Εικονογράφηση: Μάρκος & Ρόζα Παπαδάκη
—————————
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία είναι ένα κεφάλαιο που δεν έχει ακόμη μελετηθεί με όλους τους δυνατούς τρόπους – ιστορικά, κριτικά, διαλογικά, πολιτισμικά. Μια τέτοια προσέγγιση θα επέτρεπε την ανάγνωσή της σε σχέση με τις κοινωνικοπολιτικές και πολιτιστικές συνθήκες που επιτρέπουν την ανάδειξή της, σε σχέση με την ευρύτερη κυπριακή λογοτεχνία (λογοτεχνία για ενήλικες) – τα θέματα, τους τρόπους, τους/τις συγγραφείς, τις στροφές και τα μονοπάτια που ίσως έχουν κοινά, ίσως και όχι, αυτά τα δύο λογοτεχνικά φαινόμενα. Θα ήταν, επίσης, ιδιαίτερα ωφέλιμο, να διαβαστεί η κυπριακή παιδική λογοτεχνία σε σχέση με συγκεκριμένα θέματα όπως είναι οι πολιτικές καταστάσεις, τα ιστορικά γεγονότα, η κοινωνική διάσταση αφενός, αλλά και θέματα όπως είναι το φύλο, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η κοινότητα, το τοπικό και το διεθνές, το οικείο και το ξένο, η παράδοση και η καινοτομία, το ανθρώπινο και το «μετανθρώπινο», το μοντέρνο και το μεταμοντέρνο, το μονοδιάστατο και η πολυφωνία, αφετέρου. Μια τρίτη προσέγγιση θα αφορούσε στη συσχέτιση της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας με αυτήν του ευρύτερου ελληνόφωνου χώρου, αλλά και με τη διεθνή παραγωγή που απευθύνεται σε παιδιά και νέους. Μια τέτοια συνανάγνωση –κειμενικών και εικονιστικών αφηγήσεων– θα είχε πολλά να πει, πολλά να γράψει.
Στην πρόσκληση να συνεισφέρω ένα άρθρο για την κυπριακή παιδική λογοτεχνία, έκανα ό,τι πιστεύω πως αρμόζει στα χαρακτηριστικά αυτής της λογοτεχνίας, έτσι τουλάχιστον όπως τα εκλαμβάνω εγώ – αλλά και άλλοι συγγραφείς, όπως θα διαφανεί πιο κάτω. Τα χαρακτηριστικά αυτά αφορούν, καταρχάς, στην τάση της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας να αναγεννηθεί μέσα από πολλαπλές φωνές και γραφές, μέσω διαφορετικών ειδών και τέλος μέσω μιας τάσης για αναστοχασμό που σπρώχνει τους /τις συγγραφείς και τα έργα τους να έρχονται σε διάλογο με το εκτός – το εκτός της Κύπρου, το εκτός του εαυτού, το εκτός του προκαθορισμένου θέματος και είδους. Για τον λόγο αυτό, αποφάσισα να ζητήσω από μελετητές/μελετήτριες της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας (Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, Κατερίνα Καρατάσου, Κώστας Κατσώνης), αλλά και από Κύπριες/Κύπριους συγγραφείς (Άντρη Αντωνίου, Αντώνης Σέργης, Δέσποινα Ηρακλέους, Έλενα Περικλέους, Μαρίνα Μιχαηλίδου-Καδή, Παναγιώτα Πλησή, Σάντρα Ελευθερίου, Φυτούλα Βακανά) να αναστοχαστούν σχετικά με το τι συμβαίνει στα έργα τους, τι συμβαίνει στην κυπριακή παιδική λογοτεχνία γενικότερα, και ίσως τι προκαλεί αυτή η λογοτεχνία να συμβεί.
Κατά την άποψή μου, η κυπριακή παιδική λογοτεχνία άρχισε να επιτελεί τη σημαντικότερη ίσως λειτουργία του παραδοσιακού παραμυθιού –ενός δηλαδή από τους σημαντικότερους προγόνους της παιδικής λογοτεχνίας–, που είναι η μεταμόρφωση. Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία διέρχεται τα τελευταία είκοσι χρόνια μια αναγέννηση, χρησιμοποιώντας υλικά παλιά και νέα, διαλεγόμενη κριτικά με αυτό που της έχει παραδοθεί, οδεύοντας σε νέα μονοπάτια. Οι ερωτήσεις/εναύσματα προς τους/τις συγγραφείς και μελετητές/μελετήτριες, που και οι ίδιοι/ίδιες βρίσκονται ο καθένας/καθεμιά σε άλλο στάδιο της πορείας τους, ήταν απλές. Ζητήθηκαν αποκρίσεις και αποτυπώσεις ως προς την κυπριακή παιδική λογοτεχνία του σήμερα και αυτήν, όπως τη φαντάζονται ή ακόμα και θα την επιδιώξουν μέσω της γραφής τους και της δράσης του, στο μέλλον.
