Η Κύπρος, το νησί της Αφροδίτης, αποτελεί πηγή έμπνευσης ως προς την έκφραση της γεωπολιτικής, ιστορικής, πολιτιστικής και γλωσσικής του ιδιομορφίας. Στη γλώσσα και τον ρυθμό εδρεύει εξάλλου ο ψυχικός μας παλμός και ο τρόπος με τον οποίο προσλαμβάνουμε τον κόσμο. Η γεωγραφία και η μυθολογία του νησιού προσφέρονται ως μήτρα στην ποιητική του αποτύπωση. Οι ποιητές της Κύπρου, από τα βάθη των αιώνων, μαρτυρούν και τον τρόπο που ο μικρός αυτός χώρος –μέτοχος ωστόσο ενός μεγάλου πολιτισμού– συνεχίζει το διαχρονικό του ταξίδι, στηριγμένος στη δυναμική και καρτερική του εμπειρία και εκπέμποντας ελληνικότητα και ελληνικό ποιητικό λόγο.
Κάθε γλώσσα φυσικά έχει τον δικό της ήχο, σύμφωνα όμως με τον Διονύση Σαββόπουλο, «μόνο τα ελληνικά έχουνε συνείδηση του εαυτού τους ως τραγουδιού». Ο ίδιος σε ομιλία του με τίτλο «Η Μουσική των λέξεων» (6.3.1986, στη Λευκωσία), τόνισε πως τα ελληνικά είναι τραγούδι και κανείς ποτέ δεν διανοήθηκε να απλοποιήσει ένα τραγούδι ή να το δει πρακτικά. Όποιος σταθεί αλαζονικά απέναντι στα ρεφρέν που τον ψυχαγώγησαν διά βίου, εκμηδενίζεται και κινδυνεύει, όπως είπε, γιατί στρέφεται εναντίον της προσωπικής του ιστορίας και αγάπης. Διαπίστωσε ακόμα πως τα ίδια μπορεί να πάθει και ένας λαός, που αρνείται τη γλώσσα του, ιδίως όταν αυτή είναι η ελληνική. Κατέληξε δε υπογραμμίζοντας ότι «τα ελληνικά ως τραγούδι είναι ανυπόφορα δύσκολα» και απέναντί τους «θα είμαστε πάντα φάλτσοι και αγράμματοι».
Η σύγχρονη μουσική δημιουργία της Κύπρου χαρακτηρίζεται από μια υφολογική και στιλιστική ποικιλία. Συναντάμε ήχους πανάρχαιους και αρχέγονους, συνδυασμένους με λυρική ένταση, εμπλουτισμένους με στοιχεία μεσογειακής ιδιοσυγκρασίας και συλλογικής ταυτότητας, ώστε η κυπριακή ιδιοσυστασία να καθιστά τη μουσική αυτού του τόπου μια ελεύθερη ανταύγεια στο διαπολιτισμικό αχανές.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο αρχαίος επικός ποιητής Στασίνος, έγραψε τα «Κύπρια Έπη». Αποσπάσματα από αυτό το έργο έχουν μελοποιήσει, τόσο ο Γιώργος Καλογήρου και ο Γιώργος Θεοφάνους, όσο και ο Σάββας Ρακιντζάκης («Η απόφαση του Δία»). Προχωρώντας παρακάτω θα συναντήσουμε τον προομηρικό χρησμολόγο Εύκλο, στίχους του οποίου μελοποίησε και πάλι ο Σάββας Ρακιντζάκης («Η προφητεία του Εύκλου»). Ο ίδιος μελοποίησε και αποσπάσματα από τους Ομηρικούς ύμνους στην Αφροδίτη («Η δύναμη της Κύπριδας», «Ο στολισμός της θεάς στην Πάφο»). Στίχους από τους ύμνους μελοποίησαν επίσης ο Μπάμπης Καρράς, ο Μάριος Τόκας, ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης και ο Γιώργος Θεοφάνους. Να επισημάνουμε ακόμη και τη μελοποίηση δύο αποσπασμάτων από κυπριακά επιγράμματα, το πρώτο σε μελοποίηση Νικόλαου Μαλιάρα, το δεύτερο πάλι μελοποιημένο από τον Σάββα Ρακιντζάκη.
