Οι λέξεις, τα πράγματα και οι άγλωσσοι ποιητές

«Άπνους ο λό­γος, αν όχι του πράγ­μα­τος» ———Ελέ­νη Βα­κα­λό, Επι­λε­γό­με­να, 1997

Ποια εί­ναι η σχέ­ση του ποι­η­τή με τον κό­σμο; Περ­νά οπωσ­δή­πο­τε μέ­σα από τη γλώσ­σα και τα σκο­τει­νά της ση­μεία. Από την ποί­η­ση της Βα­κα­λό πο­τέ δεν έλει­ψαν οι στιγ­μές αυ­το­σχο­λια­σμού και ανα­φο­ράς στους όρους της ποι­η­τι­κής δη­μιουρ­γί­ας. Καη­μός και κι­νη­τή­ρια δύ­να­μη της ποι­η­τι­κής γρα­φής εί­ναι η εν πολ­λοίς αυ­θαί­ρε­τη σχέ­ση λέ­ξης-πράγ­μα­τος, η αγω­νία «ο άν­θρω­πος να ονο­μά­σει τα αλη­θι­νά» (Του κό­σμου, 1978). Εν­σφη­νω­μέ­νοι στα ποι­ή­μα­τά της εί­ναι οι πρω­τεϊ­κοί προ­βλη­μα­τι­σμοί γύ­ρω από τη φύ­ση και την λει­τουρ­γία της γλώσ­σας στον ποι­η­τι­κό λό­γο. ‘Εύ­γλωτ­τε­ς’ και οι με­τα­φο­ρές για τη γλώσ­σα: η γλώσ­σα-σκε­πή, η γλώσ­σα-κα­θρέ­φτης, η ομι­λία - θό­λος, υπε­ρυ­ψω­μέ­νο αντη­χείο πραγ­μά­των, αλ­λά και η λέ­ξη-δε­ντρά­κι, το όνο­μα – κό­σμος, οι λέ­ξεις – κα­τοι­κί­δια ζώα, οι λέ­ξεις – πα­ρη­γο­ριά, κ.ά. Τα σχό­λια πυ­κνώ­νουν ιδιαί­τε­ρα στο Του Κό­σμου (1978), αλ­λά και στο ύστα­το ποί­η­μά της το 1997 με τί­τλο «ΜΙ­ΚΡΕΣ ΣΗ­ΜΕΙΩ­ΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙ­Η­ΣΗ ΜΟΥ Το άλ­λο του πράγ­μα­τος» που πε­ρι­λαμ­βά­νε­ται στο τε­λευ­ταίο της ποι­η­τι­κό βι­βλίο με τί­τλο Επι­λε­γό­με­να (1997) και που αρ­χί­ζει με τους εξής στί­χους:

Η ποι­η­τι­κή γρα­φή δια­σώ­ζει «το πλη­σί­ον που χά­νε­ται», ενώ για την με­τα­τρο­πή του βιώ­μα­τος σε γλώσ­σα επι­λέ­γε­ται γε­νι­κευ­τι­κά και αφαι­ρε­τι­κά το πλέ­ον πο­λυ­σύν­θε­το μέ­ρος του λό­γου, το ρή­μα που εκ­φέ­ρει την ενέρ­γεια ή την κα­τά­στα­ση στη γλώσ­σα. Τί­πο­τα δεν χά­νε­ται, για τη Βα­κα­λό, απλά με­τα­τρέ­πε­ται· όλη η τέ­χνη υπά­γε­ται, για τη συγ­γρα­φέα, σε αυ­τή την αλυ­σί­δα ατέρ­μο­νων με­τα­τρο­πών. Η ποί­η­ση εί­ναι κι αυ­τή για τού­το μια μορ­φή ενερ­γή­μα­τος, γλωσ­σι­κού ενερ­γή­μα­τος:

