Πριν λίγο καιρό, όταν ξύπνησα στο κρεβάτι μου στο Μεξικό, διάβασα σε μια εφημερίδα πως είχα μιλήσει για τη λογοτεχνία την προηγουμένη στην Λας Πάλμας της Γκραν Κανάρια, στην άλλη άκρη του ωκεανού και ο ενθουσιώδης ανταποκριτής δεν έκανε μόνο μια λεπτομερή περιγραφή της τελετής, αλλά και μια πολύ υποβλητική περίληψη της ομιλίας μου. Αλλά το πιο κολακευτικό για μένα ήταν πως τα θέματα της παρουσίασης ήταν πολύ πιο έξυπνα από αυτά που θα μπορούσα να είχα σκεφτεί και ο τρόπος που τα είχα εκθέσει ήταν ανώτερος από αυτόν που θα έκανα εγώ. Υπήρχε μόνο ένα λάθος: εγώ δεν βρισκόμουν στην Λας Πάλμας ούτε την προηγουμένη ούτε τα προηγούμενα είκοσι δύο χρόνια και ποτέ δεν είχα μιλήσει για κανένα θέμα σε κανένα μέρος του κόσμου. Συμβαίνει συχνά ν' αναγγέλλουν την παρουσία μου σε μέρη που δεν βρίσκομαι. Έχω δηλώσει σε όλα τα μέσα ενημέρωσης πως δεν συμμετέχω σε δημόσιες εκδηλώσεις, ούτε βγάζω λόγους, ούτε εκτίθεμαι στην τηλεόραση, ούτε συμμετέχω στις παρουσιάσεις των βιβλίων μου, ούτε προσφέρομαι για καμία πρωτοβουλία που μπορεί να με καταστήσει θέαμα. Δεν το κάνω από σεμνότητα, παρά από κάτι χειρότερο: από συστολή. Και δεν δυσκολεύομαι καθόλου, γιατί το σπουδαιότερο που έμαθα να κάνω μετά από σαράντα χρόνια είναι να λέω όχι όταν θέλω να πω όχι. Ωστόσο, ποτέ δεν λείπει κάποιος θρασύς εισηγητής που αναγγέλλει στον Τύπο, ή στις ιδιωτικές προσκλήσεις, πως θα βρίσκομαι την επόμενη Τρίτη στις έξι το απόγευμα, σε κάποια εκδήλωση για την οποία δεν έχω ιδέα. Την ορισμένη ώρα ο εισηγητής ζητάει συγγνώμη από τους παρόντες για την ανευθυνότητα του συγγραφέα που υποσχέθηκε να έρθει και δεν ήρθε, προσθέτει λίγο δηλητήριο για τους γιους των τηλεγραφητών που παίρνουν τα μυαλά τους αέρα και καταλήγει να κατακτήσει τη συμπάθεια του κοινού για να κάνει ό τι θέλει. Στην αρχή αυτής της άτυχης καλλιτεχνικής ζωής, εκείνο το καταραμένο κόλπο είχε αρχίσει να μου σπάει τα νεύρα. Αλλά παρηγορήθηκα λιγάκι διαβάζοντας την αυτοβιογραφία του Γκράχαμ Γκριν, ο οποίος παραπονιέται για το ίδιο θέμα στο διασκεδαστικό τελευταίο κεφάλαιο και μου έδωσε να καταλάβω πως δεν υπάρχει γιατρειά, πως δεν φταίει κανείς, γιατί υπάρχει ένας άλλος εαυτός που τριγυρνάει στον κόσμο, χωρίς κανενός είδους έλεγχο, κάνοντας όλα όσα θα έπρεπε να κάνει κάποιος που δεν τολμάει.
