Πρωτοχρονιάτικες ευχές

Το ρήμα εύχομαι μαρτυρείται στη γλώσσα μας εδώ και 3500 χρόνια. Καταγράφεται σε πινακίδα της γραμμικής γραφής Β με τον τύπο eu-ke-to και τη σημασία «προσεύχομαι». Η λέξη ευχή ενυπήρχε παρομοίως στο υποσυνείδητο των ανθρώπων από τα πανάρχαια χρόνια. Ο Όμηρος χρησιμοποιεί μόνο μια φορά σε ολόκληρο το έργο του την ευχή (Οδύσσεια κ 526, σε δοτική πτώση εὐχῇσι) με τη σημασία «προσευχή προς τους Θεούς».
Η πρωτοχρονιά σε όλους τους λαούς και σε όλες τις γλώσσες του κόσμου συνδέεται στενά με τη διατύπωση ευχών καθώς η έλευση του νέου χρόνου ενεργοποιεί τα αντανακλαστικά του ανθρώπου για το άγνωστο και αβέβαιο μέλλον. Οι πρωτοχρονιάτικες ευχές δεν είναι απλώς απαραίτητες στο πλαίσιο των ευετηριακών δρώμενων (ευετηρία είναι η «καλή χρονιά»), αλλά και αναγκαίες ως μορφή κοινωνικής συμπεριφοράς σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο.^[1]

Η τυπωμένη ευχετήρια κάρτα υπήρξε έμπνευση του Sir Henry Cole (1808-1882), βρετανού κυβερνητικού λειτουργού και εφευρέτη. Τη σχεδίασε το 1843 ο φίλος του John Horsley. Η χριστιανική αγάπη αποτυπώνεται στις καλές πράξεις: σίτιση πεινασμένων (αριστερά), προσφορά ρούχων σε φτωχούς (δεξιά). Επικρίθηκε έντονα η απεικόνιση μικρού παιδιού που πίνει κρασί, αυτό όμως συνέβαλε στην τεράστια εμπορική επιτυχία της κάρτας η οποία κόστιζε μόνο ένα σελίνι, 12 σημερινές πένες. Από τις 2.050 κάρτες που τυπώθηκαν σώζονται μόλις 21. Το 2001 πουλήθηκε σε δημοπρασία μία από αυτές στην τιμή των 22.500 λιρών Αγγλίας.

• [Ο φίλος Peter Mackridge, διαβάζοντας το παρόν άρθρο στο περιοδικό, μου επισήμανε, και τον ευχαριστώ, ότι «στην πραγματικότητα η τιμή της κάρτας ήταν αρκετά μεγάλη, πράγμα το οποίο δείχνει ότι οι αγοραστές που είχαν υπόψη τους οι παραγωγοί της ήταν μάλλον ευκατάσταστοι. Το ένα σελίνι (12 πένες, όπως σωστά γράφεις) του 1843 ισοδυναμούν σήμερα, μετά από πληθωρισμό 177 ετών, σε έξι λίρες και 40 πένες!».]
  

Η γλώσσα έχει ασύλληπτες για τον ανθρώπινο νου δυνατότητες να εκφράσει ακόμα και τα πιο απλά πράγματα με πολλές εναλλακτικές μορφές. Το σημασιολογικό πεδίο των ευχών παρουσιάζει πολυδιάστατη και πολυστρωματική δομή καθώς συνδέεται με τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. Η διατύπωση ευχών ποικίλλει, ανάλογα με τη θεματική τους και το πρόσωπο στο οποίο απευθύνεται. Η ίδια βασική σκέψη λαμβάνει διάφορες μορφές ανάλογα με το επιδιωκόμενο υφολογικό αποτέλεσμα. Ό,τι έρχεται πρώτο στο μυαλό των πολλών έχει περιορισμένη υφολογική αξία, εξυπηρετεί όμως κοινωνικές ανάγκες σε ένα πρώτο επίπεδο και με την έννοια αυτή το επικοινωνιακό αποτέλεσμα είναι ικανοποιητικό. Το πρωτοτυπικό παράδειγμα Χρόνια πολλά και καλή χρονιά αποτελεί τη βάση παραγωγής εναλλακτικών μορφών λόγου με ποικίλες υφολογικές διαφοροποιήσεις:

