­του Φω­τιά­δη). Ιστο­ρι­κά προη­γή­θη­κε (το 1993) το πρώ­το σκη­νι­κό ανέ­βα­σμα του έρ­γου σε μου­σι­κή Μά­ριου Τό­κα. Ο ψη­φια­κός δί­σκος με τη μου­σι­κή του Τό­κα από την πα­ρά­στα­ση πε­ριέ­χει ποι­ή­μα­τα από τις συλ­λο­γές «Θό­λος», «Αμ­μό­χω­στος Βα­σι­λεύ­ου­σα» και «Με­θι­στο­ρία».

Ο Νό­της Μαυ­ρου­δής με­λο­ποί­η­σε επί­σης το ποί­η­μα του Χα­ρα­λα­μπί­δη «Οι θε­ρι­στές», για το θε­α­τρι­κό ανέ­βα­σμα «Το σπί­τι της Μπερ­νά­ντα Άλ­μπα» του Λόρ­κα, ο Τά­σος Ιω­αν­νί­δης το «Θαυ­μα­στι­κό», από το βι­βλίο «Σα­λι­γκά­ρι και φεγ­γά­ρι», ο Πέ­τρος Μαλ­λιώ­της τον «Ευαγ­γε­λι­σμό», ο Ζα­χα­ρί­ας Βα­νέ­ζης το «Πά­νω απ’ την πό­λη» και η Αι­κα­τε­ρί­νη Βα­νού το «Πέ­φτει τό­πι» και «Σα­λι­γκά­ρι και φεγ­γά­ρι» από το ίδιο βι­βλίο. Ο Χρυ­σό­στο­μος Στα­μού­λης τα ποι­ή­μα­τα «Καπ­πα­δο­κία», «Ωσάν που­λί επά­νω στο βιο­λί του», «Και τα μά­τια τους στά­ζουν Καπ­πα­δο­κία» και «Θα­νά­του δέ­ντρο». Ο Γιώρ­γος Θε­ο­φά­νους δώ­ρι­σε τη μου­σι­κή του στα ποι­ή­μα­τα «Των Ολυ­μπί­ων» και «Το τε­λευ­ταίο λε­ω­φο­ρείο» και ο Γιώρ­γος Κα­λο­γή­ρου στα ποι­ή­μα­τα «Του τρα­πε­ζιού» και «Αρέ­θου­σα». Το τε­λευ­ταίο ποί­η­μα με­λο­ποι­ή­θη­κε και από την Τζωρ­τζί­να Στρα­τή και τον Χρί­στο Λοϊ­ζί­δη για τις ανά­γκες του θε­α­τρι­κού δρώ­με­νου «Του έρω­τα και του μύ­θου», σε σκη­νο­θε­σία Φώ­του Φω­τιά­δη. Σε αυ­τή την πα­ρά­στα­ση οι δύο συν­θέ­τες με­λο­ποί­η­σαν και στί­χους από τα ποι­ή­μα­τα «Ποι­η­τής», «Πα­λι­νω­δία», «Παρ­θέ­νος Ελέ­νη», «Το για­σε­μί δεν έλε­γε κα­θό­λου να σω­πά­σει Α΄», «Της αγά­πης», όπως και για το ει­σα­γω­γι­κό τρα­γού­δι της πα­ρά­στα­σης. Ποι­ή­μα­τά του με­λο­ποι­ή­θη­καν επί­σης από τον Γιάν­νη Μαρ­κό­που­λο (από τη συλ­λο­γή «Αχαιών Ακτή») και τον Μπά­μπη Τσα­κα­λί­δη («Αγα­μέ­μνων», «Έγ­χειος Αφρο­δί­τη», «Ελέ­νη»), από τη συλ­λο­γή «Ίμε­ρος».

Ένα δεύ­τε­ρο δρώ­με­νο, με τί­τλο «Αρ­χαί­ες φω­νές» (2018), σε σκη­νο­θε­σία Φώ­του Φω­τιά­δη, φι­λο­ξέ­νη­σε θε­α­τρι­κά ποι­ή­μα­τα του Κυ­ριά­κου Χα­ρα­λα­μπί­δη από τις συλ­λο­γές «Ίμε­ρος» και «Ηλί­ου και σε­λή­νης άλως». Τη μου­σι­κή συ­νέ­θε­σε ο Νί­κος Ζα­νό­που­λος. Χρο­νι­κά προη­γή­θη­κε η πα­ρά­στα­ση του συν­θέ­τη Αλέ­ξαν­δρου Χά­χα­λη, με τί­τλο «Το­μή πα­τρί­δας: Το πνεύ­μα και στο σώ­μα λά­μπει», όπου επεν­δύ­θη­καν μου­σι­κά τα ποι­ή­μα­τα «Οι κού­ροι του Δι­πύ­λου Β΄» και «Επο­χή του σι­δή­ρου».