Από αυτήν την άποψη, το πιο περίεργο που μου έχει συμβεί δεν ήταν η φανταστική ομιλία στα Κανάριας, παρά το πόσο άσχημα πέρασα πριν μερικά χρόνια με την Air France εξ αιτίας μιας επιστολής που ποτέ δεν έγραψα. Στην πραγματικότητα, η Air France είχε πάρει μια οργισμένη και εμφατική διαμαρτυρία, υπογεγραμμένη από μένα, στην οποία παραπονιόμουν για την κακή μεταχείριση που είχα σε μια κανονική πτήση εκείνης της εταιρείας μεταξύ Μαδρίτης και Παρισιού σε μια συγκεκριμένη ημερομηνία. Μετά από έναν ενδελεχή έλεγχο, η εταιρεία είχε επιβάλλει στην αεροσυνοδό τις ανάλογες κυρώσεις και το τμήμα δημοσίων σχέσεων μου έστειλε στη Βαρκελώνη μια πολύ φιλική και απολογητική επιστολή ζητώντας συγγνώμη που μου προκάλεσε αμηχανία, γιατί στην πραγματικότητα δεν είχα ποτέ βρεθεί σ' εκείνη την πτήση. Ακόμα χειρότερα: πετάω πάντα τόσο τρομαγμένος που ούτε καν προσέχω το πως μου φέρονται και αφιερώνω όλη μου την ενέργεια στο να κρατάω το κάθισμα με τα δυο μου χέρια για να βοηθάω το αεροπλάνο να παραμένει στον αέρα, ή προσπαθώ να εμποδίσω τα παιδιά να τρέχουν στους διαδρόμους από φόβο μήπως και γκρεμίσουν το δάπεδο. Το μόνο ανεπιθύμητο συμβάν που θυμάμαι ήταν μια πτήση από την Νέα Υόρκη τόσο υπερπλήρης και ασφυκτική που δύσκολα ανέπνεε κανείς. Κατά την πτήση η αεροσυνοδός έδωσε σε κάθε επιβάτη ένα κόκκινο τριαντάφυλλο. Εγώ ήμουν τόσο τρομαγμένος που της άνοιξα την καρδιά μου. "Αντί να μας δώσετε τριαντάφυλλα", της είπα, "καλύτερα θα ήταν να μας δίνατε πέντε εκατοστά περισσότερο χώρο για τα γόνατά μας". Η ωραία κοπέλα, που ήταν από την άγρια ράτσα των κονκισταδόρων, μου απάντησε ατρόμητη: "Αν δεν σας αρέσει, να κατεβείτε". Δεν σκέφτηκα, βέβαια, να γράψω καμιά επιστολή διαμαρτυρίας σε μια εταιρεία που το όνομά της δεν θέλω να θυμάμαι, παρά άρχισα να τρώω το τριαντάφυλλο, το ένα πέταλο μετά το άλλο, μασώντας χωρίς βιασύνη το ιαματικό άρωμά τους ενάντια στο άγχος μέχρι που ηρέμησα. Έτσι, όταν έλαβα την επιστολή της γαλλικής εταιρείας ένιωσα τέτοια ντροπή για κάτι που δεν είχα κάνει που πήγα αυτοπροσώπως στα γραφεία τους για να ξεκαθαρίσω τα πράγματα κι εκεί μου έδειξαν την επιστολή διαμαρτυρίας. Δεν θα μπορούσα να την αποκηρύξω, όχι μόνο για το στυλ της, παρά γιατί κι εγώ ο ίδιος θα δυσκολευόμουν να ανακαλύψω πως η υπογραφή ήταν πλαστή.
Ο άνθρωπος που είχε γράψει εκείνη την επιστολή είναι, χωρίς αμφιβολία, ο ίδιος που έκανε την ομιλία στα Κανάρια και αυτός που κάνει τόσα πράγματα για τα οποία τυχαία μαθαίνω. Πολλές φορές, όταν φθάνω στο σπίτι φίλων, ψάχνω για τα βιβλία μου στη βιβλιοθήκη τους με ύφος αφηρημένο και γράφω αφιερώσεις χωρίς αυτοί να με αντιληφθούν. Αλλά περισσότερο από δυο φορές μου έχει συμβεί να δω πως τα βιβλία ήταν ήδη αφιερωμένα, με τα δικά μου γράμματα, με την ίδια μαύρη μελάνη που πάντα χρησιμοποιώ και το ίδιο συνοπτικό στυλ και υπογεγραμμένα με μια υπογραφή που το μόνο που της έλειπε για να είναι δικιά μου ήταν να την έχω γράψει εγώ.
Παρόμοια έκπληξη έχω νοιώσει διαβάζοντας σε απίθανες εφημερίδες κάποια συνέντευξή μου που ποτέ δεν έδωσα, αλλά που δεν θα μπορούσα ειλικρινά να κατακρίνω, γιατί ανταποκρινόταν λέξη προς λέξη στις σκέψεις μου. Ακόμα περισσότερο: η καλύτερη συνέντευξή μου που έχει δημοσιευτεί μέχρι σήμερα, αυτή που εξέφραζε καλύτερα και μ' έναν πιο διαφωτιστικό τρόπο τις πιο κρυφές πτυχές της ζωής μου, τις προσωπικές μου προτιμήσεις όχι μόνο στη λογοτεχνία αλλά και στην πολιτική και στις χαρές και τις αβεβαιότητες της καρδιάς μου, δημοσιεύτηκε πριν από δυο χρόνια σ' ένα περιθωριακό περιοδικό του Καράκας και ήταν φανταστική μέχρι το τελευταίο κόμμα. Μου προξένησε μεγάλη χαρά όχι μόνο γιατί ήταν τόσο πετυχημένη, αλλά γιατί είχε την υπογραφή μιας γυναίκας που δεν γνώριζα, αλλά που θα πρέπει να με αγαπούσε πολύ για να με γνωρίζει τόσο, ακόμα κι αν ήταν μέσω του άλλου μου εαυτού.
Κάτι παρόμοιο μου συμβαίνει με ενθουσιώδεις και τρυφερούς ανθρώπους που συναντώ σε όλο τον κόσμο. Πάντα υπάρχει κάποιος που είχε βρεθεί μαζί μου σ' ένα μέρος που εγώ δεν έχω πάει ποτέ και που διατηρεί μια ευχάριστη ανάμνηση από εκείνη τη συνάντηση. Ή, που είναι πολύ φίλος με κάποιο μέλος της οικογένειάς μου, την οποία δεν γνωρίζει στην πραγματικότητα, γιατί ο άλλος εαυτός μου φαίνεται πως έχει τόσους συγγενείς όσους κι εγώ ο ίδιος, αν και ούτε αυτοί είναι οι αληθινοί, παρά είναι οι άλλοι εαυτοί των συγγενών μου.