Ας μεταφερθούμε τώρα στα ακριτικά τραγούδια της Κύπρου. «Ο Διγενής και ο Χάρος», δημοσιευμένο στην εφημερίδα "Χρυσαλλίς" (1865) –δημοτικό κυπριακό τραγούδι σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, που έχει ως θέμα τη νίκη του Διγενή Ακρίτα μετά από τριήμερη πάλη με τον Χάρωνα (Χάρο)– μελοποιήθηκε από τον Μιχάλη Χριστοδουλίδη. Υπάρχει όμως και ερμηνευμένο με έναν πιο παραδοσιακό τρόπο από τον Χρήστο Σίκκη. Ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης έχει επίσης μελοποιήσει τα ακριτικά τραγούδια: «Ο Σαρατζηνός», «Ο Κάουρας» και «Η Τριανταφυλλένη».
Προχωρώντας συναντάμε κείμενα που μας κληροδότησε ο Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος. Το ποίημά του «Στίχοι απλοϊκοί προς κατάνυξιν», μελοποίησε ο Γιώργος Θεοφάνους, ενώ η Αναστασία Guy (Γκάι) έντυσε μουσικά δύο ποιήματα που αναφέρονται σε αυτόν. Πρόκειται για το «Νεόφυτος ο Έγκλειστος μιλά» [Εγκλείστρα, 21 Νοεμ. ’53], από τη συλλογή του Γιώργου Σεφέρη «…Κύπρον ου μ’ εθέσπισεν…» και το ποίημα «Η Έγκλειση» [Η Αναχώρηση] από την ποιητική συλλογή της Πίτσας Γαλάζη «Τα πουλιά του Ευστολίου και ο Έγκλειστος». Επίσης ο Σωτήρης Καραγιώργης έχει συνθέσει μουσική για το ποιητικό δρώμενο του Αντώνη Πιλλά «Νεόφυτος Έγκλειστος – Αγίου και θαυμαστού βίου λυρική πραγματεία», σε σκηνοθεσία Φώτου Φωτιάδη.
Η διαδρομή μας συνεχίζεται με το «Χρονικό της Κύπρου» του Λεοντίου Μαχαιρά, όπως παρουσιάστηκε από το Θεατρικό Εργαστήρι του Πανεπιστημίου Κύπρου. Η δραματοποίηση του κειμένου, καθώς και οι στίχοι των τραγουδιών («Κι απέ τον κόπο», «Μαντατοφόροι», «Ο Ρήγας της Ανατολής», «Ο δαίμων της πορνείας», «Δος μου ορισμόν»), ανήκουν στον Μιχάλη Πιερή. Η σύνθεση των τραγουδιών είναι του Ευαγόρα Καραγιώργη.
Θα κάνουμε τώρα μια στάση στη Μεσαιωνική Κύπρο και στο τραγούδι «Παρακαλώ την Παναγιά» ή «Όνειρο μιας κόρης», που σώζεται, μαζί με «το τραγούδι του κλήδονα» και άλλα κυπριακά παραδοσιακά τραγούδια, στο χειρόγραφο 1203 της Μονής Ιβήρων στο Άγιον Όρος. Το συναντάμε στον δίσκο Ensemble Renaissance - Marco Polo - The Journey και ονομάζεται «τραγούδι των κοριτσιών της Κύπρου», γιατί είναι γυναικείος σκοπός.
Υπάρχουν επίσης και οι Ρίμες Αγάπης, του 16ου αιώνα, τα γνωστά ως «Μεσαιωνικά Ερωτικά Τραγούδια» της Κύπρου, που σώζονται σε χειρόγραφο της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης της Βενετίας. Πλειάδα συνθετών τα μελοποίησε: ο Κώστας Γάκης και το Φωνητικό Σύνολο Πνοή, ο Χρήστος Πήττας, ο Ανδρέας Ρούσσης («Θωρώντα»), ο Κώστας Κακογιάννης («Ρίμες Αγάπης 116 και 120»), ο Ανδρέας Αρτέμης («Ω πόθε», «Τόσον γλυκά και σιγανά»), ο Γιώργος Κουρουπός (με φωνή, βιόλα, κλαρινέτο και πιάνο), ο Γιώργος Θεοφάνους [«Ρίμες Αγάπης» (7)], ο Μιχάλης Τρανουδάκης και ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης («Δια σημάδιν έχω λιόντα», «Τρέξετε μμάτια», «Εις τον ουρανόν πετούμαι», «Όμορφή ’μαι», «Ζωντανόν με δυο θανάτους», «Γιατί κυρά μου», «Αν μέλλεται ποτέ», «Λαξίδια μου σφαλιστικά», «Αγαπώ σε», «Μμάτια μου», «Εθάρησα την έννοιαν», «Χώμαν, νερόν», «Παντές το ριζικόν μου», «Ποια παραπόνηση», «Άκου, κι αφόν γρικήσετε»).
