«Το ελάφι ήταν δικό Σας; Το αγαπούσατε;»

Το τέ­ταρ­το βι­βλίο του Πα­να­γιώ­τη Ιω­αν­νί­δη, Ρι­νό­κε­ρως, ξε­κι­νά με μια επί­κλη­ση στην φι­λευ­σπλα­χνία του τα­χυ­δα­κτυ­λουρ­γού που δεν φαί­νε­ται να προ­ϋ­πάρ­χει. Ο ποι­η­τής τον κα­λεί να ανα­δια­μορ­φώ­σει την πρα­κτι­κή του: Φαί­νε­ται πως το θαύ­μα της εμ­φά­νι­σης του λα­γού από το κα­πέ­λο εί­ναι κα­ταρ­χήν αρ­κε­τό. Η συ­νέ­χεια με το πριό­νι δεν μοιά­ζει απα­ραί­τη­τη. Αντί­θε­τα, αν εί­ναι να δο­θεί συ­νέ­χεια στο θαύ­μα, προ­τεί­νε­ται κά­τι μάλ­λον πρω­τό­φα­ντο: Η δη­μιουρ­γία μιας ζε­στής φω­λιάς από μα­ντή­λια, για να μην κρυώ­νει το ζω­ντα­νό. Κα­τα­λα­βαί­νου­με, λοι­πόν, ότι το θαύ­μα δεν εξα­ντλεί­ται στον εντυ­πω­σια­σμό – εί­ναι βα­θιά φρο­ντι­στι­κό. Ο Ρι­νό­κε­ρως εί­ναι το αγα­πη­μέ­νο μου βι­βλίο του Ιω­αν­νί­δη, ακρι­βώς επει­δή αυ­τή η φρο­ντί­δα για πρό­σω­πα και πράγ­μα­τα από το βα­θύ πα­ρελ­θόν και το εγ­γύ­τε­ρο πα­ρόν που δια­τρέ­χει όλα του τα έρ­γα, έρ­χε­ται στο προ­σκή­νιο ξα­νά, με νέο τρό­πο: ευ­θύ, απο­φα­σι­στι­κό που δεν χα­ρί­ζε­ται και δεν αφή­νει δεύ­τε­ρη επι­λο­γή. Ναι, αυ­τός ο κό­σμος και η ιστο­ρία του χρειά­ζο­νται άμε­σα να φρο­ντι­στούν.
Ο Aleister Crowley (1875-1947) γρά­φει το Βι­βλίο 4 το 1913. Ο Crowley, πρα­κτι­κά­ριος και δά­σκα­λος της μα­γεί­ας, κερ­δί­ζει με το βά­θος της ερευ­νη­τι­κής του φύ­σης, εξορ­γί­ζει με τις εξί­σου βα­θιά μι­σο­γυ­νι­κές και ευ­ρύ­τε­ρα κα­κο­ποι­η­τι­κές θέ­σεις του. Πρω­το­δια­βά­ζο­ντας το ποί­η­μα «Τα­χυ­δα­κτυ­λουρ­γός» του Ιω­αν­νί­δη, σκέ­φτη­κα πως, ναι, αυ­τός ο υπο­βι­βα­σμός του μά­γου σε τα­χυ­δα­κτυ­λουρ­γό, βά­ζει τα πράγ­μα­τα στη θέ­ση τους, και εί­ναι κα­λή αρ­χή για να συν­δια­λα­γού­με με το υπε­ρε­γώ μας, προ­κει­μέ­νου να φτά­σου­με στο μα­γι­κό, όχι γε­νι­κά αλ­λά ει­δι­κά, με τη γνώ­ση, δη­λα­δή, πως, όπως γρά­φει και ο Crowley σχε­τι­κά με τον δί­σκο του μά­γου που απο­τε­λεί την γή­ι­νη τρο­φή του, «εφό­σον αυ­τός ο δί­σκος κα­τα­σκευά­ζε­ται από κα­θα­ρό κε­ρί, μην ξε­χνά­τε πως οτι­δή­πο­τε ζει εί­ναι ιε­ρό». Έτσι, φαί­νε­ται πως από δια­φο­ρε­τι­κές αφε­τη­ρί­ες, ο Crowley και εμείς μπο­ρού­με να συ­να­ντη­θού­με σε αρ­κε­τές πα­ρα­δο­χές, με­τα­ξύ των οποί­ων και ότι «όλα τα φαι­νό­με­να απο­τε­λούν μυ­στή­ρια. Κά­θε γε­γο­νός, ακό­μη και κά­θε ψεύ­δος, πρέ­πει να κα­τα­χω­ρη­θεί σε αυ­τόν τον δί­σκο∙ εί­ναι η με­γά­λη