Αυτή η προσέγγιση δεν μπορεί παρά να έχει κάποιο χαρακτήρα ερευνητικό, αλλά βέβαια δεν ήταν ακριβώς αυτή η πρόθεση. Ο σκοπός ήταν να εισέλθουμε εμείς που ασχολούμαστε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο με την κυπριακή παιδική λογοτεχνία –κριτικά, συγγραφικά, αναγνωστικά, διδακτικά– σε μια αναστοχαστική διαδικασία που σκοπεύει να στραφεί τόσο προς τα μέσα, όσο και προς τα έξω. Η εξωστρέφεια έτσι κι αλλιώς δηλώνεται ως χαρακτηριστικό αυτής της λογοτεχνίας και λαμβάνει χώρα μέσω των εκδόσεων των Κύπριων συγγραφέων στην Ελλάδα, των διακρίσεων κάποιων από τις εκδόσεις τους, αλλά και τον διακειμενικό διάλογο που κάποια από τα έργα αυτά διατηρούν με έργα του διεθνούς λογοτεχνικού τοπίου. Η εξωστρέφεια εξακολουθεί ωστόσο να είναι στόχος −τόσο στο επίπεδο της ίδιας της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας, που απαιτεί μεγαλύτερη αλληλεπίδραση των συγγραφέων μεταξύ τους, αλλά και σε διεθνές επίπεδο− αφού η κυπριακή παιδική λογοτεχνία δεν έχει ακόμη μεταφραστεί σε άλλες γλώσσες, μόνο κατ’ εξαίρεση, και έτσι λοιπόν περιμένει ακόμη να διαβαστεί από μεγάλους και παιδιά από διαφορετικά συγκείμενα και με διαφορετικές προοπτικές.
Η ανανέωση της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας, αναφέρεται στην παραγωγή των δύο τελευταίων δεκαετιών, όπου οι συγγραφείς έχουν πραγματικά προβληματιστεί για το τι γράφουν, ποια θέματα αποτυπώνουν και για ποιους. Χρονικά η απόσταση από το τραύμα του 1974 έχει αυξηθεί – αν και τα προβλήματα, οι αναμνήσεις και οι ανάγκες για διάλογο εξακολουθούν να διαμορφώνουν τη ζωή της Κύπρου. Αυτή η απόσταση, εντούτοις, και οι αλλαγές στην κυπριακή κοινωνία ίσως να γεννούν συγγραφείς που δημιουργούν άλλα έργα – επικεντρωμένα σε θέματα της εποχής, αλλά και κάθε εποχής, όπως είναι η απώλεια, η οικογενειακή δυσλειτουργία κ.ά., η σχέση αφήγησης και ζωής, η εξέλιξη του εαυτού, που τώρα όμως γίνονται προσβάσιμα για το παιδί αναγνώστη/αναγνώστρια. Οι πειραματισμοί με τα αφηγηματικά είδη και τις τεχνικές (διακειμενικότητα, μεταμυθοπλασία, πολυφωνία, πολυεστιακότητα), η έμφαση στην εικόνα και την πολυτροπικότητα του παιδικού λογοτεχνικού βιβλίου, το αισθητικό σύμπλεγμα της εικονιστικής και λεκτικής αφήγησης, ο προβληματισμός για τις λειτουργίες της παιδικής αλλά και της εφηβικής μυθοπλασίας έρχονται στο προσκήνιο. Οι Κύπριοι/Κύπριες συγγραφείς της γενιάς του 2000 απομακρύνονται από τον ηθικοδιδακτισμό και επιδιώκουν να αφήσουν τη μοναδικότητα της θέσης τους ως αποτύπωμα στο χαρτί. Παρόλα αυτά, δηλώνεται από κάποιους από αυτούς/αυτές τους/τις συγγραφείς η ανάγκη για γόνιμο διάλογο με την παράδοση και την ιστορία – γιατί όχι ένα έργο επιστημονικής φαντασίας που συνομιλεί με σημαντικά ιστορικά γεγονότα της Κύπρου; Επίσης, υπογραμμίζεται η ανάγκη για συνεχή προσανατολισμό προς την ποιοτική παραγωγή, τη δέσμευση για καλή γραφή, την αποφυγή του τετριμμένου.
Ο Κυπριακός Σύνδεσμος Παιδικού Νεανικού Βιβλίου (Cyprus IBBY) είναι ζωτικής σημασίας για τη στήριξη της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας, όπως και η Πολιτεία γενικότερα. Τονίζεται, λοιπόν η ανάγκη δημιουργίας δομών που θα κάνουν το περιβάλλον της Κύπρου φιλικό και υποστηρικτικό ως προς τη συγγραφή και ανάγνωση της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας στα σχολεία, εκτός των σχολείων, και παντού. Τέτοιες δομές θα στηρίζουν τόσο τους/τις συγγραφείς, όσο και τα παιδιά αναγνώστες, την ένταξη, την εισαγωγή κυπριακής παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας στα σχολεία, τη μελέτη της κυπριακής παραγωγής και ιδιαίτερα τη διευκόλυνση της παραγωγής αυτής.