Πολλοί συνθέτες μελοποίησαν βέβαια και τον εθνικό ποιητή της Κύπρου, Βασίλη Μιχαηλίδη. Ο Γιώργος Θεοφάνους («Η Κύπρος προς τους λέγοντας ότι δεν είναι ελληνική»), ο Ανδρέας Ρούσσης («Όρομαν»), ο Μάριος Τόκας («Κορούλλα μου»). Κυρίως τη γνωστή «Ρωμιοσύνη» του έχουν μελοποιήσει ο Κώστας Μελίδης, ο Γιώργος Παπαδόπουλος, ο Σωτήρης Καραγιώργης, ο Ανδρέας Χαραλάμπους, ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης, ο Ιωνάς Αρτέμου, ο Αντρέας Αντρέου (με απόδοση στην κοινή νεοελληνική) και ο Σόλωνας Μιχαηλίδης. Το δε ποίημα «Στίχοι» έντυσαν μουσικά η Αναστασία Guy, η Βιολέτα Κακομανώλη και ο Ιωνάς Αρτέμου. «Η Ανεράδα» μελοποιήθηκε από τον Αχιλλέα Λυμπουρίδη, τον Βάσο Αργυρίδη, τον Γιώργο Καλογήρου, τον Ευαγόρα Καραγιώργη και τον Λάρκο Λάρκου. Ο τελευταίος έχει επίσης μελοποιήσει τα τραγούδια του Μιχαηλίδη «Κόσμος γαϊδουρινός / και Θεός ψεματινός», «Η σταθερότης», «Τη μούση μου», «Εκείνη», «Προς ζητήσαντα με στίχους», «Ο αποχωρισμός», «Μακράν σου», «Εις την Κύπρον», «Τη Λευκωσία», «Τρόοδος», «Μία νυξ», «Η Κύπρος προς τους λέγοντας ότι είναι ελληνική», «Η 9η Ιουλίου του 1821 εν Λευκωσία», «Η Χιώτισσα εν Λεμεσώ κατά το 1821», «Αι διαιρέσεις και αι κοινωνίαι». Το ποίημα «Η 9η Ιουλίου 1821» έχει μελοποιηθεί από τον Σωτήρη Καραγιώργη, τον Σαββάκη Λάμπρου και τον Θεοδόση Χριστίδη. Ο Σωτήρης Καραγιώργης μελοποίησε επίσης τα ποιήματα «Συ που σκοτώθης για το φως» και «Θεέ μου τζιαι συγχώρησε τους λας που μας μισούσιν», ο Ανδρέας Χαραλάμπους το «Θεέ λυπήθου μας», η Βιολέτα Κακομανώλη τα ποιήματα «Εις την Κρήτην», «Το πευκάριν», «Να ήμην ήθελα ο Θεός», η Ιωάννα-Μαρία Γαλανού «Το αεράκι», ο Μάριος Ανδρέου τον «Αποχωρισμό», η Αναστασία Guy τα ποιήματα «Μακράν σου» και «Προ της εικόνος της» και ο Δημήτρης Σπύρου (Acapella solo loop) το «Αεράκι». Επίσης ο Μάικ Χατζηγαβριήλ επένδυσε μουσικά, με ύφος εναλλακτικού ροκ, ποίηση του Μιχαηλίδη στον ψηφιακό δίσκο «Ηλεκτρική Αντίσταση». Ο ίδιος τονίζει πως υπάρχει ανάγκη αντίστασης απέναντι σε μια πολιτιστική συρρίκνωση που εξελίσσεται με γοργό ρυθμό στα πλαίσια μιας παγκοσμιοποίησης που επηρεάζει ήθη και έθιμα των λαών, συμπεριλαμβανομένων και των βασικών χαρακτηριστικών που συνθέτουν την εθνική τους ταυτότητα (γλώσσα, διάλεκτοι, γλωσσικά ιδιώματα).