Η γλώσ­σα εξη­με­ρώ­νει, ονο­μά­ζει τα άγνω­ρα, με­τα­τρέ­πει τα θη­ρία εντός, τα ανή­με­ρα πά­θη, σε «κα­τοι­κί­δια της γλώσ­σας» (Επι­λε­γό­με­να, 1997, 31). Η σχέ­ση της ποί­η­σης με το πράγ­μα υπήρ­ξε ένα από τα με­γά­λα ζη­τού­με­να για την ποι­ή­τρια Βα­κα­λό, όπως ήδη φαί­νε­ται από τον τί­τλο που η ίδια δί­νει στην συ­γκε­ντρω­τι­κή έκ­δο­ση των ποι­η­μά­των της το 1995 Το άλ­λο του πράγ­μα­τος. Ποί­η­ση 1954-1994. Το ‘πράγ­μα’ δεν εί­ναι το πε­ρι­γε­γραμ­μέ­νο αντι­κεί­με­νο και οι σχέ­σεις του με άλ­λα αντι­κεί­με­να μέ­σα στον χώ­ρο. Το ‘πράγ­μα’ των ποι­η­μά­των της εί­ναι ό,τι χω­ρί­ζει και ό,τι συν­δέ­ει εμάς με τα αντι­κεί­με­να, η δι­κή μας σχέ­ση (βιω­μα­τι­κή) με τον αι­σθη­τό χώ­ρο. Η από­δο­ση του «πράγ­μα­τος» στην ποί­η­ση αφο­ρά το βα­θύ­τε­ρο γί­γνε­σθαι, γι’ αυ­τό και εί­ναι «άπνους ο λό­γος αν όχι του πράγ­μα­τος» (Επι­λε­γό­με­να, 1997, 23).
Ορι­σμέ­νοι από τους ωραιό­τε­ρους –κα­τά τη γνώ­μη μου– στί­χους αφο­ρούν την αγω­νία να απο­δο­θεί η ζωή του ‘πράγ­μα­το­ς’ στο με­γά­λο ‘έξω’, την εξο­ρία που η γλώσ­σα συ­νι­στά, όπως η συγ­γρα­φέ­ας ανα­φέ­ρει, σε μια λα­κα­νι­κού τύ­που ανα­λο­γι­κή πα­ρο­μοί­ω­ση της γλώσ­σας με κα­θρέ­φτη ή σε μια με­τα­φο­ρι­κή αντι­στοί­χι­ση της γλώσ­σας με σκε­πή ή της ομι­λί­ας με αντη­χείο,