Επί­σης ο Μι­χά­λης Χρι­στο­δου­λί­δης με­λο­ποί­η­σε το «Χο­ρι­κό», ένα ποί­η­μα του Κυ­ριά­κου Χα­ρα­λα­μπί­δη, ει­δι­κά γραμ­μέ­νο για τη Δια­κοι­νο­βου­λευ­τι­κή Ένω­ση (IPU) που μπή­κε στο δεύ­τε­ρο αιώ­να ύπαρ­ξής της. Ο ίδιος συν­θέ­της στα πλαί­σια συ­ναυ­λιών του για τον Κυ­ριά­κο Μά­τση, συ­νέ­θε­σε και κά­ποια σχε­τι­κά ποι­ή­μα­τα του Χα­ρα­λα­μπί­δη. Αξί­ζει ακό­μα να ανα­φέ­ρου­με ότι τα ποι­ή­μα­τα «Κυ­πρια­κό Από­γευ­μα», «Του Ικά­ρου» και «Το χε­λω­νο­κυ­νή­γι», ντύ­θη­καν με νό­τες για τις ανά­γκες της μου­σι­κής πα­ρά­στα­σης του Κων­στα­ντί­νου Στυ­λια­νού «Του Πε­ρι­καλ­λούς Βα­σι­λεί­ου 2». Σε αυ­τές τις συ­ναυ­λί­ες πα­ρου­σιά­στη­καν επί­σης με­λο­ποι­η­μέ­να ποι­ή­μα­τα της Ντί­νας Πα­γιά­ση-Κα­τσού­ρη, της Δάφ­νης Νι­κή­τα, του Ιω­σήφ Ιω­ση­φί­δη, του Πα­ντε­λή Μη­χα­νι­κού, του Κώ­στα Μό­ντη και του Μι­χά­λη Πα­πα­δό­που­λου. Τέ­λος, ο Κων­στα­ντί­νος Στυ­λια­νού με­λο­ποί­η­σε το ποί­η­μα του Χα­ρα­λα­μπί­δη «Της Κύ­πρου φως του Ει­κο­σιέ­να», για ει­δι­κή συ­ναυ­λία στο πλαί­σιο των εκ­δη­λώ­σε­ων για το 1821.

Ερ­χό­μα­στε τώ­ρα στα με­λο­ποι­η­μέ­να ποι­ή­μα­τα του Μι­χά­λη Πιε­ρή. Ο Ευα­γό­ρας Κα­ρα­γιώρ­γης επέν­δυ­σε με το δι­κό του τα­λέ­ντο τον «Ρή­γα της Ανα­το­λής», το «Δος μου ορι­σμόν», κα­θώς και το ποί­η­μα «Με δί­χως τ’ ανοι­χτά­ριν». Επί­σης ο Κώ­στας Βόμ­βο­λος έντυ­σε μου­σι­κά δε­κα­εν­νέα ποι­ή­μα­τα του Πιε­ρή, τα οποία κυ­κλο­φό­ρη­σαν σε ψη­φια­κό δί­σκο με τί­τλο «Με­τα­μορ­φώ­σεις πό­λε­ων». Ο Χρή­στος Πήτ­τας εξάλ­λου με­λο­ποί­η­σε το ποί­η­μα «Φεγ­γά­ρι-μνή­μη στο Πα­λέρ­μο». Ο ίδιος συν­θέ­της ανέ­λα­βε τη μου­σι­κή στη δρα­μα­το­ποί­η­ση του έρ­γου «Πα­γκό­σμιον Άσμα – Προ­μη­θέ­ας Δε­σμώ­της» του Χρι­στό­δου­λου Γα­λα­τό­που­λου, που ανέ­βη­κε από το Θε­α­τρι­κό Ερ­γα­στή­ρι του Πα­νε­πι­στη­μί­ου Κύ­πρου το 2017.

Πα­ρε­μπι­πτό­ντως, ο Χρι­στό­δου­λος Γα­λα­τό­που­λος, με­λο­ποι­ή­θη­κε και από τον Γιώρ­γο Θε­ο­φά­νους (με το ποί­η­μα «Γα­λή­νη στο κε­λί»), ενώ ο Αν­δρέ­ας Αρ­τέ­μης χρω­μά­τι­σε μου­σι­κά τα ποι­ή­μα­τα «Δεν μπο­ρού­με», «Η αε­ρο­δε­μέ­νη βαρ­κού­λα», «Το τρα­γού­δι μου», «Ιάν­θη», «Ο Ερω­τευ­μέ­νος της Ρή­γαι­νας που ’ναι στο Κά­στρο», «Λό­για του Αέ­ρα», «Η Γόν­δο­λα» και «Πέ­ρα…». Ο Αρ­τέ­μης εστί­α­σε και στην ποί­η­ση του Αν­δρέα Θω­μά μέ­σα από τα τρα­γού­δια «Ετού­τος ο τό­πος», «Συ η ίδια ωραία», «Λέ­γ’ η θά­λασ­σα», «Ήρ­θε το κα­ρά­βι», «Συ που πε­ρι­δια­βά­ζεις τις πα­ρα­λί­ες», «Το σπί­τι μου», «Δεν μπο­ρείς όχι…», «Η θά­λασ­σα του Με­ση­με­ριού», «Πά­φος», «Τρό­μος του Γα­λά­ζιου», «Στους δρό­μους της Λευ­κω­σί­ας», «Προ­σω­πο­γρα­φία στην Άμ­μο», «Κε­ρύ­νεια», «Κε­ρύ­νεια ΙΙ», «Το πλου­μί», «Ορέ­στης», «Μια ανα­το­λή χα­μέ­νη», «Αϊ­σιέ».

Ο Αν­δρέ­ας Αρ­τέ­μης ασχο­λή­θη­κε και με το ποι­η­τι­κό έρ­γο του Χρή­στου Μαυ­ρή. Με­λο­ποί­η­σε δέ­κα τέσ­σε­ρα ποι­ή­μα­τά του που φι­λο­ξε­νή­θη­καν στον ψη­φια­κό δί­σκο «Ακα­τοί­κη­το όνει­ρο σε Νε­ρέ­νια μά­τια…». Αλ­λά και ο Αδά­μος Κα­τσα­ντώ­νης με­λο­ποί­η­σε το ποί­η­μα του Χρή­στου Μαυ­ρή «Το μή­νυ­μα». Μια άλ­λη ολο­κλη­ρω­μέ­νη δι­σκο­γρα­φι­κή δου­λειά του Αν­δρέα Αρ­τέ­μη σε ποί­η­ση Ρή­νας Κα­τσελ­λή, πε­ριέ­χει δέ­κα οκτώ ποι­ή­μα­τα και φέ­ρει τον τί­τλο «Η Κε­ρύ­νεια ξέ­ρει να πε­ρι­μέ­νει».