• Σας εύχομαι από καρδιάς Χρόνια πολλά και καλή χρονιά με υγεία και δύναμη.
• Σας εύχομαι από τα βάθη της καρδιάς μου Χρόνια πολλά και καλά. Ο καινούργιος χρόνος να είναι γεμάτος υγεία, χαρά και προκοπή.
• Το νέο έτος να σας φέρει υγεία, χαρά, αγάπη. Χρόνια πολλά!
• Εγκάρδιες ευχές για ένα χαρούμενο και ευτυχισμένο νέο χρόνο.
•   Σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές γλώσσες κυκλοφορούν ελεύθερα στο διαδίκτυο προτάσεις για διατύπωση ευχών ανάλογα με την περίσταση επικοινωνίας.^[2] Οι πρωτοχρονιάτικες ευχές, με επιμέρους κατηγοριοποιήσεις, οι οποίες δεν με βρίσκουν πάντοτε σύμφωνο, έχουν την τιμητική τους:^[3]

κλασικές ευχές

• Ευτυχισμένο το νέο έτος με υγεία, χαρά και ευτυχία… My best wishes!
• Χρόνια πολλά. Ευτυχισμένος ο καινούργιος χρόνος.

έξυπνες ευχές

• Σου εύχομαι μέσα απ’ την καρδιά μου μια χρονιά διαφορετική με 2021 πόρτες ανοιχτές προς την επιτυχία.

ιδιαίτερες ευχές

• Σας εύχομαι ο καινούργιος χρόνος να σας βρει ερωτευμένους και να σας ταξιδέψει σ’ έναν κόσμο γεμάτο ευτυχία φέρνοντας στην αγκαλιά σας ένα υγιέστατο μωράκι.

πρωτότυπες ευχές

• Άπειρα αστέρια να σου χαρίσουν τη λάμψη τους και άπειρες φλόγες να κάψουν ό,τι σε εμπόδιζε να ορθοποδήσεις.
• Ευτυχισμένο το Νέο Έτος. Εύχομαι φέτος η φλόγα της αγάπης να καίει για να ζεσταίνει και να μαλακώνει τις καρδιές όλων. Υγεία, ευτυχία, ελπίδα και Καλή Χρονιά.

αστείες ευχές (κυρίως για νεανικό κοινό)

• Εύχομαι φέτος η χρονιά να είναι σέξι, πολλά λεφτά να βρέξει, η υγεία μας ν’ αντέξει, κακό να μη μας φέξει και όποιος δεν μας χωνεύει, να πάει να πιει μία Pepsi!
• Πριν αλλάξει ο χρόνος και γίνω στουπί, πριν προλάβει να σου ευχηθεί κάποιος άλλος, πριν χάσω το κινητό μου και δεν θυμάμαι που είναι, Σου εύχομαι….ουπς τι ήθελα να ευχηθώ τώρα;

  Αξιοπρόσεκτη κατηγορία ευχών αποτελούν οι μαντινάδες, οι οποίες δεν περιορίζονται στην Κρήτη, ούτε ανταλλάσσονται μόνο μεταξύ Κρητικών. Μερικά παραδείγματα:

Κρόσια κρατώ του φεγγαριού, του ήλιου ακτίνες παίρνω,
για να κεντήσω τις ευχές που σήμερα σου στέλνω!

Όσες και αν βάζει ο νους ευχές, κρεμώ στ’ αστέρια απόψε,
τσ’ αυγής λουλούδια να γενούν κι όποιο σ’ αρέσει κόψε!

Δυο πράγματα σας εύχομαι για τον καινούργιο χρόνο,
πάμπλουτοι να ’στε στη χαρά και πάμπλουτοι^[4] στον πόνο.

Ευχές με έντονη «λογοτεχνικότητα»

• Ας είναι κάθε αστέρι μια ευχή μας για να ’ναι ο ουρανός πιο λαμπερός και μόνο φως να υπάρχει στη ζωή μας.
• Το 2021 να είναι η ζωή σου μελωδική σαν ένα όμορφο τραγούδι και να κυλάει σαν ξέφρενος χορός!
• Η καινούργια χρονιά ας αναστήσει το χαμόγελο στα χείλη των ανθρώπων, ας ζεστάνει τις παγωμένες καρδιές τους και ας χαρίσει σ’ αυτούς που αγωνίζονται τη ζωή που τους αξίζει.

Ενδεικτικό είναι το ακόλουθο παράθεμα από γερμανική ιστοσελίδα:^[5] «Είμαι πάντα λιγάκι μελαγχολικός καθώς λιγοστεύουν οι ώρες του παλιού χρόνου. Βγαίνει κανείς από ένα πολύχρωμο, γεμάτο ζωή χώρο και μπαίνει σε ένα άδειο σαλόνι. Αυτό το ξαφνικό κενό είναι λίγο παράξενο στην αρχή, αλλά το ωραίο είναι ότι ο χώρος περιμένει να τον γεμίσουμε! Mπορούμε να επιλέξουμε μόνοι μας τι να βάλουμε μέσα: ελπίδα και χαρά, φως και αγάπη, γέλιο και χαμόγελο ... Αυτά πρέπει να είναι τα έπιπλα του νέου σου έτους!».