απο­θή­κη από την οποία αντλεί ο μά­γος». Και αφού ο μά­γος υπο­βι­βά­στη­κε τώ­ρα σε τα­χυ­δα­κτυ­λουρ­γό (δε­ξιο­τέ­χνη, δη­λα­δή, αλ­λά όχι εκ­πρό­σω­πο του μα­γι­κού) ποιος εί­ναι πλέ­ον ο μά­γος; Μα, ο ποι­η­τής φυ­σι­κά, που δεν χά­νει ού­τε μια ψη­φί­δα του μω­σαϊ­κού προ­κει­μέ­νου να το συν­θέ­σει σω­στά: επι­λέ­γει τα απα­ραί­τη­τα, για­τί, κα­τά τον Crowley και πά­λι, «τα­ξι­δεύ­ο­ντας από τη γη προς τα άστρα, κα­νείς δεν τολ­μά­ει να φορ­τω­θεί πο­λύ βα­ριές απο­σκευ­ές. Ο,τι δεν απο­τε­λεί απα­ραί­τη­το μέ­ρος της μη­χα­νής, πρέ­πει να αφή­νε­ται απ’ έξω». Έτσι και οι στί­χοι του Ιω­αν­νί­δη, ακρι­βείς, χω­ρίς αχρεί­α­στα μπα­γκά­ζια, επι­βάλ­λο­νται στον ανα­γνώ­στη ώστε να κρα­τή­σει τα απο­λύ­τως ου­σιώ­δη: «Έβγα­λες τον λα­γό απ’το κα­πέ­λο σου / (…) για να του φτιά­ξεις μια ζε­στή φω­λιά/να μην κρυώ­νει (…)».

Και βέ­βαια, σε αυ­τή τη ζωή, δεν έχει κιν­δυ­νέ­ψει να θυ­σια­στεί μό­νον ο λα­γός. Ο Crowley γρά­φει πως «ο βω­μός συμ­βο­λί­ζει τη στέ­ρεη βά­ση της ερ­γα­σί­ας, τη στα­θε­ρή θέ­λη­ση του μά­γου, κα­θώς και το νό­μο κά­τω από τον οποίο ερ­γά­ζε­ται». Η Ιφι­γέ­νεια του Ιω­αν­νί­δη εί­ναι το πλά­σμα με το οποίο ένιω­σα πε­ρισ­σό­τε­ρο συν­δε­δε­μέ­νη δια­βά­ζο­ντας τον Ρι­νό­κε­ρω. Μέ­σα στο ποί­η­μα κα­τορ­θώ­νει να εκ­φρά­σει όλο το φά­σμα των αι­σθη­μά­των της, κλι­μα­κώ­νο­ντας τα όπως θα ευ­χό­μουν να κλι­μα­κώ­νο­νται τα αι­σθή­μα­τα σε κά­θε δύ­σκο­λη αν­θρώ­πι­νη ώρα: από τον θυ­μό, στον φό­βο, στην θλί­ψη, στην τρυ­φε­ρό­τη­τα. Η Ιφι­γέ­νεια δεν γνω­ρί­ζει το ποιόν της στα­θε­ρής θέ­λη­σης της θε­άς, ού­τε και φαί­νε­ται να απο­δέ­χε­ται τον νό­μο που κό­ντε­ψε να την απο­τε­λειώ­σει. Δεν προ­σπα­θεί καν να κα­τα­λά­βει την ακρι­βή συν­θή­κη που οδή­γη­σε στον πα­ρο­λί­γον χα­μό της, πα­ρα­μό­νο νοιά­ζε­ται να εί­ναι ο πιο όμορ­φος εαυ­τός της κα­θώς θα φτά­νει το τέ­λος της∙ και όταν πια ο θά­να­τός της μα­ταιώ­νε­ται, περ­νά­ει γρή­γο­ρα αλ­λά ει­λι­κρι­νά από τον θυ­μό στην τρυ­φε­ρό­τη­τα για τη θεά που με­τά­νιω­σε τον χα­μό της, θυ­σιά­ζο­ντας άλ­λο πλά­σμα αντί για εκεί­νη: «Το ελά­φι ήταν δι­κό Σας; / Το αγα­πού­σα­τε;». Γρά­φει ο Κρό­ου­λι πως «ο μά­γος ερ­γά­ζε­ται σε ένα ναό, το σύ­μπαν, το οποίο (ας το θυ­μό­μα­στε) ταυ­τί­ζε­ται με τον εαυ­τό του. Μέ­σα σε αυ­τό το ναό σχε­διά­ζει έναν κύ­κλο στο πά­τω­μα, για να κα­θο­ρί­σει το μέ­ρος