Η ανα­φο­ρά μας συ­νε­χί­ζε­ται με κά­ποια από τα με­λο­ποι­η­μέ­να ποι­ή­μα­τα του Λε­ω­νί­δα Μα­λέ­νη. Τα πιο γνω­στά εί­ναι το «Χρυ­σο­πρά­σι­νο φύλ­λο» και «Το χε­λι­δο­νά­κι», σε μου­σι­κή Μί­κη Θε­ο­δω­ρά­κη. Ξε­χω­ρι­στή όμως υπήρ­ξε και η συ­νερ­γα­σία του με τον συν­θέ­τη Γιώρ­γο Κο­τσώ­νη («Αη­δο­νά­κι μου γλυ­κό­λα­λο», «Απ’ τα δε­κά­ξι χρό­νια σου», «Εμείς παι­διά του ήλιου», «Τα παι­διά της γει­το­νιάς μου», «Το με­θυ­σμέ­νο κα­ρά­βι», «Στο στή­θος σου επά­νω», «Μα­νο­λιός», «Μη μου τον πι­κραί­νε­τε», «Από την Κύ­προ πά­ρε» και «Το κυ­πριω­τά­κι»).

Ο Γιώρ­γος Κο­τσώ­νης συ­νερ­γά­στη­κε στε­νά και με τον Άν­θο Λυ­καύ­γη («Από­ψε θέ­λω να χα­θώ», «Χαί­ρε γη», «Πι­κρά τα βρά­χια», «Δώ­σε μου εκεί­νο το όνει­ρο», «Του Μάη τ’ αη­δό­νια», «Αντί­στα­ση», «Βα­ρά­τε του χά­ρου», «Θα­λασ­σο­φί­λη­τη μου γη», «Η μπα­λά­ντα του Αλέ­ξαν­δρου» και «Μια πέ­τρα δώ­σ’ μου ρι­ζι­μιά»). Μα­ζί συ­νέ­γρα­ψαν και ένα λαϊ­κό ορα­τό­ριο με έντε­κα τρα­γού­δια και τί­τλο «Μα­κά­ριος ο νυν και αεί…». Όμως και τις δι­κές τους μου­σι­κές πι­νε­λιές σε ποι­ή­μα­τα του Λυ­καύ­γη, κα­τέ­θε­σαν ο Γιώρ­γος Θε­ο­φά­νους με με­λο­ποι­ή­σεις των ποι­η­μά­των «Χαί­ρε Κύ­προς» και «Η αρ­ρα­βω­νια­στι­κιά του Κ.Χ.», ο Μι­χά­λης Χρι­στο­δου­λί­δης με το ποί­η­μα «Προ­σφυ­γιά», και ο Στέ­λιος Αρ­γύ­ρης με τη «Γη της βρο­ντής». Επί­σης ο Γιώρ­γος Κο­τσώ­νης συ­νέ­θε­σε το έρ­γο «Αγία Τηλ­λυ­ρία» σε ποί­η­ση Σπύ­ρου Πα­πα­γε­ωρ­γί­ου. Να ση­μειω­θεί επί­σης ότι το 1969 το ΡΙΚ εξέ­δω­σε τον δί­σκο «Μου­σι­κή και τρα­γού­δια του Γιώρ­γου Κο­τσώ­νη», που πε­ριεί­χε τα πρώ­τα τρα­γού­δια του σε στί­χους των Άν­θου Λυ­καύ­γη, Λε­ω­νί­δα Μα­λέ­νη, Μι­χά­λη Πα­σιαρ­δή, Νί­κου Κρα­νι­διώ­τη με ερ­μη­νευ­τή τον Σταύ­ρο Σιαη­λή.

Προ­χω­ρά­με στις με­λο­ποι­ή­σεις ποι­η­μά­των της Κλαί­ρης Αγ­γε­λί­δου. Ο Μά­ριος Με­λε­τί­ου με­λο­ποί­η­σε το έρ­γο «Αμ­μό­χω­στος Λε­μο­ναν­θού­σα μου κυ­ρά» («Κοι­μά­σαι χω­ρίς να υπο­πτεύ­ε­σαι», «Πα­ρά θιν ’α­λός», «Εκεί­νο το σπί­τι», «Νό­στι­μον Ήμαρ», «Η πο­λι­τεία με το λου­λου­δέ­νιο πρό­σω­πο», «Θύ­μη­σες», «Η πο­λι­τεία δεν έπε­σε», «Κό­ρη πορ­το­κα­λέ­νια μου»). Ο Γιώρ­γος Θε­ο­φά­νους έντυ­σε μου­σι­κά το ποι­η­τι­κό έρ­γο «Χο­ές» (δώ­δε­κα ποι­ή­μα­τα με θέ­μα τους ήρω­ες του 1955-1959), ενώ ο Κώ­στας Κα­κο­γιάν­νης με­λο­ποί­η­σε το έρ­γο «Πό­ντια Αλς». Έχει επί­σης με­λο­ποι­η­θεί το έρ­γο της «Ο Πε­ντα­δά­κτυ­λος ο γιος μου» από τον Μπά­μπη Πρα­μα­τευ­τά­κη και τα ποι­ή­μα­τα «Οι ήρω­ες» (Ανα­στα­σία Guy) και «Τα δά­κρυα της Αμ­μο­χώ­στου» (Δη­μή­τρης Λά­γιος).