Από τους πα­ρα­πά­νω στί­χους προ­κύ­πτει πως το «πράγ­μα» αφο­ρά πρω­τί­στως όσα αι­σθα­νό­μα­στε, αγ­γί­ζου­με, ακού­με, βλέ­που­με, αυ­τό που δε λέ­γε­ται, το άλε­κτο, που όμως έχει οντό­τη­τα και υπό­στα­ση. Κο­ντο­λο­γίς, ό,τι βιώ­νου­με πριν αυ­τό γί­νει αφη­ρη­μέ­νη έν­νοια και κα­τη­γο­ριο­ποι­η­θεί νοη­τι­κά, πριν ακό­μα φτά­σει στη γλώσ­σα· εί­ναι το «ζώο-πράγ­μα», οι ζω­ι­κές («βε­λά­ζει»), μη λε­κτι­κές κα­τα­βο­λές του νο­ή­μα­τος, με δυο λό­για η αρ­χέ­γο­νη, άγλωσ­ση, συ­γκι­νη­σια­κή αφε­τη­ρία της γλώσ­σας, γι’ αυ­τό και θέ­λει η Βα­κα­λό τους ποι­η­τές της «άγλωσ­σους». Κά­τω από τη «γλώσ­σα σκε­πή» το «εγώ ως πράγ­μα φω­νής άλε­κτο», αλ­λά όχι άφω­νο, «απο­φα­σί­ζει» ωστό­σο τον λό­γο, «δεί­χνει» το κομ­μά­τι της εμπει­ρί­ας που δεν μπο­ρεί να λε­κτι­κο­ποι­η­θεί.    
Ο άν­θρω­πος της Βα­κα­λό εί­ναι ο άν­θρω­πος των απαρ­χών· γι αυ­τόν όλα τα όντα και τα πράγ­μα­τα έχουν πα­ρου­σία και οντό­τη­τα, εί­ναι υπο­κεί­με­να, έμ­ψυ­χα. Το αί­τη­μα για έναν βα­θύ­τε­ρο γλωσ­σι­κό αρ­χαϊ­σμό, για την αρ­χέ­γο­νη ταύ­τι­ση γλώσ­σας και πράγ­μα­τος υπη­ρε­τούν και κά­ποιες από τις γλωσ­σι­κές επι­λο­γές, όπως ο ρυθ­μός, βα­σι­κό χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό της ποί­η­σης της Βα­κα­λό, το μέ­τρο, η ελα­χι­στο­ποί­η­ση χρή­σης ρη­μά­των, η απο­φόρ­τι­ση από επί­θε­τα, η εκτε­τα­μέ­νη χρή­ση ονο­μα­τι­κών φρά­σε­ων.  
Η Βα­κα­λό πολ­λές φο­ρές θα προ­βά­λει ποι­η­τι­κά μια αι­σθη­σιο­κε­ντρι­κή βί­ω­ση του πραγ­μα­τι­κού. Θα μι­λή­σει για τις κα­ται­γι­στι­κές ει­κό­νες, την πρω­το­γε­νή αί­σθη­ση του ήχου της φω­νής, τον άγρα­φο λό­γο («κι ανέ­βαι­ναν κά­τι φω­νές αλ­λά πί­σω απ’ τη γλώσ­σα», Oι πα­λά­βρες της Kυ­ρά Pο­δα­λί­νας, 1984).
Γε­φυ­ρώ­νε­ται λοι­πόν πο­τέ το χά­σμα ανά­με­σα στις αι­σθή­σεις, τα αι­σθή­μα­τα και τις λέ­ξεις; Ναι, απα­ντά η Βα­κα­λό, οι λέ­ξεις, κι αυ­τή εί­ναι η δύ­να­μη της γλώσ­σας, μπο­ρούν να έχουν δρά­ση και επί­δρα­ση· στις ευ­τυ­χείς της στιγ­μές η γλώσ­σα μπο­ρεί να ‘φθά­σει’ στον άλ­λο, να γί­νει λό­γος πα­ρη­γο­ρί­ας και επού­λω­σης, απε­λευ­θέ­ρω­σης, να ημε­ρεύ­ει και να εξαν­θρω­πί­ζει. Γι’ αυ­τό και η ποί­η­ση μας ελε­εί, όπως χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά θα πει στο ποί­η­μα «Το θαύ­μα»: «επρό­κει­ται ο λό­γος να με χα­ρί­σει/ Σ’ εκεί­νη τη φύ­ση που ευ­θύς του αντι­στέ­κε­ται/ Του ελέ­ους» (Επι­λε­γό­με­να, 1997, 19). Η δύ­να­μη της λέ­ξης συ­να­ντά την μα­γι­κή γλώσ­σα στον ερω­τι­κό λό­γο. Οι λέ­ξεις «αγά­πη μου» ως άλ­λος θαυ­μα­το­ποιός λό­γος, κα­τορ­θώ­νουν μια πλή­ρη αντα­πό­κρι­ση γλώσ­σας-κό­σμου. Αυ­τές τις ευ­τυ­χείς στιγ­μές το αν­θρώ­πι­νο υπο­κεί­με­νο βιώ­νει την άρ­ση της μο­να­χι­κής του συν­θή­κης, την ακύ­ρω­ση της διαι­ρε­τι­κής εξο­ρί­ας στην γλώσ­σα των αφη­ρη­μέ­νων συμ­βό­λων.  

Ο ερω­τι­κός λό­γος εί­ναι επι­τε­λε­στι­κός. Στον έρω­τα η γλώσ­σα γί­νε­ται πρά­ξη, το όνο­μα της αγα­πη­μέ­νης ο κό­σμος.
Στα πλαί­σια της αι­σθη­σιο­κε­ντρι­κής βί­ω­σης του κό­σμου η Βα­κα­λό εξαί­ρει την τυ­φλό­τη­τα την οποία συν­δέ­ει με μια αλ­λη­γο­ρία για την ποί­η­ση, στο ποί­η­μα Η Έν­νοια των Τυ­φλών (1962). Η τυ­φλό­τη­τα συν­δέ­ε­ται με την αθώα εν-όρα­ση και, σε ένα δεύ­τε­ρο επί­πε­δο -που προ­ο­οι­κο­νο­μεί­ται όμως έντο­να στο ποί­η­μα- με την ποί­η­ση. Η συλ­λο­γή αρ­χί­ζει με τον τυ­φλό, έγκλει­στο σε ένα δω­μά­τιο, που προ­χω­ρεί «αγ­γί­ζο­ντας ένα-ένα τα πράγ­μα­τα/ κι αλ­λοιώ­νο­ντας τις δια­στά­σεις τους» (Η Έν­νοια των Τυ­φλών, 1962, 72). Η πά­λη και η αγω­νία μιας ύπαρ­ξης που κιν­δυ­νεύ­ει με­τα­φέ­ρε­ται μέ­σα από ει­κό­νες που γρή­γο­ρα εναλ­λάσ­σο­νται μέ­σα στο ποί­η­μα. Ο τυ­φλός γνω­ρί­ζει τον κό­σμο από την αφή, τις σκιές, τους ήχους και τα ακού­σμα­τα, τους θο­ρύ­βους, τα φτε­ρου­γί­σμα­τα των που­λιών,