Πιο κάτω, δίνονται αλφαβητικά οι απόψεις των μελετητών και συγγραφέων – τους/τις οποίους/οποίες ευχαριστώ ιδιαίτερα. Μπορούν να διαβαστούν διαλεκτικά και με την ελπίδα ότι αυτό το σύντομο κείμενο θα αποτελέσει έναυσμα για περαιτέρω κριτική ενασχόληση με το έργο που παράγεται σε μια μικρή χώρα, σε μια γλώσσα που λίγοι την μιλούν (με την οποία βέβαια συνυπάρχουν και άλλες γλώσσες και άλλοι πολιτισμοί), «σε αυτήν τη μακρινή γωνιά» της γήινης σφαίρας, που την παρούσα στιγμή, λόγω παγκοσμιοποιητικών τάσεων, τεχνολογικών διευκολύνσεων και προσωπικών στοιχημάτων, μπορεί να μεταμορφωθεί περισσότερο, και ίσως να αποκτήσει φωνή ως προς τα θέματα που απασχολούν και επηρεάζουν τα παιδιά και τους νέους σε όλα τα σημεία του πλανήτη.
1. Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου, ομότιμη καθηγήτρια ΕΚΠΑ
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία σήμερα...
Τα τελευταία χρόνια, μια σειρά νέων δημιουργών έχει συμβάλει στην ανανέωση της σύγχρονης κυπριακής παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας. Οι συγγραφείς αυτοί, γυναίκες οι περισσότερες, με επιρροές από παλαιότερους καταξιωμένους λογοτέχνες, συνεχίζουν αλλά και υπερβαίνουν την παράδοση, χαράζοντας νέους δρόμους με άξονες τη θεματολογία, κυρίως όμως την αφηγηματική τέχνη. Χρησιμοποιώντας καινοφανή στοιχεία για την παιδική λογοτεχνία, όπως είναι τα διακείμενα, οι εγκιβωτισμοί, η πολυφωνία και η μεταμυθοπλασία δημιουργούν λογοτεχνικά κείμενα για παιδιά, κυρίως όμως για εφήβους, που χαρακτηρίζονται για την πρωτοτυπία στη σύλληψη, καθώς και στην αφήγηση.
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία στο μέλλον...
Η επικράτηση της αντίληψης ότι το παιδικό βιβλίο είναι κατ’ αρχήν λογοτεχνικό θα συμβάλει στην ανάδειξη της αισθητικής του αξίας. Οι συγγραφείς εφηβικών μυθιστορημάτων έχουν ήδη δώσει εξαίρετα δείγματα ανανέωσης. Οι λαμπρές αυτές εξαιρέσεις εύχομαι να πολλαπλασιαστούν. Στον χώρο του παιδικού βιβλίου, η απομάκρυνση από τα λογοτεχνικά στερεότυπα της παράδοσης και η συχνότερη επιλογή ανανεωμένων μορφών έκφρασης θα απαλλάξουν τα κείμενα ακόμη περισσότερο από τον διδακτισμό και την ηθικολογία. Η αναθεώρηση του ρόλου της εικονογράφησης, καθώς και η περισσότερο επιμελημένη τυποτεχνική εμφάνιση των βιβλίων θα συμβάλουν καθοριστικά στην ποιοτικότερη εκδοτική παραγωγή.
2. Κατερίνα Καρατάσου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Frederick
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία σήμερα…
Τον χαρακτήρα της εποχής, εάν με αυτό εννοούμε το καινούργιο που διαμορφώνεται, πιστεύω ότι τον δίνει μια γενιά γυναικών και ανδρών συγγραφέων, που άλλοτε προεκτείνει και άλλοτε αναπροσανατολίζει τις εκφραστικές και μυθοπλαστικές κατακτήσεις των παλαιότερων, ανανεώνοντας αφηγηματικούς τρόπους, είδη και αναπαραστάσεις: η γενιά του 2000. Το κλίμα το καθορίζουν συγγραφείς όπως η Άντρη Αντωνίου, η Άννα Κουππάνου, η Σάντρα Ελευθερίου (εικονογράφος και συγγραφέας), ο Φρίξος Μιχαηλίδης (εικονογράφος και συγγραφέας), η Μαρίνα Μιχαηλίδου-Καδή, η Μαρία Ολυμπίου, η Έλενα Περικλέους και η Παναγιώτα Πλησή· αλλά και ορισμένοι νεότεροι εκδοτικά, όπως η Φυτούλα Βακανά, η Δέσποινα Ηρακλέους, ο Αντώνης Σέργης, ο Αιμίλιος Σολωμού, η Μαρία Πιερή Στασίνου, η Δήμητρα Χαραλάμπους – για να αναφέρω ορισμένους μόνον από αυτούς. Οι συγγραφείς αυτοί σπάνε τα αναγνωστικά σύνορα της Κύπρου, διαβάζονται και διακρίνονται σε Κύπρο και Ελλάδα, ενώ συνεργάζονται με κυπριακούς και με ελληνικούς εκδοτικούς οίκους. Διαθέτουν χαρακτηριστική γλωσσική αυτοπεποίθηση και γλωσσική ανεξιθρησκία και δεν αυτολογοκρίνονται για να γράψουν «σωστά ελληνικά». Δημοσιεύουν πρώτη φορά μετά το 2000 και αρκετοί γεννήθηκαν, ή εν πάση περιπτώσει διαμορφώθηκαν συγγραφικά, μετά το 1974. Στα ιστορικά συμφραζόμενα της Κύπρου κάτι τέτοιο σηματοδοτεί μια ιδιαίτερη ιστορική συνείδηση με διακριτή διαλεκτική: Οι αναμνήσεις της ειρήνης και του πολέμου απομακρύνονται από την περιοχή της μαρτυρίας και οδεύουν ταχύτατα προς την περιοχή της έρευνας. Νέες φωνές, οι οποίες, στις καλύτερες στιγμές τους, εκφράζουν μια, κατά περίπτωση λιγότερο ή περισσότερο αισθητή, αλλαγή στη σύλληψη του εννοούμενου αναγνώστη, σχετικά ελεύθερη μείξη τρόπων, ειδών και υφολογικών επιπέδων, αξιοποίηση της οπτικής γωνίας, αποφυγή καθησυχαστικών και κλειστών αφηγηματικών λύσεων και διαζύγιο με τη σοβαροφάνεια και την αυτολογοκρισία για θέματα ταμπού.