που θα ερ­γα­στεί. Αυ­τός ο κύ­κλος προ­στα­τεύ­ε­ται με θεϊ­κά ονό­μα­τα, στην επιρ­ροή των οποί­ων βα­σί­ζε­ται για να κρα­τή­σει μα­κριά τις εχθρι­κές σκέ­ψεις. Μέ­σα στον κύ­κλο υπάρ­χει ένας βω­μός, επά­νω στον βω­μό βρί­σκε­ται η ρά­βδος, το κύ­πελ­λο, το ξί­φος και ο δί­σκος, που αντι­προ­σω­πεύ­ουν αντί­στοι­χα τη θέ­λη­ση, την κα­τα­νό­η­ση, τη λο­γι­κή και τα κα­τώ­τε­ρα μέ­ρη της ύπαρ­ξής του (…)». Η θεά Άρ­τε­μη, αδιαμ­φι­σβή­τη­τα συν­θε­τό­τε­ρη πε­ρί­πτω­ση και από τον επι­φα­νέ­στε­ρο μά­γο του 20ού αιώ­να, δεν θα επέ­τρε­πε πο­τέ ανο­ρί­ο­τη πρό­σβα­ση στο ιδιω­τι­κό σύ­μπαν της θεϊ­κό­τη­τάς της. Όμως, δεν μπο­ρώ να φα­ντα­στώ πιο επι­δρα­στι­κό τρό­πος ως προς την συ­νο­μι­λία με το θείο, από τον απλό αν­θρώ­πι­νο τρό­πο με τον οποίο η Ιφι­γέ­νεια διε­ρω­τά­ται αν και πώς και τι επέ­λε­ξε και στε­ρή­θη­κε, άρα­γε, ο ίδιος ο θε­ός, η θεά εν προ­κει­μέ­νω, για να πα­ρα­μεί­νει η ίδια ζω­ντα­νή.

Το δεύ­τε­ρο κεί­με­νο του Ρι­νό­κε­ρου, που δί­νει και τον τί­τλο στο βι­βλίο, εί­ναι η συ­ναρ­πα­στι­κή αφή­γη­ση του ίδιου του ρι­νό­κε­ρου για την ιστο­ρία του βί­ου του, από το 55 π.Χ. στον 20ό αιώ­να, από τον Πλί­νιο τον Πρε­σβύ­τε­ρο στον ξυ­λο­γρά­φο Χανς Μπούρ­γκ­μαϊρ. Ο ρι­νό­κε­ρως αυ­τοϊ­στο­ρεί­ται και ανα­λο­γί­ζε­ται, μέ­σα στους αιώ­νες, επά­νω στα θέ­μα­τα της ταυ­τό­τη­τας του, μιας που, βέ­βαια, δεν ταυ­τί­ζε­ται συ­νή­θως με τις ανα­πα­ρα­στά­σεις του εαυ­τού του, ού­τε και πά­ντο­τε κα­τα­νο­εί τις έξω­θεν προσ­διο­ρι­ζό­με­νες αλ­λα­γές στην πο­ρεία της κα­ριέ­ρας του. Ο Ρι­νό­κε­ρως εί­ναι ένα βι­βλίο γε­μά­το ποι­η­τι­κά ερω­τή­μα­τα για πλά­σμα­τα, θαύ­μα­τα και φαι­νό­με­να που αξί­ζει να μη λη­σμο­νη­θούν. Το Βι­βλίο 4 του Aleister Crowley εξε­τά­ζει τη σύν­δε­ση με­τα­ξύ μα­γεί­ας και μυ­στι­κι­σμού, σκο­πεύ­ο­ντας στην ένω­ση με το θείο, και διε­ρευ­νώ­ντας τα βα­σι­κά στοι­χεία που συν­δια­μορ­φώ­νουν τον δυ­τι­κό εσω­τε­ρι­σμό. Ο Crowley γρά­φει πως «η ενα­τέ­νι­ση του σύ­μπα­ντος θα πρέ­πει αρ­χι­κά να εί­ναι κα­θα­ρή αγω­νία. Σε αυ­τό το γε­γο­νός οφεί­λο­νται και οι πε­ρισ­σό­τε­ρες φι­λο­σο­φι­κές θε­ω­ρή­σεις». Αυ­τό εί­ναι που κρα­τώ σαν φυ­λα­χτό από την ιστο­ρία του ρι­νό­κε­ρου, από την ποι­η­τι­κή γρα­φή του Ιω­αν­νί­δη: την κα­θα­ρή αγω­νία των ερω­τη­μά­των που τί­θε­νται για πρώ­τη φο­ρά και αντέ­χουν να πα­ρα­μέ­νουν απο­λύ­τως ακρι­βή