Στα όρια της Ιστορίας και του Χάους

Πο­λύ συ­χνά στην ιστο­ρία του, το αν­θρώ­πι­νο γέ­νος ζει σε ένα χα­ώ­δες το­πίο με λόγ­χες ή βόμ­βες να πέ­φτουν πλάι του. Πα­γκό­σμιος ή εμ­φύ­λιος, ο πό­λε­μος δεν εί­ναι θέ­α­μα, όπως τον θέ­λει ο Baudrillard, ού­τε ακρι­βώς «πά­ντων πα­τήρ», όπως ισχυ­ρί­ζε­ται ο δι­κός μας, πα­ρα­σύ­ρο­ντάς μας, ωστό­σο, σε με­γα­λύ­τε­ρο βά­θος, για να ερ­μη­νεύ­σου­με το λο­γι­κά αφύ­σι­κο φαι­νό­με­νο και να συλ­λά­βου­με τη σπου­δαιό­τη­τα του αγώ­να. Εί­ναι ενορ­χή­στρω­ση ουρ­λια­χτών που ανα­δύ­ο­νται από την κό­λα­ση. Εί­ναι σκη­νές Απο­κά­λυ­ψης, προ­σπά­θεια σκο­τει­νών δυ­νά­με­ων να μας εξα­να­γκά­σουν να επι­στρέ­ψου­με στο Χά­ος. Αλ­λά η επα­να­φο­ρά στο Χά­ος με­τά τη Δη­μιουρ­γία εί­ναι η πιο οδυ­νη­ρή εμπει­ρία του αν­θρώ­που.

Αυ­τές οι κραυ­γές αιώ­νων συν­θέ­τουν τη συλ­λο­γι­κή συ­νεί­δη­ση, ένα πρώ­το σκα­λί που ανε­βαί­νει η ποί­η­ση του Κώ­στα Γ. Πα­πα­γε­ωρ­γί­ου στο Σω­σί­βιο χώ­μα, για να σκη­νο­θε­τή­σει τις δύο θε­μα­τι­κές της – την Ιστο­ρία και το Χά­ος. Ωστό­σο, και στις πιο με­λαγ­χο­λι­κές στιγ­μές της, η ποί­η­σή του κρύ­βει μέ­σα της την ανα­ζή­τη­ση μιας ου­το­πί­ας και ακυ­ρώ­νει τον ήχο «που κοι­μά­ται βρο­ντε­ρός».
Και αυ­τό για­τί η ποί­η­σή του εί­ναι η γρα­φή που ξα­να­δί­νει στις λέ­ξεις τη φω­νή τους. Δεν παί­ζω αυ­τή τη στιγ­μή με τις λέ­ξεις. Τους ζη­τώ τα­πει­νά να με δε­χθούν στην πα­ρέα τους. Να συ­ζη­τή­σω μα­ζί τους, όχι μό­νο με τις ίδιες αλ­λά και με τα ποι­η­τι­κά πα­ρά­γω­γά τους – ει­κό­νες, ρυθ­μούς, ήχους. Αν ήμουν μου­σι­κός, θα απα­ντού­σα με μου­σι­κή σύν­θε­ση στην ποί­η­ση του Πα­πα­γε­ωρ­γί­ου. Μα­θη­τής ακό­μη, ο γιος μου, μό­λις στα­μα­τού­σε η κλα­σι­κή μου­σι­κή που άκου­γα, την έπαι­ζε σαν heavy metal, με την ηλε­κτρι­κή του κι­θά­ρα. Και τό­τε μό­νο συ­νει­δη­το­ποί­η­σα ότι ο Βά­γκνερ μέ­σα στο έρε­βος αντί­κρι­ζε το κρυμ­μέ­νο φως.