Υπάρ­χει όμως και με­λο­ποι­η­μέ­νη ποί­η­ση του Δώ­ρου Λο­ΐ­ζου και του Πέ­τρου Σό­φα, κυ­ρί­ως από τον Μά­ριο Τό­κα. Το γνω­στό «Τρα­γού­δι του Λεύ­τε­ρου» (σε ποί­η­ση Δώ­ρου Λο­ΐ­ζου) το με­λο­ποί­η­σε πρώ­τος ο Μά­ριος Τό­κας, αλ­λά έγι­νε ευ­ρύ­τε­ρα γνω­στό με μου­σι­κή Γιώρ­γου Κο­τσώ­νη. Όλα τα υπό­λοι­πα τρα­γού­δια τα έντυ­σε μου­σι­κά ο Τό­κας («Μην πε­τά­τε την καρ­διά σας στα σκυ­λιά», «Το τρα­γού­δι του Λεύ­τε­ρου», «Στις ση­μαί­ες που ξέ­φτι­σαν», «Αξί­ω­μα», «Εγώ, συ­ντρό­φια μου», «Μοί­ρα­σα σαν ψω­μί την καρ­διά μου» και «Bill Pish, ο βια­στι­κός»). Ο Τό­κας χά­ρι­σε επί­σης με­λω­δί­ες στην ποί­η­ση του Πέ­τρου Σό­φα («Με­σά­νυ­χτα», «Ένας όλ­μος», «Εκεί­νη την ώρα», «Ένα σκα­θά­ρι», «Κα­τε­βά­στε τις φω­το­γρα­φί­ες» και «Άνοι­ξη»).

Ιδιαί­τε­ρο εν­δια­φέ­ρον πα­ρου­σιά­ζουν όμως και κά­ποιοι ψη­φια­κοί δί­σκοι. Οι δύο πρώ­τοι πε­ριέ­χουν με­λο­ποι­η­μέ­να ποι­ή­μα­τα της Ευ­ρυ­δί­κης Πε­ρι­κλέ­ους-Πα­πα­δο­πού­λου («Χώ­ρας ιστό­ρη­ση», σε μου­σι­κή Μι­χά­λη Χρι­στο­δου­λί­δη και «Ανα­κά­λη­μαν», σε μου­σι­κή Σάβ­βα Σάβ­βα και ποί­η­ση στην κυ­πρια­κή διά­λε­κτο). Ένας ακό­μα ψη­φια­κός δί­σκος με με­λο­ποι­η­μέ­νη ποί­η­ση εί­ναι ο «Τε­πά­ρισ­σος», σε μου­σι­κή Γιώρ­γου Κα­λο­γή­ρου και ποί­η­ση του Γιάν­νη Κυ­πρή, όπως και ο δί­σκος «Απο­λο­γι­σμός», σε ποί­η­ση Βά­σου Λυσ­σα­ρί­δη και μου­σι­κή Χρή­στου Αη­δό­νη. Ποί­η­ση του Λυσ­σα­ρί­δη έχει με­λο­ποι­ή­σει και ο Μά­ριος Τό­κας («Σ’ άστρο πα­τάς κι εσύ»), η Στέλ­λα Γε­ωρ­γιά­δου («Λεύ­κα­ρα», «Όσοι δεν έμα­θαν να ζουν») και ο Γιώρ­γος Κα­λο­γή­ρου («Αν κλαις»). Να επι­ση­μά­νου­με επί­σης τον δί­σκο «Άγ­γε­λος λευ­κός», στον οποίο φι­λο­ξε­νού­νται οκτώ ποι­ή­μα­τα του Θε­ο­κλή Κου­γιά­λη, σε μου­σι­κή Γιού­ρι Στού­πελ. Ο Θε­ο­κλής Κου­γιά­λης εί­ναι γνω­στός και για τα με­λο­ποι­η­μέ­να ποι­ή­μα­τα «Αξη­μέ­ρω­τη σταύ­ρω­ση», «Ήταν παι­δί δι­κό μας» και «Να­νού­ρι­σμα», σε μου­σι­κή Μι­χά­λη Σταυ­ρί­δη, με τον οποίο πα­ρου­σί­α­σαν το Λαϊ­κό Ορα­τό­ριο «Της Γλυ­κεί­ας Χώ­ρας Κύ­πρου», από το οποίο ξε­χώ­ρι­σε το τρα­γού­δι «Γεια σου, Αη­τέ». Δι­κό τους και το έρ­γο «Δεύ­τε Λά­βε­τε». Να επι­ση­μαν­θεί επί­σης ότι η ποι­η­τι­κή δου­λειά του Κου­γιά­λη, με τί­τλο «Κυ­πριά­δα», πα­ρου­σιά­στη­κε από την Καλ­λι­τε­χνι­κή Χο­ρω­δία και Ορ­χή­στρα Λευ­κω­σί­ας.

Ένας ακό­μα αξιό­λο­γος ψη­φια­κός δί­σκος, με τί­τλο «Της Φα­μα­κού­στας», εί­ναι σε ποί­η­ση Στέ­φα­νου Ζυ­μπου­λά­κη και μου­σι­κή Βα­σί­λη Χα­τζη­λού­κα. Κο­ντά σε αυ­τόν και οι δί­σκοι «Φυλ­λο­κάρ­κια» σε ποί­η­ση και μου­σι­κή Αν­δρέα Ορ­φα­νί­δη και το «Νη­σί του έρω­τα», έναν Λαϊ­κό Ορα­τό­ριο σε μου­σι­κή Σώ­ζου Χα­ρα­λα­μπί­δη και ποί­η­ση Αν­δρέα Ορ­φα­νί­δη. Να ανα­φέ­ρου­με επί­σης ότι ο Ορ­φα­νί­δης έχει γρά­ψει τον Ύμνο του Ευ­ρω­παϊ­κού Πα­νε­πι­στη­μί­ου Κύ­πρου και αυ­τόν του Ανοι­κτού Πα­νε­πι­στη­μί­ου Κύ­πρου, και αντί­στοι­χα ο Μά­ριος Τό­κας τον ύμνο του Τε­χνο­λο­γι­κού Πα­νε­πι­στη­μί­ου Κύ­πρου.