«Αν ο ελλαδικός χώρος γέννησε τον Σολωμό και τον Μακρυγιάννη, η Κύπρος γέννησε τον Βασίλη Μιχαηλίδη. Έχοντας αυτά υπόψιν άρχισα να γράφω την μουσική προσπαθώντας να βρω τη δύναμη της απλότητας και της αλήθειας που κρύβει η γλώσσα του ποιητή», γράφει σε σημείωμά του στην έκδοση του ψηφιακού δίσκου «9η Ιουλίου», ο συνθέτης Μιχάλης Χριστοδουλίδης. Σε αυτόν περιέχονται τα ποιήματα «Αντάν αρτζιέψαν οι κρυφοί ανέμοι», «Ήτουν μια νύχτα», «Ύστερα ’πέψασιν καμιάν δωδεκαρκάν αθθρώπους», «Η Σύλληψη», «Ο Μάρτυρας», «Μούλλωσε τζιαι κατάλαβα», «Είπεν τζιαι δεν ετέλειωσεν ο άρκοντας το πειν του», «Ο βοσκός», «Τότες ο Μουσελλίμ-αγάς είπεν εις τους αγάδες», «Τότες Αρχιεπίσκοπος εψήλωσεν το δειν του», «Ύστερα οι τζελλάττηδες». Να επισημάνουμε, τέλος, το έργο «Η Ρωμιοσύνη εν φυλή συνότζαιρη του κόσμου» από το Θεατρικό Εργαστήρι του Πανεπιστημίου Κύπρου, σε δραματική προσαρμογή και σκηνοθεσία Μιχάλη Πιερή και μουσική Ευαγόρα Καραγιώργη.
Η μουσική μας καταγραφή συνεχίζεται με συνθέτες που έντυσαν με νότες το ποιητικό έργο του Δημήτρη Λιπέρτη. Είναι πια κλασικές οι μελοποιήσεις του από τον Αχιλλέα Λυμπουρίδη («Βούττημαν ήλιου», «Τα μαύρα μάθκια», «Η Λενουκκού», «Η αππωμένη», «Η κουφή της Ελιάς», «Στην ομορφκιά της», «Τα μάδκια σου τζ’ η θάλασσα», «Το αερούδιν», «Ο γερόκαττος», «Η κουφή της ελιάς (Η Μαρικκού)», «Ήθελα νάμουν αεράκι», «Η Γιαλλουρού», «Η αππωμένη», «Πολυξερκά τζιαι πονηρκά», «Τζϊέφκετε την νειότην», «Τα ρούχα σου τα βένετα», «Η Μαρουλλού», «Νάταν νάσουν», «Στην ομορκιάν της», «Να γλέπεσαι χαρώ σε», «Το γεναικάτον», «Το στομόσιειλο»). Σε ένα από τα τραγούδια του («Ο Τζυρκακός) ο Λυμπουρίδης παρεμβαίνει και με δικούς του στίχους στο υπάρχον ποίημα του Λιπέρτη.