Ο τυ­φλός εί­ναι ο άν­θρω­πος της αφής και της ακο­ής, της ποί­η­σης και του συ­ναι­σθή­μα­τος, της φα­ντα­σί­ας και της μνή­μης. Τυ­φλοί -μέ­σα στο πλή­θος- εί­ναι και ο μά­ντης, ο ρα­ψω­δός, ο έφη­βος, στο ποί­η­μα «Ο θρύ­λος τους»:

Με­γά­λοι έφη­βοι υπνο­βά­τες δια­φεύ­γουν
Τα ποι­ή­μα­τα τα μα­ντεύ­ουν <…> αγρεύ­ου­νε το που­λί της
ποι­ή­σε­ως <…>
Στη φω­νή τους θα στέ­κε­ται ένα το­πίο τρέ­μο­ντας απ’ τα χρώ­μα­τα
όλα επά­νω.
Αυ­τός που με­τρά­ει στ’ αλ­φά­βη­το της κραυ­γής που επι­πλέ­ει το
πέ­ρα­σμα στην έρη­μο των λα­ών
Σαν όρ­θιο ρα­βδί πριν γλι­στρή­σω βυ­θί­ζει ο κίν­δυ­νος τη φω­νή μου,
ακού­γε­ται, θα ακού­γε­ται κά­θε νύ­χτα από τ’ ανοίγ­μα­τα του
αέ­ρα κι ού­τε το κυ­πα­ρίσ­σι δεν έχει γύ­ρω του τό­σο σφι­χτό
το σώ­μα της σκιάς

(Η Έν­νοια των Τυ­φλών, 1962, 74-75)

Η υπε­ρει­κό­να του υπνο­βά­τη- ποι­η­τή- μά­ντη- έφη­βου απη­χεί τους θρυ­λι­κούς τυ­φλούς της ελ­λη­νι­κής ιστο­ρί­ας: ο Όμη­ρος, και ο τρα­γι­κός Οι­δί­πο­δας, ο μά­ντης Τει­ρε­σί­ας. Η τυ­φλό­τη­τα, η ποί­η­ση, ο ‘μα­ντι­κό­ς’ λό­γος συν­δέ­ο­νται ήδη από την αρ­χαιό­τη­τα. Ο τυ­φλός της Βα­κα­λό στην αρ­χή του ποι­ή­μα­τος εί­ναι αυ­τός που δεν βλέ­πει ακό­μα, ενώ στο τέ­λος, κα­τορ­θώ­νει και αντι­κρύ­ζει, τον ήλιο, έναν ‘νε­ω­τε­ρι­κό’ ήλιο ωστό­σο, με μαύ­ρη χλόη στις πα­ρυ­φές του, με σκο­τά­δι:

Εφη­βεία και­νούρ­για με χλόη που μαύ­ρη, τώ­ρα κα­θώς το μπο­ρού­σα
κα­τά­μα­τα να βλέ­πω τον ήλιο, στις πα­ρυ­φές του φυ­τρώ­νει
Κι όπως τό­τε που έρω­τα πε­ρι­μέ­νο­ντας την καρ­διά μου φο­βό­μουν
Πολ­λά γύ­ρω μου και αό­ρι­στα κι ακο­ές πιο ωραί­ες
Όπως πά­ντα πλη­σιά­ζο­ντας τη σιω­πή και οι ψί­θυ­ροι και τα νεύ­μα­τα που δια­κρί­νεις
Όλα μοιά­ζαν πως χά­νο­νταν κι όλα τό­τε ξα­νοί­γαν
  Νο­σταλ­γία αρ­γής με­τα­μόρ­φω­σης συ­νο­δεύ­ει το ποί­η­μα