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία στο μέλλον…
Η σκηνή της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας των ημερών μας χαρακτηρίζεται από αντιθέσεις και από τη συνύπαρξη ενός παραδοσιακού τρόπου γραφής, που τείνει να εκφυλιστεί σε παρωχημένο, με ποικίλες ανανεωτικές αφηγηματικές μορφές και εντυπωσιακά αφηγηματικά επιτεύγματα, τέτοια που μας επιτρέπουν να μιλάμε για μια άνοιξη της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας. Από την επιστράτευση μιας αποστειρωμένης, σχεδόν παλαιοδημοτικής γλώσσας, που καλείται να λειτουργήσει αναγνωστικά ως γλωσσικό πρότυπο έως την αξιοποίηση πολλαπλών γλωσσικών ποικιλιών, χάριν αφηγηματικών και άλλων εκφραστικών προτεραιοτήτων· από την προσχηματική χρήση της μυθοπλασίας έως την αυτονόμησή της από τα ποικίλα παιδαγωγικά, φρονηματιστικά, ηθοπλαστικά και άλλα προγράμματα· από τις διαλείψεις της εκδοτικής αισθητικής (ανησυχητικό φαινόμενο που συνδέεται ιδίως με την ευκολία στην αυτοέκδοση) έως τις προσεγμένες εκδόσεις με συνεργασίες περιωπής του λόγου και της εικόνας· από μια υπεραπλουστευμένη εκδοχή της αισθητικής του παραμυθιού έως τη μοντέρνα και, μέχρι ενός σημείου, τη μεταμοντέρνα αισθητική, τα βρίσκουμε όλα σε μια αγορά βιβλίου, που δυσκολεύεται κάπως να διακρίνει τα μεγέθη και να αποσυνδέσει τα παιδαγωγικά από τα αισθητικά κριτήρια. Μια σχετικά καινούρια τάση προς τη συγγραφή εικονογραφημένων βιβλίων και μικρών ιστοριών με στόχο να μεταδοθεί με αφηγηματικό και ευχάριστο τρόπο ένα ορισμένο γνωστικό και εννοιολογικό περιεχόμενο, θα πρέπει, νομίζω, να συνδεθεί ως προς την αισθητική της με την αμείωτη ένταση του διδακτισμού και την ανυποχώρητη αντίληψη που βλέπει στο παιδί-αναγνώστη έναν παθητικό δέκτη του (ενός και βέβαιου στην αξία του) μηνύματος και του γνωστικού περιεχομένου, παρά με το σύγχρονο βιβλίο γνώσεων. Πού νομίζω ότι πάμε; Πιστεύω και ελπίζω σε μεγαλύτερη εξωστρέφεια, ακόμη πιο ισχυρή στην κατεύθυνση της Ελλάδας (λόγω γλώσσας) και, γιατί όχι, διεθνώς, κάτι που θα λειτουργήσει μάλλον υπέρ της συγγραφικής αυτογνωσίας και ως κέντρισμα για να ξεφύγουμε από τυχόν επανάπαυση στις κατακτήσεις ενός μικρού κύκλου. Τα σύνορα μάς ορίζουν αλλά υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να μας περιορίζουν.