Ο Γιώργος Κοτσώνης μελοποιεί και αυτός το ποίημα «Βούττημαν ήλιου», ο Γιώργος Θεοφάνους το ποίημα «Τ’ αθθύμιος σας», ο Βάσος Αργυρίδης την «Απόκριση», ο Γιώργος Παπαδόπουλος παρουσιάζει τη δική του εκδοχή στην «Αππωμένη», ο Σωτήρης Καραγιώργης μελοποιεί το ποίημα «Στους Τζυπριώτες Μάρτυρες της 9ης Ιουλίου 1821», ενώ ο Κώστας Κακογιάννης, με αφορμή την τηλεοπτική σειρά «Τα μαύρα μάθκια», επενδύει μουσικά τα ποιήματα «Το νερόν το πεθυμισμένον», «Τα σιείλη σου», «Ο γερόκαττος (Παιδκιώνω)» και «Βούττημαν ήλιου». Το τραγούδι που μόλις αναφέραμε το μελοποιεί και ο Ευαγόρας Καραγιώργης, όπως και το ποίημα «Στην Αννούν», ενώ ο Δημήτρης Λάγιος χαρίζει τη δική του μουσική στο ποίημα «Καρτερούμεν». Ο Γιώργος Καλογήρου διακοσμεί με νότες το ποίημα «Είμαστιν τζείνοι που ’μαστιν», ο Χριστόδουλος Βασιλειάδης το ποίημα «Η εξέγερσις προς Ένωσιν του 1931», ενώ το κυπριακό συγκρότημα Monsieur Doumani ερμηνεύει το ποίημα «Τους φρένιμους κρινίσκουν οι πελλοί», σε μουσική Αντώνη Αντωνίου. Ποιήματα του Λιπέρτη έχει μελοποιήσει και ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, αν και ακόμα παραμένουν ανέκδοτα, όπως και αυτά που έχει μελοποιήσει ο Λάρκος Λάρκου. Ο λόγος του ποιητή έχει επίσης επενδυθεί μουσικά από τον Σόλωνα Μιχαηλίδη («Μαύρα μάτια», για σοπράνο, τενόρο και πιάνο) και από τους Χριστόδουλο Γεωργιάδη και Ιωνά Αρτέμου (ο τελευταίος, με τον ψηφιακό δίσκο «Ερωτικά», φιλοξενεί ποιήματα του Δημήτρη Λιπέρτη και του Βασίλη Μιχαηλίδη).
Ο Τεύκρος Ανθίας είναι μια περίπτωση ποιητή που κάποιες φορές έγραφε και τον μουσικό σκοπό του τραγουδιού (παράδειγμα τα ποιήματα «Η λεβεντιά του Γλέζου», «Πρωτομαγιά» και ο ύμνος του ΑΚΕΛ). Μελοποιήθηκε όμως και από άλλους συνθέτες, όπως ο Ανδρέας Αρτέμης («Ανατολίτικο»), η Ιωάννα-Μαρία Γαλανού («Σερενάτα»), ο Νάσος Παναγιώτου («Δεκανίκι»), ο Γιώργος Θεοφάνους («Και μένω…»), ο Σωτήρης Καραγιώργης («Ολοκαύτωμα στον Όλυμπο»), ο Ιωσήφ Πρίντεζης («Ταξίδι ανεκπλήρωτο»), ο Αλέκος Παναγιωτόπουλος («Μη με ξεχνάς»), ενώ ο Γιώργος Κούρτας διασκεύασε και έντυσε μουσικά τον ύμνο της ΕΔΟΝ (σε στίχους Τεύκρου Ανθία). Επίσης ο Αχιλλέας Λυμπουρίδης μελοποίησε το «Άκου το τραγούδι μου νύκτ’ αγαπημένη», «Αλήτη απόψε είν’ η βραδυά τόσο καλή» και «Τα σφυρίγματα του αλήτη». Το τελευταίο τραγούδι ντύθηκε μουσικά και από το συγκρότημα Φράξια, ενώ τη δική του εκδοχή στον «Αλήτη» παρουσίασε και ο Κ. Μιχαηλίδης από το συγκρότημα Σάτυροι.
Ας δούμε τώρα τη μελοποιημένη ποίηση του Θοδόση Πιερίδη. Ίδιο απόσπασμα από την «Κυπριακή Συμφωνία» μελοποίησαν τόσο ο Γιώργος Θεοφάνους («Τραγουδώ το νησί μου»), όσο και ο Μάριος Τόκας («Κυπραία Φωνή»). Ο δεύτερος έγραψε και τη μουσική στα ποιήματα «Εδώ κι εκεί» και «Λογαριάσατε λάθος». Το τελευταίο ποίημα έντυσε μουσικά με το δικό του ύφος και ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης. Επίσης ο Τόκας χάρισε τις μελωδίες του στα ποιήματα «Αυτό το Καλοκαίρι», «Κοιτάξτε τους», «Όχι, εσάς δεν σας θέλει», «Δικιά μας η θάλασσα» και «Όλα θα τα πάρετε», ο Αχιλλέας Λυμπουρίδης στο «Ξυπνάτε αδέρφια», ο Αδάμος Κατσαντώνης στην «προφητεία της φιλίας (Θά ’ρθει ο καιρός)», στο «Η ζωή θα νικήσει» και στο «Τι γυρεύετε εδώ πέρα», ο Ανδρέας Αρτέμης στη «Σερενάτα στο φεγγάρι» και τον «Νόστο» και ο Ανδρέας Χαραλάμπους στο «Τραγουδώ τα νερά και τα δέντρα», στην «Κυπριακή Συμφωνία», στο «Χαίρε Κύπρος» και στον «Μεγαλόφωνο Ύμνο».