(Η Έν­νοια των Τυ­φλών, 1962, 82)

Για να επι­κρα­τή­σει το φω­τει­νό κομ­μά­τι του κό­σμου απαι­τεί­ται μια επώ­δυ­νη δια­δρο­μή που κα­τα­λή­γει στο αντί­κρι­σμα του ήλιου «κα­τά­μα­τα» («τώ­ρα κα­θώς το μπο­ρού­σα/ κα­τά­μα­τα να βλέ­πω τον ήλιο»). Ωστό­σο, ο ήλιος της Βα­κα­λό εί­ναι πε­ρι­γε­γραμ­μέ­νος το σκο­τά­δι του, τον συ­να­ντά­με και αλ­λού σε συ­ζεύ­ξεις – με­τα­φο­ρές όπως «κα­τά­μαυ­ρος ήλιος» (Πε­ρι­γρα­φή του σώ­μα­τος, 1959, 64), αλ­λά και στο ζεύγ­μα φως-σκό­τος που δια­πνέ­ει τα ποι­ή­μα­τα της ως κλί­μα­κα των φω­το­σκιά­σε­ων από το άσπρο στο μαύ­ρο, τη σκια ή το θα­μπό φως, από την πλή­ρη λάμ­ψη έως το σκο­τά­δι. Στο χρώ­μα εξ άλ­λου δεν ανα­φέ­ρε­ται πα­ρά μό­νο σπά­νια η ποί­η­ση της Βα­κα­λό –εκτός ίσως από το κόκ­κι­νο του αί­μα­τος (π.χ. «της νύ­χτας του αί­μα­τος» Πε­ρι­γρα­φή του σώ­μα­τος, 1959, 64). Ανα­γνω­ρί­ζου­με και εδώ την ιδιο­συ­στα­τι­κή ποι­η­τι­κή της συγ­γρα­φέ­ως: αντι­δια­στο­λή όσο και συ­νύ­παρ­ξη των αντι­θέ­των, του ψυ­χρού φαί­νε­σθαι και του θερ­μού αι­σθά­νε­σθαι.

Την ποι­η­τι­κή συλ­λο­γή Η Έν­νοια των Tυ­φλών (1962) η Νό­ρα Ανα­γνω­στά­κη χα­ρα­κτή­ρι­σε εύ­στο­χα και με πρώ­ι­μη οξυ­δέρ­κεια ως «ένα από τα ση­μα­ντι­κό­τε­ρα ποι­η­τι­κά βι­βλία που γρά­φτη­καν πο­τέ σε νε­ο­ελ­λη­νι­κή γλώσ­σα» («Προ­οί­μιο στην ποί­η­ση της Ελέ­νης Βα­κα­λό», 1995, 120). Τα ορα­τά, όσα βλέ­που­με, μας τυ­φλώ­νουν, η φαι­νό­με­νη επι­φά­νεια των πραγ­μά­των γί­νε­ται εκτυ­φλώ­νου­σα οφθαλ­μα­πά­τη. Η ποί­η­ση που κα­τοι­κεί την ίδια την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα πε­ρι­μέ­νει να την δού­με· η ζωή μας υπο­χρε­ώ­νει να την δού­με, δηλ. να την ζή­σου­με. Δεν πρέ­πει, για τού­το, να εθε­λο­τυ­φλού­με, αλ­λά να επω­μι­στού­με την «φρι­χτή ευ­θύ­νη της ορά­σε­ως που μας εξο­μοιώ­νει με τους τυ­φλούς» (Ανα­γνω­στά­κη, 1995, 117).    

Τι εί­ναι, λοι­πόν, ποί­η­ση;

Η Βα­κα­λό θέ­λει την ποί­η­ση απλό λό­γο και όχι πε­ποι­η­μέ­νο, με εκ­ζή­τη­ση· λό­γο που συγ­γε­νεύ­ει με τον προ­φη­τι­κό λό­γο (Έν­νοια των τυ­φλών, 1962), τον ερω­τι­κό (Του κό­σμου 1978) ή τον αυ­θόρ­μη­το λό­γο (Το δά­σος 1954, Του κό­σμου 1978), τον παι­δι­κό λό­γο: «Παι­δι­κή γλώσ­σα που έχου­με όλοι, αυ­τήν σου μι­λώ» (Γε­νε­α­λο­γία 1971,154).