Αυ­τό ακρι­βώς νιώ­θω όταν δια­βά­ζω την ποί­η­ση του Πα­πα­γε­ωρ­γί­ου. Μέ­σα σε ει­κό­νες βι­βλι­κού κα­τα­κλυ­σμού ψά­χνω να δω με τα ίδια μου τα μά­τια το ου­ρά­νιο τό­ξο. Σε αυ­τό μας επι­κου­ρούν οι αγκύ­λες που πα­ρεμ­βαί­νουν στην αφή­γη­ση. Στο ποί­η­μα 12, λ.χ., ανά­με­σα στο διά­λο­γο πέν­θους και θα­νά­του, οι αγκύ­λες εγ­γρά­φουν μια άλ­λη φω­νή, δεν μας εγκλω­βί­ζουν, μας βοη­θούν να βγού­με από το σκό­τος:

[Ελά­χι­στα ύστε­ρα η θέα κυ­μά­τι­ζε ήρε­μα στ’ ακί­νη­τα νε­ρά μιας λί­μνης
αό­ρα­της και με αναρ­ρί­χη­ση σχε­δόν σκαρ­φά­λω­νε ως εκεί που η όρα­ση ξε­χεί­λι­ζε ου­ρα­νό.]

Κι ενώ πνέ­ει άνε­μος αι­σιο­δο­ξί­ας, με τη λέ­ξη «ου­ρα­νό» να κλεί­νει το σχό­λιο, αυ­τό δεν εμπο­δί­ζει τις επό­με­νες αγκύ­λες να μας επα­να­φέ­ρουν στο κύ­ριο θέ­μα, το­νί­ζο­ντας την ανε­ξά­ντλη­τη επιρ­ροή του επά­νω μας.

Κραυ­γές, βρυ­χηθ­μοί, ουρ­λια­χτά ακού­γο­νται από τα βά­θη της γης, ενώ «εντε­λώς στα ξαφ­νι­κά» υψώ­νε­ται «φω­νή χαρ­μό­συ­νη από επί­γειων άστρων τις πλα­γιές», «αλ­λά οι φω­νη­τι­κές χορ­δές της Ιστο­ρί­ας δεν πάλ­λο­νται». «Το δί­δυ­μο ουρ­λια­χτού θα­νά­του και ιστο­ρί­ας», που αναγ­γέλ­λε­ται από το τρί­το ποί­η­μα, δι­στά­ζει να υπο­χω­ρή­σει. Οι προ­τά­σεις μοιά­ζουν να αλ­λά­ζουν πο­ρεία ύστε­ρα από λί­γες λέ­ξεις και ξα­νά σε λί­γο το Χά­ος επα­νέρ­χε­ται, ακό­μη πιο απει­λη­τι­κό, πιο δυ­σβά­στα­χτο.

Στο ποί­η­μα 11, εντε­λώς απρό­σμε­να, το κεί­με­νο σε αγκύ­λες εί­ναι ένας ύμνος που μας απο­μα­κρύ­νει από το Χά­ος. Αν και οι λέ­ξεις Απο­κά­λυ­ψης δεν μπαί­νουν στο πε­ρι­θώ­ριο, το δέ­ντρο, λες και εί­ναι διο­νυ­σια­κό σύμ­βο­λο, χο­ρεύ­ει ακό­μη και όταν εί­ναι τυ­λιγ­μέ­νο στις φλό­γες. Το κεί­με­νο στις αγκύ­λες, σαν ψί­θυ­ρος κά­τω από τις λέ­ξεις, ή ακό­μη σαν αντί­λο­γος ή και υστε­ρό­γρα­φο, μας κα­θο­δη­γεί σε νέα ερ­μη­νεία.

Κά­πο­τε γρά­φα­με με όλο μας το λυ­ρι­σμό για τον έρω­τα, το θά­να­το, τη σε­λή­νη. Τώ­ρα για ποιο πράγ­μα θα γρά­ψου­με; Για την κρί­ση; Θα μπο­ρού­σα­με να φα­ντα­στού­με ένα ποί­η­μα, σκο­πί­μως αντι­ποι­η­τι­κό, με σπά­νιες, δυσ­νό­η­τες λέ­ξεις, που να εκ­φρά­ζουν φορ­μα­λι­στι­κά και όχι ου­σια­στι­κά τη νέα απο­ξέ­νω­ση που προ­έ­κυ­ψε από την κρί­ση – οι­κο­νο­μι­κή, υγειο­νο­μι­κή, κυ­ρί­ως ηθι­κή και αι­σθη­τι­κή. Τέ­λεια ποί­η­ση για την επο­χή μας. Αλ­λά ποιος θα τη διά­βα­ζε; Όλοι ψά­χνου­με μια ηλια­χτί­δα, ένα ψέ­μα, έστω, φτά­νει να εί­ναι ποι­η­τι­κό.