Ερχόμαστε στην ποίηση του Κώστα Μόντη που έχει μελοποιηθεί από πληθώρα συνθετών, ενώ ο Γιώργος Καλογήρου έντυσε επί σκηνής μουσικά τον μονόλογο «Γράμματα στη Μητέρα». Ο ίδιος συνθέτης κυκλοφόρησε σε ψηφιακό δίσκο και το ποίημα του Μόντη «Καλά το λεν για το φεγγάρι», ενώ ο Γιώργος Θεοφάνους μελοποίησε τα ποιήματα «Ζωή» και «Η Παναγιά του Μόρφου». Ο Μάριος Τόκας συμπεριέλαβε σε ψηφιακό του δίσκο τα ποιήματα «Κερύνεια 1974» και «“Στιγμές” της εισβολής», ο Σάββας Σάββα μελοποίησε το «Τραγούδι για τον Μεγάλο Αδελφό μας», ο Γιώργος Καλλής το ποίημα «Νυχτερινό (Βασίλισσα στην πόλη)», ο Μάριος Μελετίου τη «Χλόη», ο Γιώργος Κοτσώνης το ποίημα «Την άνοιξη ποιος πρόδωσε», ο Μιχάλης Βιολάρης το «Δίχα της ήλιον εν έσιει», ο Νότης Μαυρουδής το ποίημα «Τουρκική εισβολή» και ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης το «Μη μας φυσήξει άνεμος». Επίσης η Αναστασία Guy έβαλε νότες και έμπνευση στα ποιήματα «Ήλιος Ι», «Ήλιος ΙΙ», «Ελληνικά νησιά», «Η ανθρώπινη μοίρα», «Η ανάδυση της Κύπρου από τη θάλασσα», «Ελληνική Κύπρος». Όμως αυτός που μελοποίησε τα περισσότερα ποιήματα του Μόντη ήταν ο Αχιλλέας Λυμπουρίδης («Πες μου ποιος ζωγράφισε τα μάτια σου», «Ότι σου μοιάζει τ’ αγαπώ», «Σου τραγουδώ καλή μου», «Η Δροσούλα», «Κοίταξε τ’ αστέρια», «Η μαυροφορούσα», «Ο τζέδρος», «Ενέφανεν που την γωνιάν», «La tristesse», «Η λεμονιά», «Το φεγγάρο τ’ ασημένιο αγαπημένη», «Μ’ έμαθες η χάρη σου μεγάλη», «Το κιτάπι της αγάπης», «Συνάμενη κουνάμενη», «Αγαπημένη μου Αθήνα», «Κορδέλα το τραγούδι μου»).
Αξιοσημείωτος όμως είναι και ο αριθμός των τραγουδιών που γράφτηκαν βασιζόμενα σε στίχους του Ευαγόρα Παλληκαρίδη. Κάνουμε αρχή με αυτά που συνέθεσε η Αναστασία Guy: «Η βροχή του Φθινοπώρου», «Γυρισμός», «Ζηλεύω», «Για μιαν αγάπη», «Γιατί να μην θέλεις», «Ήρθες στ’ όνειρό μου», «Τώρα γεια σου» και «Για μιαν αγάπη». Τραγούδια άλλων συνθετών: «Ένας ήρωας πέθανε» (Αχιλλέας Λυμπουρίδης), «Την Ελλάδα αγαπώ» (Γιώργος Παπαδόπουλος), «Λευτεριά» (Κ. Κασσιανός), «Των αθανάτων» και «Ηρώων γη» (Δημήτρης Λάγιος), «Ποτέ δεν θα πεθάνουμε» (Μιχάλης Χριστοδουλίδης), «Στην Κύπρο σαν θα πάμε», «Όποιον πάρει», «Ήταν μια νύχτα», «Σε μια γωνούλα της καρδιάς», «Ειρήνη-Λευτεριά», «Μη γυρίσεις πίσω», «Διώξε κάθε πόνο», «Γυρισμός», «Ζηλεύω», «Στο φεγγάρι», «Μη μ’ αρνηθείς», «Λευτεριά», «Η μέρα της νίκης», «Όλα ζητούν τη λευτεριά», «Στην Κύπρο» (Σωτήρης Καραγιώργης), «Θα νικήσουμε» (Κώστας Κακογιάννης), «Την Ελλάδα αγαπώ», «Πατέρα μου», «Και που σε διώχνω μη θυμώνεις», «Λες αλλού πως γυρίζω», «Ερωτικό» (Μάριος Τόκας).