3) Κώστας Κατσώνης, πρώην πρόεδρος Cyprus IBBY, μελετητής, συγγραφέας
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία σήμερα…
Όταν στα τέλη του 19ου αιώνα η πολύφερνη δασκάλα Βιργινία Οικονομοπούλου εξέδιδε στη Λάρνακα (1896) το ποιητικό της βιβλίο για παιδιά Λευκάνθεμα, ποιήσεις παιδαγωγικαί προς τέρψιν της νεότητος, γραμμένο στη γλώσσα της εποχής (καθαρεύουσα), το ταξίδι της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας ξεκινούσε. Ακολούθησαν ο Ιωάννης Περδίος με τη Σχολική μούσα (1908 και 1909) και ο Τεύκρος Ανθίας με το πρώτο παιδικό θεατρικό «Ο γιόκας μας» (1936), ενώ το πλήρωμα της πρώτης περιόδου (1896-1960) συμπλήρωσαν η Ευγενία Παλαιολόγου Πετρώνδα με την Παιδική δροσιά (Αλεξάνδρεια 1943), ο πολυγραφότατος Κύπρος Χρυσάνθης, ο Νέαρχος Κληρίδης και ο Μιχάλης Τροκκούδης, που συνέχισαν και στη δεύτερη περίοδο, αυτήν της Ανεξαρτησίας (1960-1974), να γράφουν και να δημιουργούν, μαζί με τον κατ’ εξοχήν εκπρόσωπο του ιστορικού παιδικού μυθιστορήματος Ιάκωβο Κυθρεώτη και άλλους. Κι ύστερα, με τον συγκλονισμό του 1974, το τράνταγμα της κυπριακής τραγωδίας, με τη μεγάλη προδοσία, την τουρκική εισβολή και την προσφυγιά, το καράβι άρχισε πια σταδιακά να γεμίζει. Το 1974, έτος ίδρυσης του Κυπριακού Συνδέσμου Παιδικού Νεανικού Βιβλίου (ΚΣΠΝΒ), που αποτελεί το Κυπριακό Εθνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ, ήταν το φιτίλι που άναψε για ν’ αναδειχθούν στη συνέχεια μια πλειάδα από νέους και καταξιωμένους συγγραφείς παιδικής νεανικής λογοτεχνίας, οι οποίοι αποτελούν, μαζί με τους νεότερους συγγραφείς μας, το πλήρωμα του μεγάλου πια καραβιού, που συνεχίζει το ταξίδι του, με αρκετούς από τους/τις συγγραφείς μας να καταξιώνουν τη λογοτεχνία της Κύπρου για παιδιά, με τα έργα και τις διακρίσεις τους, σε τοπικό, πανελλήνιο και διεθνές επίπεδο. Στη μεγάλη αυτή άνθηση και ανάπτυξη τεράστια υπήρξε η συμβολή του ΚΣΠΝΒ, ο οποίος με τους λογοτεχνικούς του διαγωνισμούς, τη συμμετοχή σε διεθνή συνέδρια και διεθνείς διαγωνισμούς της ΙΒΒΥ (διετές παγκόσμιο συνέδριο, βραβεία Άντερσεν, IBBY Honour List) τις εκδόσεις, εκδηλώσεις κ.ά., αποτελεί το πιο καθοριστικό βήμα έπαλξης και ανάδειξης των Κύπριων συγγραφέων παιδικής-νεανικής λογοτεχνίας.
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία στο μέλλον…
Με βάση τις κατακτήσεις και τα επιτεύγματα της κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας, που είναι ιδιαίτερα σημαντικά, όπως πιο πάνω έχει διαφανεί, καθώς οδεύουμε σήμερα στην αρχή της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, στη σύγχρονη εποχή της κορύφωσης της τεχνολογικής επανάστασης, το μέλλον της παιδικής μας λογοτεχνίας προδιαγράφεται ακόμα πιο λαμπρό και ελπιδοφόρο. Εγγύηση για τούτο αποτελούν οι νέοι λογοτέχνες / λογοτέχνιδες, στην πλειοψηφία τους, που με το ιδιαίτερα αξιόλογο και σημαντικό έργο τους έχουν ξεπεράσει τα σύνορα της μικρής Κύπρου κι ανοίγουν πια με μεγάλη επιτυχία τα φτερά τους στον πανελλαδικό χώρο και διεθνώς, με μεταφράσεις σε διάφορες γλώσσες και με άλλες δραστηριότητες, στις οποίες πρωταγωνιστεί κυρίως ο ΚΣΠΝΒ, όπως:
Εκπροσώπηση της Κύπρου στην Ετήσια Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου στην Μπολόνια της Ιταλίας. Ευρωπαϊκά προγράμματα. Πανελλήνια συνέδρια. Ημερίδες, σεμινάρια και συνέδρια για εκπαιδευτικούς με Ελλαδίτες και Κύπριους συγγραφείς παιδικής λογοτεχνίας, ακαδημαϊκούς και μελετητές. Συνεργασία με τοπικούς, ελλαδικούς και διεθνείς πολιτιστικούς φορείς. Εκδόσεις (Ανέμη, επιθεώρηση κυπριακής παιδικής λογοτεχνίας, 28ο τεύχος, 2020). Λογοτεχνικοί διαγωνισμοί για παιδιά, νέους και ενήλικες (έξι ετήσιοι του ΚΣΠΝΒ). Μέγιστη δυνατή αξιοποίηση του διαδικτύου και της ηλεκτρονικής τεχνολογίας γενικότερα (ιστοσελίδα, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, Facebook κ.τ.λ.).