Και αυ­τό το ιε­ρό ποι­η­τι­κό ψεύ­δος το γρά­φει ο Κώ­στας Πα­πα­γε­ωρ­γί­ου. Μοιά­ζει να μας ρω­τά: Ξε­φύ­γα­με από τη Με­γά­λη Έκρη­ξη για να ζού­με σε μια Μαύ­ρη Οπή; Αρ­χί­ζει το νέο ποι­η­τι­κό του βι­βλίο με τις λέ­ξεις «Ου­ρά­νιες ρά­φτρες», για να συ­νε­χί­σει με «ου­ρά­νιο ξέ­φω­το», «ου­ρά­νια σή­μα­ντρα», με όρα­ση που «ξε­χει­λί­ζει ου­ρα­νό», «μοι­ρα­σιά των επου­ρά­νιων δώ­ρων», και κλεί­νει με μια πα­ρά­γρα­φο σε αγκύ­λες:

[Πριν η αδρά­νεια εκρα­γεί στα χέ­ρια ενός αθώ­ου για­τί δεν εί­ναι δέ­λε­αρ η αδρά­νεια ού­τε ηθι­κής εξάρ­τη­μα πα­ρά φτε­ρού απο­τύ­πω­μα ισχυ­ρό ανε­μπό­δι­στος να ει­σέρ­χε­ται κα­νείς στο χρη­μα­τι­στή­ριο των άστρων.]

Με τον έντο­νο ποι­η­τι­κό ρυθ­μό του μας πα­ρα­σύ­ρει ακό­μη και σε ξέ­φρε­νο χο­ρό, με τις ει­κό­νες του μας προ­τρέ­πει να βγού­με από την Απο­κά­λυ­ψη, που ο ίδιος ζω­γρά­φι­σε για μας. Με «χρώ­μα­τα ηχη­ρά», «χρώ­μα­τα αλ­λο­πρό­σαλ­λα», «με των ήχων τα πο­λύ­χρω­μα κου­ρέ­λια η πα­ρέ­λα­ση συ­νε­χί­ζε­ται». Με ήχους και χρω­μα­τι­σμούς μάς κά­νει να συ­νει­δη­το­ποι­ή­σου­με ότι στην ποί­η­ση αντι­κεί­με­νο ανα­φο­ράς της λέ­ξης δεν εί­ναι πά­ντα τα πράγ­μα­τα. Συ­χνά εί­ναι μια υπο­ψία που βρί­σκε­ται στο ποί­η­μα αλ­λά αό­ρα­τη, για­τί κα­τορ­θώ­νει να κρύ­βε­ται στο «ασυ­νεί­δη­τό» της: «ας ασφυ­κτιούν οι λέ­ξεις κά­τω από την προ­βιά του νο­ή­μα­τός τους». Η ποί­η­ση του Κώ­στα Πα­πα­γε­ωρ­γί­ου δια­βά­ζε­ται μό­νο από ανα­γνώ­στες δή­λιους κο­λυμ­βη­τές, όπως απο­κα­λού­σαν οι αρ­χαί­οι τους ανα­γνώ­στες του Ηρά­κλει­του. Ό,τι δεν συλ­λαμ­βά­νου­με στην πρώ­τη ανά­γνω­ση στη δεύ­τε­ρη μας δί­νει δι­πλή από­λαυ­ση.

{ Υ.Γ. Ας θυ­μά­ται ο ανα­γνώ­στης ότι η ποί­η­ση κα­λύ­πτει, για να μπο­ρέ­σει να απο­κα­λύ­ψει. Ίσως τε­λι­κά να έχει δί­κιο ο Coleridge: «Η ποί­η­ση λει­τουρ­γεί κα­λύ­τε­ρα αν δεν την κα­τα­νο­ού­με πλή­ρως.» }