Άλλος ποιητής που έδωσε αφορμή για συστηματική μελοποίηση είναι ο Μιχάλης Πασιαρδής. Το ποίημά του «Ούλλην στράταν τον Απρίλη» μελοποίησε ο Μιχάλης Βιολάρης, το «Θάρθω να σε βρω» ο Δώρος Γεωργιάδης, τον «Αγνοούμενο» ο Μάριος Τόκας, το «Φταίσιμον εσού το έσιεις» ο Κωστής Κωστέας και το «Ένας φαντάρος» ο Γιώργος Θεοφάνους. Σε αυτό το ποίημα έγραψε μουσική και ο Γιώργος Κοτσώνης, όπως και στα ποιήματα «Ο Δημητρός», «Ο φίλος που μας ήρθε χτες», «Δυο φίλοι» και το «Σάββατο πικροσάββατο». Ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης έντυσε μουσικά το «Παλιό δκιολίν» και το «Είμαστε Έλληνες», ο Γιώργος Καλογήρου τα «Τετράστιχα του έρωτα», ο Βάσος Αργυριδης τη «Ρουσομάλλα» και τα «Πέντε παιδιά», ο Μιχάλης Βιολάρης τα «Πέντε πεζούνια» και «Τα μάδκια σου», ο Νίκος Παπάζογλου «Ό,τι με πλήγωσε», και το «Σάββατο». Ο Ευαγόρας Καραγιώργης τα ποιήματα «Τετράστιχο», «Μαντήλιν ολομέταξον», «Στους παλιούς ρυθμούς» και ο Αχιλλέας Λυμπουρίδης «Τα προξένεια», το «Όντας σε δουν τα μάθκια μου» και το «Σγιαν γυρ’ η μέρα τζι εν σε δω».
Ο δρόμος του Μιχάλη Πασιαρδή διασταυρώθηκε πολλές φορές με τον συνθέτη Νάσο Παναγιώτου: «Δειξ’ τη φωτογραφία του», «Πενταδάχτυλος», «Δεν Ξεχνώ», «Οι Σταυροί», «Φέτο πουλί νερό μην πιει», «Την Κύπρο ζώσαν οι καημοί», «Χθες τη νύχτα», «Ερημιά», «Στα μάτια σου ο ήλιος της αυγής», «Μακρύδρομε μονόδρομε», «Θα πάρω αυτό το δρόμο», «Αυτός ο δρόμος», «Παλιέ μου πυροβολητή», «Η Πράσινη Γραμμή», «Τώρα», «Μες στα μάτια», «Ανάμεσα σε σένα και σε μένα», «Τις νύχτες», «Στης Άχνας το δασάκι».
Φυσικά υπάρχουν και πολλοί μελοποιημένοι στίχοι λαϊκών ή διαλεκτικών ποιητών, με προεξάρχοντα τον ΠαύλοΛιασίδη, όπως και σχετικών ποιημάτων από τον Αγώνα του 1955-59, που μπορούν να αποτελέσουν ξεχωριστή ενότητα για παραπέρα μελέτη. Όλα αυτά μαρτυρούν τη δυναμική παρουσία του ποιητικού λόγου στην Κύπρο, που με οποιαδήποτε μορφή ενέπνευσε και εξακολουθεί να εμπνέει τους συνθέτες δημιουργικά.
[ Στο επόμενο τεύχος το Β' μέρος ]