Ο Νά­σος Πα­να­γιώ­του με­λο­ποί­η­σε το ποί­η­μα «Οι μεν οι δε και οι τρί­τοι» του Λούη Πε­ρε­ντού και ο Γιώρ­γος Θε­ο­φά­νους το «Φί­λε Νια­ζί» του ίδιου δη­μιουρ­γού. Ο δε Αδά­μος Κα­τσα­ντώ­νης το «Δε μοι­ρά­ζε­ται η πα­τρί­δα» του Ιμπρα­χίμ Αζίζ και ο Μά­ριος Τό­κας το «Η δι­κή μου η πα­τρί­δα» σε ποί­η­ση Νε­σιέ Για­σίν. Της ίδιας ποι­ή­τριας εί­ναι και το ποί­η­μα «Ο αν­θός της ρο­διάς» που με­λο­ποί­η­σε ο Γιώρ­γος Κα­λο­γή­ρου. Ο Τό­κας έντυ­σε μου­σι­κά και «Το πι­κρό ’64», και άλ­λα ποι­ή­μα­τα του Αν­δρέα Νε­ο­φυ­τί­δη, όπως και το «Κυ­πριώ­τι­κο Μοι­ρο­λόι» σε ποί­η­ση Έλ­λης Παιο­νί­δου. Της ίδιας ποι­ή­τριας εί­ναι και «Το πα­λη­κά­ρι» σε μου­σι­κή Γιώρ­γου Κο­τσώ­νη. Επί­σης ο Χρι­στό­δου­λος Βα­σι­λειά­δης με­λο­ποί­η­σε αρ­κε­τά ποι­ή­μα­τα της Ρού­λας Ιω­αν­νί­δου Σταύ­ρου, «Το λα­ού­το» του Δη­μή­τρη Κο­ζά­κου και τα ποι­ή­μα­τα «Μου­σι­κή στιγ­μή» και «Η τρια­ντα­φυλ­λιά» του Κύ­πρου Χρυ­σάν­θη.

Ο Μι­χά­λης Χρι­στο­δου­λί­δης χά­ρι­σε τη μου­σι­κή του σε ποι­ή­μα­τα της Νί­κης Κα­τσα­ού­νη («Αμ­μό­χω­στος», «Γυ­ρι­σμός», «Καη­μός Προ­δό­της»), ο Γιώρ­γος Κα­λο­γή­ρου στο «Έρω­τας, ψω­μί και μύ­θος» του Ιω­σήφ Ιω­ση­φί­δη, ο Γιώρ­γος Θε­ο­φά­νους στην «Αφρο­δί­τη» του Πα­ντε­λή Μη­χα­νι­κού και ο Αν­δρέ­ας Χα­ρα­λά­μπους στο «Που­λί με τη σπα­σμέ­νη φτε­ρού­γα», του ίδιου ποι­η­τή. Ο Αχιλ­λέ­ας Λυ­μπου­ρί­δης με­λο­ποί­η­σε τον «Ύμνο στη μά­να» και την «Επί­κλη­ση στην ει­ρή­νη», της Ευ­γε­νί­ας Πα­λαιο­λό­γου Πε­τρών­δα, όπως και το ποί­η­μα «Ο τζυ­πριώ­τι­κος σου­τζού­κος» του Λευ­τέ­ρη Γιαν­νί­δη. Του ίδιου ποι­η­τή εί­ναι και το ποί­η­μα «Πε­ρα­στι­κή» που με­λο­ποι­ή­θη­κε από την Μα­ρι­λί­ζα Πα­πα­δού­ρη-Μι­χα­λού­δη. Ο David Yenonkian χρω­μά­τι­σε με τη μου­σι­κή του τη «Σε­ρε­νά­τα» του Πυ­θα­γό­ρα Δρου­σιώ­τη, ο Αν­δρέ­ας Αρ­τέ­μης τη «Λέι Λάμ» του Μά­νου Κρά­λη, ο Γιώρ­γος Θε­ο­φά­νους τη «Λη­σμο­νη­μέ­νη» του ίδιου ποι­η­τή, όπως και ο Αν­δρέ­ας Χα­ρα­λά­μπους που έδω­σε την προ­σω­πι­κή του μου­σι­κή νό­τα στα «Φυ­λα­κι­σμέ­να Μνή­μα­τα» του Κρά­λη.

Ο Αν­δρέ­ας Αρ­τέ­μης με­λο­ποί­η­σε ακό­μη το «Ερω­τι­κό» του Λε­ω­νί­δα Γα­λά­ζη, και τα ποι­ή­μα­τα «Της θά­λασ­σας και άλ­λα πα­ρα­μύ­θια» και «Ανα­λώ­σι­μο» του Ρή­σου Χα­ρί­ση. Επί­σης έντυ­σε με­λω­δι­κά τα ποι­ή­μα­τα «Εώα θά­λασ­σα» και «Ιε­ρο­κη­πία» του Κλεί­του Ιω­αν­νί­δη. Ο συν­θέ­της Νί­κος Βή­χας δια­κό­σμη­σε με τις με­λω­δι­κές του ανταύ­γειες άλ­λα δύο ποι­ή­μα­τα του Ρή­σου Χα­ρί­ση (για τα Αν­θε­στή­ρια 1989). Πρό­κει­ται για το «Γε­νέ­θλιο» και το «Ανά­γλυ­φο». Ποι­ή­μα­τα της Αν­δρού­λας Του­μά­ζου – Κα­λο­γε­ρο­πού­λου («Ενώ­τια Με­λισ­σών», «Ημί…», «Τί­πο­τε δεν τε­λειώ­νει» «Χώ­ρα αχώ­ρη­τος», «Νε­ρό», «Μυ­ρω­διές») επέν­δυ­σε μου­σι­κά η Ανα­στα­σί­ας Guy, ενώ ο Κώ­στας Κα­κο­γιάν­νης με­λο­ποί­η­σε τα ποι­ή­μα­τα «Ήταν το όνει­ρο» και «Όποιον πά­ρει» του Γιάν­νη Πε­γειώ­τη, κα­θώς και το «Ξέ­νοι / Σα­λα­μί­να» του Γιάν­νη Πα­πα­δό­που­λου. Του ίδιου ποι­η­τή εί­ναι και «Το γράμ­μα και η οδός» που το διάν­θι­σε με τα δι­κά του μου­σι­κά ηχο­χρώ­μα­τα ο Γιώρ­γος Θε­ο­φά­νους.