4) Άντρη Αντωνίου, εκπαιδευτικός, συγγραφέας
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία σήμερα…
Νομίζω την τελευταία δεκαετία η κυπριακή παιδική λογοτεχνία είναι σε αρκετά υψηλό επίπεδο. Δεν είναι ό,τι εκδίδεται καλό, αλλά πολλά από αυτά που εκδίδονται είναι καλά. Υπάρχει ένας ικανοποιητικός αριθμός αξιόλογων συγγραφέων, των οποίων δουλειές εκδίδονται σταθερά και μάλιστα ορισμένες από αυτές διακρίνονται στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Νέοι συγγραφείς κάνουν την εμφάνισή τους και έχω την αίσθηση πως μερικοί από αυτούς θα αφήσουν το στίγμα τους στην πορεία. Υπάρχουν βέβαια και οι προχειροδουλειές, τα βιβλία με τετριμμένα θέματα, οι εκδόσεις που υποτιμούν την νοημοσύνη των παιδιών. Δυστυχώς, δεν έχουν όλοι οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί το κριτήριο να επιλέξουν αυτά που αξίζουν από αυτά που δεν αξίζουν. Μακάρι στο μέλλον να καλλιεργηθεί περισσότερο αυτή η ικανότητα.
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία στο μέλλον…
Θα ήθελα να δω περισσότερα βιβλία για δύσκολα θέματα, δοσμένα με τολμηρό τρόπο. Να στηρίξει και να ενθαρρύνει περισσότερο η Πολιτεία τους Κύπριους συγγραφείς. Να μπει η κυπριακή παιδική και εφηβική λογοτεχνία στα σχολεία μας. Και να μεταφραστούν τα αξιόλογα βιβλία σε άλλες γλώσσες για να ταξιδέψουν στον κόσμο.
5) Αντώνης Σέργης, εκπαιδευτικός, συγγραφέας
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία σήμερα…
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία τώρα πια μπορεί να περηφανεύεται για τα κατορθώματά της, καθώς έχει καταφέρει να αναδείξει όχι μόνο σπουδαίους συγγραφείς αλλά πάνω από όλα πρωτότυπες, εμπνευσμένες και όμορφες ιστορίες. Σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ, οι ενήλικες μοιάζουν λιγότερο απρόθυμοι να έρθουν κοντά στα παιδιά και δεν διστάζουν να αποκαλύψουν αβίαστα την παιδικότητά τους. Ίσως γι’ αυτό και τα παιδιά φαίνονται τόσο ευχαριστημένα που μπορούν να γελάνε, να συγκινούνται, να προβληματίζονται, να μαθαίνουν και να ταξιδεύουν μέσα από περιπέτειες οι οποίες ξετυλίγονται σε βιβλία που έχουν γράψει οι μεγάλοι. Αυτή εξάλλου η μαγική συνάντηση στον κόσμο της φαντασίας, δεν αποτελεί και την κρυφή επιθυμία όσων ασχολούνται με τη λογοτεχνία;
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία στο μέλλον…
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία στο μέλλον έχει πολλά να προσφέρει. Τόσο ποσοτικά, όσο και ποιοτικά. Οι Κύπριοι συγγραφείς έχουν υψηλά επίπεδα ενσυναίσθησης, αφουγκράζονται τον παλμό της κάθε εποχής και διακατέχονται από ήθος και όραμα. Επομένως, μόνο ελπιδοφόρα μπορεί να είναι η πρόβλεψη για τα βιβλία που πρόκειται να ακολουθήσουν, με την προϋπόθεση πάντοτε ότι οι ιστορίες γράφονται με σεβασμό και αγάπη προς τους μικρούς αναγνώστες. Με την αναγκαία στήριξη της πολιτείας και με στοχευμένο όραμα, οι ορίζοντες της παιδικής λογοτεχνίας μπορούν να επεκταθούν και εκτός κυπριακών συνόρων με πολλαπλά οφέλη για όλους.
6) Δέσποινα Ηρακλέους, εκπαιδευτικός, συγγραφέας, ΔΣ IBBY Cyprus
Η κυπριακή λογοτεχνία σήμερα…
Μια νεότερη γενιά Κύπριων συγγραφέων εμφανίστηκε παρουσιάζοντας μέχρι σήμερα μεγάλη θεματική ποικιλία που καλύπτει ιστορίες μυστηρίου, οικολογικά θέματα, ιστορίες βραχείας φόρμας, γνώσεων, αλλά και δύσκολα θέματα όπως τον θάνατο και τη σεξουαλική κακοποίηση. Στην πλειοψηφία τους, η γενιά αυτή των συγγραφέων είναι εκπαιδευτικοί. Έχοντας οι ίδιοι μεγαλώσει με βιβλία και διηγήματα Κύπριων συγγραφέων που αγγίζουν το πρόβλημα της τουρκικής εισβολής, κατοχής και της μνήμης, επιλέγουν να απευθυνθούν στα παιδιά σήμερα, μισό αιώνα σχεδόν μακριά από τα γεγονότα που σημάδεψαν ανεξίτηλα την Κύπρο και τους ανθρώπους της.