Στην εποχή της τηλεματικής και της επικράτησης των ipad και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι έντυπες κάρτες περιορίζονται με γεωμετρική πρόοδο. Επικρατεί η τυποποίηση και ο αυτοματισμός. Στέλνονται δισεκατομμύρια ιμέιλ με ηλεκτρονικές κάρτες και ευχές και σχετικά βίντεο, με το πάτημα ενός κουμπιού. Σε σχετικές ιστοσελίδες γίνονται υποδείξεις του τύπου: «Κατεβάστε, τυπώστε και στείλτε τις παρακάτω κάρτες Πρωτοχρονιάς σε αυτούς που αγαπάτε για να τους ευχηθείτε Καλή Πρωτοχρονιά. Αποθηκεύστε τις εικόνες στο smartphone σας και ανεβάστε τις στα αγαπημένα σας Social Media».

Η λέξη-κλειδί που δεν μπορεί να απουσιάζει από τις ευχές οποιασδήποτε μορφής, είναι πρωτίστως η υγεία. Η γενικότερη ευχή «Χρόνια πολλά και καλά» εμπερικλείει στο δεύτερο σκέλος της το μέγιστο αυτό αγαθό. Οι λέξεις αγάπη, ευτυχία, καλή τύχη, χαρά έπονται από άποψη στατιστικής συχνότητας, ακολουθούμενες από την επιτυχία και τη δημιουργικότητα, σε ατομικό κυρίως επίπεδο. Η ελπίδα είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την αισιοδοξία η οποία πρέπει να μας διακατέχει, ιδιαίτερα την πρωτοχρονιά, οπότε ανοίγεται ένα ακόμα άγνωστο κεφάλαιο του ατομικού και συλλογικού βίου. Η ευημερία και η ειρήνη διευρύνουν το εννοιολογικό πλαίσιο των ευχών στο υπερατομικό επίπεδο, ξεφεύγουν από το προσωπικό στοιχείο και αποκτούν μεγαλύτερη βαρύτητα καθώς η ιδιωτική οδός μετασχηματίζεται σε δημόσιο δρόμο, και σε τελευταία ανάλυση, σε πανανθρώπινο χώρο. Οι καλύτερες ευχές είναι αυτές που δεν περιορίζονται μόνο σε οικεία και φιλικά πρόσωπα, αλλά εκφράζουν παράλληλα οικουμενικά μηνύματα.

Από το απέραντο πλήθος των σχετικών ποιημάτων επιλέγω ένα γερμανικό και ένα αγγλικό, σε δική μου μετάφραση, τα οποία αντιπροσωπεύουν διαφορετικές εποχές και νοοτροπίες, ο συνδετικός όμως κρίκος που τα ενώνει παραμένει σταθερός. Η διατύπωση ευχών και οι υποσχέσεις αποτελούν διαχρονικά και διατοπικά φαινόμενα, καθώς συνδέονται αναπόσπαστα με τον βαθύτερο ψυχισμό του ανθρώπου.

Η άγνωστη ποιήτρια που γέννησε τον Johann Wolfgang von Goethe

Η μητέρα του Goethe Katharina Elizabeth (1731-1808) παντρεύτηκε στα 17 της χρόνια τον αυτοκρατορικό σύμβουλο Johann Gaspar, ο οποίος ήταν κατά 21 χρόνια μεγαλύτερό της. Απέκτησαν 7 παιδιά από τα οποία επέζησαν μόνο τα δύο πρώτα, ο Johann Wolfgang και η Cornelia. Είχε έντονες πνευματικές ανησυχίες οι οποίες αποτυπώνονται στην πλούσια επιστολική της δραστηριότητα. Οι άγνωστες στο ευρύτερο κοινό Επιστολές της (Briefe), σε δύο τόμους, αποτελούν πολύτιμες καταγραφές μιας ευαίσθητης ψυχής.^[6] Το πρωτοχρονιάτικο ποίημα της που δημοσιεύουμε εδώ, παρουσιάζει αξιοπρόσεκτη πρωτοτυπία.^[7]

Η γνωστή ποιήτρια των κοινωνικών ανατροπών

Η Jackie Kay (γεννήθηκε το 1961), παιδί ταπεινής οικογένειας (με πατέρα νιγηριανό και μητέρα σκωτσέζα) που το έδωσαν για υιοθεσία, βίωσε τις πικρές εμπειρίες της φτώχειας και του ρατσισμού, χωρίς όμως να σταθούν εμπόδιο στη λαμπρή λογοτεχνική της πορεία.^[8] Το ποίημα που ακολουθεί τιτλοφορείται «Promise», λέξη που δηλώνει τόσο την υπόσχεση όσο και την ελπίδα.