Η Βιο­λέ­τα Κα­κο­μα­νώ­λη με­λο­ποί­η­σε τα ποι­ή­μα­τα «Ζω σε μια ρο­διά» της Μό­νας Σαβ­βί­δου-Θε­ο­δού­λου και η Μα­ρι­λί­ζα Πα­πα­δού­ρη το «Κοι­νόν Κυ­πρί­ων» της ίδιας ποι­ή­τριας. Ο Μά­ριος Με­λε­τί­ου με­λο­ποί­η­σε τα «Άδεια θρα­νία» του Αν­δρέα Πα­στελ­λά, όμως ακο­λού­θη­σε και η με­λο­ποί­η­ση του ίδιου ποι­ή­μα­τος από τον Γιώρ­γο Θε­ο­φά­νους. Επί­σης η Κα­κο­μα­νώ­λη έντυ­σε μου­σι­κά και άλ­λα ποι­ή­μα­τα του Πα­στελ­λά («Γε­νέ­θλια μνή­μη», «Ένας απλός πό­νος», «Μι­κρό Ελε­γείο», «Αντί­δω­ρο» και «Αυ­τός ο τό­πος μύ­ρι­ζε κά­πο­τε για­σε­μί»). Η Ανα­στα­σία Guy δώ­ρι­σε τη μου­σι­κή της στα ποι­ή­μα­τα «Τα έψι­λον της Ελέ­νης», «Τα που­λιά του Ευ­στο­λί­ου – Τα που­λιά», «Τα που­λιά του Ευ­στο­λί­ου – Θά­λασ­σα» της Πί­τσας Γα­λά­ζη, όπως και στα ποι­ή­μα­τα του Νί­κου Ορ­φα­νί­δη «Επι­στρο­φή Γ΄», «Το δω­μά­τιο», «Ανά­μνη­ση Β΄» και «Έξω από το σπί­τι». Η ίδια συ­νέ­θε­σε μου­σι­κή και για τα ποι­ή­μα­τα «Ο ερω­τευ­μέ­νος», «Ο ύπνος μου», «Η χω­ρίς όρια», «Σ’ ένα μι­κρό πο­τή­ρι» και «Μέ­γα τε­τόλ­μη­κα πέ­λα­γος» της Νά­σας Πα­τα­πί­ου. Έβα­λε επί­σης τη μου­σι­κή της πι­νε­λιά σε ποι­ή­μα­τα του Νί­κου Κρα­νι­διώ­τη («Πορ­τραί­το», «Δη­μιουρ­γία» και «Θα γιορ­τά­σου­με πά­λι την Άνοι­ξη»). Του ίδιου ποι­η­τή εί­ναι και το «Βακ­χι­κό» που με­λο­ποί­η­σε ο Αχιλ­λέ­ας Λυ­μπου­ρί­δης, «Το λι­μά­νι», που έντυ­σε μου­σι­κά ο Γιώρ­γος Θε­ο­φά­νους, «Τα μά­τια σου» (για σο­πρά­νο, τε­νό­ρο και πιά­νο) που συ­νέ­θε­σε ο Σό­λω­νας Μι­χαη­λί­δης, κα­θώς και το ποί­η­μα «Στη γη που μας γέν­νη­σε», σε μου­σι­κή Μι­χά­λη Χρι­στο­δου­λί­δη.

Ο Γιώρ­γος Θε­ο­φά­νους έδω­σε μου­σι­κό χρώ­μα στο ποί­η­μα «Η σιω­πή» της Ντί­νας Κα­τσού­ρη, στην «Αστρε­λέ­να» του Πο­λύ­βιου Νι­κο­λά­ου, στους «νε­κρούς της Σα­λα­μί­νος» της Πο­λυ­ξέ­νης Λοϊ­ζιάς, στο «Τε­λω­νείο» του Πά­μπου Κου­ζά­λη και στον «ήλιο της αυ­λής μας» του Γιώρ­γου Μο­λέ­σκη. Ένα επί­σης ποί­η­μα αυ­τού του δη­μιουρ­γού με­λο­ποί­η­σε και η Ανα­στα­σία Guy («Τ’ αγ­γεία στο βυ­θό»). Η συν­θέ­τρια έγρα­ψε μου­σι­κή και για το «Προς Κε­ρί­νιν» της Νί­κης Λα­δά­κη Φι­λίπ­που, για « Το εγκώ­μιο του Αι­γαί­ου», «Το γα­λα­νό τα­ξί­δι της Γιού­λιας» και τα «Επι­γράμ­μα­τα» του Παύ­λου Κρι­ναί­ου. Ο Γιώρ­γος Θε­ο­φά­νους εξάλ­λου με­λο­ποί­η­σε την «Ηρε­μία» του Παύ­λου Βαλ­σα­σε­ρί­δη, τον «Πρό­λο­γο» του Γλαύ­κου Αλι­θέρ­ση, το «Ερω­τι­κό» του Στέ­φα­νου Σταυ­ρί­δη, τον «Πρό­σφυ­γα από την Καρ­πα­σία» της Νί­κης Μα­ρα­γκού, τις «Θά­λασ­σες» της Χρι­στά­νας Αβρα­α­μί­δου, και το «Πά­τερ Ημών» του Φοί­βου Σταυ­ρί­δη. Επί­σης ο Βα­σί­λης Μα­κρί­δης επέν­δυ­σε μου­σι­κά το ποί­η­μα «Στη Λευ­τε­ριά», της Νί­κης Λα­δά­κη-Φι­λίπ­που.