Η κυπριακή λογοτεχνία στο μέλλον…
Η βράβευση σπουδαίων νεαρών συγγραφέων με σημαντικά βραβεία στον ελλαδικό χώρο δίνει ώθηση στην κυπριακή λογοτεχνία που αποκτά καταξιωμένους συγγραφείς πέρα από τα στενά πλαίσια της Κύπρου. Στο μέλλον, η παραγωγή πιστεύω θα συνεχίσει να κινείται γύρω από το παιδί και τον κόσμο του που μεταλλάσσεται, μακριά από διδακτισμούς. Η πρόσφατη βράβευση βιβλίου με το Κρατικό Βραβείο που περιστρέφεται γύρω από την παράδοση, ίσως να δώσει ώθηση σε συγγραφείς να ασχοληθούν με μύθους, ιστορία και την παράδοση της Κύπρου με φρέσκια λογοτεχνική γραφή.
7) Έλενα Περικλέους, εκπαιδευτικός, συγγραφέας, πρόεδρος IBBY Cyprus
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία σήμερα… Ή η Κοκκινοσκουφίτσα και ο λύκος της
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία σήμερα «βρίσκεται» σε ένα καταπράσινο δάσος, με έναν κακό λύκο στο κατόπι και ένα κόκκινο σκουφάκι στο κεφάλι. Έχει, ναι, τη φρεσκάδα που έχει όποιος ανακαλύπτει ξαφνικά πως υπάρχει σε ένα καταπράσινο νέο δάσος αλλά ακόμη είναι επικεντρωμένη στο δικό της δέντρο και φυσικά χάνει το δάσος. Φοβάται να ξανοιχτεί και επιλέγει την ασφάλεια του ξεκάθαρα σχηματισμένου μονοπατιού. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία οι συγγραφείς δεν έχουν ανοικτό διάλογο μεταξύ τους και δεν πειραματίζονται με καινούργια είδη και καινούργιους τρόπους γραφής. Απουσιάζει λοιπόν ο λογοτεχνικός διάλογος και βρίσκει ο λύκος που τρυπώνει στο μυαλό τον τρόπο να μας κατευθύνει στις ίδιες ασφαλείς διαδρομές. Το κόκκινο σκουφάκι όμως, το πάθος για τη λογοτεχνία και το παιδί είναι εκεί, άρα υπάρχει ελπίδα. Όποιος φοράει κόκκινο σκουφάκι είναι απρόβλεπτος και καλά κάνει ο όποιος κακός λύκος να το έχει στα υπόψιν!
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία στο μέλλον… Ή η Αλίκη και η χώρα των θαυμάτων της
Στο μέλλον όλα μπορούν να συμβούν. Κουνελότρυπες και Τρελοκαπελάδες και Βασίλισσες των καρδιών και Τραπουλόχαρτα με όπλα… Οπόταν μικροσκοπικά ή και τεράστια άλματα ίσως και να επιτευχθούν. Υπάρχουν οι προοπτικές γιατί υπάρχει αυτό που ονομάζουμε κρίσιμη μάζα. Λογοτέχνες που θα μπορούσαν. Πρέπει όμως το κράτος να επενδύσει και να στηρίξει καθοριστικά ανοίγοντας δρόμους. Το υφυπουργείο πολιτισμού, με το καλό να γίνει, μπορεί και να την απογειώσει! Γιατί η κυπριακή παιδική λογοτεχνία είναι ένα θαύμα που θα συντελεστεί αν κατορθώσει να βγει από το χάρτη της Κύπρου και της Ελλάδας για να κινηθεί στο άγνωστο με βάρκα τη μετάφραση… και ας αντισταθμίζει, γιατί αντισταθμίζει, που γράφουμε ελληνικά…
8) Μαρίνα Μιχαηλίδου Καδή, συγγραφέας παιδικών βιβλίων
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία σήμερα…
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία παρουσιάζει άνθιση τα τελευταία 5-10 χρόνια. Παρατηρούμε ραγδαία ανάπτυξη των ιστοριών βραχείας φόρμας και των εικονοβιβλίων, αφού πολλοί συγγραφείς επιλέγουν να απευθυνθούν σε μικρότερα παιδιά, μέσα από τη δύναμη του λόγου και της εικόνας. Οι νέοι Κύπριοι συγγραφείς έχουν απεγκλωβιστεί από την αντίληψη ότι τα παιδιά πρέπει να προφυλάσσονται από τον πόνο και τη δυστυχία που υπάρχει στον κόσμο γύρω μας. Εμπνευσμένοι από τη σύγχρονη κοινωνία, προσεγγίζουν διάφορα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα, με ήρωες ρεαλιστικούς, που μαθαίνουν από τα λάθη τους και εξελίσσονται στην πορεία της ιστορίας.
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία στο μέλλον...
Στο μέλλον πιστεύω ότι θα δούμε πιο πολλά βιβλία να ανατρέπουν παγιωμένες αντιλήψεις και στερεότυπα, ως προς τους ρόλους των φύλων, τη σχέση των ανθρώπων με τη φύση και τα ζώα, την κοινωνική ανισότητα κ.ά. Οι ήρωες θα αντικατοπτρίζουν τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της κυπριακής κοινωνίας, που περιλαμβάνει άτομα με μεταναστευτική βιογραφία και διαφορετικών ιδεολογικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων. Βιβλία που θα προβληματίσουν και θα ωθήσουν τα παιδιά να αναλάβουν δράση, για έναν κόσμο πιο δίκαιο και αλληλέγγυο.