Ανα­ζη­τεί την εμ­βά­πτι­ση της γλώσ­σας στην αθω­ό­τη­τα, πι­στεύ­ει σε εκεί­νη την αρ­χέ­γο­νη δύ­να­μη της γλώσ­σας που φω­λιά­ζει στις πιο δη­μιουρ­γι­κές της μορ­φές. Η γλώσ­σα δεν χρειά­ζε­ται ‘ωραί­ες λέ­ξει­ς’ για να λει­τουρ­γή­σει ποι­η­τι­κά· δεν χρειά­ζε­ται να εί­ναι ‘λυ­ρι­κή’, η αλη­θι­νή ποί­η­ση εί­ναι λό­γος εν πολ­λοίς ανε­ξή­γη­τος, επι­τε­λε­στι­κός λό­γος –πρά­ξη όπως τε­λι­κά, θα πει η ίδια σε συ­νέ­ντευ­ξή της :

Ποι­η­τι­κό εί­ναι το βλέμ­μα που μπο­ρεί ακό­μα και στα πιο ‘κοι­νά’ πράγ­μα­τα να διεισ­δύ­σει, να ανα­γνω­ρί­σει την μα­γεία που κρύ­βουν. Η Βα­κα­λό απο­μυ­θο­ποιεί την «ποι­η­τι­κό­τη­τα» και απο­κα­λύ­πτει την κοι­νή ρί­ζα ποί­η­σης και ομι­λί­ας. Η ανά­γκη για μια γλώσ­σα χω­ρίς ποι­η­τι­κή εκ­ζή­τη­ση, μια γλώσ­σα του πράγ­μα­τος, εξ άλ­λου ση­μά­δε­ψε όλους τους ποι­η­τές της γε­νιάς της.
Η ποί­η­ση δεν εί­ναι ένας κλει­στός κώ­δι­κας, μια ‘άλ­λη’ από τη δι­κή μας γλώσ­σα, ιδί­ω­μα των ει­δι­κών· πρώ­τη ύλη της εί­ναι η κα­θο­μι­λου­μέ­νη, χτί­ζε­ται πά­νω στην κα­θη­με­ρι­νή «κοι­νή». Για­τί, προ­ϋ­πό­θε­ση για την λο­γο­τε­χνι­κή ανοι­κεί­ω­ση εί­ναι η οι­κεία γλώσ­σα. Γι’ αυ­τό εξ άλ­λου, όσο δια­φέ­ρου­σα και πρω­τό­τυ­πη, η τέ­χνη του ποι­η­τι­κού λό­γου απευ­θύ­νε­ται σε όλους. Στον πυ­ρή­να του ποι­η­τι­κού μύ­θου της Βα­κα­λό κρύ­βε­ται η ανά­γκη για κα­θο­λι­κό­τη­τα Μέ­σα στις με­τα­φο­ρές της γλώσ­σας, με­τα­φο­ρές κα­λά κρυμ­μέ­νες –σαν νε­κρο­φά­νεια- στις κοί­τες του κα­θη­με­ρι­νού λό­γου, η ποι­ή­τρια ανα­σύ­ρει εκεί­να τα κοι­νά για όλους θε­με­λια­κά νο­ή­μα­τα ζω­ής και τους τρό­πους που τα βιώ­νου­με: η ερω­τι­κή ευ­τυ­χία εί­ναι πέ­ταγ­μα, απο­γεί­ω­ση· ο θά­να­τος εί­ναι ακι­νη­σία, άδειο σχή­μα, ανα­χώ­ρη­ση· η ζωή εί­ναι γρή­γο­ρο πέ­ρα­σμα κι­νού­με­νων ει­κό­νων· η μνή­μη κρύο ρεύ­μα, ανοί­κειο άγ­γιγ­μα· το σώ­μα εί­ναι γνώ­ση· η ψυ­χή κί­νη­ση· ο πό­νος ζωή· η τυ­φλό­τη­τα ενό­ρα­ση· ο έρω­τας τα­ξί­δι και συ­γκί­νη­ση. Μέ­σα από τους δι­κούς της επι­κίν­δυ­νους και ευ­ρη­μα­τι­κούς γλωσ­σι­κούς τρο­πι­σμούς η γλώσ­σα της ζη­τά­ει ανα­λο­γί­ες από το αι­σθη­τό στο συμ­βο­λι­κό, από το συ­γκε­κρι­μέ­νο στο αφη­ρη­μέ­νο. Αυ­τή εί­ναι η αγω­γή της ευαι­σθη­σί­ας και της συ­γκί­νη­σης που επι­χει­ρεί η Βα­κα­λό: ζη­τά από τον ανα­γνώ­στη της να δει το ποι­η­τι­κό μέ­σα στο κοι­νό­χρη­στο, την ποί­η­ση της ίδιας της ζω­ής μέ­σα στα γυ­ρί­σμα­τα και τις ανα­τρο­πές της.