Στο Μεξικό συναντώ συχνά κάποιον που μου διηγείται για κάποια τρελά γλέντια με τον αδελφό μου Ουμπέρτο στο Ακαπούλκο. Την τελευταία φορά που τον είδα μ' ευχαρίστησε για τη χάρη που του είχα κάνει μέσω εκείνου και δεν είχα άλλη λύση παρά να του πω, παρακαλώ, άνθρωπέ μου, δεν ήταν τίποτα, γιατί ποτέ δεν βρήκα το κουράγιο να του ομολογήσω πως δεν έχω κανένα αδελφό που να λέγεται Ουμπέρτο ούτε που να ζει στο Ακαπούλκο.
Πριν από τρία περίπου χρόνια, είχα μόλις γευματίσει στο σπίτι μου στο Μεξικό, όταν χτύπησαν το κουδούνι κι ένας από τους γιους μου, σκασμένος στα γέλια, μου είπε: "Πατέρα, έχεις έρθει να σε βρεις". Πετάχτηκα από το κάθισμα, ενώ σκεφτόμουν με ασυγκράτητο ενθουσιασμό: "Επιτέλους, είναι εδώ". Αλλά δεν ήταν ο άλλος εαυτός μου, παρά ο νεαρός αρχιτέκτονας Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, ένας ήρεμος και περιποιημένος άντρας που υπομένει με μεγάλη στωικότητα τη δυστυχία να βρίσκεται στον τηλεφωνικό κατάλογο. Είχε την ευγένεια να μάθει τη διεύθυνσή μου για να μου φέρει την αλληλογραφία που είχε μαζευτεί για χρόνια στο γραφείο του.
Πάει λίγος καιρός, κάποιος που ήταν περαστικός από το Μεξικό έψαξε για το τηλέφωνό μας στον τηλεφωνικό κατάλογο και του απάντησαν πως βρισκόμασταν στην κλινική, γιατί η κυρία είχε μόλις γεννήσει μια κόρη. Τι παραπάνω θα ήθελα εγώ! Το θέμα είναι πως η σύζυγος του αρχιτέκτονα θα πρέπει να έλαβε μια ανθοδέσμη με υπέροχα τριαντάφυλλα για να γιορτάσει επάξια την ευτυχή άφιξη της κόρης που ονειρευόμουν μια ζωή και που ποτέ δεν απέκτησα.
Όχι. Ούτε ο νεαρός αρχιτέκτονας ήταν ο άλλος μου εαυτός, παρά ήταν κάποιος πολύ πιο αξιοσέβαστος: ένας συνονόματος. Ο άλλος μου εαυτός, αντίθετα, δεν θα με συναντήσει ποτέ, γιατί δεν γνωρίζει πού μένω, ούτε πώς είμαι, ούτε θα μπορούσε να φανταστεί πως είμαστε τόσο διαφορετικοί. Θα εξακολουθεί να απολαμβάνει την φανταστική του ύπαρξη, εκθαμβωτική και ξένη, με το ιδιωτικό γιωτ του, το ιδιωτικό αεροπλάνο του και τα αυτοκρατορικά παλάτια του όπου λούζει με σαμπάνια τις χρυσαφένιες ερωμένες του και διώχνει με κλωτσιές τους αντίζηλους πρίγκηπες. Θα εξακολουθεί να τρέφεται με τον θρύλο μου, πλούσιος όσο δεν γίνεται άλλο, νέος και ωραίος για πάντα κι ευτυχισμένος μέχρι δακρύων, ενώ εγώ γερνάω χωρίς τύψεις μπροστά στην γραφομηχανή μου, μακριά από τα παραληρήματα και τις υπερβολές του, αναζητώντας κάθε βράδυ τους αιώνιους φίλους μου για να πιούμε τα συνηθισμένα ποτά μας και να νοσταλγούμε απαρηγόρητα την πατρίδα μας. Γιατί η μεγαλύτερη αδικία είναι αυτή: πως ο άλλος εαυτός μου απολαμβάνει τη φήμη μου, αλλά εγώ είμαι αυτός που γαμιέται γράφοντας.
(1982)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Διευκρινίζεται ότι πρόκειται για παλαιότερη μετάφραση κειμένου του Γκαρσία Μάρκες, το οποίο περιλαμβάνεται πλέον στο βιβλίο Το σκάνδαλο του αιώνα, τα δικαιώματα αποκλειστικής έκδοσης και μετάφρασης του οποίου ανήκουν στις Εκδόσεις Ψυχογιός, οι οποίες πρόκειται να το κυκλοφορήσουν τον προσεχή Απρίλιο, σε μετάφραση Μαρίας Παλαιολόγου (ISBN 978-618-01-3532-9).