9) Παναγιώτα Πλησή, συγγραφέας
Η Κυπριακή Παιδική Λογοτεχνία σήμερα…
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία τού τώρα, είναι πολύ διαφορετική από τη λογοτεχνία τού χτες. Την τελευταία δεκαετία έχουν κυκλοφορήσει αξιόλογα βιβλία, που έχουν ξεχωρίσει και εκτός των συνόρων της Κύπρου. Νέοι συγγραφείς έφεραν έναν αέρα ανανέωσης, που σε έναν μεγάλο βαθμό είναι απαλλαγμένος από τα έντονα στοιχεία διδακτισμού του παρελθόντος. Ταυτόχρονα η θεματολογία έχει αμβλυνθεί αγγίζοντας πιο σύγχρονα θέματα και παύοντας −δυστυχώς αναπόφευκτα− να έχει το μεγαλύτερο μερίδιο σε αυτήν το θέμα της εισβολής και της συνεχιζόμενης κατοχής. Μεγάλο ρόλο έχει παίξει και το καλό αισθητικό αποτέλεσμα αρκετών βιβλίων, το οποίο δεν συγκρίνεται με αυτό του παρελθόντος.
Η Κυπριακή Παιδική Λογοτεχνία στο μέλλον…
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία στο μέλλον, εάν κρίνω από την εξέλιξή της τα τελευταία χρόνια −νέα ονόματα σχεδόν κάθε χρόνο και δραστηριοποίηση εκδοτών− θεωρώ πως θα κάνει ακόμα μεγαλύτερα βήματα και ανοίγματα, ελπίζοντας να έχει και τη συνδρομή περισσότερων Κυπρίων εικονογράφων. Η εικονογράφηση από Κύπριους με σύγχρονη αντίληψη είναι κάτι που δεν το βλέπουμε συχνά στην κυπριακή παιδική λογοτεχνία, και ελπίζω ότι στο άμεσο μέλλον θα υπάρξουν και νέοι δημιουργοί με σύγχρονες αντιλήψεις.
10) Σάντρα Ελευθερίου, εικονογράφος, συγγραφέας
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία σήμερα…
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία δείχνει εξωστρέφεια, ανάγκη να ακουστεί και να επικοινωνήσει πέρα από τα στενά εκδοτικά και αναγνωστικά σύνορα της Κύπρου. Ενημερώνεται και προβληματίζεται από θέματα παγκόσμιου ενδιαφέροντος και σε απάντηση πλάθει ιστορίες με βάθος και ευαισθησία.
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία στο μέλλον…
Μιλώντας για το παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο, κατά τη γνώμη μου, υπάρχει χώρος για απλούστευση. Για μικρά, μεστά κείμενα. Αυτό θέλει εμπειρία, αυτογνωσία κι υπομονή και εύχομαι να το δω σε περισσότερες εκδόσεις στο μέλλον.
11) Φυτούλα Βακανά, εκπαιδευτικός, συγγραφέας Παιδικής και Νεανικής Λογοτεχνίας
H
κυπριακή παιδική λογοτεχνία σήμερα….
Μαθαίνει από τους παλιότερους, μελετά τους καλύτερους συγγραφείς παιδικής-εφηβικής λογοτεχνίας σε παγκόσμιο επίπεδο, αντιλαμβάνεται τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα της γενιάς στην οποία απευθύνεται. Σβήνει, γράφει και ξαναγράφει, προσπαθώντας να μιλήσει με φρέσκο τρόπο για διαχρονικά θέματα αλλά και να ενσωματώσει σύγχρονα στοιχεία στα κείμενά της, που θα κερδίσουν ένα κοινό το οποίο έχει εύκολα και οικονομικά πρόσβαση σε παντός είδους οθόνες και πληροφορίες. Η δική μου αίσθηση είναι ότι η κυπριακή παιδική λογοτεχνία σήμερα βιώνει μια μικρή άνθιση, με αρκετές αξιόλογες και προσεγμένες δουλειές.
Η κυπριακή παιδική λογοτεχνία στο μέλλον…
Χρειάζεται να εργαστούν γι’ αυτήν μεθοδικά, να καταβληθεί προσπάθεια, να υπάρξει ρηξικέλευθη και με αυτοσαρκασμό… Κυρίως να γνωρίσει καλά τον αναγνώστη στον οποίο επιθυμεί να απευθυνθεί, να τον νοιαστεί και να του δώσει ιστορίες έξυπνες, με χιούμορ και φαντασία. Προτεραιότητα να έχουν οι ιστορίες που σέβονται τον αναγνώστη, ιστορίες που μπορούν να σαγηνεύσουν τους βιβλιοφάγους σε οποιαδήποτε γλώσσα μεταφραστούν, ιστορίες που δεν επαναπαύονται εντός συνόρων, αλλά θα τις ζηλέψουν συγγραφείς από όλα τα μέρη του πλανήτη. Μια καλή ιστορία, άλλωστε, δεν γνωρίζει ηλικιακά, γεωγραφικά ή χρονικά σύνορα. Αυτή είναι και η μαγεία της.