Η Βιο­λέ­τα Κα­κο­μα­νώ­λη έδω­σε τη δι­κή της μου­σι­κή πνοή στα «Κρι­νά­κια του για­λού» του Γλαύ­κου Αλι­θέρ­ση, ο Μί­κης Θε­ο­δω­ρά­κης στον «ύμνο της Εθνο­φρου­ράς» του Άντη Περ­νά­ρη, ο Σάβ­βας Σάβ­βα στην «Κυ­πριώ­τισ­σα Μά­να» του ίδιου ποι­η­τή, όπως και ο Μά­ριος Αν­δρέ­ου που έντυ­σε μου­σι­κά «Το ρό­δο» του Άντη Περ­νά­ρη. Ο Μι­χά­λης Χρι­στο­δου­λί­δης με­λο­ποί­η­σε το «Κε­ρύ­νεια, να ’μουν» της Αν­δρού­λας Νε­ο­φύ­του–Μού­ζου­ρου, ο Νε­ο­κλής Νε­ο­φυ­τί­δης το ποί­η­μα «Της άμ­μου η λευ­κό­της» της Έλε­νας Του­μα­ζή (Ρε­μπε­λί­νας), η Ανα­στα­σία Guy το ποί­η­μα «Βό­στρυ­χοι» της Αθη­νάς Χα­ρα­λα­μπί­δου, η Βιο­λέ­τα Κα­κο­μα­νώ­λη το «Στο σκο­τά­δι σε φί­λη­σα» του Γιάν­νη Λεύ­κη, ο Μά­ριος Τό­κας τον «Σα­κά­τη» και το «πό­σους μή­νες σε πρό­σμε­να», του ίδιου ποι­η­τή.

Ο Αχιλ­λέ­ας Λυ­μπου­ρί­δης με­λο­ποί­η­σε ποι­ή­μα­τα του Άν­θου Ρο­δί­νη («Η Μη­λιά», «Το μα­τσι­κό­ρι­δον», «Αγά­πη­σά σε που τζιαι­ρόν» και «Ένα κλω­νί βα­σι­λι­τζιά»), ενώ αρ­κε­τά εί­ναι και τα με­λο­ποι­η­μέ­να ποι­ή­μα­τα του Κύ­πρου Χρυ­σάν­θη. Με­ρι­κά από αυ­τά: «Με το βιο­λί των εί­κο­σι χρό­νων» (Αν­δρέ­ας Χα­ρα­λά­μπους), «Στον Φώ­τη Πίτ­τα» (Σάβ­βας Σάβ­βα), «Κυ­ριά­κος Μά­τσης» (Γιά­γκος Σου­ρουλ­λάς), «Μου­σι­κή στιγ­μή» και «Η πα­λιά βάρ­κα» (Γιώρ­γος Καλ­λής), «Αρ­χάγ­γε­λος υψώ­θη­κες», «Ιχνο­γρα­φία αρε­τής», «Κυ­πρια­νέ» (Σω­τή­ρης Κα­ρα­γιώρ­γης), «Η μπα­λά­ντα της Τρια­ντα­φυλ­λέ­νης» (Γιώρ­γος Θε­ο­φά­νους), «Κε­ρύ­νεια μου» (Σό­λων Μι­χαη­λί­δης), «Ύμνος στον Μα­κά­ριο Γ΄» (Γιά­γκος Μι­χαη­λί­δης), ενώ με τον Γιά­γκο Μι­χαη­λί­δη κυ­κλο­φό­ρη­σαν το βι­βλίο «Ύμνοι και προ­σευ­χές», στο οποίο ο Χρυ­σάν­θης έγρα­ψε την ποί­η­ση και ο Γιά­γκος Μι­χαη­λί­δης τη μου­σι­κή.

Το «Θέ­με­θλο» του Λί­νου Ιω­αν­νί­δη με­λο­ποι­ή­θη­κε από το συ­γκρό­τη­μα Διά­φα­να Κρί­να, ενώ το έρ­γο «Ωδή στον Άγιο Κασ­σια­νό» του Άκη Φά­ντη, επεν­δύ­θη­κε μου­σι­κά από τον Μά­ριο Με­λε­τί­ου. Επί­σης η Φέ­νια Χρή­στου έγρα­ψε μου­σι­κή για το ποί­η­μα «Φά­ντα­σμα» της Ευ­τυ­χί­ας Πα­να­γιώ­του, ενώ ο Βά­σος Αρ­γυ­ρί­δης συ­νέ­θε­σε το επί­ση­μο τρα­γού­δι για τους 13^ους Αγώ­νες Μι­κρών Κρα­τών Ευ­ρώ­πης, με τί­τλο «Τα­ξί­δι στον ορί­ζο­ντα», σε ποί­η­ση Μπά­μπη Ανα­γιω­τού. Άλ­λα ποι­ή­μα­τα του Ανα­γιω­τού με­λο­ποι­ή­θη­καν από τον Αχιλ­λέα Λυ­μπου­ρί­δη.