Τι εί­ναι λοι­πόν ποί­η­ση για τη Βα­κα­λό; Δα­νεί­ζο­μαι τα λό­για της για να απα­ντή­σω: ποί­η­ση εί­ναι «ο τρό­πος να κιν­δυ­νεύ­ο­με» (Του κό­σμου, 1978, 87), ποί­η­ση εί­ναι η «μα­ντι­κή της γλώσ­σας» (Επι­λε­γό­με­να, 1997, 24), «το αλ­φά­βη­το της κραυ­γής που επι­πλέ­ει» (Η έν­νοια των τυ­φλών, 1962, 74), η μα­γεία δη­μιουρ­γί­ας, πρω­ταρ­χι­κό «βά­φτι­σμα», ονο­μα­το­θε­σία. Το ποι­η­τι­κό εγ­χεί­ρη­μα εί­ναι εκ­σκα­φή και ανα­σκα­φή, κά­θο­δος και προ­σπέ­λα­ση δύ­σβα­των χώ­ρων, βου­τιά και βού­λιαγ­μα, εγκάρ­σια κί­νη­ση διείσ­δυ­σης στα έγκα­τα της γης, εμ­βά­θυν­ση ή εμ­βύ­θι­ση· κα­τα­δύ­σεις και διεισ­δύ­σεις στα σκο­τει­νά της ψυ­χής και στα άβο­λα της ύπαρ­ξης, αλ­λά και κί­νη­ση ανό­δου, άνω­ση, πέ­ταγ­μα ελευ­θε­ρί­ας σε ου­ρα­νούς, ανά­δυ­ση από βα­θειά και σκο­τει­νά νε­ρά. Ποί­η­μα εί­ναι το «ομοί­ω­μα δά­σους», όνει­ρο μέ­σα στο όνει­ρο (Του κό­σμου, 1978, 95), άκου­σμα σιω­πη­λού τριγ­μού σε κα­λο­διαρ­θρω­μέ­νες κλει­δώ­σεις (Ημε­ρο­λό­γιο της ηλι­κί­ας, 1958, 51), ποι­ή­μα­τα εί­ναι «του ανέ­μου πυ­κνώ­μα­τα», «κου­ρέ­λια σκιών» που νο­σταλ­γούν.
Ποι­η­τής εί­ναι αυ­τός που «μπο­ρεί ν’ απο­σπά­σει μορ­φές/ απ’ το πλή­θος» (Ημε­ρο­λό­γιο της ηλι­κί­ας, 1958, 48)· ο ωτα­κου­στής στο σκο­τει­νό δά­σος (Το δά­σος, 1954, 21), ο βου­τη­χτής βα­θιάς θά­λασ­σας, ο σώ­ζων και σω­ζό­με­νος, πη­γή και ανά­σα για τους άλ­λους (Του κό­σμου, 1978, 99), «ο τρα­γω­δός ανά­με­σα στη σιω­πή» (Ημε­ρο­λό­γιο της ηλι­κί­ας, 1958, 48) ο τυ­φλός ρα­ψω­δός που νιώ­θει κυ­ρί­ως, το τρο­με­ρό κά­τω από το ωραίο. Ποι­η­τές εί­ναι οι ορώ­ντες τα ση­μά­δια στον τρό­πο, οι ολι­γαρ­κείς ψα­ρά­δες (Του κό­σμου, 1978, 94), οι με­γά­λοι έφη­βοι υπνο­βά­τες που «αγρεύ­ουν» το «που­λί της ποι­ή­σε­ως», όσοι αγρυ­πνούν και ονει­ρεύ­ο­νται: