Περί ποιητικής και τοπίου

Με αφορμή το πολύ καλό αφιέρωμα του Χάρτη (τεύχος 26) για την Ελένη Βακαλό, ξαναδιάβασα το ποίημα «Αγνώριστη» του Σολωμού που λένε ότι αναφέρεται σε μία καλόγρια:

Συγκινήθηκα μέχρι δακρύων με τη χρήση του ρήματος φαίνεται στη δεύτερη στροφή. Πρόκειται μάλλον για «επιφάνεια» του θείου μέσω της κόρης, γι΄ αυτό και η μεταμόρφωση του χόρτου σε άνθος. Και θυμήθηκα εκείνο το φοβερό «μου εφαινότουνα πως είδα / ανοιχτό τον ουρανό». Και όντας σε μία κατάσταση μη ελεγχόμενης ψυχικής ευφορίας θυμήθηκα μία –από τις σπανιότατες που μου έχουν συμβεί– ανάλογη κατάσταση το ΄63 που, με αφορμή την «Ψυχούλα», κλεισμένος για ώρες σε ένα δωμάτιο έγραψα το:

Τέτοιες καταστάσεις, θα τις έλεγα, ακόμη και καταληψίας πολλές φορές, συμβαίνουν σε όλες τις τέχνες και με τεχνίτες όλων των διαμετρημάτων. Για να μη παρεξηγηθώ. Ειδικά για την «Αγνώριστη» μπορεί και να ισχύει αυτό που λέει ο Νίτσε: Η ποιητική δημιουργία δεν είναι παρά η φωτεινή εκείνη εικόνα που μας προτείνει η φύση για να μας θεραπεύσει, αφού ήδη έχουμε αντικρίσει την άβυσσο. Το διάβασα τώρα, γράφοντας αυτές τις γραμμές σε μία ανάρτηση του Τάσου Γουδέλη στο fb που αναφέρεται σε σελίδες περασμένου τεύχους του περιοδικού Το Δέντρο. Και του Ζαν Κοκτώ, πάλι στην ίδια ανάρτηση: Ο ποιητής υπηρετεί μία δύναμη την οποία μετά δυσκολίας κατανοεί. Ή, όπως μας λέει η πρόσφατη νομπελίστρια Λουίζ Γλικ (Δ. Κωτούλα: «Λουίζ Γκλικ, Η ιαματική λειτουργία του ποιήματος», The Athens Review of Books, Noέμ. 2020, 56 κ.ε.): …ο άνθρωπος γίνεται ξαφνικά μέρος του σύμπαντος. Ο Σολωμός και ίσως πολλοί άλλοι άνθρωποι, λαός και κανταδόροι.

Και οι τρεις σολωμικές συνθέσεις που ανάφερα, είναι τα άνθη ενός τοπίου με αιωνόβιους ελαιώνες, εσπεριδοειδή, άνθη και μυριστικά φυτά παντού, «ωραία περιβολάκια», κάτι άσπρα λουλούδια που φυτρώνουν στην άμμο, ατμόσφαιρα ωσάν λεπτότατος αιθέρας με μουσικές Mότσαρτ.

Όμως το θείον είναι φθονερόν σύμφωνα με την ηροδότεια αλλά και την αρχαιοελληνική γενικότερα αντίληψη. Πέρασε ο αέρας και η βροχή του Ιανού, προσπάθησε να κάνει το ζακυνθινό τοπίο «γης Μαδιάμ». Σε αρκετά μέρη τα κατάφερε και πιο πολύ στα νεκροταφεία, όπου και τάφοι ηνεώχθησαν από τα μεγάλα δέντρα που έπεσαν… Σύμφωνα βέβαια με την χριστιανική αντίληψη «ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστί»…

_{Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2021 (ετήσια μνήμη Ζ.Μ.)}