Ο Φαί­δρος Κα­βαλ­λά­ρης συ­νέ­θε­σε πολ­λούς κύ­κλους τρα­γου­διών που βα­σί­ζο­νται σε έρ­γα Κυ­πρί­ων ποι­η­τών, όπως ο κύ­κλος «Κυ­πρια­κή Τρα­γω­δία» του Τεύ­κρου Αν­θία, «Κυ­πρια­κή Συμ­φω­νία», του Θο­δό­ση Πιε­ρί­δη, «Τα όνει­ρα σου αί­μα μου» του Δώ­ρου Λο­ΐ­ζου, «Της Ελευ­θε­ρί­ας και ο Μι­γά­δας Άγ­γε­λος» του Λεύ­κιου Ζα­φει­ρί­ου. Ο Μι­χά­λης Χρι­στο­δου­λί­δης πα­ρου­σί­α­σε τους «Μυ­θί­αμ­βους» σε ποί­η­ση Κυ­ριά­κου Χα­τζη­ιω­άν­νου και το Ορα­τό­ριο για την Αμ­μό­χω­στο «Πό­λις εν κα­μί­νω», σε ποί­η­ση Αν­δρού­λας Του­μά­ζου. Ο Λέ­αν­δρος Σί­τα­ρος πα­ρου­σί­α­σε το έρ­γο «Ωδή στον Ένα» σε ποί­η­ση Ιάν­θης Θε­ο­χα­ρί­δου. Στην ίδια ανή­κει και «Η Μά­να του Αγνο­ού­με­νου» του Τί­του Ξη­ρέλ­λη (για σο­πρά­νο και πιά­νο), όπως και «Ο Τε­λευ­ταί­ος Από­στο­λος» (ορα­τό­ριο στη μνή­μη του αρ­χιε­πι­σκό­που Μα­κα­ρί­ου Γ΄), σε μου­σι­κή Φά­νου Δυ­μιώ­τη. Επί­σης το ποί­η­μά της «Ένα πε­ρι­στέ­ρι η ψυ­χή μου» έχει επεν­δυ­θεί με νό­τες από τον Σω­τή­ρη Κα­ρα­γιώρ­γη. Ο ίδιος συν­θέ­της κα­τέ­θε­σε τη δι­κή του μου­σι­κή πρό­τα­ση στα ποι­ή­μα­τα «Στον Εθνο­μάρ­τυ­ρά μας» και «Τα κόκ­κα­λα των Εθνο­μαρ­τύ­ρων μας», σε ποί­η­ση Ιω­άν­νη Περ­δί­ου. Ποι­ή­μα­τα της Χρυ­στάλ­λας Κου­λέρ­μου έχει με­λο­ποι­ή­σει ο Χα­ρί­λα­ος Πα­παϊ­ω­άν­νου στον ψη­φια­κό δί­σκο «Κά­λε­σμα αγά­πης», στον οποίο συ­να­ντά­με και το με­λο­ποι­η­μέ­νο ποί­η­μα «Δα­μια­νός» του Θε­ο­δό­ση Νι­κο­λά­ου. Ένα άλ­λο ποί­η­μα του Νι­κο­λά­ου («Ο πα­λαιός ιστο­ρι­κός») με­λο­ποι­ή­θη­κε από τον Γιώρ­γο Θε­ο­φά­νους.

Φυ­σι­κά θα επι­ση­μά­νου­με και κά­ποια από τα ποι­ή­μα­τα του Κύ­πρου Τό­κα που με­λο­ποί­η­σε ο Μά­ριος Τό­κας: «Έφυ­γε μια νύ­χτα», «Το σπί­τι μου», «Ήρ­θε την αυ­γή», «Ο πό­λε­μος», «Κα­φε­νε­δά­κι», «Αγα­πη­θεί­τε», «Έφυ­γαν οι μέ­ρες», «Έφυ­γε», «Η αγά­πη σου», «Η μά­να του ανά­πη­ρου», «Το όνει­ρο», «Τού­το το χρό­νο», «Τέ­λειω­σ’ ο πό­λε­μος», «Ο χα­μέ­νος νιος», «Το σπί­τι μου το ρή­μα­ξε». Επί­σης ο Χρί­στος Μάρ­κου με­λο­ποί­η­σε έρ­γα Κυ­πρί­ων ποι­η­τών, με­τα­ξύ των οποί­ων και του Τά­σου Αρι­στο­τέ­λους (παι­δι­κά εί­τε άλ­λα στην κυ­πρια­κή διά­λε­κτο). Ποι­ή­μα­τα του τε­λευ­ταί­ου έχουν με­λο­ποι­η­θεί ακό­μα από τον Γιώρ­γο Μαυ­ρο­νύ­χη, τον Θέ­μη Για­σε­μί­δη, τον Γιώρ­γο Γε­ωρ­γιά­δη, τον Κρί­στη Φα­νταίο, την Γε­ωρ­γία Κό­μπου, τον Λόλ­λο Γιωρ­γαλ­λέ­το, τον Κώ­στα Με­λί­δη και τη Λου­κία Λα­ζά­ρου.

Ο μα­κρο­σκε­λής αυ­τός κα­τά­λο­γος με­λο­ποι­η­μέ­νων στί­χων ποι­η­τών από την Κύ­προ, γραμ­μέ­νος σε και­ρούς παν­δη­μί­ας και χω­ρίς δυ­να­τό­τη­τα άμε­σης πρό­σβα­σης σε πη­γές αρ­χεια­κού υλι­κού, δεν εί­ναι εν­δε­χο­μέ­νως εξα­ντλη­τι­κός, πα­ρέ­χει όμως μια κα­λή ιδέα του εύ­ρους και της πο­λυ­ποι­κι­λί­ας των επι­λο­γών κα των προ­σεγ­γί­σε­ων του σχε­τι­κού υλι­κού. Ασφα­λώς μια μελ­λο­ντι­κή ερ­γα­σία θα μπο­ρού­σε να αξιο­λο­γή­σει κρι­τι­κά το κα­τα­τε­θει­μέ­νο από τους συν­θέ­τες έρ­γο και να δι­καιώ­σει τον χα­ρα­κτη­ρι­σμό της Κύ­πρου ως πη­γής δη­μιουρ­γι­κής έμπνευ­σης, που οφεί­λε­ται όχι μο­νά­χα στο τα­λέ­ντο των ποι­η­τών και των συν­θε­τών, αλ­λά και στις γε­νε­σιουρ­γές αι­τί­ες που κι­νούν αυ­τό το έρ­γο.