και στα­θε­ρά ανα­πά­ντη­τα. Κο­ρυ­φαίο πα­ρά­δειγ­μα αυ­τής της ανε­κτί­μη­της αγω­νί­ας θε­ω­ρώ το ποί­η­μα «Ανα­πε­πτα­μέ­νη», που ανα­φέ­ρε­ται στην αυ­το­κτο­νία της Βιρ­τζί­νια Γουλφ. Το ποί­η­μα εί­ναι σχε­δόν εξ ολο­κλή­ρου δη­μιουρ­γη­μέ­νο από αλ­λε­πάλ­λη­λες διε­ρω­τή­σεις ανα­φο­ρι­κά με τις στιγ­μές αμέ­σως πριν και αμέ­σως με­τά τον θά­να­το της αγα­πη­μέ­νης συγ­γρα­φέ­ως. Ο ποι­η­τής ση­μειώ­νει «πρέ­πει να ξέ­ρω», γνω­ρί­ζο­ντας πως δεν θα μά­θει πο­τέ αν γέ­μι­σε τις τσέ­πες της βια­στι­κά με πέ­τρες ή αν μία μία αρ­γά της ξε­διά­λε­ξε, αν άφη­σε κα­πέ­λο και ρα­βδί στην όχθη, αν δια­σταυ­ρώ­θη­κε με τις πέ­στρο­φες, αν πέ­ρα­σε στο φως. Σκέ­φτο­μαι πως, δεν υπάρ­χει κά­τι εδώ που να μοιά­ζει πε­ρισ­σό­τε­ρο με απά­ντη­ση από ο,τι η ίδια η ερώ­τη­ση. Ο ποι­η­τής εί­ναι ο μά­γος που τα­ξι­δεύ­ει με άνε­ση πια, αλ­λά χω­ρίς ασφά­λεια σε κά­θε μέ­ρος του κό­σμου ως «αστρι­κού πε­δί­ου», όπου κά­ποια κρί­σι­μη λε­πτο­μέ­ρεια δεν έχει ακό­μη ιστο­ρη­θεί. Επι­μέ­νει και ο Crowley: «Πρέ­πει να αφιε­ρώ­σου­με προ­σο­χή στην έν­νοια του αστρι­κού πε­δί­ου, το οποίο βρί­σκε­ται ανά­με­σα στο υλι­κό και το πνευ­μα­τι­κό, και για το οποίο έχουν γρα­φτεί πολ­λές ανοη­σί­ες (…). Ορι­σμέ­νοι σκέ­φτο­νται πως αυ­τά εί­ναι τα «μά­τια της φα­ντα­σί­ας». Όσοι όμως έχουν με­γα­λύ­τε­ρη εμπει­ρία, κα­τα­λα­βαί­νουν ότι αυ­τά εί­ναι πράγ­μα­τα που μπο­ρού­με να δού­με, πα­ρό­λο που κα­θε­αυ­τά εί­ναι τε­λεί­ως απα­τη­λά. Στην αρ­χή ο πα­ρα­τη­ρη­τής θα βλέ­πει γκρί­ζα ομί­χλη∙ στα επό­με­να πει­ρά­μα­τά του, ίσως του εμ­φα­νι­στούν μορ­φές, με τις οποί­ες μπο­ρεί να συ­ζη­τή­σει και με την κα­θο­δή­γη­σή τους να τα­ξι­δέ­ψει τρι­γύ­ρω. Δεν μπο­ρού­με να πε­ρι­γρά­ψου­με απο­τε­λε­σμα­τι­κά αυ­τό το «πε­δίο», επει­δή εί­ναι με­γά­λο και ποι­κί­λο όσο και το υλι­κό σύ­μπαν (…)». Για να τε­θούν, όμως, τα ακρι­βή ερω­τή­μα­τα, ο μά­γος ποι­η­τής έχει τολ­μή­σει να επι­σκε­φθεί το αστρι­κό πε­δίο αμέ­τρη­τες φο­ρές. Έχει πε­ρά­σει από την γκρί­ζα ομί­χλη στην ορα­τό­τη­τα, φω­τί­ζο­ντας το ψη­φι­δω­τό των ερω­τη­μά­των που μας οδη­γεί στην φρο­ντί­δα του κό­σμου και προ­ϋ­πο­θέ­τει την αλή­θεια του ρι­νό­κε­ρου, της Ιφι­γέ­νειας, της Βιρ­ζί­νια, του ελα­φιού και όλων των ζω­ντα­νών και των χα­μέ­νων πλα­σμά­των, ανά­με­σα στα οποία δεν θα μπο­ρού­σα­με πα­ρά να εί­μα­στε και εμείς, φυ­σι­κά.